Skip to content

Skip to table of contents

KUPU AKO 31

“‘Oku ‘Ikai Te Tau Fo‘i”!

“‘Oku ‘Ikai Te Tau Fo‘i”!

“Ko ia ai, ‘oku ‘ikai te tau fo‘i.”​—2 KOL. 4:16.

HIVA 24 Tauhi Ho Matá he Palé!

‘I HE KUPÚ NI *

1. Ko e hā kuo pau ke fai ‘e he kau Kalisitiané ke ‘osiki ai ‘a e lova ki he mo‘uí?

KO E kau Kalisitiané ‘oku nau kau ‘i he lova ki he mo‘uí. Tatau ai pē pe na‘a tau toki kamata kau ki he lová pe kuo tau kau ki ai ‘i he laui ta‘u, ‘oku fiema‘u ke tau hanganaki lele kae ‘oua ke tau a‘u ki he tepí. Ko e fale‘i na‘e ‘oange ‘e he ‘apositolo ko Paulá ki he kau Kalisitiane ‘i Filipaí ‘e lava ke ne fakalototo‘a‘i kitautolu ke ‘osiki ‘a e lová. ‘I he taimi na‘e ma‘u ai ‘e he fakataha‘anga ko ia ‘i he ‘uluaki senitulí ‘a e tohi ‘a Paulá ko e ni‘ihi ai na‘a nau ‘osi tauhi kia Sihova ‘i he laui ta‘u. Na‘a nau ‘osi kau pē ki he lová, ka na‘e fakamanatu ‘e Paula kiate kinautolu ke nau hanganaki lele fakataha mo e kātaki. Na‘á ne loto ke hokohoko atu ‘enau muimui ki he‘ene fa‘ifa‘itaki‘angá ‘i he ‘tutui atu ki he taumu‘á.’​—Fil. 3:14.

2. Ko e hā na‘e taimi tonu ai ‘a e fale‘i ‘a Paula ki he kau Filipaí?

2 Ko e fale‘i ‘a Paula ki he kau Filipaí na‘e taimi tonu. Na‘e fehangahangai ‘a e fakataha‘angá mo e fakatanga mei he kamatá. Na‘e kamata kotoa ia, ‘i he a‘u ‘a Paula mo Sailosi ki Filipai ‘i he 50 T.S. nai, ‘i he‘ena tali ‘a e fakaafe faka‘otua ke “laka [atu] ki Masitōnia.” (Ngā. 16:9) Na‘á na ‘ilo‘i ai ha fefine ko Litia, ‘a ia “na‘á ne fanongo, pea na‘e mātu‘aki fakaava ‘e Sihova hono lotó” ki he ongoongo leleí. (Ngā. 16:14) Na‘e vave ‘ene papitaiso mo hono falé. Kae kehe, na‘e ‘ikai nofo noa ‘a e Tēvoló. Na‘e toho ‘e he kau tangata ‘i he koló ‘a Paula mo Sailosi ki he kau pule ‘o e koló pea tukuaki‘i loi kinaua ki he fakatupu moveuveu. Ko hono olá, na‘e haha ‘a Paula mo Sailosi, tuku pōpula, pea fekau‘i ki mui ai ke na mavahe mei he koló. (Ngā. 16:16-40) Na‘á na fo‘i? ‘Ikai ‘aupito! Kae fēfē ‘a e fanga tokoua mo e fanga tuofāfine ‘i he fakataha‘anga toki fokotu‘u fo‘oú? ‘Oku taau ke fakaongoongolelei‘i, na‘a nau kātaki foki! ‘Oku ‘ikai ha veiveiua na‘e fakalototo‘a‘i lahi kinautolu ‘e he fa‘ifa‘itaki‘anga lelei na‘e fokotu‘u ‘e Paula mo Sailosí.

3. Ko e hā na‘e ‘ilo‘i ‘e Paulá, pea ko e hā ‘a e ngaahi fehu‘i te tau lāulea ki aí?

3 Na‘e fakapapau‘i ‘e Paula ke ‘oua ‘e fo‘i. (2 Kol. 4:16) Kae kehe, na‘á ne ‘ilo‘i, ke ‘osiki ‘a e lová, na‘e pau ke ne nofo‘aki tokangataha ki he taumu‘á. Ko e hā ‘e lava ke tau ako mei he fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a Paulá? Ko e hā ‘a e ngaahi fa‘ifa‘itaki‘anga ‘o e tuí ‘i onopooni ‘oku fakahaa‘i mai ai ‘e lava ke tau kātaki neongo ‘a e ngaahi polé? Pea ‘e lava fēfē ke fakaivimālohi‘i ‘e he‘etau ‘amanaki ki he kaha‘ú ‘etau fakapapau ke ‘oua ‘aupito te tau fo‘í?

