Skip to content

Skip to table of contents

VAHE 12

Leaʻaki ʻa e Meʻa “ʻOku Lelei ki he Langa Haké”

Leaʻaki ʻa e Meʻa “ʻOku Lelei ki he Langa Haké”

“Tuku ke ʻoua ʻe haʻu mei homou ngutú ha lea palakū, ka ko e meʻa pē ʻoku lelei ki he langa haké.”​—ʻEFESŌ 4:29.

1-3. (a) Ko e hā ʻa e taha ʻo e ngaahi meʻaʻofa lelei kuo ʻomai ʻe Sihova kiate kitautolú? ʻE lava fēfē ke tau ngāuehalaʻaki ia? (e) ʻOku totonu ke fēfē ʻetau ngāueʻaki ʻa e meʻaʻofa ko e leá?

 ʻOKU ʻoange ʻe ha tamai ha pasikala ki hano foha taʻu hongofulu tupu. ʻOkú ne fiefia ke ʻoange ki hono fohá ha meʻaʻofa makehe pehē. Kae fēfē kapau ʻoku taʻetokanga ʻa e fohá ʻi heʻene heka ʻi he pasikalá, ʻo ne tau ʻi ha taha, peá ne fakalaveaʻi ia? ʻE fēfē ʻa e ongoʻi ʻa e tamaí?

2 Ko Sihova ʻa e Tokotaha-Foaki ʻo e “meʻaʻofa lelei kotoa pē mo e foaki haohaoa kotoa pē.” (Sēmisi 1:17) Ko e taha ʻo ʻene ngaahi meʻaʻofa lelei kiate kitautolú ko ʻetau malava ke leá. Ko e meʻaʻofa ko e leá ʻokú ne fakaʻatā kitautolu ke tau fakahāhā ʻetau ngaahi fakakaukaú mo e ongoʻí. ʻOku tau malava ke leaʻaki ʻa e ngaahi meʻa ʻoku tokoni ki he kakaí pea ʻai kinautolu ke nau ongoʻi lelei. Ka ko e meʻa ʻoku tau leaʻakí ʻe toe lava foki ke fakatupu maumau ki he niʻihi kehé pea ʻai ai kinautolu ke nau mamahi.

3 Ko e leá ʻoku mālohi ʻaupito, pea ʻoku akoʻi mai ʻe Sihova ʻa e founga ke tau ngāueʻaki lelei ai ʻetau meʻaʻofa ko e leá. ʻOkú ne tala mai: “Tuku ke ʻoua ʻe haʻu mei homou ngutú ha lea palakū, ka ko e meʻa pē ʻoku lelei ki he langa haké ʻo fakatatau ki he fiemaʻú, ke ʻoatu ai ʻa e meʻa ʻoku ʻaongá ki he kau fanongó.” (ʻEfesō 4:29) Tau sivisiviʻi angé ʻa e founga ʻe lava ke tau ngāueʻaki ai ʻa e meʻaʻofa ko eni mei he ʻOtuá ʻi ha founga ʻe fakahōifuaʻi ai ia pea fakalototoʻaʻi ai ʻa e niʻihi kehé.

TOKANGA ʻI HOʻO LEÁ

4, 5. Ko e hā ʻe lava ke tau ako fekauʻaki mo e mālohi ʻo e leá mei he palōveepi ʻi he Tohi Tapú?

4 Ko e leá ʻoku ʻi ai hono mālohi, ko ia ʻoku fiemaʻu ke tau tokanga fekauʻaki mo e meʻa ʻoku tau leaʻakí mo e founga ʻo ʻetau leaʻaki iá. ʻOku pehē ʻe he Palōveepi 15:4: “Ko ha ʻelelo malū, ko e ʻakau ia ʻo e moʻuí, ka ko e lea mioʻí ʻokú ne fakatupunga ʻa e siva ʻa e ʻamanakí.” Hangē pē ko e fakaivifoʻou mo e moʻui lelei ha fuʻu ʻakau fakaʻofoʻofa, ko e lea anga-ʻofá ʻoku fakaivifoʻou ki he tokotaha fanongó. ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ko e lea fefeká ʻokú ne fakalotomamahiʻi ʻa e niʻihi kehé pea ʻai kinautolu ke nau ongoʻi kovi.​—Palōveepi 18:21.

