Skip to content

Skip to table of contents

Teuteu ki he Palopalemá

Teuteu ki he Palopalemá

Teuteu ki he Palopalemá

“Naʻá ku fakapapauʻi ke tuku ifi koeʻuhi ko e moʻui ʻa ʻema pēpē toki fāʻeleʻí. Ko ia naʻá ku fokotuʻu ai ha fakaʻilonga ‘Tapu Ifi Tapaka’ ʻi homa falé. ʻI ha houa pē taha ki mui ai, ko e hoholi ki he nikotiní naʻe haʻaki fuʻu mai kiate au hangē ha peau kulá, pea naʻá ku tutu ha foʻi sikaleti.”—Yoshimitsu, Siapani.

HANGĒ ko ia ʻoku fakahaaʻi ʻi he hokosia ʻa Yoshimitsu, ko e founga ʻo hono tukú ʻoku ʻi ai hono palopalema. ʻIkai ngata aí, ʻoku fakahaaʻi ʻi he ngaahi fakatotoló ko e meimei peseti ʻe 90 ʻo e faʻahinga ʻoku vaivaí ʻoku nau toe foki pē ʻo ifi. Ko ia ai, kapau ʻokú ke feinga ke tuku ifi, ʻoku ngalingali lahi ange te ke lavameʻa kapau ʻokú ke mateuteu ki he ngaahi palopalemá. Ko e hā ʻa e ngaahi palopalema anga-mahení?

Ko e hoholi ki he nikotiní: ʻOku faʻa aʻu eni ki hono tumutumú ʻi he ʻaho ʻe tolu hili hoʻo foʻi sikaleti fakaʻosí pea holo hifo hili ha uike nai ʻe ua. Lolotonga ʻa e taimi ko iá “ʻoku lolo mai ai ʻa e holí hangē ha tahí; ʻoku ʻikai ke hokohoko,” ko e lau ia ʻa ha tokotaha kuo ʻosi tuku ifi. Kae kehe, naʻa mo e ngaahi taʻu ki mui aí, ʻe ʻalu hake fakafokifā nai ai haʻo fie ifi. Kapau ko ia, ʻoua leva ʻe ifí. Tatali ʻi he miniti ʻe nima pe ofi ki ai, pea ʻe mole atu ʻa e holi ko iá.

Fakaʻilonga kehe ʻo e puke he tuku ifí: ʻI he ʻuluaki taimí, ʻoku ʻiloʻi ʻe he kakaí ʻoku faingataʻa ange ke hanganaki ʻāʻā pe fakahangataha ʻenau tokangá pea ʻe faingofua nai ai ke toe ʻalu hake honau mamafá. Te nau hokosia foki ʻa e felāngaaki, velia, tautaʻa mo e tale, pea pehē ki he fetōʻaki ʻa e ongó ʻoku fakahāhā ʻi he taʻefaʻakātaki, ko ha hehema ke ʻita, pe naʻa mo e loto-mafasia. Neongo ia, ko e lahi taha ʻo e ngaahi fakaʻilongá, ʻoku holo hifo ia ʻi loto ʻi he uike ʻe fā ki he ono.

Lolotonga ʻa e taimi faingataʻa ko ení, ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi meʻa ʻaonga ʻe lava ke ke fai ʻa ia ʻe tokoni. Ko e fakatātaá:

● Vaheʻi ha taimi lahi ange ke mohe ai.

● Inu vai pe huhuaʻi foʻiʻakau ke lahi. Kai ʻa e meʻakai lelei.

● Fai ha fakamālohisino feʻunga.

● Mihiʻi lahi e mānavá, pea sioloto atu ki hono fakafonu ho maʻamaʻá ʻaki ʻa e ʻea maʻa.

Ngaahi fakaʻaiʻai: Ko e ngaahi ngāue eni pe ongoʻi ʻoku lava ke ne fakaʻaiʻai ʻa e holi ke ifí. Hangē ko ení, mahalo ʻokú ke angaʻaki ʻa e ifi ʻi ho taimi inuinú. Kapau ko ia, ʻi he tuku ifí, ʻoua ʻe nōfoʻi ki he inuinú. Ko e moʻoni, ʻi he faai atu ʻa e taimí te ke malava ai ke fiefia ʻi hoʻo inú ʻi ha tuʻunga fiemālie ange.

