Skip to content

Skip to table of contents

ʻOku Fakatahatahaʻi mo Teuteuʻi ʻe Sihova ʻa ʻEne Kakaí ki he Ngāue

ʻOku Fakatahatahaʻi mo Teuteuʻi ʻe Sihova ʻa ʻEne Kakaí ki he Ngāue

ʻOku Fakatahatahaʻi mo Teuteuʻi ʻe Sihova ʻa ʻEne Kakaí ki he Ngāue

ʻI he ngaahi senituli lahi, kuo mafola atu ʻa e tafoki mei he moʻoní ʻi he māmaní. Naʻe maʻu ʻe he ngaahi siasi lahi ha akonaki faka-Tohitapu ʻe niʻihi pē ka naʻe lahi taha pē ʻa e muimui ki he ngaahi talatukufakaholo fakaetangatá pea mo e ngaahi tōʻonga fakafonua naʻe tupu mei he kau hītení. Ko e ʻamanaki ki he toe foki mai ʻa Kalaisí naʻe ʻikai ke loko fai ha fakakaukau ki ai.​—Fehoanaki mo Mātiu 13:24-30, 37-43.

Kaekehe, naʻe pehē ʻe Sīsū ke hanganaki leʻo ki haʻane toe foki mai! Naʻe fai pehē ʻe ha kulupu ʻe taha ʻi Allegheny, Pennsylvania, U.S.A. Naʻe kamata ʻe Charles Taze Russell mo hono ngaahi kaungāmeʻá ʻi he konga ki muʻa ʻo e 1870 tupu ke ako fakaʻauliliki taʻefakatokāteline fakaesiasi ʻa e Tohitapú, ʻo fekauʻaki mo e toe foki mai ʻa Kalaisí. Naʻa nau toe fekumi ki he moʻoni fakae-Tohitapu fekauʻaki mo e ngaahi akonaki tefito lahi kehe. Ko e kamataʻanga ia ʻo e ngāue fakaeonopooni ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová.​—Mātiu 24:42.

Naʻe hoko ʻo mahino ki he kulupú ni ko e tokāteline ʻo e Tolu-tahaʻi-ʻotuá ʻoku ʻikai faka-Tohitapu ia ka ko Sihova tofu pē ko e ʻOtua mafimafiʻiá pea ko e Tokotaha-fakatupú; ko Sīsū Kalaisi ko ʻEne ʻuluaki fakatupú ia pea ko Hono ʻAlo tofu-pē-taha-ne-fakatupú; pea ko e laumālie māʻoniʻoní ʻoku ʻikai ko ha tokotaha ka ko e ivi ngāue taʻehāmai ʻo e ʻOtuá. Naʻe ʻilo ʻe he kulupú ni ko e soulú (soul) ʻoku ʻikai ke taʻefaʻamate ka ʻoku lava ʻo mate, pea ko e ʻamanaki ki he maté ko e toetuʻu, pea ko e tautea ki he anga-fulikivanu taʻe fakatōmalá ʻoku ʻikai ko e fakamamahiʻi taʻengata ka ko e fakaʻauhamālie.

Ko e foaki ʻe Sīsū ʻa ʻene moʻuí ko e totongi huhuʻi maʻa e faʻahinga ʻo e tangatá naʻe ʻilo ko ha tefitoʻi akonaki faka-Tohitapu ia. ʻUluaki, ko e toko 144,000 ʻo e kau tangata mo e kau fafine, naʻe fili talu mei he ʻuluaki senitulí ʻo aʻu mai ki hotau taimí, ʻe fakatau mei he māmaní ke nau hoko ko e kaungāʻea mo Kalaisi ʻi he Puleʻanga fakahēvaní. Hili iá, fakafou mai ʻi he feilaulau huhuʻi ʻa Sīsū, ko e laui piliona ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá, ʻa ia ko e tokolahi taha ʻo kinautolu te nau toetuʻu mei he maté, te nau aʻu ki he tuʻunga haohaoa fakaetangatá mo e ʻamanaki ki he moʻui taʻengata he māmaní ʻi he malumalu ʻo e pule ʻa e Puleʻanga ko iá.

