Skip to content

Skip to table of contents

Nofo Malí​—Ko Hono Tupuʻangá mo Hono Taumuʻá

Nofo Malí​—Ko Hono Tupuʻangá mo Hono Taumuʻá

“Pea folofola ʻa Sihova Elohimi ʻoku ʻikai lelei ki he tangata ke toko taha; kau ngaohi maʻana ha tokoni.”​—SĒN. 2:18.

HIVA: 36, 11

1, 2. (a) Naʻe anga-fēfē kamata ʻa e nofo malí? (e) Ko e hā naʻe lava ke ʻiloʻi ʻe he ʻuluaki tangatá mo e fefiné fekauʻaki mo e nofo malí? (Sio ki he ʻuluaki fakatātā ʻi he kupú ni.)

 ʻOKU fakanatula pē ki he kakaí ke nau mali. Ka naʻe anga-fēfē kamata ʻa e nofo malí, pea ko e hā hono taumuʻá? Ko hono ʻiloʻi iá ʻe tokoniʻi ai kitautolu ke tau maʻu ha vakai totonu ki he nofo malí mo hono ngaahi tāpuakí. Naʻe fakatupu ʻe he ʻOtuá ʻa e ʻuluaki tangatá, ʻa ʻĀtama, pea kole ange kiate ia ke ne fakahingoa ʻa e fanga manú. Naʻe sio ʻa ʻĀtama kuo ʻi ai ʻa e hoa ʻo e fanga manú kotoa, “ka ki he tangata naʻe ikai te ne ʻilo ha tokoni ke ʻao mo ia.” Ko ia naʻe ʻai ʻe he ʻOtuá ʻa ʻĀtama ke mohe maʻu, pea naʻá ne unuhi ha hui vakavaka meiate ia ʻo ne ngaohiʻaki ha fefine. Naʻe ʻomai ʻe Sihova ʻa e fefiné kia ʻĀtama, pea naʻá ne hoko ko hono uaifi. (Lau ʻa e Sēnesi 2:20-24.) Hangē ko ia ʻoku lava ke tau sio ki aí, ko e nofo malí ko ha meʻaʻofa ia meia Sihova.

2 ʻI he taʻu lahi ki mui ai, naʻe toe leaʻaki ʻe Sīsū ʻa e meʻa naʻe folofolaʻaki ʻe Sihova ʻi he ngoue ʻo ʻĪtení: ‘ʻE tukuange ʻe ha tangata ʻene tamaí mo ʻene faʻeé pea te ne pīkitai ki hono uaifí, pea ʻe hoko ʻa e toko uá ko e kakano pē taha.’ (Māt. 19:4, 5) Koeʻuhí naʻe toʻo ʻe he ʻOtuá ha hui vakavaka meia ʻĀtama ke faʻuʻaki ʻa e ʻuluaki fefiné, kuo pau ki he ongo meʻa malí ke na ʻiloʻi kuó na hoko ʻo taha. Naʻe ʻikai ʻaupito finangalo ʻa Sihova ke vete ʻa e husepānití mo e uaifí pe maʻu ha hoa lahi ange ʻi he tahá ʻi he taimi pē taha.

KO E NOFO MALÍ KO E KONGA IA ʻO E TAUMUʻA ʻA SIHOVÁ

3. Ko e hā ʻa e taumuʻa mahuʻinga ʻo e nofo malí?

3 Naʻe fiefia ʻa ʻĀtama he maʻu hono uaifí, ʻo ne fakahingoa ia ki mui ko ʻIvi. Naʻá ne hoko ko e fakakakato mo e tokoni kiate ia. ʻI heʻena nofo fakatahá, naʻe fiefia ʻa ʻĀtama mo ʻIvi ko e husepāniti mo e uaifi. (Sēn. 2:28) Ko e taumuʻa mahuʻinga ʻo e nofo malí ke fakatokolahi ʻa e māmaní. (Sēn. 1:28) Ko e ngaahi fohá mo e ngaahi ʻofefiné te nau ʻofa ki heʻenau ngaahi mātuʻá ka ʻe faai atu pē ʻo nau mavahe ʻo mali pea faʻu hanau fāmili tonu. ʻE fakafonu ʻe he faʻahinga ʻo e tangatá ʻa e māmaní pea te nau ʻai ke hoko kotoa ia ko ha palataisi.

