Skip to content

Skip to table of contents

ʻOku Totonu Ke Ke Totongi Hoʻo Tukuhaú?

ʻOku Totonu Ke Ke Totongi Hoʻo Tukuhaú?

ʻOku Totonu Ke Ke Totongi Hoʻo Tukuhaú?

“ʻAve ki he tokotaha kotoa ʻa e meʻa ʻokú ke moʻuaʻaki kiate iá: Kapau ʻokú ke moʻuaʻaki ʻa e ngaahi tukuhau, totongi ʻa e ngaahi tukuhaú; kapau ko e paʻanga hū mai, ʻave leva ʻa e paʻanga hū mai; kapau ko e tokaʻi, ʻave leva ʻa e tokaʻi; kapau ko e fakaʻapaʻapa, ʻave leva ʻa e fakaʻapaʻapa.”—Loma 13:​7, New International Version.

ʻI HE fehangahangai mo e fakautuutu ʻa e totongi tukuhaú, ʻe hā ngali faingataʻa nai ke tali ʻa e faleʻi ʻi ʻolungá. Kae kehe, ko e ngaahi lea ia ʻa e ʻapositolo ko Paulá, pea ʻoku lēkooti ʻi he Tohi Tapú. ʻOku ʻikai ha veiveiua ʻokú ke tokaʻi ʻa e Tohi Tapú. Ka te ke fifili nai, ‘Kuo pau nai ke totongi moʻoni ʻe he kau Kalisitiané ʻa e tukuhau kotoa pē—ʻo kau ai ʻa e tukuhau ko ia ʻoku fakakaukau nai ki ai ʻa e faʻahinga ʻoku nau taʻefakaʻatuʻi pe taʻefaitotonú?’

Fakakaukau ʻo fekauʻaki mo e naʻinaʻi naʻe fai ʻe Sīsū ki heʻene kau ākongá. Naʻá ne ʻiloʻi ko ʻene kau tangataʻifonua Siú naʻa nau ʻita lahi ʻi he ngaahi tukuhau naʻe hilifaki mai ʻe Lomá. Neongo eni, naʻe ekinaki ʻa Sīsū: “ʻAnge kia Sisa ʻa e ngaahi meʻa ʻa Sisa, pea ki he ʻOtua ʻa e ngaahi meʻa ʻa e ʻOtua.” (Maake 12:17) Ko e meʻa ʻoku mahuʻingá, naʻe pouaki ʻe Sīsū ʻa e totongi ʻo e tukuhaú ki he puleʻanga tonu ko ia ʻe vave ʻene tāmateʻi iá.

ʻI ha ngaahi taʻu siʻi ki mui ai, naʻe ʻomai ai ʻe Paula ʻa e faleʻi naʻe lave ki ai ʻi he kamatá. Naʻá ne fakaʻaiʻai ʻa hono totongi ʻo e ngaahi tukuhaú, neongo ʻa e moʻoniʻi meʻa ko ia ʻo hono ngāueʻaki ʻa e paʻanga tukuhau lahi ke fakapaʻangaʻaki ʻa e kau tau ʻa Lomá pea ke poupouʻi ʻaki ʻa e founga moʻui ʻulungāanga taʻetaau mo fuʻu tōtuʻa ʻa e kau ʻemipola Lomá. Ko e hā naʻe fai ai ʻe Paula ha fakakaukau taʻemanakoa peheé?

Ngaahi Pule Māʻolungá

Fakakaukau angé ki he potutohi ʻo e ngaahi lea ʻa Paulá. ʻI he Loma 13:1, naʻá ne tohi ai: “Ke anganofo ʻa e tangata kotoa pe ki he ngaahi pule ʻoku maʻolunga: he ʻoku ʻikai ha pule [pe mafai], ka ʻoku mei he ʻOtua pe; pea ko e ngaahi pule ʻoku ʻi ai ni ko e fokotuʻu ʻe he ʻOtua.” ʻI he taimi naʻe maʻu ai ʻe he puleʻanga ʻIsilelí ʻa e kau pule manavahē-ʻOtuá, naʻe faingofua ai ke vakai ki hono poupouʻi fakapaʻanga ʻo e puleʻangá ko ha fatongia fakaetangataʻifonua mo fakalotu ia. Ka naʻe maʻu ʻe he kau Kalisitiané ha fatongia meimei tatau ʻi he taimi ko e kau pule aí ko e kau lotu ʻaitoli taʻetuí? ʻIo, naʻe pehē! Naʻe fakahaaʻi ʻi he ngaahi lea ʻa Paulá naʻe tuku ʻe he ʻOtuá ki he kau pulé ʻa e ‘mafai’ ke pulé.

ʻOku fai ʻe he ngaahi puleʻangá ha meʻa lahi ke tauhi maʻu ʻa e māú. ʻOku fakaʻatā heni ʻa e kau Kalisitiané ke nau fakahoko ʻenau ngaahi ngāue fakalaumālie kehekehé. (Mātiu 24:14; Hepelu 10:​24, 25) Ko ia naʻe pehē ai ʻe Paula fekauʻaki mo e mafai fakapuleʻanga mālohí: “Koe tamaioeiki ae Otua ia kiate koe ki he lelei.” (Loma 13:​4PM) Naʻe ngāueʻaongaʻaki ʻe Paula tonu ʻa e maluʻi naʻe ʻomai ʻe he puleʻanga Lomá. Ko e fakatātaá, ʻi hono maʻukovia ia ʻe ha fuʻu kakaí, naʻe fakahaofi ia ʻe he kau sōtia Lomá. Ki mui ai naʻá ne tangi ki he founga fakaefakamaau faka-Lomá koeʻuhi ke lava ʻo hokohoko atu ai ʻene ngāue ko ha misinalé.​—Ngāue 22:​22-​29; 25:​11, 12.