FOUNGA ‘E LAVA KE TAU MA‘U ‘AONGA AI MEI HE FA‘IFA‘ITAKI‘ANGA ‘A PAULÁ

4. Na‘e anga-fēfē ‘a e hanganaki femo‘uekina ‘a Paula neongo ‘a e ngaahi me‘a na‘e hokó?

4 Fakakaukau atu ki he ngāue tōtōivi ‘a Paulá ‘i he taimi na‘á ne tohi ai ki he kau Filipaí. Na‘e tuku pōpula ia ‘i ha fale ‘i Loma. Na‘e fakangatangata mo‘oni ‘ene tau‘atāina ke malangá. Neongo ia, na‘á ne hanganaki femo‘uekina ‘i he faifakamo‘oni ki he kau ‘a‘ahí pea fai ‘a e ngaahi tohi ki he ngaahi fakataha‘anga mama‘ó. ‘Oku pehē pē ‘i he ‘ahó ni, ko e kau Kalisitiane tokolahi ‘oku nau nofo fale peé ‘oku nau ngāuelelei‘aki ‘a e faingamālie kotoa ke vahevahe atu ‘a e ongoongo leleí ki he fa‘ahinga ‘oku ha‘u ki honau ‘apí. ‘Oku nau fai foki mo e ngaahi tohi fakalototo‘a ki he fa‘ahinga ‘i he ngaahi ‘apí ‘oku ‘ikai lava ke fai ha fetaulaki mo iá.

5. Fakatatau ki he‘ene ngaahi lea ‘i he Filipai 3:12-14, ko e hā na‘á ne tokoni‘i ‘a Paula ke hanganaki tauhi hono matá ‘i he taumu‘á?

5 Na‘e ‘ikai ke faka‘atā ‘e Paula ke fakahoha‘asi ia ‘e he‘ene ngaahi lavame‘a pe ko ‘ene ngaahi fehālaaki ‘i he kuohilí. Ko hono mo‘oní, na‘á ne pehē ko hono “fakangalo‘i ‘a e ngaahi me‘a ‘i muí” na‘e mātu‘aki mahu‘inga ia ki he “kakapa atu ki he ngaahi me‘a ‘i mu‘á” ‘a ia, ke ‘osiki lavame‘a ‘a e lová. (Lau ‘a e Filipai 3:12-14.) Ko e hā ‘a e ni‘ihi ‘o e ngaahi me‘a na‘e mei lava ke ne fakahoha‘asi ‘a Paulá? ‘Uluakí, ko ‘ene lavame‘a ‘i he lotu faka-Siú na‘e makehe. Ka, na‘á ne vakai ki he ngaahi me‘a ko iá ko e “fu‘u koto kinoha‘a.” (Fil. 3:3-8) Uá, na‘e ‘ikai ke ne faka‘atā ‘a e ongo‘i halaia ‘i he‘ene fakatanga‘i ki mu‘a ‘a e kau Kalisitiané ke ne lōmekina ia. Pea ko hono tolú, na‘e ‘ikai ha‘ane faka‘uhinga kuo ‘osi fe‘unga ‘ene ngāue kia Sihová. Na‘e ma‘u ‘e Paula ha ngāue fakafaifekau ola lelei neongo hono tuku pōpula ia, haha, tolomaka‘i, pea ‘i ha vaka tūkia, pehē foki ki he hala ha me‘akai mo e ta‘ema‘u ha vala. (2 Kol. 11:23-27) Kae kehe, neongo ‘a e ngaahi me‘a na‘á ne ‘osi lava‘í mo ‘ene faingata‘a‘iá, na‘e ‘ilo‘i ‘e Paula kuo pau ke ne tutui atu. Kuo pau ke tau fai ‘a e me‘a tatau.