4. Ko e hā naʻe hoko ki he ʻuluaki nofo malí?

4 Naʻe maumau ʻa e ʻuluaki nofo malí ʻi he taimi naʻe talangataʻa ai ʻa ʻĀtama mo ʻIvi kia Sihová. Ko e “ngata ʻo onoʻahó,” ʻa Sētane ko e Tēvoló, naʻá ne kākaaʻi ʻa ʻIvi pea tala ange kiate ia ko hono kai ʻa e fuaʻiʻakau mei he “ʻAkau ʻo e ʻIlo-ʻo-e-lelei-mo-e-kovi” te ne maʻu ai ha ʻilo makehe. Naʻe taukaveʻi ʻe Sētane kapau te ne kai mei he ʻakaú, ʻe fakaʻatā ai ia ke ne fili ʻa e meʻa naʻe leleí mo e meʻa naʻe koví. Naʻe ʻikai ke fakaʻapaʻapa ʻa ʻIvi kia ʻĀtama ko e ʻulu ia ʻo e fāmilí ʻi he taimi naʻá ne fili ai ke kai ʻa e fuaʻiʻakaú ʻo ʻikai ke ʻuluaki talanoa kiate ia. Pea naʻe talangataʻa ʻa ʻĀtama ki he ʻOtuá ʻi heʻene tali ʻa e fuaʻiʻakau mei hono uaifí.​—Fkh. 12:9; Sēn. 2:9, 16, 17; 3:1-6.

5. Ko e hā ʻe lava ke tau ako mei he tali ʻa ʻĀtama mo ʻIvi kia Sihová?

5 ʻI hono ʻeke ʻe Sihova kia kinauá, naʻe tukuakiʻi ʻe ʻĀtama hono uaifí. Naʻá ne pehē: “Ko e fefine naʻa ke ʻomi ke ma nonofo, ko ia ia naʻa ne ʻomi haʻaku meʻa mei he ʻakau, pea u kai.” Pehē foki, naʻe tukuakiʻi ʻe ʻIvi ʻa e ngatá ki hono kākaaʻi iá. (Sēn. 3:12, 13) Naʻe fai ʻe ʻĀtama mo ʻIvi ha kalofanga vaivai ki heʻena talangataʻá, pea naʻe tauteaʻi ai ʻe Sihova ʻa e ongo angatuʻu ko iá. Ko e moʻoni, ko ʻena faʻifaʻitakiʻangá ko ha fakatokanga ia kiate kitautolu! Ke lavameʻa ʻa e nofo malí, ʻoku fiemaʻu ke talangofua ʻa e ngaahi husepānití mo e uaifí kia Sihova pea te nau fua pē ʻa e nunuʻa ʻo ʻenau ngaahi tōʻongá tonu.

6. ʻE anga-fēfē haʻo fakamatalaʻi ʻa e Sēnesi 3:15?

