Skip to content

Skip to table of contents

ʻE Lava Fēfē Ke U Lavameʻa ko ha Tokotaha-Lea ki he Kakaí?

ʻE Lava Fēfē Ke U Lavameʻa ko ha Tokotaha-Lea ki he Kakaí?

ʻOku ʻEke ʻe he Toʻutupú . . . 

ʻE Lava Fēfē Ke U Lavameʻa ko ha Tokotaha-Lea ki he Kakaí?

“Naʻá ku sioloto atu naʻe fakatokangaʻi ʻe he kakaí ʻa ʻeku ngaahi fehālaakí mo ʻeku ngaahi ongoʻi taʻefeʻunga kotoa pē. Naʻe ʻikai lava ke u tokangataha ki heʻeku leá. Naʻá ku ongoʻi naʻa nau kata loto pē ʻia kinautolu.”​—Senitī. *

ʻOKU fonu ʻa e holo ʻo e ʻapiakó. ʻOkú ke fanongo ʻoku uiaki mai ho hingoá ʻi he meʻa fakaleʻo-lahí, pea ʻoku sio taha fakafokifā mai ʻa e tokotaha kotoa kiate koe. Ko e fanga kiʻi foʻi laka siʻi kuo pau ke ke fai ke aʻu ai ki he tuʻuʻanga ki he tokotaha-leá ʻoku hangē ia ha fuʻu vaha mamaʻó. ʻOku kamata ke pupuha ho ongo nimá, ʻokú ke ongoʻi ʻoku vaivai ho ongo vaʻé, pea ʻi ha ʻuhinga ʻoku hangē ʻoku pakupaku ʻaupito ho ngutú. Pea ʻoku ʻikai lava ke ke taʻofi ʻa hoʻo tautaʻá. He faingataʻaʻia lahi ē! ʻOkú ke ʻiloʻi ʻoku ʻikai ko hano teu fanaʻi ʻona koe, ka ʻokú ke ongoʻi moʻoni ʻe koe ʻoku pehē.

Tau lea moʻoni: Ko e tokolahi taha ʻo kitautolú ʻoku tau tailiili ʻi he fakakaukau atu ki he lea ʻi he ʻao ʻo e niʻihi kehé. (Selemaia 1:​5, 6) Ko e kakai ʻe niʻihi kuo aʻu ʻo laka ange ʻenau ilifia ʻi he lea ki he kakaí ʻi heʻenau manavahē ki he maté! Kae kehe, tatau ai pē pe ko e hā hoʻo ongoʻi ki aí, ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi ʻuhinga lelei ʻoku totonu ai ke ke mahuʻingaʻia ʻi he lea ki he kakaí. Tau lāulea angé ki ha niʻihi ʻo kinautolu pea fakakaukau atu pe ʻe malava fēfē ke ke hoko ko ha tokotaha-lea lavameʻa ki he kakaí.

Ko Hono Kole ke Leá

“Ko e lea ki he kakaí ko ha pōtoʻi ia ʻoku fiemaʻu ʻe he tokotaha kotoa.” Ko e lau ia ʻa ha tuʻuaki ki ha koosi ʻi he lea ki he kakaí. ʻIo, ʻe faifai atu pē, ʻo pau nai ke ke lea ki ha kau fanongo. Ko e meʻa ʻe taha, ko e lea ki he kakaí ʻoku pouaki ia ʻi he ngaahi ʻapiako lahi. ʻOku pehē ʻe ha finemui ko hono hingoá ko Tatiana: “Naʻe tuʻo lahi ʻa e ngaahi taimi naʻe pau ke u lea ai mei muʻa ki hoku kaungā kalasí ʻi he ʻapiakó.” Mei hono fai ha līpooti fakamatala ngutu mo hono fakamatalaʻi ʻo ha tohi ʻo aʻu ki he ngaahi fakahoko ongoongó mo e ngaahi tipeití, ʻoku faʻa pau ke mateuteu ʻa e kau akó ke lea ai.