Ko Russell mo hono kaungāngāué naʻa nau toe ʻilo foki ko e ʻi ai ʻa Kalaisí ʻe taʻehāmai, ʻi he laumālie. Ko e ngaahi Taimi ʻo e Senitaile, ʻa e kuonga lolotonga ʻa ia naʻe ʻikai ke fakahāhā ai ʻe he ʻOtua ʻa ʻene tuʻunga-haú ʻi ha puleʻanga he māmaní, ʻe ngata ia ʻi he 1914. Pea ʻe toki fokotuʻu leva ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi hēvani. Ko e ngaahi akonakí ni ʻoku ʻilo fakapapauʻi ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová he ngaahi ʻahó ni.

Ko Russell mo hono kaungāmeʻá naʻa nau fanongonongo ʻa e ngaahi moʻoni ko ʻení ʻo mafola lahi mo mamaʻo atu ʻaki ʻa e ngaahi malanga mo e ngaahi tohi. ʻI Siulai 1879 naʻe kamata ke pulusi ai ʻe Russell ʻa e Zion’s Watch Tower (ʻa ia ʻoku ui he taimí ni Ko e Taua Leʻo). Naʻá ne tuʻutuʻuni ko e ngāue fakamalanga ʻa e Kau Ako Tohitapú (Bible Students) ʻe fakatuʻunga fakaʻaufuli ʻi he meʻaʻofa loto-fiefoaki pea ʻe ʻikai fai ha tānaki paʻanga. ʻIkai ngata ai, ʻi hono tufaki atu ʻa e ongoongo leleí kuo pau ke fai ia ʻi he ngaahi feinga taʻetotongi mo loto-fiefoaki ʻe kinautolu kuo tuí. Naʻe meʻaʻofaʻaki ʻe Russell ha paʻanga naʻá ne maʻu mei heʻene pisinisí ʻo aʻu mai ki he taimi ko iá.

Naʻe fakataha ʻa e Kau Ako Tohitapú ʻi he ngaahi kalasi, ʻa ia naʻe toki ui ko honau ngaahi fakatahaʻanga. Naʻa nau fakataha ʻo aʻu ʻo tuʻo tolu he uike, ke fanongo ki he ngaahi malanga, ako ʻa e Tohitapu, pea mo e ngaahi fakataha talaloto. Naʻa nau fili maʻu pē ha kau tangata faitotonu ko e kau mātuʻa ke tokangaʻi ʻa e ngāue fakalaumālie ʻa e kalasi taki taha.

ʻI he 1884 naʻe fokotuʻu ʻi Pennsylvania ʻa e Zion’s Watch Tower Tract Society ko ha kautaha ʻoku ʻikai fakatupu paʻanga (non-profit). Ko ha palesiteni ʻo e kautahá ke fili fakataʻu. Naʻe tokonaki mai ʻe he kautahá ni ha meʻangāue fakalao, ʻo ʻikai fakafalala ʻi he moʻui ʻa ha tokotaha pē, ke hoko atu ʻa e ngāue fakaako ʻi he Tohitapú. Naʻe fili ʻa Charles T. Russell ko e palesiteni, pea ko hono ʻōfisí naʻe lau ko e ʻuluʻi ʻōfisi.

Naʻe fai ha feinga lahi ke fakalahi ʻa e ngāué ki he ngaahi fonua kehé. Naʻe aʻu ki Kānata mo ʻIngilani ʻi he konga ki muʻa ʻo e 1880 tupu. ʻI he 1891 naʻe fai ai ha folau ʻa Russell ki ʻIulope mo e Hahake Lotolotó ke vakai pe ko e hā ha meʻa ʻe malava ke fai ke fakamafola atu ai ʻa e moʻoní ʻi ai. ʻI he konga ki muʻa ʻo e 1900, naʻe fokotuʻu ha ngaahi vaʻa ʻo e Sōsaietí ʻi Pilitānia, Siamane, mo ʻAositelēlia.

