Skip to content

Skip to table of contents

KO E PALOPALEMÁ

Ngaahi Fakamanamana ki Hotau Tuʻunga Malú

Ngaahi Fakamanamana ki Hotau Tuʻunga Malú

“ʻOku maʻu ʻe he toʻutangatá ni ʻa e ngaahi meʻangāue fakatekinolosia, ʻilo fakasaienisi mo e koloa taʻehanotatau . . . Neongo ia, ko e ʻuluaki toʻutangata eni ʻokú ne taki atu ʻa e māmaní [ʻi he tuʻunga fakapolitikalé, fakaʻekonōmiká, mo e ʻātakaí] ki he ʻauhá.”​—The Global Risks Report 2018, World Economic Forum.

KO E HĀ ʻOKU HOHAʻA AI ʻA E TOKOLAHI KI HE FOʻI MĀMANÍ PEA KI HE KAHAʻÚ? FAKAKAUKAU KI HE NGAAHI POLE ʻE NIʻIHI ʻOKU TAU FEHANGAHANGAI MO IÁ.

  • KĀKĀ ʻI HE ʻINITANETÍ: “ʻOku fakautuutu hono fakamoʻoniʻi ko e ʻinitanetí ko ha feituʻu fakatuʻutāmaki ia ke ʻaʻahi ki ai. ʻOku lata ki ai ʻa e faʻahinga ʻoku nau pāʻusiʻi ʻa e fānau īkí, fakamālohí, fakatupu palopalemá mo e kau kaihaʻa ʻo e ngaahi maʻuʻanga fakamatalá,” ko e lau ia ʻa e nusipepa The Australian. “Ko e kaihaʻa ʻa e ngaahi fakamatala fakafoʻituituí ʻi he ʻinitanetí ʻa e taha ʻi he ngaahi faihia ‘oku vave taha ʻene tupú. . . . ʻOku ʻomai ʻe he ʻinitanetí ʻa e faingamālie ke fakahāhā ai ʻa e taha ʻo e ngaahi tōʻonga kovi taha ʻo e kakaí​—ʻa e anga-fītaʻá mo e anga-fakamamahí.”

  • FAIKEHEKEHE ʻI HE TUʻUNGA FAKAPAʻANGÁ: Fakatatau ki ha līpooti ki muí ni ʻa e Oxfam International, ko e lahi ʻo e koloa ʻoku maʻu ʻe he toko valu tuʻumālie tahá ʻoku tatau ia mo e lahi ʻo e koloa fakakātoa ʻoku maʻu ʻe he vaeua ʻo e kakai masivesiva kotoa ʻi he māmaní. “ʻOku ʻai ʻe he tōlalo fakaʻekonōmiká ʻa e niʻihi ʻoku tuʻumālié ke toe koloaʻia ange ka ki he faʻahinga ʻoku masivá ke toe masivesiva ange, ʻa ia ko e tokolahi taha ʻo kinautolú ko e kakai fefine,” ko e lau ia ʻa e Oxfam. ʻOku tailiili ʻa e niʻihi ko e faikehekehe ʻi he tuʻunga fakapaʻangá te ne langaʻi ai ha māveuveu fakasōsiale.

  • FAKAFEPAKÍ MO E FAKATANGÁ: Naʻe pehē ʻe ha līpooti ʻi he 2018 mei he Vaʻa Kumi Hūfanga ʻo e Ngaahi Puleʻanga Fakatahatahá: “Kuo mau fakamoʻoniʻi ʻi he taimí ni kuo aʻu ki he tumutumú ʻa e fehikitaki ʻa e kakaí.” Laka hake ʻi he toko 68 milioná kuo nau liʻaki honau ngaahi ʻapí, ko e ʻuhinga lahi tahá ko e fakafepakí pe fakatangá. “Meimei ko e toko taha ʻi he sekoni ʻe ua kotoa pē ʻoku fakamālohiʻi ke hiki,” ko e lau ia ʻa e līpōtí.

  • FAKAMANAMANA KI HE ʻĀTAKAÍ: ʻOku pehē ʻe he The Global Risks Report 2018 “ʻOku lahi ʻa e faʻahinga ʻo e ʻakaú mo e fanga manú kuo vave ʻenau mōlia atú, pea ko e ʻuliʻi ʻo e ʻeá mo e tahí kuo hoko ia ko e fakamanamana lahi taha ki he tuʻunga moʻui lelei ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá.” Pehē foki, ko e fanga ʻinisēkite lahi kuo vave ʻene mōlia atú ʻi he ngaahi fonua ʻe niʻihi. Koeʻuhi ko e fanga ʻinisēkité ʻoku nau fakafua ʻa e ngaahi ʻakaú, ʻoku fakatokanga ai ʻa e kau faisaienisí ko hotau ʻātakaí ʻe ala ʻauha. ʻOku ʻi ha tuʻunga fakatuʻutāmaki foki mo e ngaahi hakau feó. ʻOku pehē ʻe he kau faisaienisí ʻoku fakafuofua ko e vaeua ʻo e ngaahi hakau ʻi he māmaní kuo nau mate ʻi he taʻu ʻe 30 kuo maliu atú.

Te tau lava ʻo fai ʻa e ngaahi liliu ke ʻai ʻa e māmaní ke toe malu ange? ʻOku tui ʻa e niʻihi ko e konga ki he tali ko iá ko e akó. Kapau ko ia, ko e hā ʻa e faʻahinga ako ko iá? Ko e ngaahi kupu hokó ʻe lāulea ai ki he ongo fehuʻi ko ení.