ʻOku ʻi ai ʻa e lau ʻo pehē, ko e fehokotakinga fakaeʻatamaí ʻoku lava ke kei ʻi ai pē ia ʻi he taimi fuoloa hili ʻa e ʻosi mei ho sinó ʻa e nikotiní. “ʻI he taʻu ʻe 19 hili ʻene tukú,” ko e fakahaaʻi ia ʻe Torben, naʻe lave ki ai ki muʻá, “ʻOku kei fakataueleʻi pē au ke ifi lolotonga ʻa e taimi ipu kofí.” Kae kehe, ʻi he tuʻunga fakalūkufuá, ko e fakakaukau ke ifi ʻi he fai ʻo ha ngaahi meʻa paú ʻe vaivai ia ʻi he faai atu ʻa e taimí pea mole ʻa hono mālohí.

ʻI he kava mālohí, ʻoku kehe ʻa e tuʻungá ia. Ko e moʻoni, lolotonga ʻokú ke feinga ke tuku ifí, ʻe fiemaʻu nai ke ke fakaʻehiʻehi mei he kava mālohí pea fakaʻehiʻehi mei he ngaahi feituʻu ʻa ia ʻoku maʻu aí, he ko ha peseti lahi ʻo e faʻahinga ʻoku nau vaivai ʻo toe ifí ʻoku hoko ia lolotonga e inu ʻa e kakaí. Ko e hā ʻoku pehē aí?

● Naʻa mo ha kiʻi meʻi kava mālohi ʻoku fakalahi ai ʻa e fiefia ʻoku maʻu mei he nikotiní.

● Ko e inu ʻi he feohi fakasōsialé ʻoku faʻa fehokotaki vāofi ia mo e ifí.

● Ko e kava mālohí ʻoku kovi ange ai ʻa e fakafuofuá pea hōloa ai ʻa e faʻa mataʻofí. ʻOku totonu ai ʻa e lau a e Tohi Tapú: ‘Ko e uainé ʻoku mole ai ʻa e fakaueʻiloto’ leleí.—Hosea 4:11.

Feohí: Filifili. Hangē ko ení, fakaʻehiʻehi mei he feohi ʻoku ʻikai fiemaʻu mo e kakai ʻoku nau ifí pe te nau fakataueleʻi nai koe ke ke fai pehē. Fakamamaʻo foki mei he faʻahinga ʻoku nau feinga ke fakavaivaiʻi ʻa hoʻo feinga ke tukú, ʻi hono fakamataliliʻi nai koe fekauʻaki mo ia.

Ongoʻí: ʻI he fakatotolo ʻe taha ko e vahe tolu ʻe ua ʻo e faʻahinga naʻa nau toe vaivai ʻo ifí naʻa nau ongoʻi loto-mafasia pe ʻita ki muʻa pē ʻi heʻenau toe foki ʻo ifí. Kapau ʻoku fakaʻaiʻai ʻe ha ongoʻi pau ʻa e holi ke ifí, fai ha meʻa—ʻaki haʻo inu vai nai, lamu pululole, pe luelue ʻo ʻeva. Feinga ke fakafonu ho ʻatamaí ʻaki ʻa e fakakaukau lelei, ʻi haʻo lotu nai ki he ʻOtuá pe lau ha ngaahi peesi ʻo e Tohi Tapú.—Sāme 19:14.

Fakaʻehiʻehi mei he Kumi Kalofangá

Te u kiʻi komo tuʻo taha pē.

Moʻoni: Ko e foʻi komo pē tahá ʻoku lava ke ne fakalato ʻo aʻu ki he peseti ʻe 50 ʻa e fanga kiʻi sela pau ʻoku nau puke ʻa e nikotini ʻi ho ʻutó ʻi he houa ʻe tolu. Ko e ola ʻoku faʻa hokó ko e toe vaivai ʻo ifi.

ʻOku tokoniʻi au ʻe he ifí ke u fekuki mo e loto-mafasiá.

Moʻoni: ʻOku fakahaaʻi ʻe he ngaahi fakatotoló ko e nikotiní ʻokú ne fakalahi moʻoni ʻa e lēvolo ʻo e ngaahi hōmone fakatupu loto-mafasiá. Ko ha fiemālie pē ʻoku maʻu ki he loto-mafasiá ʻoku tupu lahi nai ia mei he mole fakataimi ʻa e fakaʻilonga ʻo e puke ʻi he tuku ifí.

Kuo fuʻu tōmui ke u toe tuku ifi.

Moʻoni: ʻOku toʻo ʻe he fakatuʻatamakí ʻa e fakapapaú. ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú: “Naʻa ke vaivai koā ʻi he ʻaho ʻo e faingataʻa, ta ʻoku fakangatangata pe ho ivi.” (Palovepi 24:10) Ko ia fakaʻehiʻehi mei he fakakaukau foʻí. Ko ha taha ʻoku loto moʻoni ke tuku ifi pea ʻokú ne ngāueʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻaongá, hangē ko ia naʻe lave ki ai ʻi he makasini ko ení, ʻe lava ke ne lavameʻa.