6 Neongo ʻa e meʻa naʻe fai ʻe Sētane ʻi ʻĪtení, naʻe fakapapauʻi ʻe Sihova naʻe maʻu ʻe he faʻahinga ʻo e tangatá ha ʻamanaki ki he kahaʻú. ʻOku maʻu ʻa e ʻamanaki ko ení ʻi he ʻuluaki kikite ʻa e Tohi Tapú. (Lau ʻa e Sēnesi 3:15.) Naʻe fakaeʻa ʻe he kikite ko iá ʻe laiki ʻa Sētane ʻe he “hako” ʻo e “fefine.” Ko e ngaahi meʻamoʻui laumālie māʻoniʻoni tokolahi ʻoku ngāue ʻi hēvaní ʻoku nau maʻu ha vahaʻangatae vāofi mo e ʻOtuá. ʻOku nau hangē ha uaifí kia Sihova. Te ne fekau mai ha taha mei he kulupu ʻo e ngaahi meʻamoʻui laumālie ko iá ke ne “laiki” ʻa e Tēvoló. ʻE ʻai ʻe he hakó ke malava ʻa e faʻahinga talangofua ʻo e tangatá ke nau maʻu ʻa e meʻa naʻe fakamoleki ʻe he ʻuluaki ongo meʻa mali fakaetangatá. ʻE maʻu ʻe he faʻahinga talangofua ʻo e tangatá ʻa e faingamālie ke moʻui taʻengata ʻi he māmaní, ʻo hangē pē ko ia naʻe fakataumuʻa ki ai ʻa Sihová.​—Sione 3:16.

7. (a) Ko e hā kuo hoko ki he nofo malí talu mei he angatuʻu ʻa ʻĀtama mo ʻIví? (e) Ko e hā ʻoku fiemaʻu ʻe he Tohi Tapú mei he ngaahi husepānití mo e ngaahi uaifí?

7 Ko e angatuʻu ʻa ʻĀtama mo ʻIví naʻe uesia kovi ai ʻena nofo malí mo e ngaahi nofo mali kotoa ki mui aí. Ko e fakatātaá, ʻe hokosia ʻe ʻIvi mo e kakai fefine kotoa pē ʻa e langa lahi lolotonga ʻa e fāʻelé. ʻE maʻu ʻe he kakai fefiné ha holi mālohi ki honau ngaahi husepānití, ka ko e ngaahi husepānití te nau puleʻi honau ngaahi uaifí, naʻa mo hono ngaohikoviʻi kinautolu he taimi ʻe niʻihi ʻo hangē ko ia ʻoku tau sio ki ai ʻi he ʻaho ní. (Sēn. 3:16) ʻOku ʻamanekina ʻe Sihova ʻa e ngaahi husepānití ke nau hoko ko e ngaahi ʻuluʻi fāmili anga-ʻofa, pea ʻokú ne ʻamanekina ʻa e ngaahi uaifí ke nau fakamoʻulaloa ki honau ngaahi husepānití. (ʻEf. 5:33) ʻI he taimi ʻoku ngāue fakataha ai ʻa e ngaahi hoa mali Kalisitiané, ʻe lava ke toʻo atu ai ʻa e ngaahi palopalema lahi.

NOFO MALÍ MEI HE TAIMI ʻO ʻĀTAMÁ KI HE LŌMAKÍ

8. Ko e hā ʻa e hisitōlia ʻo e nofo malí mei he taimi ʻo ʻĀtamá ki he Lōmakí?

8 Ki muʻa ke mate ʻa ʻĀtama mo ʻIví, naʻá na maʻu ʻa e ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine. (Sēn. 5:4) Ko hona ʻuluaki fohá, ʻa Keini, naʻá ne mali ki mui ai mo hano kāinga pē. Ko e hako ʻo Keini ko Lēmekí ko e fuofua tangata ia naʻe lave ki ai ʻa e Tohi Tapú naʻe ʻi ai hono uaifi ʻe ua. (Sēn. 4:17, 19) Mei he taimi ʻo ʻĀtamá ki he taimi ʻo Noá, ko ha kakai tokosiʻi pē naʻe lotu kia Sihová. Ko e niʻihi ʻo e faʻahinga faitōnunga ko iá ko ʻĒpeli, ʻĪnoke, Noa mo hono fāmilí. ʻI he taimi ʻo Noá, “naʻe sio ʻe he ngaahi foha ʻo e ʻOtua ki he ngaahi ʻofefine ʻo e Tangata ʻoku nau hoihoifua,” ko e lau ia ʻa e Tohi Tapú. “Pea nau hanga ʻo mali mo ha niʻihi, ʻa ia pe naʻa nau loto ki ai.” Ka naʻe taʻefakanatula eni, pea naʻe maʻu ʻe he kau ʻāngelo ko iá mo e kau fefiné ha ngaahi foha ko e kau saianiti fakamālohi naʻe ui ko e kau Nefilimi. Lolotonga ʻa e taimi ko iá, naʻe “fakautuutu ʻa e kovi ʻa e tangata ʻi mamani,” pea naʻe “kovi ʻatā ʻa e filioʻi kotoa pe ʻo e ngaahi fakakaukau ʻa hono loto maʻuaipe.”​—Sēn. 6:1-5.