Ko e lea maluú ʻoku fakaivifoʻou

5 “Ko e lea taʻefakakaukaú ʻoku hangē ia ko hano hokohokaʻi ʻe ha heletaá,” ko e lau ia ʻa e Palōveepi 12:18. Ko e lea taʻeʻofá ʻe lava ke ne fakatupunga ʻa e mamahi fakaeongo pea maumauʻi ʻa e ngaahi vahaʻangataé. Mahalo pē ʻoku lava ke ke manatuʻi ʻa e taimi naʻe lea taʻeʻofa atu ai ha taha kiate koe peá ne fakalotomamahiʻi lahi koe. Ka ʻoku hoko atu ʻa e palōveepi ko iá: “Ko e ʻelelo ʻo e potó ko ha faitoʻo.” Ko e lea ʻoku fakakaukauʻí ʻoku lava ke ne faitoʻo ha loto-mamahi pea fakaleleiʻi ʻa e ngaahi vahaʻangatae kuo maumauʻi ʻi he taʻefemahinoʻakí. (Lau ʻa e Palōveepi 16:24.) Kapau ʻoku tau manatuʻi ʻoku uesia ʻa e niʻihi kehé ʻi heʻetau leá, te tau ngāueʻaki lelei ia.

6. Ko e hā ko ha fāinga ai ʻa e feinga ke mapuleʻi ʻa e meʻa ʻoku tau leaʻakí?

6 Ko e toe ʻuhinga ʻe taha ke tau tokanga ai ʻi heʻetau leá he ʻoku tau taʻehaohaoa hono kotoa. “Ko e hehema ʻo e loto ʻo e tangatá ʻoku kovi,” pea ko ʻetau leá ʻoku faʻa fakahaaʻi ai ʻa e meʻa ʻoku ʻi hotau lotó. (Sēnesi 8:21; Luke 6:45) ʻE lava ke hoko ko ha fāinga moʻoni ʻa e feinga ke mapuleʻi ʻa e meʻa ʻoku tau leaʻakí. (Lau ʻa e Sēmisi 3:2-4.) Ka ʻoku fiemaʻu ke tau hanganaki feinga ke fakaleleiʻiʻaki ʻa e anga ʻo ʻetau lea ki he niʻihi kehé.

7, 8. ʻE lava fēfē ke uesia hotau vahaʻangatae mo Sihová ʻi heʻetau leá?

7 ʻOku toe fiemaʻu ke tau tokanga ʻi heʻetau leá koeʻuhí te tau fai ha fakamatala kia Sihova ʻi he meʻa ʻoku tau leaʻakí mo e anga ʻo ʻetau leaʻaki iá. ʻOku pehē ʻi he Sēmisi 1:26: “Kapau ʻoku ʻi ai ha tangata ʻokú ne fakakaukau ko ha tokotaha lotu ia ki he ʻOtuá, ka ʻoku ʻikai te ne hanganaki mapuleʻi fefeka hono ʻeleló, ʻokú ne kākaaʻi pē ʻa hono loto ʻoʻoná, pea ko ʻene lotú ko e muna pē.” Ko e muʻaki foʻi lea naʻe liliu ko e “muna” ʻoku toe lava ke ʻuhinga ia ko e “taʻeʻaonga.” (1 Kolinitō 15:17) Ko ia kapau ʻoku tau taʻetokanga ʻi heʻetau leá, ʻe lava ke ne maumauʻi pea aʻu ʻo fakaʻauha ʻa hotau vahaʻangatae mo Sihová.​—Sēmisi 3:8-10.

8 ʻOku hā mahino, ʻoku tau maʻu ʻa e ngaahi ʻuhinga lelei ke tokanga ai fekauʻaki mo e meʻa ʻoku tau leaʻakí mo e anga ʻo ʻetau leaʻaki iá. Ke tokoniʻi kitautolu ke tau ngāueʻaki ʻetau meʻaʻofa ko e leá ʻi he founga ʻoku fiemaʻu mai ʻe Sihová, ʻoku fiemaʻu ke tau ʻiloʻi ʻa e faʻahinga lea ke fakaʻehiʻehi mei aí.

