Skip to content

Skip to table of contents

VAHE 23

“Naʻe Tomuʻa ʻOfa Mai ʻa e ʻOtuá Kiate Kitautolu”

“Naʻe Tomuʻa ʻOfa Mai ʻa e ʻOtuá Kiate Kitautolu”

1-3. Ko e hā ʻa e ngaahi meʻa tefito ʻe niʻihi naʻá ne ʻai ʻa e pekia ʻa Sīsuú ke ʻikai tatau ia mo ha toe mate ʻi he hisitōliá?

 ʻI HA ʻaho ʻi he faʻahitaʻu failaú ʻi he meimei taʻu ʻe 2,000 kuo maliu atú, naʻe hopoʻi ai ha tangata tonuhia, naʻe fakahalaiaʻi ki he ngaahi hia naʻe ʻikai ʻaupito te ne fai, pea fakamamahiʻi leva ia ki he mate. Naʻe ʻikai ko e fuofua fakahoko tautea anga-fakamamahi mo taʻetotonu ia ʻi he hisitōliá; pea ko e meʻa fakamamahí, naʻe ʻikai ko e fakaʻosí ia. Neongo ia, ko e mate ko iá naʻe ʻikai tatau ia mo ha toe mate kehe.

2 ʻI he faingataʻaʻia ʻa e tangata ko iá ʻi hono ngaahi houa langa mamahi fakaʻosí, naʻe fakaʻilongaʻi mei hēvani tonu ʻa e mahuʻinga ʻo e meʻa ko iá. Neongo ko e vaeuaʻanga ia ʻo e ʻahó, naʻe fakafokifā pē ʻa e tō ʻa e fakapoʻuli ʻi he fonuá. Hangē ko ia ko e fakalea ʻa ha faihisitōlia ʻe taha, “naʻe fakapoʻuli ʻa e laʻā.” (Luke 23:44, 45) Ko ia, ʻi he ki muʻa siʻi pē pea tauʻaki ʻe he tangatá ʻene mānava fakaʻosí, naʻá ne leaʻaki ʻa e ngaahi foʻi lea fakangalongataʻá ni: “Kuo lava!” Ko e moʻoni, ʻi hono foaki ʻene moʻuí, naʻá ne lavaʻi ai ha meʻa fakaofo. Ko ʻene feilaulaú ko e ngāue lahi taha ia ʻo e ʻofá kuo faifai pea fakahoko ʻe ha tangata.​—Sione 15:13; 19:30NW.

3 Ko hono moʻoní, ko e tangata ko iá ko Sīsū Kalaisi. Ko ʻene faingataʻaʻia mo e pekia ʻi he ʻaho fakapoʻuli ko iá, ʻa Nīsani 14, 33 T.S., ʻoku ʻiloa. Kae kehe, ʻoku ʻi ai ha moʻoniʻi meʻa mahuʻinga kuo faʻa tukunoaʻi. Neongo naʻe faingataʻaʻia lahi ʻaupito ʻa Sīsū, naʻe ʻi ai ʻa e tokotaha kehe ia naʻe toe faingataʻaʻia lahi ange. Ko hono moʻoní, naʻe ʻi ai ʻa e tokotaha kehe ia naʻá ne fai ha feilaulau lahi ange ʻi he ʻaho ko iá​—ko e ngāue lahi taha ʻo e ʻofá kuo faifai pea fakahoko ʻe ha taha ʻi he ʻunivēsí. Ko e hā ʻa e ngāue ko iá? ʻOku ʻomai ʻe he talí ha talateu feʻungamālie ki he tuʻunga-lea mahuʻinga lahi tahá: Ko e ʻofa ʻa Sihová.

Ko e Ngāue Lahi Taha ʻo e ʻOfá

4. Naʻe anga-fēfē ʻa e hoko ʻa ha sōtia Loma ʻo ʻiloʻi naʻe ʻikai ko ha tangata anga-maheni pē ʻa Sīsū, pea ko e hā naʻe fakaʻosiʻaki ʻe he sōtia ko iá?

4 Ko e senituliō Loma ko ia naʻá ne tokangaʻi ʻa e tāmateʻi ʻo Sīsuú naʻe fakatumutumu ia fakatouʻosi ʻi he fakapoʻuli naʻe hoko ki muʻa ʻi he pekia ʻa Sīsuú pea mo e mofuike mālohi naʻe hoko ki mui aí. “Ta koe mooni koe Alo eni oe Otua,” ko ʻene leá ia. (Mātiu 27:54PM) ʻOku hā mahino, naʻe ʻikai ko ha tangata anga-maheni pē ʻa Sīsū. Naʻe tokoni ʻa e sōtia ko iá ki he tāmateʻi ʻa e ʻAlo tofu-pē-taha-ne-fakatupu ʻo e ʻOtua Fungani Māʻolungá! Naʻe mātuʻaki mahuʻinga fēfē ʻa e ʻAlo ko ʻení ki heʻene Tamaí?

5. ʻE anga-fēfē nai hono fakatātaaʻi ʻa e fuʻu vahaʻa taimi kāfakafa ko ia naʻe nofo fakataha ai ʻa Sihova mo hono ʻAló ʻi hēvaní?

