Skip to content

Skip to table of contents

Vakai ki he Māmaní

Vakai ki he Māmaní

Vakai ki he Māmaní

Ko e tokolahi ‘o e māmaní kuo fakalaka ‘i he 7 pilioná ‘i he konga ki mui ‘o e 2011, “ko e ‘alu hake ia mei he 6 pilioná ‘i he 1999.”​—‘APIAKO HARVARD KI HE MO‘UI ‘A E KAKAÍ, ‘Amelika.

“‘I he fakakātoá, ko e 58.8% ‘o e kakai ‘i he [Pule‘anga Fakatahataha Pilitāniá] na‘a nau pehē ‘oku nau ongo‘i ko honau fāmilí ‘e ma‘u ‘aonga mei hono ma‘u ‘a e taimi ‘atā mei he tekinolosiá ‘a ia ‘oku fakangata ai ‘a e fetu‘utaki kotoa pē. . . . Ko e toko taha mei he kakai ‘e toko tolu kuo nau ongo‘i taulōfu‘u ‘o a‘u ki he tu‘unga ‘o e fiema‘u ke nau ‘atā mei he ngaahi tekinolosia fetu‘utakí.”—‘UNIVĒSITI ‘O CAMBRIDGE, PILITĀNIA.

“Talu mei he 1976, ko e konifelenisi ‘a e kau pīsope ‘o ‘Ameliká kuo ‘omai ai ‘a e fakamatala . . . ki mu‘a ‘i he ta‘u fili palesiteni taki taha ke tokoni ki he kau Katoliká ke nau ngāue‘aki ‘enau tuí ‘i he‘enau fili fakapolitikalé.”—‘UNIVĒSITI FORDHAM, ‘Amelika.

“Kapau ‘oku loto ‘a e tokolahi fe‘unga ‘o e kau faihiá ke fakatupu maveuveu ‘i he ngaahi halá, te nau malava. . . . Ko e ‘ikai ha mahu‘inga‘ia ‘i he tu‘unga fakae‘ulungāngá kuó ne ma‘unimā ha ki‘i tokosi‘i ‘o e kau talavou Pilitāniá. Ko ha ki‘i kulupu ‘a ia ‘oku lahi fe‘unga ke nau fakailifia‘i mo fakamaa‘i ‘a e fonuá.”—THE ECONOMIST, PILITĀNIA.

Ko e Me‘amo‘ui ‘e Fiha ‘Oku ‘i he Māmaní?

“‘Oku tau kei veiveiua ‘aupito pe ko e me‘amo‘ui ‘e fiha ‘oku ‘i aí, ‘o fakahaa‘i ai ha motuhia mahu‘inga ‘i he‘etau ‘ilo tefito ki he mo‘ui ‘i he Māmaní,” ko e lau ia ‘a e kau faisaienisi ‘a ia ‘oku hā ‘enau fakatotoló ‘i he pepa PLoS Biology. Neongo ko ‘enau fakafuofuá ko e fa‘ahinga me‘amo‘ui ‘e 8.7 miliona, vaha‘a ‘o e 7 ki he 10 milioná, ‘oku ‘omai ‘e he kau mataotao kehé ia ‘a e fika ‘i he vaha‘a ‘o e 3 milioná mo e 100 miliona. ‘I he a‘u mai ki he lolotonga ní, ‘oku fakafuofua ko e 1.2 miliona pē ‘o e ngaahi me‘amo‘ui ko iá kuo fakamatala‘í, pea ‘oku ‘i ai ‘a e tui ‘i he tu‘unga lolotongá, ‘e lava ke ngāue‘aki ‘a e ta‘u ‘e taha afe tupu ke fakamatala‘i ai ‘a e toengá. “Ko e nga‘unu māmālie ko eni ‘i hono fakamatala‘i ‘o e ngaahi me‘amo‘uí ‘e iku ia ki he hoko ‘o ‘auhamālie ‘a e ngaahi me‘amo‘uí ki mu‘a ke tau ‘ilo‘i na‘a nau ‘i aí,” ko e lau ia ‘a e kau fakatotoló.

Keli Fakatotolo ‘Aki ‘a e Satelaité

‘Oku ngāue‘aki ‘e he kau keli fakatotoló ha founga fo‘ou ke ‘ilo‘i ai ‘a e ngaahi feitu‘u ‘oku nau mahu‘inga‘ia aí. ‘Oku nau ngāue‘aki ‘a e ngaahi me‘angāue mataotao ke fakamatala‘i ‘aki ‘a e ngaahi tā nenefu mo ‘ikai ‘ata lelei ‘i he satelaité. Ko e fakatātaá, ko e ngaahi ‘ata na‘e faitaa‘i mei he maile ‘e 440 (kilomita ‘e 700) ‘i ‘olunga ‘i ‘Isipité, ‘oku līpooti kuo fakahaa‘i ai ‘a e ngaahi tu‘u‘anga ‘o e pilamita ‘e 17 na‘e ‘ikai ‘ilo‘i ki mu‘a, ngaahi fonualoto motu‘a ‘e 1,000, mo e ngaahi nofo‘anga ne pulia ‘e 3,000 nai. Koe‘uhi ko e malava ‘a e faitā komipiutá ‘o hūhū ‘i he fukahi māmaní, ‘oku fakae‘a ai ‘e he tekinolosiá ‘a e fōtunga ‘o e ngaahi langa kuo fuoloa ‘ene ngalo mo tanumia, ‘a ia ‘oku ‘ikai hā mai ‘i he kelekelé.