LEA TUKU HIFO

9, 10. (a) Ko e hā ʻa e faʻahinga lea ʻoku mātuʻaki failahia ʻi he māmaní he ʻaho ní? (e) Ko e hā ʻoku tau fakaʻehiʻehi ai mei hono ngāueʻaki ʻa e lea fakalieliá?

9 Ko hono ngāueʻaki ʻa e lea fakalielia, pe taʻemaʻá ʻoku mātuʻaki failahia ia ʻi he ʻahó ni. ʻOku fakakaukau ʻa e tokolahi ʻoku fiemaʻu ke nau kapekape pe ngāueʻaki ʻa e lea koví ke fakamahinoʻi ʻenau poiní. Ko e kau faiva fakakatá ʻoku nau faʻa ngāueʻaki ʻa e hua koví mo e lea fakalieliá ke ʻai ke kata ʻa e kakaí. Kae kehe, naʻe pehē ʻe he ʻapositolo ko Paulá: “Kuo pau ke mou siʻaki ʻa e ngaahi meʻá ni kotoa meiate kimoutolu: ʻA e tōlilí, ʻitá, faikoví, lea koví, pea mo e talanoa fakalieliá mei homou ngutú.” (Kolose 3:8) Naʻá ne toe pehē foki ko e “fakakata fakalielia” ʻoku totonu ke ‘ʻoua naʻa fai ha talanoa ki ai ʻi he lotolotonga’ ʻo e kau Kalisitiane moʻoní.​—ʻEfesō 5:3, 4.

10 Ko e lea fakalieliá ʻoku ʻikai leleiʻia ai ʻa Sihova mo e faʻahinga ʻoku ʻofa kiate iá. ʻOku taʻemaʻa ia. ʻI he Tohi Tapú, ko e “taʻemaʻa” ʻoku kau ia ʻi he “ngaahi ngāue ʻa e kakanó.” (Kalētia 5:19-21) Ko e “taʻemaʻa” ʻe lava ke kau ai ha faʻahinga kehekehe ʻo e angahalá, pea ko e tōʻonga taʻemaʻa ʻe taha ʻe lava ke taki atu ia ki he tōʻonga taʻemaʻa ʻe taha. Kapau naʻe ʻai ʻe ha taha ke ne tōʻongaʻaki ʻa hono ngāueʻaki ʻa e lea taʻemaʻa mo fakalielia tōtuʻá pea fakafisi ke tuku, ʻe lava ke fakahaaʻi heni ʻoku ʻikai totonu ke ne kei hoko ko e konga ʻo e fakatahaʻangá.​—2 Kolinitō 12:21; ʻEfesō 4:19; sio ki he Fakamatala ʻi he Ngataʻangá 23.

11, 12. (a) Ko e hā ʻa e lau fakatupu maumau? (e) Ko e hā ʻoku totonu ai ke tau fakaʻehiʻehi mei hono lauʻikovi loi ʻo ha taha?

11 ʻOku toe fiemaʻu foki ke tau fakaʻehiʻehi mei he lau fakatupu maumaú. ʻOku fakanatula pē ke tau mahuʻingaʻia ʻi he niʻihi kehé pea fevahevaheʻaki ʻa e ongoongo fekauʻaki mo e ngaahi kaungāmeʻá pea mo e fāmilí. Naʻa mo e ʻi he ʻuluaki senitulí, naʻe loto ʻa e muʻaki kau Kalisitiané ke nau ʻilo pe ʻoku fēfē ʻa honau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné pea ko e hā ʻa e meʻa ʻe lava ke nau fai ke tokoni ai kiate kinautolú. (ʻEfesō 6:21, 22; Kolose 4:8, 9) Ka ʻoku faingofua ke maliu ʻa e fetalanoaʻaki fekauʻaki mo e kakai kehé ʻo hoko ko ha lau fakatupu maumau. Kapau ʻoku tau toe leaʻaki ha lau, te tau leaʻaki nai ai ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ʻikai ke moʻoni pe talanoa fekauʻaki mo e ngaahi meʻa naʻe totonu ke tauhi fakapulipuli. Kapau ʻoku ʻikai ke tau tokanga, ʻe lava ke maliu ʻa e talanoa ʻikai lelei ko ení ʻo hoko ko e tukuakiʻi loi, pe lauʻikovi loi. Naʻe lauʻikovi loi ʻe he kau Fālesí ʻa Sīsū ʻi heʻenau tukuakiʻi ia ki he ngaahi meʻa naʻe ʻikai te ne fai. (Mātiu 9:32-34; 12:22-24) Ko e lauʻikovi loí ʻoku maumauʻi ai ʻa e ongoongo ʻo ha taha, iku atu ai ki he fakakikihi mo e loto-mamahi, pea motuhi ai ʻa e ngaahi kaungāmeʻá.​—Palōveepi 26:20.