5 ʻOku ui ʻe he Tohitapú ʻa Sīsū “koe uluaki fanau i he mea fakatubu kotoabe.” (Kolose 1:15PM) Fakakaukau angé​—ko e ʻAlo ʻo Sihová naʻe ʻi ai ia ki muʻa ʻi he ʻuniveesi fakamatelié. Ko e hā leva hono lōloa ʻo e fakataha ʻa e Tamaí mo e ʻAló? ʻOku fakafuofua ʻe he kau saienisi ʻe niʻihi ʻo pehē ʻoku taʻu 13 piliona ʻa e motuʻa ʻo e ʻunivēsí. ʻE lava ke ke sioloto atu ki he fuʻu taimi lahi ko iá? Ke tokoniʻi ʻa e kakaí ke nau mahinoʻi ʻa e motuʻa ʻo e ʻunivēsí ʻo hangē ko ia ko e fakafuofuaʻi ʻe he kau saienisí, ʻoku fakaeʻa ʻi ha fale ki hono fakafuofua ʻo e tuʻuʻanga palanité ha laine tala-taimi ʻoku mita ʻe 110 hono lōloá. ʻI he luelue ʻa e kau ʻaʻahí ʻi he laine tala-taimi ko iá, ko e foʻi manga taki taha ʻoku nau faí ʻokú ne fakafofongaʻi ʻa e taʻu ʻe 75 miliona nai ʻi he moʻui ʻa e ʻunivēsí. ʻI he ngataʻanga ʻo e laine tala-taimí, ko e kotoa ʻo e hisitōlia ʻo e tangatá ʻoku fakafofongaʻi ia ʻe ha kiʻi foʻi maaka ʻe taha ʻoku matolu tatau mo ha kiʻi fulufuluʻi ʻulu ʻe taha ʻo e tangatá! Kae kehe, neongo kapau ʻoku tonu ʻa e fakafuofua ko ʻení, ko e laine tala-taimí fakakātoa ʻe ʻikai ke lōloa feʻunga ia ke ne fakafofongaʻi ʻa e taimi ʻo e moʻui ʻa e ʻAlo ʻo Sihová! Naʻe anga-fēfē ʻene ngāue ʻi he lolotonga ʻo e ngaahi kuonga kotoa ko iá?

6. (a) Naʻe anga-fēfē ʻa e ngāue ʻa e ʻAlo ʻo Sihová ʻi he lolotonga ʻene ʻi ai ki muʻa ke hoko ko e tangatá? (e) Ko e hā ʻa e faʻahinga haʻi ʻoku ʻi ai ʻi he vahaʻa ʻo Sihova mo hono ʻAló?

6 Naʻe ngāue fiefia ʻa e ʻAló ʻi he tuʻunga ko e “tufunga pōtoʻi” ʻa ʻene Tamaí. (Palōveepi 8:30NW) ʻOku pehē ʻe he Tohitapú: “Naʻe ʻikai ha momoʻi meʻa ʻe taha ʻe hoko mai, ʻo ʻataʻatā [mei he ʻAló].” (Sione 1:3) Ko ia ai, naʻe ngāue fakataha ʻa Sihova mo hono ʻAló ke ʻomai ʻa e ngaahi meʻa kehe kotoa pē ke nau ʻi ai. Ko ha ngaahi taimi fakatoʻoaloto mo fakafiefia moʻoni ē naʻá na maʻú! Sai, ʻe loto-tatau ʻa e tokolahi ko e ʻofa ko ia ʻi he vahaʻa ʻo ha mātuʻa mo ha kiʻi tamá ʻoku fakaofo ʻene mālohí. Pea ko e ʻofá “ko ha fakamaʻu haohaoa ia ʻo e fāʻūtahá.” (Kolose 3:14NW) Ko ia ai, ko hai ʻiate kitautolu, ʻe lava ke ne kamata ke mahinoʻi ʻa e mālohi ʻo ha haʻi kuo ʻi ai ʻi ha fuʻu vahaʻa taimi lahi fakaʻulia pehē? ʻOku hā mahino, ko Sihova ko e ʻOtuá mo hono ʻAló ʻoku fakafāʻūtahaʻi ʻe he haʻi mālohi taha ʻo e ʻofá kuo fokotuʻú.

7. ʻI he taimi naʻe papitaiso ai ʻa Sīsuú, naʻe anga-fēfē hono fakahāhaaʻi ʻe Sihova ʻene ngaahi ongoʻi fekauʻaki mo hono ʻAló?

