Hū ki he ʻOtua ʻi Heʻene Founga
Hū ki he ʻOtua ʻi Heʻene Founga
NAʻE pehē ʻe Sīsū ʻi heʻene lotu ki he ʻOtua: “Pea ko eni ia ʻa e moʻui taʻengata, ke nau fai ke ʻilo koe ko e ʻOtua moʻonia pe taha, pea mo Sisu ne ke fekau mai ko e Misaia.” (Sione 17:3) Ko e faʻahinga ʻilo fēfē eni? “ʻOku ne [ʻa e ʻOtua] finangalo ke maʻu moʻui ʻe he kakai kotoa pe, pea ke nau aʻusia ʻa e ʻilo kanokano ki he moʻoni.” (Fakaʻitali ʻamautolu) (1 Tīmote 2:4) ʻOku fakalea ʻe he The Amplified Bible ʻa e konga fakamuimui ʻo pehe ni: “ʻIlo matematē mo totonu ʻa e Moʻoni fakaʻotua.”
Ko ia ʻoku finangalo ʻa e ʻOtua ke tau ʻiloʻi totonu ia mo ʻene ngaahi taumuʻa, ʻo fakatatau ki he moʻoni fakaʻotua. Pea ko e matavai ʻo e moʻoni ko ia, ko e Folofola ʻa e ʻOtua, ko e Tohitapu. (Sione 17:17; 2 Tīmote 3:16, 17) ʻI he ʻilo kānokano ʻa e kakai ki he meʻa ʻoku tala mai ʻe he Tohitapu fekauʻaki mo e ʻOtua, te nau fakaʻehiʻehi leva mei he hangē ko e faʻahinga ʻoku lave ki ai ʻa Loma 10:2, 3, ʻa ia “ʻoku ʻi ai haʻanau mamahiʻi ʻa e ʻOtua, ka ʻoku ʻikai fou ʻi he ʻilo totonu.” Pe hangē ko e kau Samēlia ʻa ia naʻe pehē ʻe Sīsū kiate kinautolu: “ʻOku mou lotu ki he meʻa ʻoku ʻikai te mou ʻilo ki ai.”—Sione 4:22.
Ko ia ai, kapau ʻoku tau fiemaʻu ʻa e hōifua ʻa e ʻOtua, ʻoku fiemaʻu ke tau ʻeke kiate kitautolu: Ko e hā ʻoku fakamatala ʻe he ʻOtua ʻo kau kiate ia? Ko e hā ʻa e founga ʻoku ne finangalo ke fai ange ai ʻetau hū? Ko e hā ʻene ngaahi taumuʻa, pea ʻoku anga-fēfē ʻetau feʻungamālie ki ai? ʻOku ʻomai kiate kitautolu ʻe he ʻilo kānokano ki he moʻoni ʻa e ngaahi tali totonu ki he ngaahi fehuʻi pehē. Te tau malava leva ke hū ki he ʻOtua ʻi heʻene founga.
Taʻefakahikihikiʻi ʻOtua
“KO KINAUTOLU ʻoku fakahikihikiʻi au te u fakahikihikiʻi,” ko e folofola ia ʻa e ʻOtua. (1 Sāmiuela 2:30) ʻOku fakahikihikiʻi ʻa e ʻOtua ʻi he ui ha taha ko hano tatau? ʻOku fakahikihikiʻi ia ʻi he ui ʻa Mele “ko e faʻē ʻa e ʻOtua” pea ko e “Fefine-Fakalaloa [Mediatrix] . . . ʻi he vahaʻa ʻo e Tokotaha-fakatupu mo ʻEne ngaahi meʻa moʻui,” hangē ko e lau ʻa e New Catholic Encyclopedia? ʻIkai, ʻoku fakasiʻisiʻi ʻe he ngaahi fakakaukau ko ia ʻa e ʻOtua. ʻOku ʻikai ha taha ko hano tatau; pea naʻe ʻikai haʻane faʻē fakakakano, koeʻuhi naʻe ʻikai ko e ʻOtua ʻa Sīsū. Pea ʻoku ʻikai ha “Fefine-Fakalaloa,” he naʻe fakanofo ʻe he ʻOtua ʻa e “taha . . . fakalaloa ʻi he vahaʻa ʻo e ʻOtua mo e tangata,” ko Sīsū.—1 Tīmote 2:5; 1 Sione 2:1,2.