6. Ko e hā ‘a e ni‘ihi ‘o e ‘ngaahi me‘a ‘i mui’ ‘e fiema‘u nai ke tau fakangalo‘í?

6 ‘E lava fēfē ke tau fa‘ifa‘itaki ki he fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a Paulá ‘i he “fakangalo‘i ‘a e ngaahi me‘a ‘i muí”? ‘E fiema‘u nai ki he ni‘ihi ‘o kitautolu ke iku‘i ‘a e ngaahi ongo‘i halaia koe‘uhi ko e ngaahi angahala ‘i he kuohilí. Kapau ko ia, ko e hā ‘oku ‘ikai ai te ke kamata ke fai ha ako fakafo‘ituitui ‘o tokangataha ki he feilaulau huhu‘i ‘a Kalaisí? Kapau te tau ako, fakalaulauloto, pea lotu fekau‘aki mo e kaveinga fakatupu langa hake ko iá, te tau to‘o atu nai ai ‘a e ongo‘i halaia ‘ikai fiema‘ú. ‘E a‘u nai ‘o tuku ‘etau ongo‘i halaia ‘i he ngaahi angahala kuo fakamolemole‘i ‘e Sihová. Fakakaukau ki ha lēsoni ‘e taha ‘e lava ke tau ako meia Paula. Ko e ni‘ihi kuo nau tuku ange nai ‘a e ngaahi ngāue totongi lelei ke tuli ki he ngaahi me‘a ‘o e Pule‘angá. Kapau ‘oku pehē, ‘e lava ke tau fakangalo‘i ‘a e ngaahi me‘a ‘i muí ‘aki ‘a e fakafisi ke sio ki mui mo faka‘amua ‘a e ngaahi faingamālie fakamatelie na‘a tau mei ma‘u? (Nōm. 11:4-6; Tml. 7:10) Ko e “ngaahi me‘a ‘i muí” ‘e kau nai ai ‘a e ngaahi me‘a na‘a tau lava‘i pe ngaahi ‘ahi‘ahi na‘a tau kātekina ‘i he kuohilí. Ko e mo‘oni, ko ‘etau fakakaukau ki he founga kuo tāpuaki‘i mo poupou‘i ai kitautolu ‘e Sihova ‘i he kuohilí ‘e lava ke tau ‘unu‘unu ofi ange ai ki he‘etau Tamaí. Kae kehe, he‘ikai ‘aupito ke tau hoko ‘o fiemālie, ‘o fakakaukau kuo fe‘unga ‘etau ngāue kia Sihová.​—1 Kol. 15:58.

‘I he lova ki he mo‘uí, kuo pau ke tau faka‘ehi‘ehi mei he ngaahi fakahoha‘á pea nofo‘aki tokangataha ki he‘etau taumu‘á (Sio ki he palakalafi 7)

7. Fakatatau ki he 1 Kolinitō 9:24-27, ko e hā ‘oku fiema‘u ke ikuna ai ‘a e lova ki he mo‘uí? Fakatātaa‘i.

7 Na‘e mahino‘i lelei ‘e Paula ‘a e lea ‘a Sīsū: “Mou feinga tōtōivi.” (Luke 13:23, 24) Na‘e ‘ilo‘i ia ‘e Paula, hangē ko Kalaisí, kuo pau ke ne feinga tōtōivi ‘o a‘u ki he ngata‘angá. Na‘á ne fakahoa ‘a e ‘alunga faka-Kalisitiané ki ha lova. (Lau ‘a e 1 Kolinitō 9:24-27.) Ko ha tokotaha lele ‘i ha lova ‘okú ne hanganaki tokangataha ki he tepí pea faka‘ehi‘ehi mei he ngaahi fakahoha‘á. Ko e fakatātaá, ko ha lova ‘oku fai ‘i he loto koló te nau lele ‘o fou atu nai ‘i ha hala ‘oku ‘i ai ‘a e ngaahi pisinisi mo e ngaahi falekoloa. ‘Okú ke pehē ‘e afe ha tokotaha lele ‘o sio ki he ngaahi koloa ‘oku hā mai ‘i he ngaahi falekoloá? ‘Ikai, kapau ‘okú ne loto ke ikuna! ‘I he lova ki he mo‘uí, kuo pau foki ke tau faka‘ehi‘ehi mei he ngaahi fakahoha‘á. Kapau te tau nofo‘aki tokangataha ki he‘etau taumu‘á, ‘o tau feinga tōtōivi hangē ko Paulá, te tau ikuna ‘a e palé!

FEKUKI MO E NGAAHI POLE KI HE‘ETAU TUÍ

8. Ko e hā ‘a e ngaahi pole te tau lāulea ki aí?

8 Tau lāulea angé he taimí ni ki he pole ‘e tolu ‘e lava ke ne fakamāmālie‘i kitautolu. Ko e ‘amanaki ‘oku tuai ‘ene hokó, hōloa ‘a e mālohi fakaesinó mo e ngaahi ‘ahi‘ahi ta‘eala‘osí. ‘E lava ke tau ma‘u ‘aonga ‘i he ako mei he ngaahi founga kuo fekuki ai ‘a e ni‘ihi kehé mo e ngaahi tu‘unga ko ení.​—Fil. 3:17.