12 ʻOku fiemaʻu mai ʻe Sihova ke tau ngāueʻaki ʻetau leá ke tokoni mo fakalototoʻa ki he niʻihi kehé, ʻo ʻikai ke liliu ʻa e ngaahi kaungāmeʻá ke hoko ko e ngaahi fili. ʻOku fehiʻa ʻa Sihova ʻi he faʻahinga ʻoku nau “fakatupunga ʻa e māvahevahe ʻi he lotolotonga ʻo e fanga tokouá.” (Palōveepi 6:16-19) Ko e ʻuluaki tokotaha laukovi loí ko Sētane ko e Tēvoló, ʻa ia naʻá ne lauʻikovi loi ʻa e ʻOtuá. (Fakahā 12:9, 10) ʻI he māmani ʻo e ʻaho ní, ʻoku angamaheniʻaki ai ʻa e feloiʻaki ʻa e kakaí. Ka ʻoku ʻikai totonu ke hoko eni ʻi he fakatahaʻanga Kalisitiané. (Kalētia 5:19-21) Ko ia ʻoku totonu ke tau tokanga fekauʻaki mo e meʻa ʻoku tau leaʻakí pea fakakaukau maʻu pē ki muʻa ke tau leá. Ki muʻa ke ke toe leaʻaki ha meʻa fekauʻaki mo ha taha, ʻeke hifo: ‘Ko e meʻa ko eni ʻoku teu ke u leaʻakí ʻoku moʻoni? ʻOku anga-ʻofa? ʻOku ʻaonga? Te u saiʻia ke fanongo ʻa e tokotaha ʻoku ou talanoa fekauʻaki mo iá ki he meʻa ʻoku ou leaʻakí? ʻE fēfē ʻeku ongoʻí kapau naʻe leaʻaki ʻe ha taha ʻa e meʻá ni fekauʻaki mo au?’​—Lau ʻa e 1 Tesalonaika 4:11.

13, 14. (a) Ko e hā ʻe lava ke fai ʻe he laukoví ki he kakaí? (e) Ko e hā ʻa e laukovi? Ko e hā ʻoku totonu ai ke fakaʻehiʻehi ʻa e kau Kalisitiané mei he laukovi ki he niʻihi kehé?

13 ʻI he taimi ʻe niʻihi, ʻoku tau leaʻaki ai kotoa ʻa e ngaahi meʻa ʻoku tau fakaʻiseʻisa ai ki mui. Ka ʻoku ʻikai ke tau loto ke tōʻongaʻaki hono fakaangaʻi ʻo e niʻihi kehé pe leaʻaki ha ngaahi meʻa taʻeʻofa pe fakamamahi. ʻOku ʻikai totonu ke ʻasi ʻi heʻetau moʻuí ʻa e laukoví. Naʻe pehē ʻe Paula: “Huʻi atu meiate kimoutolu ʻa e faʻahinga kotoa pē ʻo e loto-kona fakalotokoví, ʻitá, lilí, fekailangakí, mo e laukoví.” (ʻEfesō 4:31) ʻOku liliu ʻe he ngaahi Tohi Tapu kehé ʻa e “laukoví” ko e “ngaahi lea kovi,” “lea fakatupu maumau,” mo e “lea fakalotomamahi.” Ko e laukoví ʻoku toʻo ai mei he kakaí ʻa honau ngeiá pea ʻai ke nau ongoʻi taʻeʻaonga. Ko e fānaú ʻoku tautefito ʻa e lava ke nau ongoʻi mamahingofuá, ko ia ʻoku tau loto ke tau mātuʻaki tokanga ke ʻoua te tau fakalotomamahiʻi kinautolu ʻaki ʻetau leá.​—Kolose 3:21.

