LĒSONI 03
‘E Lava Ke Ke Falala ki he Tohi Tapú?
‘Oku ‘omai ‘e he Tohi Tapú ‘a e ngaahi tala‘ofa mo e ngaahi fale‘i lahi. ‘Oku ngalingali pē ‘okú ke fifili fekau‘aki mo e me‘a ‘oku ako‘i aí, kae mahalo ‘okú ke toe veiveiua foki. ‘Oku totonu ke ke falala ki he ngaahi tala‘ofa mo e fale‘i ‘oku ‘omai ‘i ha tohi motu‘a pehē? ‘E lava mo‘oni ke ke tui ki he me‘a ‘oku lea‘aki ‘e he Tohi Tapú fekau‘aki mo e fiefia ‘i he mo‘uí he taimí ni pea mo e kaha‘ú? ‘Oku tui pehē ‘a e laui miliona. Tau sio angé pe te ke lava mo koe foki ‘o tui ki ai.
1. Ko e Tohi Tapú ko ha tohi ‘o e mo‘oni pe talanoa fa‘u?
‘Oku taukave‘i ‘e he Tohi Tapú ko ha lēkooti ia ‘o e “ngaahi fo‘i lea totonu ‘o e mo‘oní.” (Tangata Malanga 12:10) ‘Oku lave ai ki he ngaahi me‘a na‘e hoko mo‘oni ‘o kau ai ‘a e kakai mo‘oni. (Lau ‘a e Luke 1:3; 3:1, 2.) Ko e kau faihisitōlia mo e kau keli fakatotolo tokolahi kuo nau fakapapau‘i ‘a e tonu mātē ‘a e ngaahi ‘aho mahu‘inga, kakai, feitu‘u mo e ngaahi me‘a na‘e hoko ‘oku fakamatala‘i ‘i he Tohi Tapú.
2. Ko e hā ‘oku lava ai ke tau pehē ko e Tohi Tapú ‘oku ‘ikai ke ‘olokuonga?
‘I he ngaahi founga lahi, kuo fakamo‘oni‘i ko e Tohi Tapú ‘oku hiki ai ‘a e ngaahi me‘a na‘e ‘ikai ‘ilo‘i ia ‘i he taimi na‘e hiki aí. Ko e fakatātaá, ‘oku lave ai ki he ngaahi kaveinga fakasaienisi. Ko e lahi ‘o e ngaahi me‘a ‘oku lea‘aki ai fekau‘aki mo e ngaahi kaveinga ko iá na‘e fehu‘ia lahi ia ‘i he taimi na‘e hiki ai iá. Kae kehe, kuo fakapapau‘i ‘e he saienisi ‘i onopōní ko e me‘a ‘oku lea‘aki ‘e he Tohi Tapú ‘oku tonu mātē. ‘Oku “falala‘anga ma‘u pē ia, ‘i he taimí ni pea ta‘engata.”—Saame 111:8.
3. Ko e hā ‘oku lava ai ke tau falala ki he me‘a ‘oku lea‘aki ‘e he Tohi Tapú fekau‘aki mo e kaha‘ú?
‘Oku ‘i he Tohi Tapú ‘a e ngaahi kikite ‘oku tomu‘a tala ai “‘a e ngaahi me‘a kuo te‘eki ke faí.” (‘Aisea 46:10) ‘Oku tomu‘a tala tonu mātē ai ‘a e ngaahi me‘a fakahisitōlia lahi na‘e hoko ki mu‘a fuoloa pea toki hokó. ‘Oku toe fakamatala‘i mātu‘aki fakaikiiki ai ‘a e ngaahi tu‘unga ‘o e māmaní ‘i he ‘ahó ni. ‘I he lēsoni ko ení, te tau sivisivi‘i ai ‘a e ngaahi kikite ‘e ni‘ihi ‘i he Tohi Tapú. Ko ‘enau tonu mātē ‘oku fakaofo!