9. Ko e hā naʻe fai ʻe Sihova ki he kakai fulikivanu ʻi he ʻaho ʻo Noá, pea ko e hā ʻa e lēsoni ʻoku totonu ke tau ako mei he meʻa naʻe hoko ʻi he taimi ko iá?

9 Naʻe pehē ʻe Sihova te ne ʻomai ha fuʻu lōmaki ki he māmaní ke fakaʻauha kotoa ʻaki ʻa e kakai fulikivanú. Ko Noa, “ko ha tokotaha malangaʻi ʻo e māʻoniʻoní,” naʻá ne tala ki he kakai ko iá fekauʻaki mo e teu ke hoko mai ʻa e Lōmakí. (2 Pita 2:5) Ka naʻe ʻikai ke nau fanongo kia Noa koeʻuhí naʻa nau fuʻu femoʻuekina ʻi heʻenau moʻui fakaʻahó, kau ai ʻa e malí. Naʻe fakahoa ʻe Sīsū ʻa e taimi ʻo Noá ki hotau taimí. (Lau ʻa e Mātiu 24:37-39.) ʻI he ʻahó ni, ko e tokolahi taha ʻo e kakaí ʻoku ʻikai ke nau fanongo ki heʻetau pōpoaki fekauʻaki mo e ongoongo lelei ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. ʻOku tau malangaʻi ʻa e pōpoaki ko ení ki muʻa ke fakaʻauha ʻa e māmani fulikivanu ko ení. Ko e hā ʻa e lēsoni ʻe lava ke tau ako mei he taimi ʻo e Lōmakí? ʻOku totonu ke ʻoua te tau fakaʻatā ha meʻa hangē ko e malí mo e maʻu fānaú ke mahuʻinga ange ia kia kitautolu ʻo ngalo ai ʻoku ofi mai ʻa e ʻaho ʻo Sihová.

NOFO MALÍ MEI HE LŌMAKÍ KI HE ʻAHO ʻO SĪSUÚ

10. (a) ʻI he anga fakafonua lahi, ko e hā ʻa e ngaahi tōʻonga fakaefehokotaki fakasino naʻe hoko ko ha founga moʻuí? (e) Naʻe anga-fēfē hono fokotuʻu ʻe ʻĒpalahame mo Sela ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ʻi heʻena nofo malí?