7 Ka neongo ia, naʻe fekauʻi mai ʻe he Tamaí hono ʻAló ki he māmaní ke ʻaloʻi mai ko ha pēpē fakaetangata. Ko hono fai iá naʻe ʻuhinga ia ai ko ha ngaahi hongofuluʻi taʻu, naʻe pau ai kia Sihova ke ne tukuange ʻa e feohi fekoekoeʻi mo hono ʻAlo ʻofaʻangá ʻi hēvani. ʻI he mahuʻingaʻia lahi ʻaupitó, naʻá ne ʻafio mai ai mei hēvani ki he tupu hake ʻa Sīsū ʻo hoko ko ha tangata haohaoá. ʻI he aʻu ki hono taʻu 30 nai, naʻe papitaiso ai ʻa Sīsū. ʻOku ʻikai ko ha meʻa ia ke tau toe hela fakamahaloʻi ʻa hono lahi ʻo e ongoʻi ʻa Sihova fekauʻaki mo iá. Naʻe folofola tonu hifo ʻa e Tamaí mei hēvani: “Ko hoku Alo Ofaaga eni, aia oku ou fiemalie lahi ai.” (Mātiu 3:17PM) ʻI he vakai hifo ki hono fai loto-tōnunga ʻe Sīsū ʻa e meʻa kotoa pē naʻe kikiteʻí, ʻa e meʻa kotoa pē naʻe kole kiate iá, kuo pau pē naʻe fiefia lahi ʻaupito ai ʻa ʻene Tamaí!​—Sione 5:36; 17:4.

8, 9. (a) Ko e hā ʻa e meʻa naʻe fou ai ʻa Sīsū ʻi Nīsani 14, 33 T.S., pea naʻe anga-fēfē hono uesia ai ʻa ʻene Tamai fakahēvaní? (e) Ko e hā naʻe fakaʻatā ai ʻe Sihova hono ʻAló ke faingataʻaʻia pea pekiá?

8 Kae kehe, naʻe anga-fēfē ʻa e ongoʻi ʻa Sihova ʻi Nīsani 14, 33 T.S.? Naʻe anga-fēfē ʻene ongoʻí ʻi hono lavakiʻi ʻo Sīsuú pea toki puke atu ia ʻe ha fuʻu kakai tokolahi ʻi he poʻulí? ʻI hono liʻaki ʻa Sīsū ʻe hono ngaahi kaumeʻá pea fakamoʻulaloaʻi ia ki ha hopo taʻefakalaó? ʻI hono lumaʻi iá, ʻanuhi, pea tukiʻí? ʻI hono uipi iá, ʻo mafaʻafaʻa ʻa hono tuʻá? ʻI hono tukifaʻo iá, ʻa e ongo nimá mo e ongo vaʻé, ki ha fuʻu pou ʻakau pea tautau ai ia lolotonga hono leakoviʻi ʻe he kakaí? Naʻe anga-fēfē ʻa e ongoʻi ʻa e Tamaí ʻi he kalanga ʻa hono ʻAlo ʻofaʻangá kiate ia ʻi he langa mo e toʻe he mamahí? Naʻe anga-fēfē ʻa e ongoʻi ʻa Sihová ʻi he tauʻaki ʻe Sīsū ʻene mānava fakaʻosí, pea ko e fuofua taimi ia talu mei he kamataʻanga ʻo e fakatupu kotoa pē, ʻo e ʻikai ke ʻi ai ʻa Hono ʻAlo ʻofaʻangá?​—Mātiu 26:14-16, 46, 47, 56, 59, 67; 27:38-44, 46; Sione 19:1.

9 ʻOku tau moʻu sīlongo. Koeʻuhi ʻoku maʻu ʻe Sihova ʻa e ngaahi ongoʻi, ko e mamahi naʻá ne faingataʻaʻia ai ʻi he pekia ʻa hono ʻAló ʻoku mahulu atu ia mei he mālohi ʻo ʻetau leá ke fakahāʻí. Ko e meʻa ʻoku malava ke fakahāʻí ko e taumuʻa ʻa Sihova ki hono fakaʻatā ia ke hokó. Ko e hā naʻe fakamoʻulaloaʻi ai ʻe he Tamaí ʻa ia tonu ki ha ngaahi ongoʻi peheé? ʻOku fakahaaʻi mai ʻe Sihova ha meʻa fakaofo kiate kitautolu ʻi he Sione 3:16​—ko ha veesi Tohitapu ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ʻa ia kuo ui ko e Kōsipeli siʻisiʻi. ʻOku pehē ai: “Naʻe ʻofa pehe ʻa e ʻOtua ki māmāni, ko ia naʻa ne foaki hono ʻAlo tofu-pe-taha-ne-fakatupu, koeʻuhi ko ia kotoa pe ʻoku tui pikitai kiate ia ke ʻoua naʻa ʻauha, kae maʻu ʻa e moʻui taʻengata.” Ko ia, ko e taumuʻa ʻa Sihová ʻoku kātoa pē ʻi he meʻá ni: ko e ʻofá. Ko e meʻaʻofa ʻa Sihová​—ʻene fekau hifo hono ʻAló ke faingataʻaʻia pea pekia maʻatautolú​—ʻa e ngāue lahi taha ia ʻo e ʻofá kuo faí.

“ʻA e ʻOtua . . . naʻa ne foaki hono ʻAlo tofu-pe-taha-ne-fakatupu”

Fakamatalaʻi ʻa e ʻOfa ʻa e ʻOtuá

10. ʻOku fiemaʻu ʻe he faʻahinga ʻo e tangatá ʻa e hā, pea ko e hā kuo hoko ki he ʻuhinga ʻo e foʻi lea ko e “ʻofa”?