ʻI he faai atu pē ʻo ke hū ʻo ngāué, ʻe fiemaʻu nai ke ke akoʻi ha kalasi ʻo e kaungāngāué, ʻoatu ha fokotuʻu ki ha kasitomā, pe fakamatalaʻi ha fakamatala paʻanga ki ha kōmiti fakahoko ngāue. Ko hono moʻoní, ko e ngaahi pōtoʻi fakaeleá ʻoku ʻaonga ʻaupito ia ʻi ha ngaahi ngāue lahi, ʻo kau ai ʻa e ngaahi ngāue fakafaiongoongó, fakahoko ngāué, ngaahi vā lelei mo e kakaí mo e ngaahi fakataú.

Kae fēfē kapau ʻokú ke fili ke ke ngāue ko ha tokotaha leipa pe ko ha kalake ʻi ha ʻōfisi? Sai, ko e hoko ʻo malava ke lea lelei ʻi ha fakaʻekeʻeke ngāué ʻe fakapapauʻi nai ai pe ʻe nooʻi koe pe ʻikai. ʻI he lolotonga hoʻo fakahoko hoʻo ngāué, ko hoʻo malava ke fakamatalaʻi ʻa hoʻo ngaahi fakakaukaú ʻe kau lelei ia kiate koe. Naʻe ngāue ʻa Kōlini he taʻu ʻe tolu ko ha fefine tali-tēpile hili ʻene fakakakato ʻene akó. ʻOkú ne pehē: “Kapau ʻoku malava ke ke lea lelei, ʻoku fai ʻa e sio mai kiate koe ʻokú ke matuʻotuʻa ange mo malava ke fakahoko ha fatongia lahi ange. ʻOku malava ke iku ai ki ha ngāue lelei ange, totongi māʻolunga ange, pea naʻa mo hono tokaʻi lahi ange.”

Fakaʻosí, ʻoku faʻa lea ʻa e toʻutupu Kalisitiané ʻi he ʻao ʻo e niʻihi kehé ko e konga ia ʻo ʻenau lotú. (Hepelu 10:23) “ʻOku mahuʻinga ke ke malava ʻo fakamatalaʻi mahino hoʻo ngaahi fakakaukaú,” ko e lau ia ʻa Tanisa. “ʻOku tau maʻu ʻa e monū ko hono malangaʻi ʻa e ongoongo lelei ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá.” (Mātiu 24:14; 28:​19, 20) ʻI he fakatahaʻangá pea ʻi heʻenau ngāue fakafaifekau ki he kakaí, ʻoku ʻikai malava ʻa e toʻutupu Kalisitiané ke “tuku [ʻenau] lea ki he ngaahi meʻa naʻa [nau] sio ki ai mo fanongoa.”—Ngāue 4:20; Hepelu 13:15.

Ko hono ako ʻa e ngaahi pōtoʻi fakaelea leleí ʻoku malava ke ʻaonga ia kiate koe ʻi he ngaahi founga kehekehe. Naʻa mo ia, te ke kei ongoʻi loto-moʻua pē nai ʻi he fakakaukau atu ki he tuʻu hake ʻi he ʻao ʻo ha kau fanongó. ʻOku ʻi ai ha meʻa ʻe malava ke ke fai ke ikuʻi ai hoʻo manavasiʻí? ʻIo, ʻoku ʻi ai.

