Skip to content

Skip to table of contents

Ko ha faitoʻo kuo pau ke ne fai ʻa e meʻa lahi ange ʻi hono faitoʻo pē ʻa e ngaahi fakaʻilonga ʻo e puké; kuo pau ke ne fakaleleiʻi ʻa e tupuʻanga tefito ʻo e palopalemá

KO E POLÉ

Fekumi ki he Tupuʻanga ʻo ʻEtau Ngaahi Palopalemá

Fekumi ki he Tupuʻanga ʻo ʻEtau Ngaahi Palopalemá

ʻOkú ke tui ʻe lava ʻe he faʻahinga ʻo e tangatá ʻo fakaleleiʻi ʻa e ngaahi palopalema ʻokú ne kaihaʻasia ʻetau nongá mo e malú pea fakamanamanaʻi hotau kahaʻú? Ke fakaleleiʻi moʻoni ʻetau ngaahi palopalemá, kuo pau ke tau ʻiloʻi ʻa e tupuʻangá, ʻo ʻikai ko e ngaahi fakaʻilongá pē.

Ke fakatātaaʻi, ko ha tokotaha ko Tom naʻá ne puke peá ne mate. Ko e hā naʻá ne mate aí? “ʻI he taimi naʻe fuofua ʻasi ai ʻa e ngaahi fakaʻilonga ʻo ʻene puké, naʻe ʻikai ha taha ʻe fakakaukau ke fekumi loloto ki hono tupuʻangá,” ko e lau ia ʻa e toketā ʻi he falemahaki naʻe ʻi ai ʻa Tom ki muʻa siʻi peá ne maté. ʻOku ngalingali ko e faʻahinga naʻa nau tokangaʻi ʻa Tom ki muʻá, ko e meʻa pē naʻa nau ʻoangé ko e foʻiʻakau ke fakafiemālieʻi ʻaki ia.

ʻOku ngāueʻaki ʻe he tangatá ʻa e founga meimei tatau ke fakaleleiʻi ʻaki ʻa e ngaahi palopalema ʻi he māmaní? Ko e fakatātaá, ke tauʻi ʻa e faihiá, ʻoku fokotuʻu ʻe he ngaahi puleʻangá ʻa e ngaahi lao, fokotuʻu ʻa e ngaahi meʻa faitā vitiō pea fakatokolahi ʻa e kau polisí. Ka neongo ʻoku ola lelei ʻa e ngaahi foungá ni ʻo aʻu ki ha tuʻunga, ʻoku ʻikai ke ne fakaleleiʻi ʻa e tupuʻanga tefitó. He ko ē, ko e tōʻonga ʻa e kakaí ʻoku faʻa fakahaaʻi mai ai ʻenau ngaahi fakakaukaú, tuí mo e holí.

Ko Daniel, ʻoku nofo ʻi ha fonua ʻi ʻAmelika Tonga ʻa ia ʻoku tōlalo fakaʻekonōmika, ʻokú ne pehē: “Ki muʻá naʻe fiemālie ʻemau moʻuí. Naʻe ʻikai ke mau ilifia ki ha kau kaihaʻa fakamālohi. Ka ko eni ʻoku ʻikai ke toe nonga ʻa e koló. Ko e tōlalo fakaʻekonōmiká kuó ne fakaeʻa ʻa e tōʻonga moʻoni ʻa e kakaí​—ʻa e mānumanú pea mo e mole ʻa e tokaʻi ki he moʻui mo e koloa ʻa e niʻihi kehé.”

Ko ha tangata naʻe hola mei ha tau ʻi he Hahake Lotolotó peá ne ako ʻa e Tohi Tapú ki mui ai naʻá ne pehē: “Ko e kau talavou tokolahi mei hoku koló naʻe fakaʻaiʻai kinautolu ʻe honau ngaahi fāmilí mo e fokotuʻutuʻu fakalotu-fakapolitikalé ke nau kau ʻi he taú pea lau kinautolu ko e kau toʻa. Ko e meʻa tatau pē ia naʻe tala ange ki he faʻahi fakafepakí! Naʻá ne ʻai heni au ke u sio ki he fakalotomamahi ʻo e falala ki he kau pule fakaetangatá.”