14 ʻOku fakatokanga mai ʻa e Tohi Tapú fekauʻaki mo ha founga mālohi ʻo e laukoví​—ko e laukovi loí. Ko e laukovi loí ko e toutou leaʻaki ʻa e ngaahi meʻa fakatupu maumau ki he niʻihi kehé fakataha mo e taumuʻa ke fakalotomamahiʻi kinautolu. He meʻa fakamamahi moʻoni ē kapau naʻe fakafeangai ha taha ki hono hoá pe fānaú ʻi he founga ko iá! Ko hono moʻoní, ko ha tokotaha naʻe fakafisi ke tuku ʻene laukovi loi ki he niʻihi kehé ʻe ʻikai te ne kei taau ke hoko ko ha konga ʻo e fakatahaʻangá. (1 Kolinitō 5:11-13; 6:9, 10) Hangē ko ia kuo tau akó, kapau ʻoku tau leaʻaki ha meʻa fakalielia, ʻikai moʻoni, pe taʻeʻofa, te tau maumauʻi ai hotau vahaʻangatae mo Sihova pea mo e niʻihi kehé.

LEA ʻOKU LANGA HAKE

15. Ko e hā ʻa e faʻahinga lea ʻoku fakaivimālohiʻi ai ʻa e ngaahi vahaʻangataé?

15 ʻE lava fēfē ke tau ngāueʻaki ʻetau meʻaʻofa ko e leá ʻi he founga ʻoku fiemaʻu mai ʻe Sihová? Neongo ʻoku ʻikai ke tala mai ʻe he Tohi Tapú ʻa e meʻa tofu pē ʻoku totonu pe ʻikai totonu ke tau leaʻakí, ʻokú ne tala mai ke tau leaʻaki ʻa e “meʻa pē ʻoku lelei ki he langa haké.” (ʻEfesō 4:29) Ko e lea ʻoku langa haké ʻoku maʻa, anga-ʻofa, mo moʻoni. ʻOku fiemaʻu mai ʻe Sihova ke tau ngāueʻaki ʻetau leá ke fakalototoʻaʻi ʻaki mo tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé. ʻE faingataʻa nai eni. ʻOku fiemaʻu ʻa e feinga lahi ke leaʻaki ʻa e ngaahi lea leleí kae ʻikai leaʻaki ʻa e ngaahi meʻa fakamamahi mo taʻefakakaukauʻi. (Taitusi 2:8) Tau lāulea angé ki ha ngaahi founga ʻe lava ke tau langa hake ai ʻa e niʻihi kehé ʻi he meʻa ʻoku tau leaʻakí.

16, 17. (a) Ko e hā ʻoku totonu ai ke tau fakaongoongoleleiʻi ʻa e niʻihi kehé? (e) Ko hai ʻe lava ke tau fakaongoongoleleiʻí?

16 Naʻe fai nima-homo fakatouʻosi ʻe Sihova mo Sīsū ʻa e fakaongoongolelei. ʻOku tau loto ke faʻifaʻitaki kiate kinaua. (Mātiu 3:17; 25:19-23; Sione 1:47) Ke fai ʻa e fakaongoongolelei ʻa ia ʻe fakalototoʻaʻi moʻoni ai ha taha ʻoku kau ki ai ʻa e faʻa fakakaukau mo hono fakahāhā ʻa e mahuʻingaʻia fakafoʻituitui. “Ko ha lea ʻoku leaʻaki ʻi he taimi totonú​—hono ʻikai lelei!” ko e lau ia ʻa e Palōveepi 15:23. ʻOku tau loto-toʻa ʻi he taimi ʻoku fakaongoongoleleiʻi loto-moʻoni ai kitautolu ʻi heʻetau ngāue mālohí pe ʻi hano fakahāhā ʻa e houngaʻia ʻi ha meʻa kuo tau fai.​—Lau ʻa e Mātiu 7:12; sio ki he Fakamatala ʻi he Ngataʻangá 27.