Ko Hono Ikuʻi Hoʻo Ngaahi Ilifiá

“ʻOku ʻikai fiemaʻu ia ke ke hoko ʻo poto ʻaupito pe haohaoa ka ke lavameʻa,” ko e lau ia ʻa Dr. Morton C. Orman, ko ha mataotao ʻi he loto-mafasiá pea ko ha tokotaha-lea fakapalōfesinale ki he kakaí. “Ko e uho ʻeni ʻo e lea ki he kakaí: ʻoange ki hoʻo kau fanongó ha meʻa ʻoku mahuʻingá.” ʻI hono fakalea ʻe tahá, tokangataha ki he pōpoakí, ʻo ʻikai kiate koe pe ki hoʻo ngaahi loto-moʻuá. Naʻe fakakaukau ʻa e niʻihi ʻi he ʻuluaki senitulí ko e ʻapositolo ko Paulá naʻe ʻikai ko e tokotaha-lea pōtoʻi tahá ia, ka koeʻuhi naʻá ne maʻu maʻu pē ha meʻa mahuʻinga ke leaʻaki, naʻá ne kei hoko ai ʻo ola lelei. (2 Kolinito 11:6) ʻOku pehē pē, kapau ʻokú ke ʻoatu ha meʻa ʻoku mahuʻinga ʻa ia ʻokú ke tui moʻoni ki ai, ʻe matafi vave atu ange ai hoʻo manavasiʻí.

Ko Ron Sathoff, ko e toe tokotaha-lea ʻiloa ia pea ko ha faiako, ʻokú ne ʻomai ʻa e fokotuʻú ni: ʻOua te ke fakakaukau ki hoʻo leá ko ha fakahoko ngāue. ʻAi ia ko ha fetalanoaʻaki. ʻIo, feinga ke fetuʻutaki mo hoʻo kau fanongó, ʻikai ʻi he tuʻunga ko ha fuʻu kulupu tokolahi, ka ʻi he tuʻunga ko e faʻahinga tāutaha, ʻo hangē pē ko ia ʻi hoʻo fetalanoaʻaki anga-mahení. Fakahāhā ha mahuʻingaʻia fakafoʻituitui ʻi hoʻo kau fanongó, pea lea kiate kinautolu ʻi he founga ʻo hoʻo talanoa anga-mahení. (Filipai 2:​3, 4) Ko e lahi ange ʻa hoʻo anga fakafetalanoaʻakí, ko e lahi ange ia hoʻo ongoʻi fiemālié.

Ko e toe ʻuhinga anga-maheni ʻe taha ki he loto-moʻuá ko e manavahē ki he fakamaá pe ko e hoko ʻo fakaangaʻi ʻe hoʻo kau fanongó. Ko Lenny Laskowski, ko ha tokotaha-lea pea ko ha faiako palōfesinale, ʻokú ne fakamanatu mai kiate kitautolu ʻoku hehema ʻa e kau fanongó ke fakakaukau ki he lea taki taha ʻaki ha fakakaukau lelei. “ʻOku nau fiemaʻu ke ke lavameʻa—ʻo ʻikai ke taʻelavameʻa,” ko e lau ia ʻa e Laskowski. Ko ia, maʻu ha fakakaukau pau. Kapau ʻoku malava, feinga ke fakalea ki he niʻihi ʻo hoʻo kau fanongó ʻi heʻenau aʻu maí. Feinga ke sio kiate kinautolu, ʻoku ʻikai ko ha ngaahi fili, ka ko e ngaahi kaumeʻa.

Manatuʻi foki, ko e manavasiʻi ko iá ʻoku ʻikai ko ha ongoʻi kovi fakaʻaufuli ia. “ʻI hono kehe ʻaupito mei he tui manakoá,” ʻoku pehē ʻe ha mataotao ʻe taha, “ʻoku lelei ʻa e manavasiʻí kiate koe pea mo hoʻo leá.” Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhi ko ha tuʻunga ʻo e manavasiʻí ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e anga-fakanānaá, ʻa ia ʻe tokoni ia ki hono taʻofi koe mei he hoko ʻo loto-falala tōtuʻá. (Palovepi 11:2) Ko e kau sipoti, kau mūsika, mo e kau ʻeti faiva tokolahi ʻoku nau ongoʻi ko ha kiʻi ongoʻi manavasiʻi siʻisiʻi ʻokú ne ʻai moʻoni kinautolu ke nau fakahoko lelei ange ai, pea ko e meʻa tatau pē ʻoku malava ke hoko ʻi he fekauʻaki mo e kau lea ki he kakaí.