ʻOku ʻikai ha toe veiveiua, kuo fakapuputuʻu mo fakavaivaiʻi ʻe he tokāteline Tolu-tahaʻi-ʻotua ʻa e mahino ʻa e kakai fekauʻaki mo e tuʻunga moʻoni ʻo e ʻOtua. ʻOku ne taʻofi ʻa e kakai mei he ʻilo kānokano ki he Hau Fakaleveleva, ko e ʻOtua ko Sihova, pea mei he hū kiate ia ʻi heʻene founga. Hangē ko ia naʻe pehē ʻe he lotukalafi ko Hans Küng: “Ko e hā ʻoku fiemaʻu ai ʻe ha taha ke tānaki ha meʻa ki he foʻi fakakaukau fekauʻaki mo e taha mo e taʻe hano tatau ʻa e ʻOtua ʻa ia ʻe malava ai ke fakavaivaiʻi pea fakataʻeʻaongaʻi ʻa e taha mo e taʻe hano tatau ko ia?” Ka ko e meʻa ia kuo fai ʻe he tui ki he Tolu-tahaʻi-ʻotua.
Ko e faʻahinga ʻoku nau tui ki he Tolu-tahaʻi-ʻotua ʻoku ʻikai “te nau loto ke puke maʻu ʻenau ʻilo [kānokano] kiate ia [ʻOtua].” (Loma 1:28) ʻOku toe pehē ʻe he veesi ko ia: “Naʻe tuku atu kinautolu ʻe he ʻOtua ki he loto liʻekina, ke fai meʻa taʻetāu.” ʻOku fakahokohoko ʻe he Loma vahe 1, veesi 29 ki he 31 ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi meʻa ‘taʻetāu,’ hangē ko e ‘fakapō, fakakē, taʻe fai ki he fuakava, taʻe-ʻofa-ki-hoʻota, taʻefakamolemole.’ Kuo fai ʻe he ngaahi lotu ʻoku nau tali ʻa e Tolu-tahaʻi-ʻotua ʻa e ngaahi meʻa ni.
Hangē ko ʻeni, kuo faʻa fakatangaʻi ʻe he kau Tui-tolu-tahaʻi-ʻotua pea aʻu ʻo nau tāmateʻi ʻa e faʻahinga ʻoku ʻikai ke nau tali ʻa e tokāteline Tolu-tahaʻi-ʻotua. Pea kuo nau toe mahulu atu. Kuo nau tāmateʻi honau kaungā Tui-tolu-tahaʻi-ʻotua ʻi he taimi tau. Ko e hā ha meʻa ʻe toe ‘taʻetāu’ ange ʻi hono tāmateʻi ʻe he kau Katolika ʻa e Katolika, tāmateʻi ʻe he kau Orthodox ʻa e Orthodox, tāmateʻi ʻe he kau Palotisani ʻa e Palotisani—ʻo fai kotoa ʻi he huafa ʻo e ʻOtua faka-Tolu-tahaʻi-ʻotua pē taha?
Kaekehe, naʻe lea mahino ʻa Sīsū: “Ko e meʻa ko eʹ ʻe ʻilo ai ʻe he kakai kotoa pē ko e kau ako kimoutolu aʻaku, ʻo kapau ʻe ai haʻamou feʻofaʻaki.” (Sione 13:35) ʻOku toe fakamatala lahi ange ʻa e Folofola ʻa e ʻOtua ki he meʻa ni, ʻo pehē: “Ko e meʻa ko ia ʻoku mahino ai ʻa e fanau ʻa e ʻOtua pea mo e fanau ʻa e Tevolo: ko ia ʻoku ʻikai ke fai maʻoniʻoni ʻoku ʻikai mei he ʻOtua ia, kaeʻumaʻā ʻa ia ʻoku ʻikai ke ʻofa ki hono tokoua.” ʻOku ne fakatatau ʻa e faʻahinga ʻoku nau tāmateʻi honau fanga tokoua fakalaumālie kia “Keini ʻa ia ko e tupu-mei-he-Fili [Sētane], ʻo ne tāmateʻi hono tokoua.”—1 Sione 3:10-12 (Fakaʻitali ʻamautolu.)
Ko ia, kuo taki ʻe he akonaki ki he ngaahi tokāteline fakapuputuʻu fekauʻaki mo e ʻOtua ki he ngaahi ngāue ko ia ʻoku ne maumauʻi ʻene ngaahi lao. ʻOku moʻoni, ko e meʻa kuo hoko ʻi he ngaahi fonua ʻo e Puleʻanga-Haʻa-Kalisitiane ko e meʻa ia naʻe fakamatalaʻi ʻe he lotukalafi Tenimaʻake ko Søren Kierkegaard: “Kuo lī ki tuʻa ʻe he Puleʻanga-Haʻa-Kalisitiane ʻa e lotu faka-Kalisitiane ʻo ʻikai loko ʻilo ki ai.”