Heʻikai lava ke u matuʻuaki ʻa e fakaʻilonga puke ʻi he tuku ifí.

Moʻoni: Ko ia ai, ko e fakaʻilonga puke ʻi he tuku ifí ʻoku mālohi ʻaupito, ka ʻoku holo hifo ia ʻi ha uike siʻi pē. Ko ia nofoʻaki tokanga! Kapau ʻe toe ʻalu hake ha holi ke ifi ʻi ha ngaahi māhina pe taʻu ki mui, ʻe toe mole atu foki mo ia, ngalingali ʻi ha ngaahi miniti siʻi pē—kapau heʻikai te ke tutu ha foʻi sikaleti.

ʻOku ou puke fakaʻatamai.

Moʻoni: Kapau ʻokú ke ngāueʻaki ha faitoʻo ki he tuʻunga fakaʻatamaí, hangē ko e loto-mafasiá pe ko e ʻāvanga motuʻá, kole ki hoʻo toketaá ke ne tokoniʻi koe ke ke tuku ifi. Te ne loto-lelei ange nai ke tokoniʻi koe, mahalo pē ʻaki hono fetongi hoʻo faitoʻó ke fakaleleiʻi ai ʻa e ola ʻe hoko nai ki ho puké ʻi hoʻo filí, pe ko e ngaahi faitoʻo nai ʻokú ke ngāueʻakí.

Kapau te u toe vaivai ʻo ifi, te u ongoʻi ʻoku ou taʻelavameʻa.

Moʻoni: Kapau te ke tō ʻi ha palopalema pea ifi—hangē ko ia ʻoku fai ʻe he tokolahi lolotonga ʻenau feinga ke tuku ifí—ʻoku ʻikai taʻeʻiai ha ʻamanaki ki ho tuʻungá. Tuʻu hake pē ʻo hokohoko atu hoʻo feingá. Ko e tō ki laló ʻoku ʻikai ʻuhinga iá ʻokú ke taʻelavameʻa. Ko e taʻelavameʻá ʻa e nofo ai pē ʻi laló. Ko ia hanganaki feinga. He ʻe faifai pē peá ke lavameʻa!

Fakakaukau ki he hokosia ʻa Romualdo, ʻa ia naʻá ne ifi ʻi he taʻu ʻe 26 pea tuku ʻi he taʻu ʻe 30 tupu kuohilí. “Naʻe ʻikai ke u kei lava ʻo lau ʻa e lahi ʻo e taimi naʻá ku toe vaivai ai ʻo ifí,” ko ʻene tohí ia. “ʻI he taimi taki taha, naʻá ku ongoʻi fakameʻapangoʻia, ʻo hangē kuó u taumuʻavaleá. Kae kehe, ʻi heʻeku fakapapauʻi mālohi pē ke maʻu ha vahaʻangatae lelei mo e ʻOtua ko Sihová pea toutou kole ʻi he lotu ki heʻene tokoní, naʻe faifai pē ʻo malava ai ke tuku ʻosi ʻa ʻeku ifí.”

ʻI he kupu fakaʻosi ʻo e konga hokohoko ko ení, te tau lāulea ai ki ha ngaahi fokotuʻu ʻaonga ange ʻa ia ʻe tokoniʻi nai ai koe ke ke hoko ko ha tokotaha tuku ifi ki muʻa, ʻoku fiefia.

[Puha/Fakatātā ʻi he peesi 7]

FAKATUPU MATE ʻA HONO FAʻAHINGA KOTOA

ʻOku ngāueʻaki ʻa e tapaká ʻi he ngaahi founga lahi. ʻOku aʻu ʻo fakatau atu ʻa e koloa naʻe ngaohi mei he tapaká ʻi he ngaahi falekoloa ʻoku ʻi ai ʻa e meʻakai fakatupu moʻui leleí mo e faitoʻo fakanatulá. Neongo ia, “ko e faʻahinga kotoa ʻo e tapaká ʻoku fakatupu mate,” ko e lau ia ʻa e Kautaha Moʻui ʻa Māmaní. ʻOku tupu nai ʻa e maté mei ha ngaahi mahaki pē ʻoku felāveʻi mo e tapaká, hangē ko e kanisaá mo e mahaki he halanga toto ʻi he mafú. Ko e ngaahi faʻē ʻoku ifí ʻoku nau toe fakatupunga nai ʻa e palopalema ki heʻenau pēpē teʻeki fāʻeleʻí. Ko e hā ʻa e faʻahinga koloa ngaohi mei he tapaká ʻoku faʻa ngāueʻakí?