17 Kapau ʻokú ke tōʻongaʻaki ʻa e fakasio ki he lelei ʻi he niʻihi kehé, ʻe faingofua ange ai ke ke fai ha fakaongoongolelei loto-moʻoni. Ko e fakatātaá, mahalo naʻá ke fakatokangaʻi ʻa e teuteu lelei ʻa ha taha ʻi he fakatahaʻangá ki heʻene ngaahi kongá pe fai ha feinga ke tali ʻi he ngaahi fakatahá. ʻOku tuʻu nai ha tokotaha kei siʻi ʻi ha founga lelei ʻo poupouʻi ʻa e moʻoní ʻi he ʻapiakó, pe ʻoku kau maʻu pē nai ha tokotaha taʻumotuʻa ʻi he ngāue fakafaifekaú. Ko hoʻo lea houngaʻiá ʻa e meʻa tofu pē nai ʻoku nau fiemaʻú. ʻOku mahuʻinga ʻaupito foki ki ha husepāniti ke ne tala ange ki hono uaifí ʻokú ne ʻofa mo houngaʻia ʻiate ia. (Palōveepi 31:10, 28) Hangē pē ko e fiemaʻu ʻe he ʻakaú ʻa e māmá mo e vaí, ʻoku fiemaʻu ʻe he kakaí ke nau ongoʻi ʻoku fakahoungaʻi kinautolu. ʻOku tautefito ʻa e moʻoni ʻa e meʻa ko ení ʻi he fānaú. Kumi ki ha ngaahi faingamālie ke fakaongoongoleleiʻi ai kinautolu ʻi honau ngaahi ʻulungaanga leleí mo ʻenau ngaahi feingá. Ko e fakaongoongoleleí ʻe lava ke langa hake ai ʻenau loto-toʻá mo e loto-maʻú pea ʻe lava ke ne ʻai ke nau toe feinga mālohi ange ai ke fai ʻa e meʻa ʻoku totonú.

ʻE lava ke fakalototoʻaʻi ʻa e niʻihi kehé ʻi he meʻa ʻoku tau leaʻakí mo e founga ʻo ʻetau leaʻakí

18, 19. Ko e hā ʻoku totonu ai ke tau fai ʻetau lelei tahá ke fakalototoʻaʻi mo fakafiemālieʻi ʻa e niʻihi kehé? ʻE lava fēfē ke tau fai pehē?

18 ʻI he taimi ʻoku tau fakalototoʻaʻi ai mo fakafiemālieʻi ʻa e niʻihi kehé, ʻoku tau muimui ʻi he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sihová. ʻOkú ne tokanga lahi fekauʻaki mo e “māʻulaló” mo e “faʻahinga kuo lōmekina.” (ʻAisea 57:15) ʻOku fiemaʻu mai ʻe Sihova ke tau “hanganaki fefakalototoʻaʻaki” pea ke tau “lea fakanonga ki he faʻahinga ʻoku loto-mafasiá.” (1 Tesalonaika 5:11, 14) ʻI heʻetau feinga ke fai ení, ʻokú ne ʻafioʻi pea houngaʻia ʻi heʻetau ngaahi feingá.

19 Te ke fakatokangaʻi nai ha taha ʻi he fakatahaʻangá ʻoku loto-siʻi pe loto-mafasia. Ko e hā ʻe lava ke ke leaʻaki ke hoko ko e tokoní? Heʻikai nai te ke malava ke fakaleleiʻi ʻa e palopalemá, ka ʻe lava ke ke ʻai ke ʻiloʻi ʻe he tokotahá ʻokú ke tokanga kiate ia. Ko e fakatātaá, ʻe lava ke ke fokotuʻutuʻu ke fakamoleki ha taimi mo ia. ʻE lava ke ke lau ha foʻi veesi fakalototoʻa ʻi he Tohi Tapú pea naʻa mo hono fai ha lotu. (Saame 34:18; Mātiu 10:29-31) Fakapapauʻi ki he faʻahinga peheé ʻoku ʻofa ʻiate kinautolu ʻa honau fanga tokoua mo e fanga tuofāfine ʻi he fakatahaʻangá. (1 Kolinitō 12:12-26; Sēmisi 5:14, 15) Pea lea ʻi ha founga ʻoku fakahaaʻi ai ʻokú ke ʻuhingaʻi moʻoni mo tui ki he meʻa ʻokú ke leaʻakí.​—Lau ʻa e Palōveepi 12:25.