Ko ia naʻe ʻomai ai ʻe Paula ʻa e ʻuhinga ʻe tolu ki hono totongi ʻo e ngaahi tukuhaú. ʻUluakí, naʻá ne lea fekauʻaki mo e “houhau” ʻa e ngaahi puleʻangá ʻi hono tauteaʻi ʻo e kau maumau-laó. Ko hono uá, naʻá ne fakamatalaʻi ko ha konisēnisi fakaʻotua ʻo ha tokotaha ʻe uesia kovi ia kapau naʻá ne kākā ʻi heʻene ngaahi tukuhaú. Fakaʻosí, naʻá ne fakahaaʻi ko e ngaahi tukuhaú ko e totongi pē ia ki he ngaahi ngāue ʻoku fakahoko ʻe he ngaahi puleʻangá ʻi he tuʻunga ko e “kau fai ʻo e ngaue.”—Loma 13:​1-6.

Naʻe tokanga ʻa e kaungā Kalisitiane ʻo Paulá ki heʻene ngaahi leá? ʻOku hā mahino naʻe pehē, he ko e tokotaha-tohi naʻe taku ko e Kalisitiane ʻi he senituli hono uá ko Sasitini Maʻata (ʻi he 110 ki he 165 T.S. nai) naʻá ne pehē naʻe totongi ʻe he kau Kalisitiané ʻenau ngaahi tukuhaú ʻo “mateuteu ange ia ʻi he kau tangata kotoa pē.” ʻI he ʻahó ni, ʻi he fiemaʻu ʻe he ngaahi puleʻangá ʻa e ngaahi totongí, pe ʻoku nau fiemaʻu ʻa e taimi pe ko e paʻanga, ʻoku hokohoko atu ʻa e fai loto-lelei ki ai ʻa e kau Kalisitiané.​—Mātiu 5:​41. *

Ko e moʻoni, ʻoku ʻatā ʻa e kau Kalisitiané ke nau ngāueʻaongaʻaki ha ngaahi toʻo tukuhau fakalao pē. ʻI he ngaahi tuʻunga ʻe niʻihi, te nau ʻi ha tuʻunga nai ke ngāueʻaki ha ngaahi fakaʻatā tukuhau ʻoku tuku ki he faʻahinga ʻoku nau tokoni ki he ngaahi kautaha fakalotú. Neongo ia, ʻi he talangofua ki he Folofola ʻa e ʻOtuá, ʻoku ʻikai ke kau ʻa e kau Kalisitiane moʻoní ʻi he kalo mei he tukuhaú. ʻOku nau totongi ʻenau ngaahi tukuhaú, ʻo tuku ke fakafatongiaʻi kakato ʻa e ngaahi tuʻunga mafaí ki he founga ʻo ʻenau ngāueʻaki ʻa e paʻangá.

Ko e totongi tukuhau tōtuʻá ko e founga pē ia ʻe taha ʻa ia ʻoku “pule ai ha tangata ki he kakai ke nau kovi ai.” (Koheleti 8:9) ʻOku maʻu ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e fakafiemālie ʻi he talaʻofa ʻa e Tohi Tapú kuo vavé ni ke hoko ʻa e fakamaau totonú ki he tokotaha kotoa ʻi he malumalu ʻo e puleʻanga ʻo e ʻOtuá—ko ha puleʻanga ʻa ia ʻe ʻikai ʻaupito te ne fakamafasiaʻi ʻa e kakaí ʻaki ha ngaahi tukuhau taʻetotonu.​—Sāme 72:​12, 13; Aisea 9:7.

[Fakamatala ʻi lalo]

^ Ko e faleʻi ʻa Sīsū ke totongi “kia Sisa ʻa e ngāhi meʻa ʻa Sisa” naʻe ʻikai moʻoni fakangatangata ia ki he totongi ʻo e ngaahi tukuhaú. (Mātiu 22:21) Ko e Critical and Exegetical Hand-Book to the Gospel of Matthew, ʻa Heinrich Meyer, ʻoku fakamatala ai: “ʻI he [ngaahi meʻa ʻa Sisá] . . . ʻoku ʻikai totonu ke tau mahinoʻi ia ko e tukuhau sivile ʻataʻatā pē, ka ko e meʻa kotoa pē naʻe ʻi ai ʻa e totonu ki ai ʻa Sisa koeʻuhi ko ʻene pule fakalaó.”

[Fakamatala ʻi he peesi 11]

Ko e muʻaki kau Kalisitiané naʻa nau totongi ʻenau ngaahi tukuhaú ʻo “mateuteu ange ia ʻi he kau tangata kotoa pē.”—SASITINI MAʻATA

[Fakatātā ʻi he peesi 10]

ʻOku talangofua ʻa e kau Kalisitiané ki he ngaahi lao tukuhaú

[Fakatātā ʻi he peesi 11]

Naʻe pehē ʻe Sīsū: “ʻAnge kia Sisa ʻa e ngaahi meʻa ʻa Sisa”

[Maʻuʻanga ʻo e Tā ʻi he peesi 10]

© European Monetary Institute