KELI LOLOTO ANGE
Sivisivi‘i ‘a e anga ‘o e feongoongoi ‘a e saienisi ‘i onopōní mo e Tohi Tapú, pea vakai ki he ni‘ihi ‘o e ngaahi kikite fakato‘oaloto ‘i he Tohi Tapú.
4. ‘Oku feongoongoi ‘a e saienisí mo e Tohi Tapú
‘I he kuonga mu‘á, ko e tokolahi taha ‘o e kakaí na‘a nau tui ‘oku hili ‘a e fo‘i māmaní ‘i ha me‘a. Hulu‘i ‘a e VITIOÓ.
Fakatokanga‘i ‘a e me‘a na‘e hiki ‘i he tohi Siopé ‘i he ta‘u ‘e 3,500 nai kuo maliu atú. Lau ‘a e Siope 26:7, pea lāulea leva ki he fehu‘i ko ení:
-
Ko e hā ‘oku faka‘ohovale ai ‘a e fakalea ko e māmaní ‘oku tautau “ki he hala‘ataá”?
Ko e vilo ‘a e vaí ‘i he māmaní na‘e toki mahino‘i lelei pē ia ‘i he 1800 tupú. Neongo ia, fakatokanga‘i ‘a e me‘a na‘e lea‘aki ‘e he Tohi Tapú ‘i he ta‘u ‘e laui afe kuo maliu atú. Lau ‘a e Siope 36:27, 28, pea lāulea leva ki he ongo fehu‘i ko ení:
-
Ko e hā ‘oku fakaofo ai ‘a e fakamatala faingofua ko eni ki he vilo ‘a e vaí?
-
‘Oku fakaivimālohi‘i ‘e he konga Tohi Tapu ko eni na‘á ke toki laú ‘a ho‘o falala ki he Tohi Tapú?
5. Na‘e tomu‘a tala ‘e he Tohi Tapú ‘a e ngaahi me‘a mahu‘inga ‘e hoko
Lau ‘a e ‘Aisea 44:27–45:2, pea lāulea leva ki he fehu‘i ko ení:
-
Ko e hā ‘a e ngaahi fakaikiiki na‘e tomu‘a tala ‘e he Tohi Tapú ‘i he ta‘u ‘e 200 ki mu‘a ke tō ‘a Pāpiloné?
‘Oku fakamo‘oni‘i ‘e he hisitōliá ko Tu‘i Kōlesi ‘o Pēsiá mo ‘ene kau taú na‘a nau ikuna‘i ‘a e kolo ko Pāpiloné ‘i he 539 K.M. * Na‘a nau afe‘i ‘a e vaitafe na‘á ne malu‘i ‘a e koló. Hili ‘enau hū ki he koló ‘i he ngaahi matapā na‘e tuku fakaavá, na‘a nau puke ‘a e koló ‘o ‘ikai fai ha tau. ‘I he ‘ahó ni, laka hake ‘i he ta‘u ‘e 2,500 mei ai, ‘oku kei ‘i he fokotu‘unga maumau pē ‘a Pāpilone. Fakatokanga‘i ‘a e me‘a na‘e tomu‘a tala ‘e he Tohi Tapú.
Lau ‘a e ‘Aisea 13:19, 20, pea lāulea leva ki he fehu‘i ko ení:
-
‘Oku anga-fēfē hono fakapapau‘i ‘e he me‘a na‘e hoko ki Pāpiloné ‘a hono fakahoko ‘o e kikite ko ení?
Fokotu‘unga maumau ‘o Pāpilone ‘i ‘Iulaki ‘i onopōní
6. Na‘e tomu‘a tala ‘e he Tohi Tapú ‘a e ngaahi me‘a ‘oku tau sio ki ai ‘i he ‘aho ní
‘Oku lave ‘a e Tohi Tapú ki hotau taimí ko e “ngaahi ‘aho faka‘osí.” (2 Tīmote 3:1) Fakatokanga‘i ‘a e me‘a na‘e tomu‘a tala ‘e he Tohi Tapú fekau‘aki mo e vaha‘a taimi ko ení.