9. ‘E lava fēfē ke uesia kitautolu ‘e he ‘amanaki ‘oku tuai ‘ene hokó?

9 ‘Amanaki ‘oku tuai ‘ene hokó. ‘Oku fakanatula ke tau faka‘amua ‘a e ngaahi me‘a lelei kuo tala‘ofa mai ‘e Sihová. Ko hono mo‘oní, ‘i he taimi na‘e fakahaa‘i ai ‘e he palōfita ‘a Sihova ko Hapakuké ‘ene holi ke fakangata ‘e Sihova ‘a e ngaahi tu‘unga fulikivanu ‘i Siutá, na‘e tala ange ‘e Sihova ke ne “hanganaki ‘amanaki.” (Hap. 2:3) Kae kehe, ‘i he taimi ‘oku hā ngali toloi ai hono fakahoko ‘etau ‘amanakí, ‘e hōloa nai ai ‘etau faivelengá. ‘E lava ke tau hoko ai ‘o loto-si‘i. (Pal. 13:12) Na‘e hoko eni ‘i he kamata‘anga ‘o e senituli hono 20. ‘I he taimi ko iá, ko e tokolahi ‘o e kau Kalisitiane paní na‘a nau ‘amanaki ke ma‘u honau pale fakahēvaní ‘i he 1914. ‘I he ‘ikai hoko iá, na‘e anga-fēfē ‘a e fakafeangai ‘a e fa‘ahinga faitōnungá ki he ‘ikai hoko ‘enau ‘amanakí?

Na‘e ‘ikai fakahoko ‘a e ‘amanaki ‘a Royal mo Pearl Spatz ‘i he 1914, ka na‘á na nofo‘aki faitōnunga ‘i he laui hongofulu‘i ta‘u (Sio ki he palakalafi 10)

10. Na‘e anga-fēfē ‘a e fekuki ha ongo me‘a mo e ‘amanaki na‘e tuai ‘ene hokó?

10 Fakakaukau ki he fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a ha ongo me‘a mateaki na‘á na fehangahangai mo ha pole pehē. Ko Tokoua Royal Spatz na‘e papitaiso ‘i he 1908 ‘i hono ta‘u 20. Na‘á ne tuipau mo‘oni na‘e vave ke ne ma‘u hono palé. Ko hono mo‘oní, ‘i he‘ene kole mali ‘i he 1911, na‘á ne tala ange kia Pearl, ‘a ia na‘á na teu malí: “‘Okú ke ‘ilo ‘a e me‘a ‘e hoko ‘i he 1914. Kapau te ta mali, ‘oku lelei ke fai ia he vave tahá!” Na‘e fo‘i ‘a e ongo me‘a Kalisitiané ‘i he lova ki he mo‘uí ‘i he ‘ikai ma‘u hona pale fakahēvaní ‘i he 1914? ‘Ikai, koe‘uhi ko ‘ena taumu‘a tefitó ke fakahoko faitōnunga ‘a e finangalo ‘o e ‘Otuá, ‘o ‘ikai ko hono ma‘u hona palé. Na‘á na fakapapau‘i ke lele ‘i he lová fakataha mo e kātaki. Pea ko hono mo‘oní, ko Royal mo Pearl na‘á na longomo‘ui mo faitōnunga ai pē ‘o a‘u ki he ngata‘anga ‘ena mo‘ui ‘i he māmaní ‘i he laui hongofulu‘i ta‘u ki mui ai. ‘Oku ‘ikai ha veiveiua ‘okú ke faka‘amua ke sio ki hono fakatonuhia‘i ‘e Sihova hono huafá mo hono tu‘unga-haú pea fakahoko kotoa ‘ene ngaahi tala‘ofá. Fakapapau‘i ko e ngaahi me‘a ko ení ‘e hoko ia ‘i he taimi kotofa ‘a Sihová. Ka ‘i he te‘eki ke a‘u ki he taimi ko iá, ‘ofa ke tau hanganaki femo‘uekina ‘i he tauhi ki hotau ‘Otuá he taimí ni, ‘o ‘ikai ‘aupito ke faka‘atā ‘a e ngaahi ‘amanaki ‘oku tuai ‘ene hokó ke ne fakalotosi‘i‘i pe fakamāmālie‘i kitautolu.

