TALANOA KI HE MO‘UÍ
Kuo ‘Ikai Hoko ‘Eku Tulí ke Ta‘ofi Ai Au mei Hono Ako‘i ‘a e Ni‘ihi Kehé
Na‘á ku papitaiso ‘i he 1941, ‘i he taimi na‘á ku ta‘u 12 aí. Ka ‘i he toki a‘u ki he 1946 na‘á ku mahino‘i lelei ai ‘a e mo‘oni Fakatohitapú. Ko e hā hono ‘uhingá? Tuku ke u talanoa atu fekau‘aki mo au.
‘I HE ta‘u 1910 nai, na‘e hiki ‘eku ongo mātu‘á mei Tbilisi, Siōsia, ki Kānata. Na‘á na nofo ‘i ha ki‘i fale ‘i he faama ofi ki Pelly, Saskatchewan, ‘i he fakahihifo ‘o Kānatá. Na‘e fanau‘i au ‘i he 1928, pea ko e si‘isi‘i taha au ‘i he fānau ‘e toko ono. Na‘e mate ‘eku tangata‘eikí ‘i he māhina ‘e ono ki mu‘a ke fanau‘i aú, pea na‘e mate ‘eku fine‘eikí lolotonga ‘eku kei valevalé. Taimi nounou mei ai, ko hoku tuofefine lahi tahá, ‘a Lucy, na‘e mate ‘i hono ta‘u 17. Ko ia na‘e tokanga‘i au mo e toenga ‘o e fānaú ‘e he‘eku fa‘ē-tangata ko Nick.
‘I he ‘aho ‘e taha ‘i he taimi na‘á ku tōtu‘u aí, na‘e sio mai hoku fāmilí ki he‘eku fusi ‘a e hiku ‘o e taha ‘emau fanga hōsí. Na‘a nau ilifia na‘a ‘akahi au ‘e he hōsí, ko ia na‘a nau kaila mai ke tuku ia. Kae kehe, na‘á ku sītu‘a atu kiate kinautolu, pea na‘e ‘ikai ke u fanongo ki he‘enau kaila maí. Ko e me‘a fakafiefiá, na‘e ‘ikai ke u lavea ai. Ka ko e taimi ia na‘e ‘ilo‘i ai ‘e hoku fāmilí na‘á ku tulí.
Na‘e pehē ‘e ha kaume‘a ‘o homau fāmilí ‘oku lelei ange nai ke u ‘alu ‘o ako fakataha mo e fānau kehe na‘e tulí. Ko ia na‘e ‘ave au ‘e Nick ki ha ‘apiako ki he kau tulí ‘i Saskatoon, Saskatchewan. Na‘e mama‘o ‘a e ‘apiako ko ení mei homau fāmilí, pea koe‘uhí na‘á ku ta‘u nima pē, na‘a nau manavasi‘i. Na‘e malava ke u ‘a‘ahi ki hoku fāmilí ‘i he ngaahi ‘aho mālōloó pē mo e lolotonga ‘a e fa‘ahita‘u māfaná. Faifai atu pē, na‘á ku ako ki he lea fakanoá pea fiefia ‘i he va‘inga mo e fānau kehé.