ʻI he 1909 naʻe hiki ʻa e ʻuluʻi ʻōfisi ʻo e Watch Tower Society ki Brooklyn, Niu ʻIoake, ke toe fakalahi ʻa e ngāue fakamalangá ki ha ngaahi puleʻanga kehe. Naʻe hoko ʻo fiemaʻu ke faʻu ha toe kautaha kehe ʻo fakatatau ki he lao ʻa e Vahefonua Niu ʻIoaké, pea ʻoku ʻiloa he taimí ni ko e Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. ʻI he 1914 naʻe fokotuʻu ʻa e International Bible Students Association ʻi Lonitoni, ʻIngilani, ke fakalakalaka ai pē ʻa e ngaahi ngāue ʻa e Kau Ako Tohitapú ʻi he Kominiueli Pilitāniá. ʻI he taimí ni ʻoku aʻu ki he kautaha fakalao ʻe 70 ʻi he ngaahi fonua lahi ʻi māmani ʻoku ngāueʻaki ʻe he Watch Tower Society ki heʻene taumuʻá. ʻOku fai kotoa eni ko e ʻofa ki he kakaí, pea ʻoku poupouʻiʻaki ʻa e ngaahi kautahá ni ʻa e meʻaʻofa loto-fiefoaki mo e kau ngāue pole.

ʻI he 1916 naʻe mate ai ʻa Charles Taze Russell, pea naʻe fetongi ia ʻe Joseph Franklin Rutherford ko e palesiteni ʻo e Watch Tower Society. Lolotonga ʻa e ngaahi taʻu fakaʻosi ʻo e Tau I ʻa Māmaní, naʻe ʻahiʻahiʻi lahi ʻa e Kau Ako Tohitapú ʻaki ʻa e ngaahi fakatanga, ʻo aʻu ki hono tumutumú ko hono tuku pōpula taʻehalaia ʻa e fanga tokoua ʻe toko valu ʻa ia naʻa nau ʻi he ngaahi lakanga mahuʻinga ʻi he ʻuluʻi ʻōfisi ʻo e Sōsaietí ʻi ʻAmelika. Ko e ngāue ʻa e Kau Ako Tohitapú naʻe ngalingali ke ʻi ha tuʻunga fakatuʻutāmaki. Kaekehe, ʻi he 1919 naʻe tukuange mai ai ʻa e fanga tokouá pea fakatonuhia, pea naʻe kamata leva hono fakalahi ʻa e ngāue fakamalangá ke toe lahi ange.

Fakafou mai ʻi he ʻuluʻi ʻōfisi ʻo e Sōsaietí, naʻe hanganaki tokonaki mai ai ʻe he kulupu Kau Ako Tohitapu Kalisitiane fāʻūtaha paní ʻa e meʻakai fakalaumālié ʻi hono taimi totonu ki he tokotaha taautaha kotoa naʻe kau ki he kautahá. Hangē pē ko e fakatahaʻanga ʻo e kau Kalisitiane pani ʻi he ʻuluaki senitulí ʻa ia ko e kau “tamaioeiki agatonu mo boto” kinautolu naʻe lave ki ai ʻa Sīsū, ʻoku pehē pē mo e kulupu Kau Ako Tohitapu fakatapui paní, ʻoku nau kau ki he ngāue ʻo e Puleʻanga, ʻa ia ko e kau “tamaioeiki agatonu mo boto” kinautolu ʻi hotau taimí. ʻI he toe foki mai ʻa Sīsū ke vakaiʻi ʻa e fakatahaʻangá, naʻá ne ʻilo ko e kalasi ko ení ʻoku nau tokonaki ʻa e meʻakai ki hono kau nofoʻangá; pea naʻá ne fakanofo ia ke pule ki heʻene ngaahi meʻa kotoa pē.​—Mātiu 24:​45-47; Luke 12:42.