Lau ‘a e Mātiu 24:6, 7, pea lāulea leva ki he fehu‘i ko ení:
-
Ko e hā ‘a e ngaahi tu‘unga mahu‘inga na‘e lea‘aki ‘e he Tohi Tapú ‘e hoko lolotonga ‘a e ngaahi ‘aho faka‘osí?
Lau ‘a e 2 Tīmote 3:1-5, pea lāulea leva ki he ongo fehu‘i ko ení:
-
Ko e hā ‘a e ngaahi tō‘onga anga-maheni ‘a e kakaí na‘e fakamatala‘i ‘e he Tohi Tapú ‘e hoko lolotonga ‘a e ngaahi ‘aho faka‘osí?
-
Ko fē ‘i he ngaahi tō‘onga ko ení kuó ke fakatokanga‘í?
‘OKU PEHĒ ‘E HE NI‘IHI: “Ko e Tohi Tapú ko ha tohi ‘o e ngaahi fananga mo e talatupu‘a.”
-
‘I ho‘o fakakaukaú, ko e hā ‘a e fakamo‘oni lahi taha ko e Tohi Tapú ‘oku alafalala‘anga?
FAKANOUNOU
Ko e hisitōliá, saienisí mo e kikité ‘oku nau fakahaa‘i kotoa mai ‘e lava ke ke falala ki he Tohi Tapú.
Fakamanatu
-
Ko e Tohi Tapú ko ha tohi ‘o e mo‘oni pe talanoa fa‘u?
-
Ko e hā ‘a e ngaahi tafa‘aki ‘e ni‘ihi ‘oku feongoongoi ai ‘a e saienisí mo e Tohi Tapú?
-
‘Okú ke fakakaukau ‘oku tomu‘a tala ‘e he Tohi Tapú ‘a e kaha‘ú? Ko e hā hono ‘uhingá pe ko e hā ‘oku ‘ikai pehē aí?
AKO LAHI ANGE
‘Oku ‘i ai ha ngaahi fehālaaki fakasaienisi ‘i he Tohi Tapú?
“‘Oku Feongoongoi ‘a e Saienisí mo e Tohi Tapú?” (Kupu ‘i he uepisaití)
Ko e hā ‘a e ngaahi mo‘oni‘i me‘a fekau‘aki mo e “ngaahi ‘aho faka‘osí”?
“6 Kikite Fakatohitapu ‘Okú Ke Sio ‘i Hono Fakahokó” (Ko e Taua Le‘o, Siulai 1, 2011)
Ako ki he founga na‘e hoko mo‘oni ai ‘a e ngaahi kikite Fakatohitapu fekau‘aki mo e ‘Emipaea Kalisí.
Sio ki he anga hono liliu ‘e he ngaahi kikite ‘i he Tohi Tapú ‘a e vakai ‘a ha tangata ‘e taha ki he Tohi Tapú.
“Kiate Aú, Na‘e ‘Ikai ‘I Ai ha ‘Otua” (Ko e Taua Le‘o Fika 5 2017)
^ pal. 25 ‘Oku ‘uhinga ‘a e K.M. ko e “Ki Mu‘a ‘i he Taimi ‘o Sīsuú,” pea ko e T.S. ki he “Taimi ‘o Sīsuú.”
Te Ke Fie Vakai Foki ki Heni
NGAAHI FEHUʻI ʻOKU TOUTOU ʻEKE
Ko e Hā ʻa e Polokalama Ako Tohi Tapu ʻOku Fai ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová?
ʻI he polokalama ako fetalanoaʻaki taʻetotongi ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, ʻe lava ke ke ngāueʻaki ai ha faʻahinga liliu Tohi Tapu pē. Ongoʻi tauʻatāina ke fakaafeʻi ʻa e kotoa ho fāmilí pe kaumeʻá ke kau fakataha mo koe.