Ngaahi Fokotuʻu ki he Lavameʻá

ʻI hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi meʻá ni mo e ngaahi fakakaukau kehe, kuo ʻosi maʻu ai ʻe he toʻutupu Kalisitiane ʻe niʻihi ha tuʻunga ʻo e taukei mo e lavameʻa ʻi he hoko ko ha kau lea ʻi he ʻapiakó, ʻi he ngāueʻangá, pea ʻi heʻenau ngaahi fakatahaʻangá. Vakai angé pe ʻe lava ʻo tokoniʻi koe ʻe ha niʻihi ʻo ʻenau ngaahi fokotuʻú.

Seti: “Fakalea ʻa e fakamatalá ʻi hoʻo ngaahi lea pē ʻaʻau. ʻAi ke ke tuipau ki he ngaahi ʻaonga ʻo e meʻa kuo pau ke ke leaʻakí. Kapau ʻokú ke ongoʻi ko hoʻo malangá ʻoku mahuʻinga, ʻe pehē pē mo e kau fanongó.”

Lōseli: “Naʻá ku ʻilo ʻe tokoni ʻaupito ke u faitaaʻi-vitiō au. ʻOkú ne ʻai ke u ʻiloʻi hoku ngaahi vaivaiʻangá ka ʻoku ʻaonga. Pehē foki, feinga ke fili ha tuʻunga-lea ʻokú ke saiʻia aí. ʻE hā mai ia ʻi hoʻo leá.”

Makeleta: “ʻOku ou ʻiloʻi ʻoku ou lea fakanatula lahi ange mo ongo fakafetalanoaʻaki lahi ange ʻi he taimi ʻoku ou ngāueʻaki ai ha ʻautilaine kae ʻikai ko hono hiki fakafoʻilea ʻa e ngaahi meʻá. Tānaki atu ki ai, ko hono ʻai ha foʻi mihiʻi lahi ʻo e mānavá ki muʻa ke u leá ʻoku tokoni ia ke ne fakanonga hifo au.”

Kōlini: “Fakaoliʻia ʻi hoʻo ngaahi fehālaakí. Ko e tokotaha kotoa pē ʻokú ne fai ʻa e fehālaaki. Ko e meʻa pē ʻoku fiemaʻú ke ke fai hoʻo lelei tahá.”

Ko e moʻoni, hangē pē ko ia ʻi ha faʻahinga feinga ʻoku fai, hangē ko ia ʻi he ngaahi sipotí, ʻātí, pe mūsiká, ʻoku ʻikai ke ala tuku ʻa e taukeí pea mo e ʻahiʻahiʻi tuʻo lahí. ʻOku fakaongoongoleleiʻi mai ʻe Tatiana ke ke teuteuʻi feʻunga ki muʻa ʻa hoʻo leá koeʻuhi ke ke maʻu ha taimi feʻunga ke ʻahiʻahiʻi ai. Pea ʻoua ʻe foʻi. “Ko e faʻa tuʻo lahi ange ʻeku lea ʻi he ʻao ʻo e niʻihi kehé,” ko ʻene leá ia, “ko e lahi ange ia ʻeku ongoʻi fiemālié.” Neongo ia, ʻoku ʻi ai ʻa e matavai lahi ange ʻe taha ʻo e tokoní ʻoku totonu ke ʻoua naʻa ngalo ʻiate koe, tautefito ʻi he taimi ʻoku fiemaʻu ai ke ke lea maʻá e lotu moʻoní.