ʻI he hili pē ʻa e Tau I ʻa Māmaní, naʻe fakamahinoʻi lelei ko e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻia Kalaisi Sīsū kuo ʻosi fokotuʻu ʻi hēvani ʻi he 1914. Ko ia ʻe lava leva ke fakahoko kakato ʻa e ngaahi lea ʻa Sīsū: “Pea ʻe ʻoua ke fanongonongo ki māmani katoa ʻa e ongoongolelei ko ʻeni ʻo e puleʻanga, ke ai ha fakamatala ki he ngāhi kakai kotoa pe, pea toki hoko ʻa e ngataʻanga.” Naʻe fai ʻe Joseph F. Rutherford ha ngāue ke fakamafola ʻa e pōpoaki ʻo e Puleʻangá ki ha kakai tokolahi ange.​—Mātiu 24:14.

Ko ia ai, naʻe fakapapauʻi ʻe he Sōsaietí ke fai ʻene pulusi pē ʻaʻana ʻo ngāueʻaki ʻa e kau ngāue pole ʻa ia ko e kau tangata kuo fakatapui, koeʻuhi ke fakapapauʻi ke toutou ngaohi ʻa e ngaahi tohi faka-Tohitapú ʻi he totongi maʻamaʻa tahá. Naʻe fakalototoaʻi ʻa e Kau Ako Tohitapú kātoa ke nau kau maʻu pē ʻi hono malangaʻi ʻo e ongoongo lelei ʻo e Puleʻangá. Naʻe ngāueʻaki ʻa e letiō ki hono fakamafola atu ha ngaahi malanga faka-Tohitapu ʻi ha ngaahi fonua ʻe niʻihi.

Ki muʻa he 1918, naʻe ʻilo ʻe he Kau Ako Tohitapú ko e taumuʻa ʻo ʻenau malangá ke tātānaki mai ʻa e toenga ʻo e faʻahinga kuo fili ke nofo mo Kalaisi Sīsū ʻi hēvaní pea mo fakatokanga ki he māmaní ʻa e fakamaau ʻa e ʻOtuá ʻe hoko maí. Naʻe ʻikai ke loko fai ha fakakaukau ki hono tānaki ʻo e faʻahinga te nau hao moʻui atu he ngataʻanga ʻo e tuʻu fulikivanu ko ení ke moʻui pē ʻi māmaní. Pea mei he 1918 ʻo fai mai naʻe fai ʻi he ngaahi feituʻu lahi ʻa e malanga ko e “ʻE ʻIkai ʻAupito Mate Nai ʻa e Lauimiliona ʻOku Lolotonga Moʻui!”

ʻI he 1923 naʻe fakahā ʻi ha ako ki he pealapeli ʻa Sīsū ki he fanga sipí mo e fanga kosí ʻia Mātiu 25:​31-46 ko e ki muʻa ʻi ʻĀmaketoné ko e kakai faitotonú ʻoku ʻikai te nau kau ki he Puleʻanga fakahēvaní, te nau maʻu ʻa e fakahoifua ʻa e ʻOtuá pea hao moʻui atu ʻi ʻĀmaketone. ʻI he 1935 naʻe toe fakahā ʻi ha toe ako ko e kakai hangē ha sipi ko ení ko kinautolu ia ʻa e fuʻu kakai lahi taʻefaʻalaua ʻoku hā ʻia Fakahā 7:​9-17. ʻE fakatahatahaʻi kinautolu mei he ngaahi puleʻanga kotoa pē pea te nau ʻamanaki ke hao moʻui atu mei he Fakamamahi Lahí pea maʻu ʻa e moʻui taʻengata ʻi he māmaní. Ko e mahino ko ʻení naʻá ne fakatakina ʻa e ngāue fakamalangá.​—Sione 10:16.