AKO ‘A E MO‘ONI FAKATOHITAPÚ
‘I he 1939, na‘e mali hoku tuofefine lahí ‘a Marion mo Bill Danylchuck peá na kamata tokanga‘i au mo hoku tuofefine ko Frances. Ko e ‘uluaki toko ua ia ‘i homau fāmilí na‘e kamata ke na ako mo e Kau Fakamo‘oni ‘a Sihová. Lolotonga ‘eku mālōlō ‘i he fa‘ahita‘u māfaná, na‘á na feinga ‘aki ‘ena lelei tahá ke vahevahe mai kiate au ‘a e me‘a
na‘á na ako mei he Tohi Tapú. Na‘e ‘ikai faingofua ‘emau fetu‘utakí koe‘uhí na‘e ‘ikai ke na ‘ilo ‘a e lea fakanoá. Ka na‘e malava ke na kei sio na‘á ku ‘ofa mo‘oni ‘i he me‘a na‘á ku ako fekau‘aki mo Sihová. Na‘á ku mahino‘i ko e me‘a na‘á na faí kuo pau pē na‘e fekau‘aki mo e me‘a ‘oku lea‘aki ‘e he Tohi Tapú, ko ia na‘á ku ‘alu fakataha mo kinaua ‘i he malangá. ‘Ikai fuoloa mei ai na‘á ku loto ke papitaiso, pea ‘i Sepitema 5, 1941, na‘e papitaiso au ‘e Bill ‘i ha topu ukamea na‘e fakafonu vai mei he vaitupu. Na‘e fu‘u momoko ‘aupito ‘a e vaí!‘I he 1946, ‘i he taimi na‘á ku foki ai ki ‘api ‘i he fa‘ahita‘u māfaná, na‘a mau ma‘u ai ha fakataha-lahi ‘i Cleveland, Ohio, ‘Amelika. ‘I he ‘uluaki ‘ahó, na‘e hiki ai ‘e hoku ongo tuofefiné ha nouti ma‘aku koe‘uhí ke u lava ‘o muimui ‘i he polokalamá. Ka ‘i he ‘aho hono uá, na‘á ku fiefia ‘aupito he‘eku ‘ilo na‘e ‘i ai ha kulupu ‘o e kau tuli na‘e fakatonulea ai ha taha lea fakanoa ‘i he fakataha-lahí. Faifai atu pē, na‘e lava ke u fiefia ‘i he polokalamá, pea na‘e fakaofo hono mahino‘i lelei ‘a e me‘a ‘oku ako‘i ‘e he Tohi Tapú!
AKO‘I ‘A E MO‘ONÍ
‘I he taimi ko iá, na‘e toki ‘osi atu pē ‘a e Tau II ‘a Māmaní, pea na‘e loto ‘a e kakaí ke nau fakahāhā ‘enau mateaki ki honau fonuá. Ka ‘i he‘eku foki mei he fakataha-lahí ‘o toe foki ki he akó, na‘á ku fakapapau‘i ai ke nofo‘aki faitōnunga kia Sihova. Ko ia na‘e ‘ikai ke u toe kau ‘i he salute ki he fuká, ‘i he hiva‘i ‘o e fasi fakafonuá pea ‘i he kātoanga‘i ‘o e ngaahi ‘aho mālōloó. Na‘e ‘ikai ke u toe ma‘u lotu mo e toenga ‘o hoku kaungāakó. Na‘e ‘ikai ke fiefia ai ‘a e kau faiakó, pea na‘a nau feinga ke ngaohikovi‘i au pea tala mai ‘a e ngaahi loi ke ‘ai ke liliu ‘eku fakakaukaú. Na‘e fakatokanga‘i ‘e hoku kaungāakó ‘a e me‘a na‘e hokó, pea koe‘uhi ko e me‘á ni, na‘á ku ma‘u ai ‘a e faingamālie lahi ke faifakamo‘oni kiate kinautolu. Ko e ni‘ihi ‘o hoku kaungāakó, kau ai ‘a Larry Androsoff, Norman Dittrick, mo Emil Schneider, na‘e faifai atu pē ‘o nau tali ‘a e mo‘oní, pea ‘oku nau kei tauhi pē kia Sihova.
‘I he taimi na‘á ku ‘a‘ahi ai ki he ngaahi kolo kehé, na‘á ku fai ma‘u pē ha feinga makehe ke faifakamo‘oni ki he kau tulí. Ko e fakatātaá, ‘i Montreal, na‘á ku ‘alu ki ha feitu‘u na‘e fakatahataha ki ai ‘a e kau tuli ‘o e koló. Na‘á ku faifakamo‘oni ai ki ha ki‘i talavou ko Eddie Tager, ko ha mēmipa ia ‘i ha kau kengi. ‘I he a‘u mai ki he‘ene mate ‘i he ta‘u kuo ‘osí, na‘á ne kau ki he fakataha‘anga lea fakanoá ‘i Laval, Quebec. Na‘á ku toe fetaulaki ai mo e ki‘i talavou ko Juan Ardanez. ‘I he hangē ko e kau Pēlea ‘o e kuonga mu‘á, na‘á ne fai ha fekumi ke fakapapau‘i ko e me‘a na‘á ne akó na‘e makatu‘unga ‘i he Tohi Tapú. (Ngā. 17:10, 11) Na‘e ha‘u foki mo ia ki he mo‘oní, pea na‘á ne hoko ko ha mātu‘a ‘i Ottawa, Ontario, ‘o a‘u ki he‘ene maté.