10 Ko Noa mo hono foha ʻe toko tolú naʻa nau taki taha pē ʻa e uaifi. Kae kehe, ʻi he hili ʻa e Lōmakí, naʻe maʻu ʻe he kakai tangata tokolahi ha uaifi tokolahi. ʻI he anga fakafonua lahi, naʻe angamaheniʻaki ʻa e ʻulungaanga taʻetaau fakaefehokotaki fakasinó pea aʻu ʻo hoko ko ha konga ia ʻo e ngaahi ouau fakalotú. ʻI he taimi naʻe hiki ai ʻa ʻĒpalahame mo Sela ki Kēnaní, naʻe nofo takatakai kia kinaua ʻa e kakai ʻulungaanga taʻetaau naʻe ʻikai ke nau fakaʻapaʻapaʻi ʻa e nofo malí. Naʻe fakaʻauha ʻe Sihova ʻa Sōtoma mo Komola koeʻuhi naʻe ʻulungaanga taʻetaau ʻaupito ʻa e kakaí. Naʻe kehe ʻa ʻĒpalahame mei he kakai ko iá. Ko ha ʻuluʻi fāmili lelei ia, pea naʻe fokotuʻu ʻe Sela ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ko ha uaifi fakamoʻulaloa. (Lau ʻa e 1 Pita 3:3-6.) Naʻe fakapapauʻi ʻe ʻĒpalahame naʻe mali hono foha ko ʻAisaké mo ha fefine naʻe lotu kia Sihova. Pea naʻe fai pehē ʻa ʻAisake ki hono foha ko Sēkopé, ʻa ia ko hono ngaahi fohá naʻe tupu mei ai ʻa e matakali ʻe 12 ʻo ʻIsilelí.

11. Naʻe anga-fēfē hono maluʻi ʻe he Lao ʻa Mōsesé ʻa e kau ʻIsilelí?

11 Ki mui aí, naʻe fai ʻe Sihova ha fuakava, pe aleapau mo e puleʻanga ʻIsilelí. Naʻá ne ʻoange kiate kinautolu ʻa e Lao ʻa Mōsesé, ʻa ia naʻe tokoni ki hono maluʻi ʻa e ngaahi husepānití mo e ngaahi uaifí ʻi heʻenau lotu kia Sihová. Ko e fakatātaá, naʻe ʻi ai ʻa e ngaahi lao fekauʻaki mo e founga ʻo e nofo malí, kau ai ʻa e mali tokolahí, pea naʻe ʻikai ke fakaʻatā ʻa e kau ʻIsilelí ke nau mali mo e kau lotu loí. (Lau ʻa e Teutalōnome 7:3, 4.) ʻI he malanga hake ha ngaahi palopalema mafatukituki ʻi ha nofo mali, ʻe fai ʻe he kau mātuʻá ha tokoni. Naʻe toe ʻi ai mo e ngaahi lao ki he taʻefaitōnungá, meheká mo e huʻuhuʻú. Naʻe fakaʻatā ʻa e veté, ka ko e ʻi ai ʻa e ngaahi laó ke maluʻi ʻa e hoa mali taki taha. Ko e fakatātaá, ʻe lava ke veteʻi ʻe ha tangata hono uaifí ʻi ha “meʻa fakalielia.” (Teu. 24:1) ʻOku ʻikai ke fakamatalaʻi ʻe he Tohi Tapú ʻa e meʻa “fakalielia,” ka ʻoku ʻikai totonu ke ngāueʻaki ʻe ha husepāniti ʻa e fanga kiʻi fehalaaki īkí ko ha ʻuhinga ia ke veteʻi ai hono uaifí.​—Liv. 19:18.

ʻOUA ʻAUPITO ʻE TAʻEMATEKI KI HO HOA MALÍ

12, 13. (a) Naʻe anga-fēfē ʻa e fakafeangai ʻa e kakai tangata ʻe niʻihi ki honau ngaahi uaifí ʻi he ʻaho ʻo Malakaí? (e) ʻI he ʻahó ni, kapau ʻe hola ha tokotaha ʻosi papitaiso ia mo ha mali ʻo ha taha kehe, ko e hā ʻa e ngaahi nunuʻá?

12 ʻI he ngaahi ʻaho ʻo e palōfita ko Malakaí, naʻe ngāueʻaki ʻe he ngaahi husepāniti Siu tokolahi ʻa e faʻahinga kalofanga kehekehe ke veteʻi ai honau ngaahi uaifí. Naʻe veteʻi ʻe he kakai tangata ko iá honau ngaahi uaifí koeʻuhí kae lava ke nau mali mo e kakai fefine kei siʻi angé pe kakai fefine naʻe ʻikai ke nau tauhi kia Sihová. Lolotonga ʻa e taimi ʻo Sīsuú, naʻe kei veteʻi ʻe he kakai tangata Siú honau ngaahi uaifí “ʻi ha faʻahinga ʻuhinga pē.” (Māt. 19:3) Naʻe fehiʻa ʻa Sihova ko e ʻOtuá ʻi he ngaahi vete mali taʻefakalao ko iá.​—Lau ʻa e Malakai 2:13-16.