ʻI he 1931 naʻe fokotuʻu mo tali ai ʻe he Kau Ako Tohitapú ʻa e hingoa ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova. Ka ki muʻa aí naʻe ʻiloa kinautolu ko e Kau Ako Tohitapu, Kau Ako Tohitapu Fakavahaʻapuleʻanga, ko e kakai Millennial Dawn, pea mo e kakai Watch Tower. Naʻe aʻu ʻo faʻa ui fakatenetene ʻaki kinautolu ko e kau muimui ʻo Russell (Russellites) pe kau muimui ʻo Rutherford (Rutherfordites). Naʻe ʻikai ha taha ʻo e ngaahi hingoá ni naʻá ne fakahāhā totonu kinautolu. Neongo ko e hingoa Kalisitiané, naʻe ʻoange ki he kau ākonga ʻa Sīsū ʻi he tataki fakaʻotua he ʻuluaki senitulí, naʻe feʻungamālie, ka naʻe toe ngāueʻaki ia ʻe ha ngaahi kulupu naʻa nau muimui ki he ngaahi akonaki loi. Ka ke fakafaikehekeheʻi kinautolu mei he laui miliona ʻo e kau Kalisitiane lau pē, ʻe totonu ke ʻi ai ha hingoa ke fakahāhā totonu ʻaki kinautolu ko e kau muimui moʻoni ʻo Kalaisi he ngaahi ʻahó ni.

ʻI ha ako ʻo e Tohitapú naʻe hā mahino ʻi he founga tatau pē naʻe ui ai ʻe Sihova hono kakai ʻIsilelí ko ʻene kau fakamoʻoní, ko ia ko ʻene kakai ʻi he fakaʻosiʻosi ʻo e tuʻu ko ení, ʻa ia kuo nau fakatapui ke fakahā hono huafá mo ʻene taumuʻá, ʻoku totonu ke ui ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova. Ko e hingoá ni kuó ne fakafaikehekeheʻi ʻa e kau lotu Kalisitiane moʻoni ʻa Sihová mei he niʻihi kehe kotoa ʻoku nau lau ko e Kalisitiane kinautolu he ʻahó ní.​—Sāme 83:18; ʻAisea 43:​10-12.

ʻI he 1942, lolotonga ʻa e Tau II ʻa Māmaní, naʻe mate ai ʻa Joseph F. Rutherford, pea naʻe fetongi leva ʻe Nathan H. Knorr he palesiteni ʻo e Watch Tower Society. Hili ení naʻe hā mahino mei ha toe vakai ki he ngaahi kikité ʻe ʻi ai ha vahaʻa taimi ʻo e kiʻi melino mo e tauʻatāina ʻi he hili ʻa e taú ʻa ia ʻe fakaava ai ha faingamālie ke fakalahi ange ʻa e ngāue fakamalangá ki muʻa ʻi he ngataʻanga ʻo e tuʻu ko ʻení. ʻI Fēpueli 1943 naʻe fokotuʻu ai ʻa e Akoʻanga Tohitapu ʻa e Taua Leʻó ko Kiliati ke akoʻi ʻa e kau faifekau ngāue taimi-kakató ke ngāue fakamisinale ʻi he ngaahi fonua mulí. Ki mui ʻi he taʻu pē ko iá, naʻe tānaki atu ki he ngaahi fakataha fakauike ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ha polokalama ako ngāue fakamalanga makehe.

ʻI he 1950 naʻe kamata hono tuku atu ʻe he Sōsaietí ʻa e ngaahi konga ʻo e New World Translation of the Holy Scriptures, ko ha liliu ʻo e Tohitapú ʻi he lea faka-Pilitānia ʻo onopooní naʻe faʻu mei he ngaahi tohi ʻi he muʻaki leá. Ko e Tohitapu liliu totonu mo mahinongofua ko ení, naʻe ngaohi ʻi he totongi maʻamaʻa ʻi he fale paaki ʻa e Sōsaietí, kuo hoko ko ha tokoni lahi ʻi he ngāue fakamalangá. Ki he ʻahó ni, ʻoku lahi hake ʻi he tatau ʻe 50 miliona kuo pulusi ʻi he lea kehekehe ʻe 11.