Ko ha tohi ʻo e potó ʻi he kuonga muʻá ʻoku fakamatalaʻi totonu ai:

  • “Ko e hehema ʻo e loto ʻo e tangatá ʻoku kovi mei heʻene kei siʻí ʻo faai hake.”​—Sēnesi 8:21.

  • “Ko e lotó ʻoku kākā ange ia ʻi ha toe meʻa pea ʻoku holiholivale. Ko hai ʻe lava ke ne ʻiloʻi ia?”​—Selemaia 17:9.

  • “ʻOku ʻalu hake mei he lotó ʻa e ngaahi fakaʻuhinga fulikivanu, ʻa ia ko e fakapō, . . . fehokotaki fakasino taʻetaau, kaihaʻa, fakamoʻoni loi.”​—Mātiu 15:19.

Kuo ʻikai malava ʻa e tangatá ʻo maʻu ha fakaleleiʻanga ki he ngaahi tōʻonga fakalotomamahi ʻoku fufū ʻi hotau lotó. Ko e moʻoni, ʻoku ʻalu ke toe kovi ange ʻa e ngaahi tōʻonga ko iá, hangē ko ia naʻe fakahaaʻi ʻi he kupu ki muʻá. (2 Tīmote 3:1-5) Pea ʻoku moʻoni eni neongo e lahi fau ʻa e ngaahi fakamatala ʻoku ala maʻu ʻi he ʻaho ní, pea pehē ki he lahi ʻa e ngaahi founga ʻoku tau fetuʻutaki ai mo e niʻihi kehé! Ko ia ko e hā ʻoku ʻikai lava ai ke tau ʻai ʻa e māmaní ke nonga mo malú? ʻOku tau feinga ke fai ʻa e meʻa lahi ange ia ʻi heʻetau malavá? ʻOku tau feinga ke fai ʻa e meʻa ʻoku taʻemalavá?

ʻOKU TAU FEINGA KE FAI ʻA E MEʻA ʻOKU TAʻEMALAVÁ?

Neongo kapau ʻe hoko ha meʻa fakaofo ʻo lava ke tau liliu ʻa e tōʻonga kovi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá, heʻikai pē malava ia ke tau ʻai ʻa e māmaní ke malu ki he taha kotoa. Ko e hā hono ʻuhingá? Ko e fakangatangata hotau malava fakaetangatá.

Ko e foʻi moʻoní ʻeni: “ʻOku ʻikai ʻi he tangata . . . ke ne tataki ʻa ʻene laká.” (Selemaia 10:23) ʻIo, naʻe ʻikai ke fakatupu kitautolu ke tau pule pē kiate kitautolu. Ko hono moʻoní, naʻe ʻikai ke fakatupu kitautolu ke tau pule ki hotau kaungā-faʻahinga ʻo e tangatá ʻo tatau pē mo e ʻikai ke fakatupu kitautolu ke tau moʻui ʻi tahi pe ʻi he vavaá!

Naʻe ʻikai ke fakatupu kitautolu ke tau pule ki hotau kaungā-faʻahinga ʻo e tangatá ʻo tatau pē mo e ʻikai ke fakatupu kitautolu ke tau moʻui ʻi tahí

Fakakaukau angé: ʻOku saiʻia ʻa e kakaí ke tala ange ʻe ha taha ʻa e founga ke nau moʻui aí pe ko e tuʻunga fakaeʻulungaanga ke nau moʻuiʻakí? ʻOku saiʻia ʻa e kakaí ke tala ange ʻe he niʻihi kehé ʻa e founga ʻoku totonu ke nau vakai ai ki he ngaahi meʻa hangē ko e fakatōtamá, tautea maté, pe ko e founga ke akonakiʻi ai ʻenau fānaú? Ko e niʻihi pē eni ʻo e ngaahi meʻa ʻokú ne fakamavahevaheʻi ʻa e kakaí. Ko ia, neongo ʻe faingataʻa nai ke tali, ʻoku ʻuhinga lelei ʻa e lau ʻa e Tohi Tapú. ʻOku ʻikai pē ke tau maʻu ʻa e malava pe ko e totonu ke pule ki he kakaí. Ko fē leva te tau hanga ki ai ki ha tokoní?