13 ʻI he ʻahó ni, ko e taʻemateaki ʻi he nofo malí ʻoku ʻikai ke tali ia ʻi he haʻohaʻonga ʻo e kakai ʻa Sihová, pea ʻoku tātātaha ke hoko ia. Kae fēfē kapau ʻoku tono ha tokotaha mali ʻosi papitaiso pea vete kae mali ia mo ha taha kehe. Kapau naʻe ʻikai ke fakatomala ʻa e tokotaha ko iá, ʻe tuʻusi leva ia ke tauhi ke maʻa ʻa e fakatahaʻangá. (1 Kol. 5:11-13) ʻE fiemaʻu ki he tokotaha ko iá ke ne “fua ā ʻo taau mo e fakatomalá” ki muʻa ke fakafoki mai ia ki he fakatahaʻangá. (Luke 3:8; 2 Kol. 2:5-10) ʻOku ʻikai ke fiemaʻu ha vahaʻa taimi pau ia ki muʻa ke fakafoki mai ʻa e tokotaha ko iá. Ko hono moʻoní, ʻe fiemaʻu nai ʻa e taʻu ʻe taha pe lahi ange ki he tokotaha faihalá ke ne fakamoʻoniʻi ʻokú ne fakatomala moʻoni pea fakafoki mai ia ki he fakatahaʻangá. Neongo ia, ʻe fiemaʻu ki he tokotaha ko iá ke ne kei ‘tuʻu ʻi he ʻao ʻo e nofoʻanga fakamaau ʻo e ʻOtuá.’​—Loma 14:10-12; sio ki he The Watchtower, Nōvema 15, 1979, peesi 31-32.

NOFO MALI ʻA E KAU KALISITIANÉ

14. Ko e hā ʻa e taumuʻa fakalūkufua ʻo e Laó?

14 Ko e kau ʻIsilelí naʻa nau ʻi he malumalu ʻo e Lao ʻa Mōsesé ʻo laka hake ʻi he taʻu ʻe 1,500. Naʻe tokoniʻi ʻe he Laó ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá ʻi he ngaahi founga lahi. Ko e fakatātaá, naʻe ʻoange ai ki he kakaí ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ke tokoni kinautolu ki hono fakaleleiʻi ʻa e ngaahi palopalema fakafāmilí, pea taki atu ai kinautolu ki he Mīsaiá. (Kal. 3:23, 24) ʻI he pekia ʻa Sīsuú, naʻe ngata ʻa e Laó pea naʻe fai ʻe he ʻOtuá ha fokotuʻutuʻu foʻou. (Hep. 8:6) Kae kehe, ko e ngaahi meʻa ʻe niʻihi naʻe fakaʻatā ʻi he malumalu ʻo e Lao ʻa Mōsesé naʻe ʻikai ke toe fakaʻatā ia ki he kau Kalisitiané.

15. (a) ʻI he fakatahaʻanga Kalisitiané, ko e hā ʻa e fokotuʻutuʻu ki he nofo malí? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi moʻoniʻi meʻa ʻoku totonu ke fakakaukau ki ai ha Kalisitiane fekauʻaki mo e veté?