Neongo ‘a e ta‘umotu‘á, na‘e vēkeveke ‘a Arthur Secord ke hanganaki fakalakalaka (Sio ki he palakalafi 11)

11-12. Ko e hā ‘e lava ai ke tau hanganaki laka ki mu‘a neongo kapau kuo hōloa hotau mālohi fakaesinó? ‘Omai ha fakatātā.

11 Hōloa ‘a e mālohi fakaesinó. ‘I he ‘ikai hangē ko ha tokotaha lele ‘atelita, ‘oku ‘ikai fiema‘u ia ke ke mālohi fakaesino koe‘uhi ke hokohoko atu ai ho‘o tupulaki ‘o mālohi fakalaumālié. Ko hono mo‘oní, ko e tokolahi kuo hōloa honau mālohi fakaesinó ‘oku nau kei tauhi ma‘u pē ha fakapapau mālohi ke hanganaki fakalakalaka fakalaumālie. (2 Kol. 4:16) Ko e fakatātaá, ko Tokoua Arthur Secord * na‘á ne ta‘u 88 pea mahamahaki hili ‘ene ngāue ‘i he Pētelí ‘i he ta‘u ‘e 55. Na‘e fakaofiofi atu ha neesi ki hono ve‘e mohengá ke tokanga‘i ‘ene ngaahi fiema‘ú. Na‘á ne sio kiate ia peá ne lea anga-‘ofa ange: “Tokoua Secord, kuó ke lava‘i ‘a e me‘a lahi mo‘oni ‘i he ngāue ‘a Sihová.” Neongo ia, ko Arthur, na‘e ‘ikai ke ne nōfo‘i ‘i he me‘a na‘á ne fakahoko ‘i he kuohilí, na‘á ne malimali mo pehē ange: “‘Io, ko e mo‘oni ia. Ka ‘oku ‘ikai ko e me‘a na‘a tau faí ‘oku mahu‘ingá. Ko e me‘a ‘oku tau fai he taimí ni ‘o faai atu aí ‘oku mahu‘ingá.”

12 Mahalo kuó ke tauhi kia Sihova ‘i he laui ta‘u pea ‘i he taimí ni ko e mahamahakí kuó ne ta‘ofi koe mei hono fai ‘a e ngaahi me‘a lahi na‘á ke fai ki mu‘á. Kapau ‘oku pehē, ‘oua ‘e siva e ‘amanakí. Fakapapau‘i ‘oku koloa‘aki ‘e Sihova ‘a e ngāue faitōnunga na‘á ke lava‘i ‘i he kuohilí. (Hep. 6:10) Pea ‘i he taimi ní, manatu‘i ko e lī‘oa ‘aufuatoó ‘oku ‘ikai fua‘aki ia ‘a e lahi ‘o e me‘a ‘oku tau fai ‘i he ngāue ‘a Sihová. ‘I hono kehé, ‘oku tau fakahaa‘i ‘a e lahi ‘o ‘etau lī‘oá ‘aki ‘a e fakahāhā ‘a e fakakaukau pau pea fai ‘a e me‘a kotoa ‘oku tau malavá. (Kol. 3:23) ‘Oku mahino‘i ‘e Sihova hotau ngaahi ngata‘angá pea ‘oku ‘ikai ke ne fiema‘u ha me‘a lahi ange ‘i he me‘a ‘oku tau malavá.​—Mk. 12:43, 44.

Na‘e kātaki faitōnunga ‘a Anatoly mo Lidiya Melnik neongo ‘a e faingata‘á (Sio ki he palakalafi 13)

13. ‘Oku anga-fēfē hono fakalototo‘a‘i kitautolu ‘e he hokosia ‘a Anatoly mo Lidiya ke tau tutui atu neongo ‘a e ngaahi ‘ahi‘ahi lahí?