20, 21. Ko e hā ʻokú ne ʻai ke faingofua ange ai hono tali ʻe he kakaí ʻa e faleʻí?

20 ʻOku tau toe langa hake ʻa e niʻihi kehé ʻi he taimi ʻoku tau fai ai ha faleʻi lelei. ʻI he tuʻunga ko e kakai taʻehaohaoá, ʻoku tau fiemaʻu kotoa ʻa e faleʻi ʻi he taimi ki he taimi. ʻOku pehē ʻi he Palōveepi 19:20: “Fanongo ki he faleʻí pea tali ʻa e akonakí, koeʻuhí ke ke hoko ai ʻo poto ʻi ho kahaʻú.” ʻOku ʻikai ko e kau mātuʻá pē ʻa e faʻahinga ʻe lava ke nau fai ha faleʻi pe akonakí. ʻOku fiemaʻu ki he ngaahi mātuʻá ke nau fakahinohinoʻi ʻenau fānaú. (ʻEfesō 6:4) Pea ʻe lava ke fai ʻe he fanga tuofāfiné ha faleʻi lelei fakaekinautolu. (Taitusi 2:3-5) Koeʻuhi ʻoku tau ʻofa ʻi hotau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné, ʻoku tau loto ke fakapapauʻi ʻoku tau fai ʻa e faleʻí ʻi ha founga ʻe ʻikai ʻai ai kinautolu ke nau ongoʻi kovi. Ko e hā ʻe lava ke tokoni kiate kitautolú?

21 Mahalo pē ʻokú ke manatuʻi ha taimi naʻe ʻoatu ai ʻe ha taha kiate koe ha faleʻi lelei ʻi ha founga naʻe faingofua ke ke tali. Ko e hā naʻá ne ʻai ia ke mātuʻaki ola leleí? Ngalingali naʻá ke ongoʻi naʻe tokanga moʻoni atu kiate koe ʻa e tokotahá. Pe mahalo pē naʻá ne lea ʻi he anga-lelei mo e anga-ʻofa. (Kolose 4:6) Ngalingali ko e akonakí naʻe fakatefito ʻi he Tohi Tapú. (2 Tīmote 3:16) Pe ʻoku tau toʻo-lea hangatonu mei he Tohi Tapú pe ʻikai, ʻoku totonu ke ʻi ai ha makatuʻunga Fakatohitapu ki ha faleʻi pē ʻoku tau fai. ʻOku ʻikai totonu ke fakamālohiʻi ʻe ha taha ʻene ngaahi fakakaukaú ki he niʻihi kehé pe ngāuehalaʻaki ʻa e ngaahi konga Tohi Tapú ke poupouʻi ʻene fakakaukau pē ʻaʻaná. Ko hono manatuʻi ʻa e founga naʻe ʻoatu ai ʻa e faleʻí kiate koé ʻe lava ke ne tokoniʻi koe ʻi hoʻo fai ʻa e faleʻi ki he niʻihi kehé.

22. Te ke saiʻia ke ngāueʻaki fēfē ʻa hoʻo meʻaʻofa ko e leá?

22 Ko e malava ke leá ko ha meʻaʻofa ia mei he ʻOtuá. Ko ʻetau ʻofa kiate iá ʻoku totonu ke ne ueʻi kitautolu ke ngāueʻaki totonu ia. Manatuʻi ʻoku maʻu ʻe he leá ʻa e mālohi ke tuku hifo pe ke langa hake. Ko ia ai, tau fai ʻa e meʻa kotoa ʻoku tau malavá ke ngāueʻaki ʻetau leá ke fakaivimālohiʻi mo fakalototoʻaʻi ʻa e niʻihi kehé.