ʻOku feʻungamālie ʻa e tuʻunga fakalaumālie ʻo e Puleʻanga-Haʻa-Kalisitiane mo e meʻa naʻe tohi ʻe he ʻapositolo ko Paula: “ʻOku nau lau ʻoku nau ʻilo ʻa e ʻOtua, ka ʻi heʻenau ngaahi ngaue ʻoku nau fakaʻikaiʻi ia, ʻe heʻenau fakalielia mo talangataʻa, mo e ʻikai haʻanau momoʻi siaʻa ʻi ha ngaue ʻoku lelei.”—ʻOku vave ni, ke ʻomai ʻe he ʻOtua ʻa e ngataʻanga ki he tuʻu lolotonga ni, pea kuo pau ke fai ha tali ʻe he Puleʻanga-Haʻa-Kalisitiane Tui-tolu-tahaʻi-ʻotua. Pea ʻe fakamaauʻi fakafepaki ia heʻene ngaahi ngāue mo e ngaahi tokāteline taʻefakahikihikiʻi-ʻOtua.—Mātiu 24:14, 34; 25:31-34, 41, 46; Fakahā 17:1-6, 16; 18:1-8, 20, 24; 19:17-21.
Siʻaki ʻa e Tolu-tahaʻi-ʻotua
ʻOKU ʻikai ngofua ke tuifio ʻa e ngaahi moʻoni ʻa e ʻOtua mo e loi. Ko ia, ke hū ki he ʻOtua ʻi heʻene founga ʻoku ʻuhinga ke siʻaki ʻa e tokāteline Tolu-tahaʻi-ʻotua. ʻOku fepaki ia mo e meʻa naʻe fai ki ai ʻa e tui mo akoʻi ʻe he kau palōfita, Sīsū, kau ʻapositolo, mo e muʻaki kau Kalisitiane. ʻOku fepaki ia mo e meʻa ʻoku folofolaʻaki ʻe he ʻOtua ʻo kau kiate ia ʻi heʻene Folofola fakamānavaʻi. Ko ia, ʻoku ne akonaki mai: “Tala moʻoni ko au pē ʻa e ʻOtua pea ʻoku ʻikai ha taha kehe ʻe hangē ko au.”—ʻAisea 46:9, TEV.
Heʻikai poupouʻi ʻa e meʻa mahuʻinga ki he ʻOtua ʻaki hano ʻai ʻa e ʻOtua ʻo puputuʻu mo ʻilongataʻa. Koeʻuhi ko e lahi ange ʻa e puputuʻu ʻa e kakai fekauʻaki mo e ʻOtua mo ʻene ngaahi taumuʻa, ko e lelei ange ia ki he taumuʻa ʻa e Fili ʻo e ʻOtua, ko Sētane ko e Tēvolo, ko e ‘ʻotua ʻo e tuʻu ko eni.’ Ko ia ia ʻoku ne poupouʻi ʻa e ngaahi tokāteline loi pehe ni ke ‘fakakui ʻa e ʻatamai ʻo e kau taʻetui.’ (2 Kolinitō 4:4) Pea ʻoku poupouʻi foki ʻe he tokāteline Tolu-tahaʻi-ʻotua ʻa e meʻa mahuʻinga ki he haʻa faifekau ʻoku nau fie tauhimaʻu honau ivi tākiekina ki he kakai, he ʻoku nau ʻai ʻo hā ko e kau lotukalafi pē ʻoku malava ke nau mahinoʻi ia.—Sio kia Sione 8:44.
ʻOku ʻomai ʻe he ʻilo kānokano ki he ʻOtua ʻa e fiemālie lahi. ʻOku ne fakatauʻatāinaʻi kitautolu mei he ngaahi akonaki ʻoku fepaki mo e Folofola ʻa e ʻOtua pea mei he ngaahi kautaha kuo nau tafoki mei he moʻoni. Hangē ko ia naʻe pehē ʻe Sīsū: “Pea mahino kiate kimoutolu ʻa e moʻoni, pea ʻe fakatauʻatāina ʻa kimoutolu ʻe he moʻoni.”—Sione 8:32.
ʻI hono fakahikihikiʻi ʻa e ʻOtua ke māʻolunga taupotu pea hū kiate ia ʻi heʻene founga, te tau hao ai mei he fakamaau kuo vave ni ke ne ʻomai ki he Puleʻanga-Haʻa-Kalisitiane kuo tafoki mei he moʻoni. Ka, ʻoku malava ke tau sio atu ki he fakahōifua ʻa e ʻOtua ʻi he ngataʻanga ʻo e tuʻu ko ʻeni: “Pea ʻoku fakaʻaʻau ke mole ʻa mamani mo ʻene holi aʻana: ka ko ia ʻoku ne fai ʻa e finangalo ʻo e ʻOtua, ʻoku ne nofo maʻu ʻo taʻengata.”—1 Sione 2:17.
[Fakatātā ʻi he peesi 31]
Ko e ʻīmisi maka lau laui senituli ko eni ʻi Falanisē ʻoku ne fakatātaaʻi ʻa e hilifaki-kalauni ʻo e “tāupoʻou” ko Mele ʻe he Tolu-tahaʻi-ʻotua. Naʻe taki ʻe he tui ki he Tolu-tahaʻi-ʻotua ʻa e hū kia Mele ko e “Faʻē ʻa e ʻOtua”