Sikaleti takai: Ko e fanga kiʻi foʻi sikaleti takai ko ení ʻoku ngāueʻaki lahi ia ʻi he ngaahi fonua ʻĒsiá. Ko e sikaleti takaí ʻokú ne ʻomai ʻo liunga lahi ange ai ʻa e tā, nikotini mo e kāponi monokisaité ʻi he sikaleti anga-mahení.

Sikā: ʻOku ngaohi eni ʻaki ʻa e tapaka fakafonu ʻoku takaiʻi maʻu ʻi he lauʻi tapaká pe ʻi ha pepa kuo ngaohi mei he tapaká. Ko e tapaka ʻoku ʻi ai ha ʻalakalai ʻi he sikaá, ʻi hono fakahoa ki he tapaka ʻēsiti ʻi he sikaletí, ʻoku fakaʻatā ai ke ʻalu ki loto ʻa e nikotiní ʻi he ngutú ʻo tatau ai pē kapau ʻoku ʻikai ke tutu ʻa e sikaá.

Sikaleti kolove: Ko e sikaletí ni ʻoku faʻa ʻi ai ʻa e meimei peseti ʻe 60 ʻo e tapaká mo e peseti ʻe 40 ʻo e kolové. ʻOku nau ʻomai ʻa e tā, nikotini mo e kāponi monokisaite lahi ange ʻi he sikaleti anga-mahení.

Paipa: Ko hono ifi ʻo ha paipá ʻoku ʻikai ko ha founga ia ʻe taha ʻo e ifi sikaletí ʻoku malu, he ko e ifí mo e ifi paipá fakatouʻosi ʻoku lava ke na fakatupunga ʻa e ngaahi kanisā tatau pea mo e ngaahi mahaki kehe.

Tapaka ʻoku ʻikai ifí: ʻOku kau heni hono fakateka ʻa e tapaká, mihi, mo e fakanamulelei ʻo e gutkha ʻoku ngāueʻaki ʻi he Tonga-Hahake ʻo ʻĒsiá. ʻOku ʻalu ki loto ʻa e nikotiní ki he halanga totó fou ʻi he ngutú. Ko hono ngāueʻaki ʻo e tapaka ʻoku ʻikai ifí ʻoku fakatuʻutāmaki tatau pē ia ʻi he tafaʻaki kotoa pē mo e ngāueʻaki kehe ʻo e tapaká.

Paipa vai (bongs, hookahs, narghiles, shishas): ʻI he ngaahi meʻá ni, ko e ifi ʻo e tapaká ʻoku fou ia ʻi he vai ki muʻa ke mihí. Neongo ia, ko e foungá ni heʻikai nai ke fakasiʻisiʻi ai ʻa e lahi ia ʻo e koná, ʻo kau ai ʻa e fanga kiʻi meʻa fakatupunga kanisā ʻa ia ʻoku hū ki he maʻamaʻá.

[Puha/Fakatātā ʻi he peesi 8]

TOKONIʻI HA TOKOTAHA KEHE KE TUKU IFI

ʻOua ʻe fakaanga. Ko e fakavīkivikiʻí mo e fakapaleʻí ʻoku lelei ange ia ʻi he ngāhiʻí mo e fakaangaʻí. “ʻOku ou tui ʻe lava ke ke fai ia kapau te ke toe ʻahiʻahi” ʻoku mālohi ange ia ʻi he pehē “Kuó ke toe tō!”

Fakamolemole. Fai hoʻo lelei tahá ke tukunoaʻi ʻa e ʻita pe feifeitamaki ʻoku fai atu kia koe ʻe ha taha ʻoku feinga ke tuku ifi. Ngāueʻaki ʻa e lea ʻofa hangē ko ení, “ʻOku ou ʻiloʻi ʻoku faingataʻa, ka ʻoku ou laukauʻaki koe ʻi hoʻo fai iá.” ʻOua ʻaupito ʻe pehē, “Naʻá ku saiʻia ange au ʻia koe ʻi he taimi naʻá ke ifi aí!”

Hoko ko ha kaumeʻa moʻoni. ʻOku fakahaaʻi ʻe he Tohi Tapú: “Ko e kaumeʻa ʻoku ne ʻofa ʻi he taimi kotoa pe; pea ko hoto moʻoni naʻe fanauʻi maʻa ha faingataʻa.” (Palovepi 17:17) ʻIo, feinga ke anga-kātaki mo ʻofa “ʻi he taimi kotoa pe” ki ha taha ʻoku feinga ke tuku ifi—tatau ai pē pe ko e hā ʻa e taimi ʻi he ʻahó pe ko e tōʻonga ʻa e tokotahá.