15 ʻI he ʻaho ʻe taha naʻe ʻeke ai ʻe he kau Fālesí kia Sīsū ha fehuʻi fekauʻaki mo e nofo malí. Naʻe tali ʻe Sīsū ʻo pehē naʻe fakaʻatā ʻe he ʻOtuá ʻa e kau ʻIsilelí ke nau vete mali ʻi he malumalu ʻo e Lao ʻa Mōsesé, neongo naʻe ʻikai ko e meʻa ia naʻá ne finangalo ki aí talu mei he kamataʻangá. (Māt. 19:6-8) Ko e tali ʻa Sīsuú naʻe fakahaaʻi ai ko e muʻaki fokotuʻutuʻu ʻa e ʻOtuá ki he nofo malí ʻoku toe hoko ko e fokotuʻutuʻu ki he kau Kalisitiané ʻi he ʻahó ni. (1 Tīm. 3:2, 12) ʻI he tuʻunga ko e “kakano pē taha,” naʻe ʻuhinga iá ke nofo fakataha ʻa e ngaahi hoa malí. Ko ʻena ʻofa ki he ʻOtuá mo ʻena feʻofaʻakí te ne ʻai ai kinaua ke na fāʻūtaha ai pē. Ko e ngaahi hoa mali ʻoku vete ʻo ʻikai ʻi he ʻulungaanga taʻetaau fakaefehokotaki fakasinó, ʻoku ʻikai ke nau ʻatā ke toe mali. (Māt. 19:9) ʻE fili nai ha hoa ke ne fakamolemoleʻi ʻa e tokotaha ʻulungaanga taʻetaau kuo fakatomalá. Naʻe hoko eni ʻi he taimi naʻe fakamolemoleʻi ai ʻe he palōfita ko Hōseá ʻa hono uaifi ʻulungaanga taʻetāú, ʻa Kōmela, mo e taimi naʻe fakamolemoleʻi ai ʻe Sihova ʻa e kau ʻIsileli fakatomalá. (Hōs. 3:1-5) Tānaki atu ki ai, kapau ʻoku ʻiloʻi ʻe ha taha naʻe ʻulungaanga taʻetaau hono hoá pea ʻokú ne fili ke kei hokohoko atu pē ʻene fehokotaki fakasino mo hono hoa halaiá, ʻoku ʻuhinga ení kuó ne fakamolemoleʻi hono hoá. ʻOku ʻikai leva ke toe ʻi ai ha ʻuhinga Fakatohitapu ki ha vete.

16. Ko e hā naʻe leaʻaki ʻe Sīsū ʻo fekauʻaki mo e faʻahinga taʻemalí?

16 Naʻe pehē ʻe Sīsū ki he kau Kalisitiane moʻoní, ko e ʻulungaanga taʻetaau fakaefehokotaki fakasinó pē ʻa e ʻuhinga ke fai ai ha vete. Naʻá ne lave leva ki he faʻahinga “ʻoku nau maʻu ʻa e meʻaʻofa” ʻo e nofo taʻemalí. Naʻe pehē ʻe Sīsū: “Tuku kiate ia ʻokú ne lava iá ke ne fai pehē.” (Māt. 19:10-12) ʻOku fili ʻa e tokolahi ke nau nofoʻaki taʻemali koeʻuhí ʻoku nau loto ke tauhi kia Sihova ʻo ʻikai ha fakahohaʻa, pea ʻoku totonu ke fakaongoongoleleiʻi kinautolu ʻi heʻenau filí!