ʻI he ngataʻanga ʻo e 1989, kuo laka hake ʻi he toko tolu mo e konga miliona ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova naʻa nau kau ki he ngāue fakamalangá ʻi he ngaahi fonua mo e tukui motu lahi hake he 200. ʻI he Fakamanatu ʻo e pekia ʻa Kalaisí, naʻe fai ʻi heʻenau ngaahi fakatahaʻanga ʻe 60,192 lolotonga ʻa e 1989, ko e tokolahi fakakātoa naʻe ʻi aí ko e toko 9,479,064.

Ko e moʻoni ʻoku ngāueʻaki ʻe he ʻOtuá ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, he ʻoku hā ia ʻi heʻenau hanganaki longomoʻui ʻi heʻene ngāué, ʻi heʻenau fāʻūtaha ʻi māmani lahi, ʻi heʻenau faivelenga ke pouaki ʻa e huafa ʻo Sihová mo malangaʻi hono Puleʻangá, ʻi heʻenau tuʻunga fakaeʻulungaanga maʻá, ʻi heʻenau tali ʻa e Tohitapú kātoa ko e Folofola moʻoni-maʻu-ai-pē ʻa e ʻOtuá, pea ʻi heʻenau tuʻuʻatā mei he talatupuʻa mo e fakahaʻele faʻahikehé.

ʻOku fakahā ʻi he ngaahi konga hoko maí ʻa e founga hoʻo maʻu ha ʻaonga mei hono toe fakafoki mai ko ʻeni ʻo e lotu moʻoni ki he ʻOtuá.

• Ko e hā ʻa e ngaahi akonaki faka-Tohitapu tefito naʻá ne fakafaikehekeheʻi ʻa e Kau Ako Tohitapú mei he ngaahi siasi kehé?

• Ko e hā ʻa e ngaahi fakalakalaka fakaekautaha naʻe aʻusia ʻe he Kau Ako Tohitapú ʻo aʻu ki he 1918?

• ʻOku anga-fēfē ke pehē nai ko e kulupu pani ko e Kau Ako Tohitapú ko e kau “tamaioeiki agatonu mo boto” ia ʻia Mātiu 24:​45-47?

• Ko e hā ʻa e mahino fekauʻaki mo e taumuʻa ʻa e ʻOtuá naʻá ne fakatakina ʻa e ngāue fakamalangá ke toe lahi angé?

• Ko e hā ʻa e taumuʻa ʻo e hingoa Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová?

• Ko e hā ʻa e ngaahi fakamoʻoni ʻoku ngāueʻaki ʻe he ʻOtuá ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová?

[Fakatātā ʻi he peesi 8]

C. T. Russell ʻi he 1879

Tatau ʻo Siulai 1879

Ko ha muʻaki Kulupu ʻo e Kau Ako Tohitapú, Pittsburgh, Pa.

[Fakatātā ʻi he peesi 9]

ʻUluʻi ʻōfisi, 1889-1909, Pittsburgh, Pa.

ʻUluʻi ʻōfisi, 1909-1918, Brooklyn, N.Y.

Nofoʻanga ʻi he ʻuluʻi ʻōfisi, 1909-1926, Brooklyn, N.Y.

[Fakatātā ʻi he peesi 10]

Ko e ʻuluʻi ʻōfisi ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová he māmani, Brooklyn, New York, U.S.A.

ʻOlunga toʻohema: Ngaahi ʻōfisi

ʻOlunga toʻomataʻu: Ngaahi fale nofoʻanga

Lalo toʻohema: Ngaahi fale pulusi

Lalo toʻomataʻu: Senitā fakahekaʻanga tohi

[Fakatātā ʻi he peesi 11]

Ko e polokalama letiō naʻe fai ʻe J. F. Rutherford

Ko e ʻuluaki mīsini paaki fakalōteli ʻa e Watchtower Society, naʻe ngāueʻaki ʻe he kau ngāue polé

Ko e New World Translation ʻo e Tohitapú, ʻoku lolotonga pulusi ʻi he lea ʻe 11