10 Ko e hā ʻoku ʻuhinga ki ai ʻa e foʻi lea ko ʻeni ko e “ʻofa”? Kuo fakamatalaʻi ʻa e ʻofá ko e fiemaʻu lahi taha ia ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá. Mei he fāʻeleʻí ki he maté, ʻoku fāinga ai pē ʻa e kakaí ki he ʻofá, tupu ʻāfaʻafa ʻi hono māfaná, pea aʻu ʻo fakaʻauʻausino pea mate ʻi he ʻikai ke maʻu iá. Ka neongo ia, ʻoku fakaofo ʻa e faingataʻa ke fakamatalaʻi ʻa e ʻofá. Ko hono moʻoní, ʻoku talanoa lahi ʻa e kakaí ʻo fekauʻaki mo e ʻofá. ʻOku haʻu hokohoko ʻa e ngaahi tohi, ngaahi hiva, mo e ngaahi maau fekauʻaki mo ia. Ko e ngaahi olá ʻoku ʻikai ke nau fakamāʻalaʻala maʻu pē ʻa e ʻuhinga ʻo e ʻofá. Ko hono moʻoní, ko e foʻi leá ʻoku fuʻu tōtuʻa hono ngāueʻakí ʻo hā ngali mahinongataʻa ange ai pē ʻa hono ʻuhinga moʻoní.

11, 12. (a) Ko fē ʻe lava ke tau ako ai ha meʻa lahi fekauʻaki mo e ʻofá, pea ko e hā ʻoku ʻi ai aí? (e) Ko e hā ʻa e faʻahinga ʻofa naʻe fakamamafaʻi ʻi he lea faka-Kalisi ʻo e kuonga muʻá, pea ko e hā ʻa e foʻi lea ki he “ʻofá” ʻoku faʻa ngāueʻaki lahi taha ʻi he Ngaahi Konga Tohitapu Faka-Kalisi Kalisitiané? (Sio foki ki he fakamatala ʻi laló.) (f) Ko e hā ʻoku ʻuhinga ki ai ʻa e foʻi lea ko e a·gaʹpe ʻi heʻene faʻa hā ʻi he Folofolá?

11 Kae kehe, ʻoku akoʻi māʻalaʻala mai ʻe he Tohitapú ia ʻa e ʻofá. ʻOku pehē ʻe he Expository Dictionary of New Testament Words ʻa Vine: “ʻOku malava ke toki ʻiloʻi pē ʻa e ʻofá mei he ngaahi ngāue ʻokú ne fakaʻaiʻaí.” ʻOku hanga ʻe he lēkooti Tohitapu ʻo e ngaahi ngāue ʻa Sihová ʻo akoʻi mai kiate kitautolu ʻa e meʻa lahi fekauʻaki mo ʻene ʻofá​—ʻa e anga-ʻofa fietokoni ʻokú ne maʻu ki heʻene ngaahi meʻamoʻuí. Ko e fakatātaá, ko e hā ha meʻa ʻe lava ke ne fakahaaʻi ʻa e meʻa lahi ange fekauʻaki mo e ʻulungaanga ko ʻení ʻo lahi ange ia ʻi he ngāue taupotu ʻo e ʻofa ʻa Sihová tonu naʻe fakamatalaʻi ki muʻá? ʻI he ngaahi vahe hoko maí, te tau sio ai ki he toe ngaahi fakatātā lahi kehe ʻo e ngāue ʻa e ʻofa ʻa Sihová. Tānaki atu ki ai, ʻe lava ke tau maʻu ai ha fakamaama mei he muʻaki ngaahi foʻi lea ki he “ʻofá” naʻe ngāueʻaki ʻi he Tohitapú. ʻI he lea faka-Kalisi ʻo e kuonga muʻá, naʻe ʻi ai ʻa e ngaahi foʻi lea ʻe fā ki he “ʻofa.” a ʻI he ngaahi foʻi leá ni, ko e foʻi lea naʻe faʻa ngāueʻaki lahi taha ʻi he Ngaahi Konga Tohitapu Faka-Kalisi Kalisitiané ko e a·gaʹpe. ʻOku ui ʻeni ʻe he tikisinale Tohitapu ʻe taha “ko e foʻi lea mālohi taha ʻoku ala fakakaukau ki ai ki he ʻofá.” Ko e hā hono ʻuhingá?