17. Ko e hā ʻe lava ke tokoni ki ha Kalisitiane ki he fili pe te ne mali?

17 Ko e hā ʻe lava ke ne tokoniʻi ha taha ke ne fili pe te ne nofo taʻemali pe mali? ʻOku fiemaʻu ki he toko taha ko iá ke ne fili pe te ne lava ʻo fakatupulekina ʻa e meʻaʻofa ʻo e nofo taʻemalí. Naʻe fakaongoongoleleiʻi ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻa e nofo taʻemalí. Ka naʻá ne toe pehē: “Koeʻuhi ko e hulutuʻa ʻa e feʻauakí, tuku ki he tangata taki taha ke ne maʻu mai hono uaifi pē ʻoʻona pea ki he fefine taki taha ke ne maʻu mai hono husepāniti pē ʻoʻona.” Naʻe tānaki mai ʻe Paula: “Kapau ʻoku ʻikai te nau maʻu ʻa e mapuleʻi-kitá, tuku ke nau mali, he ʻoku lelei ange ke mali ʻi ha vela ʻi he holí.” Ko ia ʻe fili nai ha taha ke mali koeʻuhí ke fakaʻehiʻehi ai mei hono fakaʻatā ʻa e holi mālohi fakaefehokotaki fakasinó ke taki atu ia ki he tōʻonga ʻo e fakalielia toko tahá pe ʻulungaanga taʻetaau fakaefehokotaki fakasinó. Kae kehe, ko e faʻahinga teʻeki malí ʻoku fiemaʻu ke nau fakakaukau pe ʻoku nau matuʻotuʻa feʻunga ke mali. Naʻe pehē ʻe Paula: “Kapau ʻoku fakakaukau ha taha ia ʻokú ne fai taʻetotonu ki hono tuʻunga nofo anga-maʻa teʻeki malí, kapau ʻokú ne mahili atu mei he tuʻunga ʻo e kei talavoú, ko e meʻa leva eni ʻoku totonu ke hokó: tuku ke ne fai ʻa e meʻa ʻokú ne loto ki aí; ʻoku ʻikai te ne fai ha angahala. Tuku ke nau mali.” (1 Kol. 7:2, 9, 36; 1 Tīm. 4:1-3) ʻOku ʻikai totonu ke fakaʻaiʻai ha taha ke ne mali koeʻuhí pē ko ʻene maʻu ʻa e holi mālohi fakaefehokotaki fakasino ʻoku hokosia ʻe he tokolahi lolotonga ʻenau kei toʻutupú. Ko e tokotaha ko iá ʻoku ʻikai nai ke ne matuʻotuʻa feʻunga ki he ngaahi fatongia ʻo e nofo malí.

18, 19. (a) ʻOku totonu ke fēfē ʻa e kamata ʻa ha nofo mali Kalisitiane? (e) Ko e hā ʻe lāulea ki ai ʻi he kupu hokó?

18 Ke kamata ha nofo mali Kalisitiane ʻoku totonú ko ha tangata ʻosi papitaiso mo ha fefine ʻosi papitaiso, ʻokú na ʻofa kia Sihova ʻaki hona lotó kotoa. ʻOku totonu ke toe lahi ʻaupito ʻena feʻofaʻakí ʻo na loto ai ke nofo fakataha ʻi he toenga ʻena moʻuí. ʻE tāpuakiʻi kinaua ʻe Sihova koeʻuhí he naʻá na talangofua ki he akonaki ke mali “ʻi he ʻEikí pē.” (1 Kol. 7:39) Pea ʻe lavameʻa ʻena nofo malí kapau ʻe hokohoko atu ʻena talangofua ki he akonaki ʻa e Tohi Tapú.

19 ʻI he ʻahó ni, ʻoku tau moʻui ʻi he “ngaahi ʻaho fakaʻosí,” pea ko e kakai tokolahi ʻoku ʻikai ke nau maʻu ʻa e ngaahi ʻulungaanga ko ia ʻoku fiemaʻu ki he nofo mali lavameʻá. (2 Tīm. 3:1-5) ʻI he kupu hokó, te tau lāulea ai ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni Fakatohitapu mahuʻinga, ʻa ia ʻe lava ke ne tokoniʻi ʻa e kau Kalisitiané ke nau maʻu ha nofo mali lavameʻa mo fiefia, neongo ʻa e ngaahi pole takatakai ʻiate kinautolú. ʻE tokoni eni kiate kinautolu ke hokohoko atu ʻenau ʻaʻeva ʻi he hala ki he moʻui taʻengatá.​—Māt. 7:13, 14.