Skip to content

Skip to table of contents

MEI HOTAU KUOHILÍ

ʻIloa ʻe he Laui Miliona ʻa e Kā Meʻa Fakaleʻolahí

ʻIloa ʻe he Laui Miliona ʻa e Kā Meʻa Fakaleʻolahí

“Ko e kā pē ʻe taha naʻe ʻi ai ʻi he ngāue ʻa e ʻEikí ʻi Pelēsilá, pea ko e kā ko iá naʻe ʻiloa ki he kakai ʻe laui miliona ko e ‘kā meʻa fakaleʻolahi ʻa e Taua Leʻo.’”​—Nathaniel A. Yuille, ʻi he 1938.

NAʻE māmālie ʻa e fakalakalaka ʻa e ngāue ʻo e Puleʻangá ʻi Pelēsila ʻi he konga ki muʻa ʻo e 1930. Ka ʻi he 1935, naʻe faitohi ai ʻa e ongo tāimuʻa ko Nathaniel mo Maud Yuille kia Joseph F. Rutherford, ʻa ia naʻá ne takimuʻa ʻi he ngāue fakamalangá ʻi he taimi ko iá. Naʻá na pole ki he ngāué peá na tohi te na “fiefia ke ʻalu ki ha feituʻu pē.”

Ko Nathaniel, ko ha ʻenisinia sivile mālōlō ʻa ia naʻá ne taʻu 62 ʻi he taimi ko iá. Naʻá ne hoko ko e talēkita ngāue ʻa e fakatahaʻanga ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi San Francisco, Kalefōnia, ʻAmelika. Naʻá ne fokotuʻutuʻu ai ʻa e ngāue fakamalangá pea naʻá ne ngāueʻaki ʻa e naunau fakaleʻolahí ʻi hono fakamafola ʻa e ongoongo leleí. Ko ʻene taukeí mo ʻene maʻu ʻa e laumālie loto-leleí naʻe fakamoʻoniʻi ko ha tāpuaki ʻi heʻene hoko ko e sevāniti vaʻa ʻi hono vāhenga-ngāue foʻoú ʻi ha feituʻu ngāue ʻoku lahi ʻaupito ai ʻa e ngaahi lea kehekehé​—Pelēsila.

ʻI he 1936, naʻe tūʻuta ai ʻa Nathaniel mo Maud ʻi Pelēsila, fakataha mo hona kaungātāimuʻa mo e fakatonulea ko Antonio P. Andrade. Naʻa nau ʻave ai ha uta mahuʻinga​—ʻa ia ko e kalamafoni mo e kā meʻa fakaleʻolahi. Ko Pelēsila ʻa e fonua ʻoku fika nima ʻi māmani ʻi he lahi hono ʻēliá pea naʻe toko 60 pē ʻa e kau malanga ʻo e Puleʻangá ʻi Pelēsila! Kae kehe, naʻe tokoni ʻa e ngaahi meʻangāue fakaleʻolahi foʻou ko ení ke aʻu ai ki he laui miliona ʻi ha taʻu siʻi pē.

Hili ʻa e māhina ʻe taha ʻo e aʻu atu ʻa e ongo mātuʻa Yuilles, naʻe fokotuʻutuʻu ai ʻe he ʻōfisi vaʻá ʻa e fuofua fakataha-lahi ʻi Pelēsilá ʻa ia naʻe fakahoko ʻi he kolo ko São Paulo. Ko e moʻoni, ko Maud naʻe fakaʻulí pea naʻe fononga atu ʻa e kā meʻa fakaleʻolahí ke tuʻuaki ʻa e malanga maʻá e kakaí ʻa ia naʻá ne tohoakiʻi mai ai ha kau maʻu fakataha ʻe toko 110! Naʻe hoko ʻa e polokalama fakataha-lahí ke ne fakaleleiʻi ai ʻa e tuʻunga fakaeʻulungaanga ʻo e kau malangá, ʻo ne ueʻi ai kinautolu ke nau kau lahi ange ʻi he ngāue fakamalangá. Naʻa nau ako ki he founga ke malanga aí ʻo ngāueʻaki ʻa e ʻū tohí mo e ngaahi kaati faifakamoʻoní pea pehē ki he ngaahi malanga hiki-leʻo ʻi he kalamafoní ʻi he lea faka-Pilitānia, Siamane, Hungali, Pōlani, Sipeini pea ki mui ai ʻi he lea faka-Potukalí.

Naʻe aʻu ʻa e kā meʻa fakaleʻolahí mo e ongoongo leleí ki he laui miliona ʻi Pelēsila

Ko e fakataha-lahi ʻe tolu naʻe fakahoko ʻi São Paulo, Rio de Janeiro, mo Curitiba ʻi he 1937, naʻe tokonaki mai ai ha fakaivifoʻou ki he ngāue fakaʻevangelioó. Naʻe ō fakataha ʻa e kau maʻu fakataha-lahí mo e kā meʻa fakaleʻolahí ʻi he ngāue fale-ki-he-falé. Ko José Maglovsky ko ha kiʻi talavou ʻi he taimi ko iá, naʻá ne tohi ki mui ai ʻo pehē: “Naʻa mau tuku ʻa e ʻū tohi Fakatohitapú ʻi ha papa tuʻuʻanga pea ʻi he taimi naʻe fakamafola atu ai ʻa e pōpoakí kuo ʻosi lēkooti ʻi he kā meʻa fakaleʻolahí, naʻa mau talanoa ai ki he kakai ko ia naʻa nau haʻu mei honau ngaahi ʻapí ke sio pe ko e hā ʻa e meʻa ʻoku hokó.”