‘I he 1950, na‘á ku hiki ki Vancouver. Neongo ‘eku sai‘ia ‘i he malanga ki he kau tulí, ‘e ‘ikai ‘aupito ke ngalo ‘iate au ha hokosia na‘á ku ma‘u he‘eku faifakamo‘oni ‘i he halá ki ha fefine ‘oku ‘ikai ke tuli ko Chris Spicer. Na‘á ne tali ha tukuhau makasini peá ne loto ke u fetaulaki mo hono husepānití, ‘a Gary. Na‘á ku ‘a‘ahi ki hona ‘apí, pea na‘a mau fai ha fetalanoa‘aki lōloa fakafou ‘i he fetohi‘aki. Na‘e ‘ikai ke mau toe fesiofaki ‘i he hili iá, ka ‘i ha ngaahi ta‘u si‘i ki mui ai, na‘á ku ‘ohovale ‘i he‘ena fakafe‘iloaki mai ‘i ha fakataha-lahi ‘i Toronto, Ontario. Na‘e papitaiso ‘a Gary ‘i he ‘aho ko iá. Ko e hokosia ko iá na‘e fakamanatu mai ai ‘a e mahu‘inga ‘o e hanganaki malangá, koe‘uhí ‘oku ‘ikai ‘aupito ke tau ‘ilo na‘a faifai atu pē ‘o ha‘u ki he mo‘oní ha tokotaha kuo tau faifakamo‘oni ki ai.
Ki mui ai, na‘á ku toe foki ki Saskatoon. Na‘á ku fetaulaki ai mo ha fefine na‘á ne kole mai ke u ako Tohi Tapu mo ‘ene ongo māhanga fefine ‘okú na tuli, ko Jean mo Joan Rothenberger. Na‘á na ako ‘i he ‘apiako tatau ki he kau tulí ‘a ia na‘á ku ‘i aí. ‘Ikai fuoloa na‘e talanoa ‘e he ongo tamaiki fefiné ki hona kaungākalasí ‘a e me‘a na‘á na akó. Faifai atu pē, ko e toko nima mei he‘emau kalasí na‘a nau hoko ko e Kau Fakamo‘oni ‘a Sihova. Ko e taha ai ko Eunice Colin. Na‘á ku ‘uluaki fetaulaki mo Eunice ‘i hoku ta‘u faka‘osi ‘i he ‘apiako ki he kau tulí. ‘I he taimi ko iá, na‘á ne ‘omai ha me‘i lole pea kole mai pe ‘e lava ke ma kaume‘a. Ki mui ai, na‘á ne hoko ko ha konga mātu‘aki mahu‘inga ‘i he‘eku mo‘uí. Na‘á ne hoko ko hoku uaifi!
‘I he taimi na‘e ‘ilo‘i ai ‘e he fa‘ē ‘a Eunice ‘ene ako Tohi Tapú, na‘á ne kole ki he pule akó ke faka‘ai‘ai ‘a Eunice ke tuku ‘ene akó. Neongo na‘á ne feinga pea a‘u ‘o fa‘ao ‘ene ngaahi tohi akó, na‘e fakapapau‘i ‘e Eunice ke nofo‘aki faitōnunga kia Sihova. ‘I he taimi na‘á ne loto ai ke papitaisó, na‘e tala ange ‘e he‘ene ongo mātu‘á, “Ko ho‘o hoko pē ko e taha ‘o e Kau Fakamo‘oni ‘a Sihová, ko ho‘o mavahe ai pē ia mei hotau ‘apí!” Ko ia ‘i he‘ene ta‘u 17, na‘e mavahe ai ‘a Eunice mei ‘api ‘o nofo mo ha fāmili Fakamo‘oni. Na‘e hoko atu ai ‘ene akó pea ki mui ai na‘á ne papitaiso. ‘I he taimi na‘á ma mali
ai ‘i he 1960, na‘e ‘ikai ke ha‘u ‘a e ongo mātu‘a ‘a Eunice ki he‘ema malí. Kae kehe, ‘i he faai atu ‘a e ngaahi ta‘ú, na‘e tupulekina ‘ena toka‘i kimauá koe‘uhí ko ‘ema ngaahi tuí pea mo e founga na‘á ma ‘ohake ai ‘ema fānaú.KUO TOKANGA‘I AU ‘E SIHOVA