Tokoni mei he Tokotaha-Fetuʻutaki Lahí

ʻI he tuʻunga ko ha talavoú, ko Tēvita, ʻa e tuʻi ʻIsileli ʻi he kahaʻú, naʻá ne ʻosi maʻu ʻe ia ha ongoongo ko ha “tangata . . . ngutumelie.” (1 Samiuela 16:18) Ko e hā e ʻuhingá? Ngalingali, ʻi heʻene kei siʻí, ʻi he lolotonga ʻo e ngaahi houa lahi naʻe fakamoleki ʻi he ʻatāloá ʻi hono tokangaʻi ʻa e fanga sipí, naʻe fakatupu ai ʻe Tēvita ha vahaʻangatae fekoekoeʻi mo e Tokotaha-Fetuʻutaki Lahí, ʻa Sihova ko e ʻOtuá, fakafou ʻi he lotu. (Sāme 65:2) Naʻe hoko ai, ʻo teuʻi ia ʻe he vahaʻangatae ko ʻení ke ne leaʻaki ʻa e mahino, mālohi mo e fakalotoʻi, naʻa mo e ʻi he malumalu ʻo e ngaahi tuʻunga faingataʻá.—1 Samiuela 17:​34-37, 45-47.

ʻOku malava ke ke fakapapauʻi ʻi he ʻalunga ʻo hoʻo lotú, ʻe tokoniʻi foki ai koe ʻe he ʻOtuá ke ke lea fakatupu fakalotoʻi, ʻo hangē ko ʻene tokoniʻi ʻa Tēvitá, ʻi hono ʻoatu kiate koe “ʻa e ʻelelo ʻo e tama ako.” (Aisea 50:4; Mātiu 10:​18-20) ʻIo, ʻi hono ngāueʻaongaʻaki ʻa e ngaahi faingamālié ke fakamāsila ai hoʻo ngaahi pōtoʻi leá ʻi he taimi ní, ʻe malava ai ke ke hoko ko ha tokotaha-lea ola lelei ki he kakaí!

[Fakamatala ʻi lalo]

^ Ko e niʻihi ʻo e ngaahi hingoá kuo liliu.

[Puha ʻi he peesi 18]

Akoʻi ko ha Kau Lea

ʻI he ngaahi fakatahaʻanga ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he kotoa ʻo e māmaní, ʻoku ʻi ai ha polokalama ako fakauike makatuʻunga ʻi he Tohi Tapú ʻoku ui ko e Ako Fakafaifekau Fakateokalati. ʻOku kau ai ʻa e kau akó ʻi he ngaahi fetalanoaʻaki fakakalasi, ʻo fai ha ngaahi konga ki he fakatahaʻangá, pea maʻu ai ha tokoni fakafoʻituitui ke tokoniʻi kinautolu ke fakalakalaka. ʻOku ola lelei ʻa e polokalamá? Tuku angé ki he taʻu 19 ko Kulisí ke ne tala atu kiate koe ʻene hokosiá.

“Ki muʻa ke kau ki he akó, naʻá ku ongoʻi taʻefiemālie ʻaupito ʻi ha haʻohaʻonga kakai,” ko ʻene leá ia. “Naʻe ʻikai ʻaupito te u fakakaukau te u malava ke ʻi he funga siteisí ʻi ha ʻao ʻo ha kau fanongo. Ka naʻe fakalotolahiʻi au ʻe ha niʻihi ʻi he fakatahaʻangá, ʻi he pehē mai naʻa mo haʻaku nenu pē ʻaʻaku ʻi he taimí kotoa, te nau fiefia pē kinautolu ai, ʻi hono ʻiloʻi ʻa e feinga lahi naʻá ku fai ke u tuʻu ai mei ʻolungá. Ko ia, ʻi he hili ʻa e malanga kotoa pē naʻá ku fai, naʻa nau fakaongoongoleleiʻi au. Ko ha tokoni lahi ia.”

ʻI he ʻahó ni, ʻi he hili atu ʻa e taʻu ʻe nima ʻi he akó, ʻoku teuteu ai ʻe Kulisi ke ne fai ʻene ʻuluaki malanga ʻi he miniti ʻe 45. ʻOkú ke ngāueʻaongaʻaki ʻa e tokonakí ni?

[Fakatātā ʻi he peesi 16, 17]

Ko e hoko ko ha tokotaha-lea lavameʻá ʻe malava ke ne tokoniʻi koe ʻi he ngaahi tafaʻaki kotoa pē ʻo e moʻuí