Naʻe fai ʻa e papitaisó ʻi he vaitafé lolotonga ia ʻoku fakalaʻalaʻā mai ha niʻihi kehe ʻi he tafaʻakí. He faingamālie ē ke malangaʻi ʻa e ongoongo leleí ʻi he tokoni ʻa e kā meʻa fakaleʻolahí! Ko e malanga papitaiso ʻa Tokoua Rutherford naʻe ongo lelei mai mei he meʻa fakaleʻolahí, ko e kakai naʻe fieʻiló naʻa nau nofo takatakai ʻi he kaá ʻo fanongo ki hono fakatonulea ʻa e malangá ki he lea faka-Potukalí. Hili iá, naʻe fakauku ʻa e kau teu papitaisó lolotonga ia ʻoku tā ʻa e ngaahi hiva ʻo e Puleʻangá ʻi he lea faka-Pōlaní. Naʻe hiva fakataha ai ʻa e fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné ʻi he ngaahi lea kehekehe. ʻI he Yearbook 1938 ʻoku fakamatalaʻi ai: “ʻOku fakamanatu mai ai ʻa e anga hono mahinoʻi ʻe he tokotaha taki taha ʻene leá tonu ʻi he Penitekosí.”

Hili ʻa e fakataha-lahí, naʻe fakamafola atu ʻa e ngaahi malanga Fakatohitapu mei he kā meʻa fakaleʻolahí ʻi he Sāpate kotoa, ʻuha pe laʻā, ʻo malava ke aʻu ai ki he kakai ʻi he tauʻanga meʻalelé, ʻapi nofoʻangá mo e fale ngāue ʻi he uhouhonga ʻo São Paulo pea mo e ngaahi kolo ofi ki aí. Naʻe fakahoko mai mei he kā meʻa fakaleʻolahí ha polokalama fakamāhina ki he toko 3,000 ʻo e kau kilia ʻa ia naʻa nau nofo ʻi he feituʻu ʻoku maile ʻe 60 (97 km) ʻi he fakatokelau hihifo ʻo São Paulo. ʻI he faai mai ʻa e taimí, naʻe lava ke fokotuʻu ai ha fakatahaʻanga. Neongo ʻa e fehangahangai ʻa e kau malanga ʻo e Puleʻangá mo e mahaki fakamamahi ko ení, naʻa nau maʻu ha ngofua ke nau ʻaʻahi mo e pōpoaki fakafiemālie ʻo e Tohi Tapú ki ha toe kolo ʻe taha ʻo e kau kiliá.

Naʻe faai atu pē ʻo aʻu mai ʻa e ngaahi malanga ʻo e Puleʻangá kuo ʻosi hiki ʻi he lea faka-Potukalí ʻi he konga ki mui ʻo e 1938. ʻI honau ʻaho mālōlō faka-puleʻanga naʻe ui ko e ʻAho ʻo e Ngaahi Soulú, naʻe ʻalu ai ʻa e kā meʻa fakaleʻolahí mei he faʻitoka ki he faʻitoka ʻo tā ai ʻa e malanga “ʻOku ʻi Fē ʻa e Kau Maté?,” pehē ki he “Sihova,” mo e “Koloaʻia,” ʻo malava ke aʻu ai ki he kau mamahi ʻe toko 40,000 tupu!

Naʻe fehiʻa ʻaupito ʻa e haʻa faifekau ʻiteʻita ko ení ʻi hono talaki fakahāhā ʻa e moʻoni Fakatohitapú pea naʻa nau faʻa tenge ʻa e kau maʻu mafai ʻo e koló ke taʻofi ʻa e kā meʻa fakaleʻolahí. Naʻe manatuʻi ʻe Tuofefine Yuille ʻa e taimi naʻe feinga ai ha faifekau ke fakaʻaiʻai ha kau kengi ke nau ʻātakaiʻi ʻa e kā meʻa fakaleʻolahí. Ka naʻe aʻu atu ʻa e pule koló mo e kau polisí ʻo fanongo ki he kotoa ʻo e polokalamá. Naʻe mavahe ʻa e pule koló mo ha ʻū tohi Fakatohitapu. Naʻe ʻikai hoko ha moveuveu ʻi he ʻaho ko iá. Neongo ʻa e fakafepaki ko ení, ʻoku līpooti ʻe he Yearbook 1940, ko e taʻu 1939 ʻi Pelēsila “ko e taimi lelei taha ia ke tauhi ai ki he Tokotaha Teokalati Lahí pea mo hono talaki hono huafá.”

Naʻe fakaʻilongaʻi moʻoni ʻe he “kā meʻa fakaleʻolahi ʻa e Taua Leʻo” ʻene hoko ko e maka maile ki he ngāue fakamalangá ʻi Pelēsila. Naʻe hoko ia ko ha meʻangāue tefito ke fakaaʻu atu ai ʻa e pōpoaki ʻo e Puleʻanga ki he laui miliona. Neongo naʻe fakatau atu ʻa e kā manakoa ko ení ʻi he 1941, ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova tokolahi ʻoku nau hokohoko atu ke talaki ʻa e ongoongo leleí ki he faʻahinga loto-totonú ʻi he fuʻu feituʻu ko eni ko Pelēsila.​—Mei hotau kuohilí ʻi Pelēsila.