Ko e tali totonu tahá ko ʻetau hanga ki hotau Tokotaha-Fakatupú. He ko ē, ko ia naʻá ne fakatupu kitautolú! Pea ʻi he kehe mei he anga ʻo e fakakaukau ʻa e niʻihi, kuo ʻikai ke ne fakangaloʻi kitautolu. Ko hono moʻoní, ko ʻene tokanga mai kiate kitautolú ʻoku fakahaaʻi mai ia ʻi he poto ʻi he Tohi Tapú. ʻI he taimi ʻoku tau mahinoʻi ai ʻa e tohi laulōtaha ko iá, ʻoku tau toe mahinoʻi lelei ange ai kitautolu. Pea ʻoku lava ke tau mahinoʻi ʻa e hisitōlia fakamamahi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá. ʻOku tau sio ki he ʻuhingá, hangē ko ia naʻe tohi ʻe ha filōsefa Siamane, “ko e kakaí mo e ngaahi puleʻangá kuo ʻikai pē ke nau ako pe ngāueʻaki ʻa e ngaahi moʻoniʻi meʻa mei he hisitōliá.”

MALUʻI KITAUTOLU ʻE HE POTO ʻO E TOHI TAPÚ!

Naʻe pehē ʻe ha tangata poto “ʻoku fakamoʻoniʻi ʻa e māʻoniʻoni ʻa potó ʻe heʻene fānaú kotoa,” pe ʻi hono ngaahi olá. (Luke 7:35) Ko e fakatātā ʻo e poto ko iá ʻoku maʻu ʻi he ʻAisea 2:22, ʻoku pehē ai: “Ki ha lelei pē maʻamoutolu, tuku hoʻomou falala ki he tangata ko e meʻa noa peé.” Ko e faleʻi lelei ko iá ʻe lava ke ne maluʻi kitautolu mei he ngaahi ʻamanaki loí mo e ʻamanaki ki he meʻa ʻe ʻikai ke ala hokó. Ko Kenneth, ʻoku nofo ʻi ha kolo ʻi ʻAmelika Tokelau ʻoku fonu ʻi he fakamālohí, ʻokú ne pehē: “ʻOku ʻosi atu ʻa e kau politiki mo ʻenau palōmesi ke ʻai ʻa e ngaahi meʻá ke toe lelei ange, ka ʻoku nau taʻelavameʻa. ʻOku fakamoʻoni heni ʻa e poto ʻo e Tohi Tapú.”

Ko Daniel, naʻe lave ki ai ki muʻá, ʻokú ne tohi: “Ko e ʻaho kotoa ʻoku toe lahi ange ʻene fakapapauʻi mai heʻikai lava ʻa e tangatá ʻo pule lelei. . . . Ko e falala ki hoʻo paʻangá pe ki ha polokalama fakatupu paʻanga ʻoku ʻikai ko ha fakapapauʻiʻanga ia ʻo ha kahaʻu malu. Kuó u ʻosi sio ʻi he kakai kuo siva ʻenau ʻamanakí.”

ʻOku ʻikai ke maluʻi pē kitautolu ʻe he Tohi Tapú mei he ʻamanaki ki he ngaahi meʻa ʻe ʻikai ke ala hokó. ʻOkú ne toe ʻomai foki ʻa e ʻamanaki, hangē ko ia te tau sio ki aí.