12 Hangē ko hono ngāueʻaki ʻi he Tohi Tapú, ko e a·gaʹpe ʻoku faʻa fakahaaʻi ai ʻa e foʻi fakakaukau ʻo e ʻofa ʻoku tataki ʻe he tefitoʻi moʻoní. Ko ia, ʻoku mahulu hake ia mei ha tali fakaeongo ki ha tokotaha kehe. ʻOku fālahi ange ia, fakakaukauloto lahi ange ki ai mo ʻosi fakakaukauʻi ʻi hono makatuʻungá. Hiliō he meʻa kotoa, ko e ʻofa faka-Kalisitiané ʻoku mātuʻaki taʻesiokita. Ko e fakatātaá, toe sio angé ki he Sione 3:16. Ko e hā ʻa e “māmāni” naʻe ʻofa lahi ki ai ʻa e ʻOtuá ʻo ne foaki ai hono ʻAlo tofu-pē-taha-ne-fakatupú? Ko e māmani ia ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá ʻoku ala huhuʻí. ʻOku kau ki ai ʻa e kakai tokolahi ko ia ʻoku nau tuli ki ha ʻalunga angahalaʻia ʻi he moʻuí. ʻOku ʻofa ʻa Sihova ki he tokotaha taki taha ʻi he tuʻunga ko ha kaumeʻa fakafoʻituitui, ʻi he founga naʻá ne ʻofaʻi ai ʻa ʻĒpalahame faitōnungá? (Sēmisi 2:23) ʻIkai, ka ʻoku fakaaʻu anga-ʻofa mai ʻe Sihova ʻa ʻene leleí ki he faʻahinga kotoa, neongo ko ha mole lahi ia kiate ia. ʻOkú ne fiemaʻu ʻa e faʻahinga kotoa ke nau fakatomala pea liliu ʻenau ngaahi foungá. (2 Pita 3:9) ʻOku fai pehē ʻa e tokolahi. Ko e faʻahinga ʻeni ʻokú ne tali fiefia ko hono ngaahi kaumeʻá.

13, 14. Ko e hā ʻokú ne fakahaaʻi ʻoku faʻa kau ki he ʻofa faka-Kalisitiané ʻa e ongoʻi ʻofa māfaná?

13 Kae kehe, ʻoku maʻu ʻe he niʻihi ha fakakaukau hala fekauʻaki mo hono ngāueʻaki ʻi he Tohi Tapú ʻa e a·gaʹpe. ʻOku nau fakakaukau kinautolu ʻoku ʻuhinga iá ko ha faʻahinga ʻofa ʻoku anga-momoko mo fakaʻatamai pē. Ko hono moʻoní, ko e ʻofa faka-Kalisitiané ʻoku faʻa kau ki ai ʻa e ongoʻi ʻofa māfana fakafoʻituitui. Ko e fakatātaá, ʻi he taimi naʻe tohi ai ʻe Sione, “ʻOku ʻofa ʻa e Tamai ki he ʻAlo,” naʻá ne ngāueʻaki ha tuʻunga ʻo e foʻi lea ko e a·gaʹpe. ʻOku hala ʻa e ʻofa ia ko iá ʻi he ongoʻi ʻofa māfaná? Fakatokangaʻi naʻe pehē ʻe Sīsū, “ʻOku [ongoʻi] ʻofa ʻa e Tamai ki he ʻAlo,” ʻo ngāueʻaki ha tuʻunga ʻo e foʻi lea ko e phi·leʹo. (Sione 3:35; 5:20) Ko e ʻofa ʻa Sihová ʻoku faʻa fakakau ai ʻa e ongoʻi ʻofa fakaalaala. Kae kehe, ko ʻene ʻofá ʻoku ʻikai ʻaupito leʻei ia ʻe ha fakakaukau ʻataʻatā pē. ʻOku tataki maʻu pē ia ʻe heʻene ngaahi tefitoʻi moʻoni fakapotopoto mo totonú.

14 Hangē ko ia kuo tau vakai ki aí, ko e kotoa ʻo e ngaahi ʻulungaanga ʻo Sihová ʻoku mātuʻaki fakafiemālie, haohaoa, mo fakamānako. Ka ko e ʻofá ʻoku fakamānako lahi tahá. ʻOku ʻikai ha toe meʻa te ne tohoaki mātuʻaki mālohi kitautolu kia Sihova. Ko e meʻa fakafiefiá, ʻoku toe hoko ʻa e ʻofá ko hono ʻulungaanga tuʻu-ki-muʻá ia. ʻOku tau ʻilo fēfē ia?

“Ko e ʻOtuá ko e ʻOfa”

15. Ko e hā ʻa e fakamatala ʻoku fai ʻe he Tohitapú ʻo fekauʻaki mo e ʻulungaanga ʻo Sihova ko e ʻofá, pea ʻi he founga fē ʻoku makehe ai ʻa e fakamatalá ni? (Sio foki ki he fakamatala ʻi laló.)

15 ʻOku leaʻaki ʻe he Tohitapú ha meʻa fekauʻaki mo e ʻofá ʻa ia ʻoku ʻikai ʻaupito te ne leaʻaki ʻo fekauʻaki mo e ngaahi ʻulungaanga tefito kehe ʻo Sihová. ʻOku ʻikai ke pehē ʻe he ngaahi Konga Tohitapú ia ko e ʻOtuá ko e mālohi pe ko e ʻOtuá ko e fakamaau totonu pe naʻa mo e ʻOtuá ko e poto. ʻOkú ne maʻu ʻa e ngaahi ʻulungaanga ko iá, ko e Matavai tefito ia ʻo kinautolú, pea ʻoku mahulu atu ia ʻi hono fakahoa mo e kotoa ʻo e ngaahi ʻulungaanga ʻe tolú. Kae kehe, ʻi he fekauʻaki mo e ʻulungaanga hono faá, ʻoku leaʻaki ki ai ʻa e meʻa ʻoku toe loloto ange: “Ko e ʻOtua ko e ʻOfa.” b (1 Sione 4:8) ʻOku ʻuhinga iá ki he hā?