‘I he tu‘unga ko e ongo mātu‘a tulí, na‘e faingata‘a ke ‘ohake ha tamaiki tangata ‘e toko fitu ‘oku ‘ikai tuli. Ka na‘á ma fakapapau‘i ke nau ‘ilo‘i ‘a e lea fakanoá ke mau lava ‘o fetu‘utaki lelei ai mo ako‘i kiate kinautolu e mo‘oní. Na‘e tokoni‘i lahi kimaua ‘e he fanga tokoua mo e fanga tuofāfine ‘i he fakataha‘angá. Ko e fakatātaá, na‘e tohi mai ha mātu‘a tauhi fānau ‘o pehē na‘e lea kovi ha taha ‘o ‘ema fānaú ‘i he Fale Fakataha‘angá. Na‘e lava ke ma fakalelei‘i vave ‘a e me‘á ni. Ko e toko fā ‘i hoku ngaahi fohá
Poupou‘i ‘e hoku foha ko James, Jerry, mo Steven mo honau uaifí ‘a e ngāue fakamalangá ‘i he lea fakanoá ‘i he founga kehekehe
Ko e me‘a fakamamahí, ‘i he māhina ‘e taha ki mu‘a ke fakamanatu ‘a e ta‘u ‘e 40 ‘o ‘ema nofo malí, na‘e mate ai ‘a Eunice ‘i he kanisaá. ‘I he taimi faingata‘a kotoa ko iá, ko ‘ene tui ki he toetu‘ú na‘á ne ‘ai ia ke ne kei mālohí. ‘Oku ou fakatu‘otu‘a atu ki he ‘aho te u toe sio ai kiate iá.
‘I Fepueli ‘o e 2012, na‘á ku tō ai ‘o fasi hoku alangá. Na‘á ku ‘ilo‘i te u fiema‘u ha tokoni, ko ia na‘á ku hiki ‘o nofo mo e taha ‘o hoku ngaahi fohá mo hono uaifí. ‘Oku mau kau he taimí ni ‘i he Fakataha‘anga Lea Fakanoa Calgary, ‘a ia ‘oku hoko atu ai ‘eku ngāue ko ha mātu‘á. Ko e fuofua taimi eni na‘á ku kau ai ‘i ha fakataha‘anga lea fakanoa! Ko ia ne anga-fēfē ‘eku tauhi ke mālohi hoku vaha‘angatae mo Sihová ‘i he ta‘u kotoa na‘á ku ‘i ha fakataha‘anga lea faka-Pilitānia aí? Na‘e tokoni‘i au ‘e Sihova. Na‘á ne fai ki he‘ene tala‘ofa ke tokanga‘i ‘a e fānau ‘oku tamai-maté. (Saame 10:14) ‘Oku ou hounga‘ia ‘i he fa‘ahinga kotoa na‘a nau loto-lelei ke hiki ‘a e ngaahi nouti, ako ‘a e lea fakanoá pea tokoni ‘i he fakatonulea kiate au ‘i he lelei taha ‘o ‘enau malavá.
Na‘e ‘i ai ‘a e taimi na‘e ‘ikai ke u mahino‘i ai ‘a e me‘a na‘e lea‘akí pe ko e taimi na‘á ku ongo‘i ai na‘e ‘ikai ha taha te ne mahino‘i ‘a e founga ke tokoni‘i ai ‘a e kau tulí. Ko e ngaahi taimi peheé ‘o hangē ko e taimi na‘á ku ongo‘i taulōfu‘u ai peá u loto ke tukuange ‘eku ngāué, na‘á ku fakakaukau ki he lea ‘a Pita kia Sīsuú: “‘Eiki, ko hai te mau ‘alu ki aí? ‘Okú ke ma‘u ‘a e ngaahi lea ‘o e mo‘ui ta‘engatá.” (Sione 6:66-68) Kuó u ako ke kātaki ‘o hangē ko e tokolahi kehe ‘o e fanga tokoua mo e fanga tuofāfine tuli kuo nau fuoloa ‘i he mo‘oní. Kuó u ako ke falala kia Sihova mo ‘ene kautahá, pea kuo iku eni ‘o ‘aonga lahi. ‘I he taimi ní ‘oku lahi ‘etau ‘ū tohi ‘i he‘eku leá, pea ‘oku ou fiefia ‘i he lava ke u ma‘u ‘a e ngaahi fakatahá mo e ngaahi fakataha-lahí ‘i he Lea Fakanoa Faka-‘Ameliká. Ko e mo‘oni, kuó u ma‘u ha mo‘ui fiefia mo fakafiemālie ‘i he tauhi kia Sihová, ‘a hotau ‘Otua lahí.