16-18. (a) Ko e hā ʻoku pehē ai ʻe he Tohitapú “ko e ʻOtua ko e ʻOfa”? (e) ʻI he kotoa ʻo e ngaahi meʻamoʻui ʻi he māmaní, ko e hā ko ha fakatātā feʻungamālie ai ʻa e tangatá ki he ʻulungaanga ʻo Sihova, ko e ʻofá?

16 “Ko e ʻOtua ko e ʻOfa” ʻoku ʻikai ko ha fakatatau faingofua ia, ke hangē ko e pehē, “ʻOku tatau ʻa e ʻOtuá mo e ʻofá.” Heʻikai malava ke tau fulihi totonu ʻa e fakamatalá pea pehē “ko e ʻofá ko e ʻOtua.” Ko Sihová ʻoku mahulu hake ʻaupito ia mei he tuʻunga ko ha ʻulungaanga taʻemalava ke mahinoʻi. Ko ha Tokotaha ia ʻokú ne maʻu ha fuʻu fakahokohoko lahi ʻo e ngaahi ongoʻi mo e ngaahi anga ʻoku tānaki atu ki he ʻofá. Ka, ko e ʻofá ʻoku hūhū mātuʻaki loloto ia ʻia Sihova. ʻOku pehē ai ʻe ha maʻuʻanga fakamatala ʻe taha fekauʻaki mo e veesi ko ʻení: “Ko e uho pe natula ʻo e ʻOtuá ko e ʻofá.” ʻI hono fakalūkufuá, te tau fakakaukau nai ki he meʻá ni ʻi he foungá ni: ʻOku fakaivia ʻe he mālohi ʻo Sihová ʻa ia tonu ke ne ngāue. Ko ʻene fakamaau totonú mo hono potó ʻokú na tataki ʻa e founga ʻokú ne ngāue aí. Ka ko e ʻofa ʻa Sihová ʻokú ne ueʻi ia ke ngāue. Pea ko ʻene ʻofá ʻoku ʻi ai maʻu pē ʻi he founga ʻokú ne ngāueʻaki ai hono ngaahi ʻulungaanga kehé.

17 ʻOku faʻa pehē ko Sihová ko e fakasino tonu mai ia ʻo e ʻofá. Hangē ko ʻení, kapau ʻoku tau fie ako fekauʻaki mo e ʻofa fakaetefitoʻi moʻoní, kuo pau ke tau ako fekauʻaki mo Sihova. Ko hono moʻoní, ʻoku tau toe sio nai ki he ʻulungaanga fakaʻofoʻofá ni ʻi he faʻahinga ʻo e tangatá. Ka ko e hā ʻoku ʻi ai aí? ʻI he taimi ʻo e fakatupú, naʻe folofolaʻaki ʻe Sihova ʻa e ngaahi leá ni, ʻo hā mahino ki hono ʻAló: “Ta ngaohi tangata ʻi hota ʻīmisí, ʻo hangē ko hota tataú.” (Sēnesi 1:26NW) ʻI he kotoa ʻo e ngaahi meʻamoʻui ʻi he māmani ko ʻení, ko e kakai tangatá pē mo e kakai fefiné ʻoku malava ke nau fili ke ʻofa pea ke faʻifaʻitaki ai ki heʻenau Tamai fakahēvaní. Manatuʻi naʻe ngāueʻaki ʻe Sihova ʻa e ngaahi meʻamoʻui kehekehe ke fakatātaaʻi ʻaki hono ngaahi ʻulungaanga tefitó. Neongo ia, naʻe fili ʻe Sihova ʻene fakatupu fakaemāmani māʻolunga tahá, ʻa e tangatá, ko e fakatātā ia ʻo Hono ʻulungaanga tuʻu-ki-muʻá, ko e ʻofá.​—Isikeli 1:10.

18 ʻI he taimi ʻoku tau ʻofa ai ʻi ha founga taʻesiokita, mo fakaetefitoʻi moʻoní, ʻoku tau tapua atu ai ʻa e ʻulungaanga tuʻu-ki-muʻa ʻo Sihová. ʻOku hangē tofu pē ko ia naʻe tohi ʻe he ʻapositolo ko Sioné: “ʻOku tau ʻofa ʻe kitautolu, koeʻuhi naʻe tomuʻa ʻofa ʻe he ʻEne ʻAfio kiate kitautolu.” (1 Sione 4:19) Ka ʻi he ngaahi founga fē kuo tomuʻa ʻofa mai ai ʻa Sihova kiate kitautolú?

Tomuʻa Kamata ʻe Sihova

19. Ko e hā ʻoku lava ai ke pehē naʻe fakahoko ʻe he ʻofá ha ngafa tefito ʻi he ngāue fakaefakatupu ʻa Sihová?

19 ʻOku ʻikai ko ha meʻa foʻou ʻa e ʻofá. He ko ē, ko e hā naʻá ne ueʻi ʻa Sihova ke ne kamata ʻa e fakatupú? Naʻe ʻikai ke pehē ia naʻá ne taʻelata mo fiemaʻu ha takanga. Ko Sihová ʻoku kakato ia mo maʻu e meʻa kotoa ʻiate ia pē, ʻo ʻikai masiva ʻi ha meʻa ʻe tokonaki mai nai ʻe ha taha kehe. Ka ko ʻene ʻofá, ko ha ʻulungaanga longomoʻui, naʻá ne ueʻi fakanatula ia ke ne loto ai ke vahevahe ʻa e ngaahi fiefia ʻo e moʻuí ki he ngaahi meʻamoʻui ʻatamaiʻia ʻa ia ʻe malava ke nau houngaʻia ʻi ha meʻaʻofa peheé. “Ko e Kamataʻanga ʻo e Fakatupu ʻe he ʻOtua” ko hono ʻAlo tofu-pē-taha-ne-fakatupú. (Fakahā 3:14) Naʻe ngāueʻaki leva ʻe Sihova ʻa e Tokotaha Ngāue Mataotao ko ʻení ke ne ʻomai ʻa e ngaahi meʻa kehe kotoa pē ke nau ʻi ai, ʻo kamata ʻaki ʻa e kau ʻāngeló. (Siope 38:4, 7; Kolose 1:16) ʻI hono tāpuakiʻi ʻaki ʻa e tauʻatāina, ʻatamaiʻia, mo e ngaahi ongoʻí, naʻe maʻu ai ʻe he ngaahi laumālie māfimafi ko ʻení ʻa e faingamālie ke fokotuʻu ha ngaahi fepikitaki ʻofa ʻa kinautolu tonu​—ʻi honau lotolotongá, ʻo hiliō ai ʻi he meʻa kotoa, ʻa e ʻofa kia Sihova ko e ʻOtuá. (2 Kolinitō 3:17) Ko ia, ʻoku nau ʻofá koeʻuhí naʻe tomuʻa ʻofaʻi kinautolu.

20, 21. Ko e hā naʻe hokosia ʻe ʻĀtama mo ʻIvi ko e fakamoʻoni ia naʻe ʻofaʻi kinaua ʻe Sihová, ka naʻe anga-fēfē ʻena tali ki aí?

20 Ko ia, naʻe pehē pē foki ki he faʻahinga ʻo e tangatá. Mei he kamataʻangá, naʻe meimei kāpui ʻa ʻĀtama mo ʻIvi ʻi he ʻofá. ʻI he feituʻu kotoa pē naʻá na vakai ki ai ʻi hona ʻapi Palataisi ʻi ʻĪtení, naʻe malava ke na sio ai ki he fakamoʻoni ʻo e ʻofa ʻa e Tamaí kiate kinauá. Fakatokangaʻi ʻa e meʻa ʻoku leaʻaki ʻe he Tohitapú: “Naʻe tō ʻe Sihova Elohimi ha ngouetapu ʻi Iteni, ʻi hahake; pea ne tuku ai ʻa e tangata kuo ne ngaohi.” (Sēnesi 2:8) Kuó ke ʻosi aʻu ki ha ngoue pe paʻake fakaʻofoʻofa moʻoni? Ko e hā ʻa e meʻa naʻe fakafiefia lahi taha kiate koé? Ko e huluni mai ʻa e māmá ʻi ha ngaahi lauʻiʻakau ʻi ha kiʻi tuliki mavahe? Ko e fakahokohoko ʻa e ngaahi lanu fakaʻofoʻofá ʻi ha kiʻi konga ngoue matalaʻiʻakau? Ko e puipuituʻa ʻo e ongo mai ha kiʻi vai ʻoku tafetafe mālie, fanga manupuna ʻoku hiva, mo ha fanga ʻinisēkite ʻoku mumuhu? Fēfē ʻa e ʻalaha mai ʻa ha ʻuluʻakau, ʻakau fua, mo e ngoue matalá? ʻI ha faʻahinga tuʻunga pē, ʻoku ʻikai ha paʻake ia he ʻahó ni ʻe malava ke fakatatau ki he paʻake ʻi ʻĪtení? Ko e hā hono ʻuhingá?

21 Ko e ngoue ko iá naʻe tō ʻe Sihova tonu! Kuo pau pē ne taʻealafakamatalaʻi hono fakaʻofoʻofá. Ko e ʻakau kotoa pē naʻe fakatoʻoaloto ʻi heʻene fakaʻofoʻofá pe naʻe ʻi ai ʻa e fua ifo. Naʻe vaiʻia ʻa e ngoué, ʻataʻatā, pea moʻui ai ha fanga manu fakaʻofoʻofa kehekehe. Naʻe maʻu ʻe ʻĀtama mo ʻIvi ʻa e meʻa kotoa pē ke ʻai ʻena moʻuí ke fiefia mo kakato, ʻo kau ai ʻa e ngāue fakafiemālie mo e takanga haohaoa. Naʻe tomuʻa ʻofa ʻa Sihova ʻiate kinaua, pea naʻá na maʻu ʻa e ʻuhinga kakato ke na tali ai ki ai ʻi he anga-ʻofa. Kae kehe, naʻe ʻikai te na malava ke fai pehē. ʻI he ʻikai ke na ʻofa ʻo talangofua ki heʻena Tamai fakahēvaní, naʻá na siokita ʻo talangataʻa kiate ia.​—Senesi, vahe 2.

22. Naʻe anga-fēfē hono fakamoʻoniʻi ʻe he tali ʻa Sihova ki he angatuʻu ʻi ʻĪtení ʻoku mateaki ʻa ʻene ʻofá?

22 He mamahi lahi ē kuo pau naʻe hoko kia Sihová! Ka naʻe hanga ʻe he angatuʻu ko ʻení ʻo ʻai ke kona ai hono loto ʻofá? ʻIkai! “ʻOku tolonga ʻo taʻengata ʻene ʻaloʻofa [pe, “ʻofa mateakí,” NW].” (Sāme 136:1) Ko ia, naʻá ne fakataumuʻa leva ke ʻai ha ngaahi fokotuʻutuʻu anga-ʻofa ke huhuʻiʻaki ha fānau pē ʻa ʻĀtama mo ʻIvi ʻe hehema totonú. Hangē ko ia kuo tau vakai ki aí, ko e ngaahi tokonaki ko iá naʻe kau ai ʻa e feilaulau huhuʻi ʻa hono ʻAlo ʻofaʻangá, ʻa ia ko ha mole lahi ʻaupito ia ki he Tamaí.​—1 Sione 4:10.

23. Ko e hā ʻa e taha ʻo e ngaahi ʻuhinga ʻoku hoko ai ʻa Sihova ko e “ʻOtua fiefiá,” pea ko e hā ʻa e fehuʻi mātuʻaki mahuʻinga ʻe fakamatala ki ai ʻi he vahe hoko maí?

23 ʻIo, mei he kamataʻangá kuo muʻomuʻa ai ʻa Sihova ʻi hono fakahāhaaʻi ʻa e ʻofá ki he faʻahinga ʻo e tangatá. ʻI ha ngaahi founga taʻefaʻalaua, “naʻe tomuʻa ʻofa ʻe he ʻEne ʻAfio kiate kitautolu.” ʻOku pouaki ʻe he ʻofá ʻa e feongoongoí mo e fiefiá, ko ia ʻoku ʻikai ha ofo ʻi hono fakamatalaʻi ʻo Sihova ko e “ʻOtua fiefiá.” (1 Tīmote 1:11NW) Kae kehe, ʻoku malanga hake ha fehuʻi mahuʻinga. ʻOku ʻofa moʻoni ʻa Sihova ʻiate kitautolu ʻi he tuʻunga fakatāutahá? Ko e vahe hoko maí ʻe fakamatala ki he meʻa ko iá.

a Ko e foʻi veape ko e phi·leʹo, ʻoku ʻuhingá “ke maʻu ʻa e ongoʻi ʻofa ki ai, hoko ʻo leleiʻia ai, pe ke saiʻia (hangē ko e ongoʻi nai ʻa ha taha fekauʻaki mo ha kaumeʻa ofi pe ko ha tokoua),” ʻoku faʻa ngāueʻaki ʻi he Ngaahi Konga Tohitapu Faka-Kalisi Kalisitiané. Ko e tuʻunga ʻo e foʻi lea ko e stor·geʹ, pe ʻofa fakafāmili ofí, ʻoku ngāueʻaki ia ʻi he 2 Tīmote 3:3 ke fakahaaʻi ko e ʻofa peheé ʻe mole ʻaupito ia ʻi he lolotonga ʻo e ngaahi ʻaho fakaʻosí. Ko e eʹros, pe ʻofa fakaemanako ʻi he vahaʻa ʻo ha tangata mo ha fefine, ʻoku ʻikai ke ngāueʻaki ia ʻi he Ngaahi Konga Tohitapu Faka-Kalisi Kalisitiané, neongo ko e faʻahinga ʻofa ko iá ʻoku lāulea ki ai ʻi he Tohitapú.​—Palovepi 5:15-20.

b Ko e ngaahi fakamatala Fakatohitapu kehé ʻoku ʻi ai ha faʻunga meimei tatau. Ko e fakatātaá, “Ko e ʻOtua ko e maama” pea ko e “ʻOtua ko e afi fakaʻauha.” (1 Sione 1:5; Hepelū 12:29) Ka kuo pau ke mahinoʻi ʻeni ia ko e ngaahi metafoa, he ʻoku nau fakatatau ʻa Sihova ki he ngaahi meʻa fakamatelie. Ko Sihová ʻoku hangē ko e māmá, he ʻokú ne māʻoniʻoni mo anga-tonu. ʻOku ʻikai ha “fakapoʻuli,” pe taʻemaʻa ʻiate ia. Pea ʻoku fakatatau nai ia ki he afí ʻi heʻene ngāueʻaki ʻa e mālohi fakaefakaʻauhá.