13 Ngaahi ‘ahi‘ahi ta‘eala‘osí. Ko e ni‘ihi ‘o e kau sevāniti ‘a Sihová kuo nau kātekina ‘a e faingata‘a mo e fakatanga ‘i he laui hongofulu‘i ta‘u. Ko e fakatātaá, ko Anatoly Melnik * na‘á ne ta‘u 12 ‘i hono puke ‘ene tamaí, tuku pilīsone pea ‘ave pōpula ki Saipīlia, ko e maile ia ‘e 4,000 tupu (kilomita ‘e 7,000) mei hono fāmilí ‘i Molotova. ‘I he ta‘u ‘e taha ki mui ai, ko Anatoly mo ‘ene fa‘eé mo ‘ene ongo kuí na‘e ‘ave pōpula foki mo kinautolu ki Saipīlia. Faai atu pē, na‘e malava ke nau ma‘u ‘a e ngaahi fakatahá ‘i ha kolo ‘e taha, ka na‘e pau ke nau lue ‘i he maile ‘e 20 (kilomita ‘e 30) ‘i he sinoú, ‘o kātekina ‘a e ‘ea moko‘ī‘ī. Ki mui ange, na‘e tuku pilīsone ‘a Tokoua Melnik ‘i he ta‘u ‘e tolu, ‘o mama‘o mei hono uaifí, ‘a Lidiya, mo ‘ena ki‘i ta‘ahine ta‘u taha. Neongo ‘a e ngaahi ta‘u lahi ‘o e faingata‘á, ko Anatoly mo hono fāmilí na‘e hokohoko atu ‘enau laka ki mu‘á. ‘I he taimí ni ‘i hono ta‘u 82, ‘oku ngāue ‘a Anatoly ‘i ha Kōmiti Va‘a ‘i ‘Ēsia Lotoloto. Hangē ko Anatoly mo Lidiya, ‘ofa ke tau fai ‘a e me‘a kotoa te tau malavá ‘i he ngāue ‘a Sihová, ‘o hokohoko atu ke kātaki ‘o hangē ko ia na‘a tau fai ‘i he kuohilí.​—Kal. 6:9.

UE‘I ‘E HE‘ETAU ‘AMANAKI KI HE KAHA‘Ú

14. Ko e hā na‘e ‘ilo‘i ‘e Paula na‘e pau ke ne fai ke a‘usia ai ‘ene taumu‘á?

14 Na‘e tuipau ‘a Paula te ne ‘osiki ‘a e lová pea a‘usia ‘ene taumu‘á. ‘I he tu‘unga ko ha Kalisitiane pani, na‘á ne fakatu‘otu‘a atu ke ma‘u “‘a e pale ‘o e ui fakahēvani mei he ‘Otuá.” Kae kehe, ke a‘usia ‘a e taumu‘a ko iá, na‘á ne ‘ilo‘i na‘e pau ke ne hanganaki “tutui atu.” (Fil. 3:14) Na‘e ngāue‘aki ‘e Paula ha fakatātā fakaue‘iloto ke tokoni‘i ‘a e kau Filipaí ke nau hanganaki tokangataha ki he‘enau taumu‘á.

15. Na‘e anga-fēfē hono ngāue‘aki ‘e Paula ‘a e kaveinga fekau‘aki mo e tangata‘ifonuá ke fakalototo‘a‘i ‘a e kau Kalisitiane Filipaí ke hanganaki “tutui atu”?

15 Na‘e fakamanatu ‘e Paula ki he kau Filipaí ‘a honau tangata‘ifonua ‘i he langí. (Fil. 3:20) Ko e hā na‘e mahu‘inga ai ‘a e tu‘unga tangata‘ifonua ko iá? ‘I he ngaahi ‘aho ko iá, ko e tangata‘ifonua Lomá na‘e fakamahu‘inga‘i lahi. * Kae kehe, ko e kau Kalisitiane paní na‘a nau ma‘u ha tangata‘ifonua lelei lahi ange, ko ha tangata‘ifonua te nau ma‘u ai ‘a e ngaahi ‘aonga lahi ange. Na‘e ‘ikai ha mahu‘inga ‘o e tangata‘ifonua Lomá ‘i hono fakahoa atu ki aí! ‘I he ‘uhingá ni, na‘e fakalototo‘a‘i ai ‘e Paula ‘a e kau Filipaí ke nau “hokohoko atu ko e kau tangata‘ifonua ‘o taau mo e ongoongo lelei ‘o fekau‘aki mo e Kalaisí.” (Fil. 1:27, fkm. ‘i lalo) Ko e kau Kalisitiane pani ‘i he ‘aho ní ‘oku nau fokotu‘u ha fa‘ifa‘itaki‘anga lelei ‘i he‘enau tutui atu ki he‘enau taumu‘a ‘o e mo‘ui ta‘engata ‘i hēvaní.

16. Tatau ai pē pe ‘oku tau ‘amanaki ke mo‘ui ‘i hēvani pe ‘i he māmaní, ko e hā kuo pau ke tau hokohoko atu ke fai ‘o fakatatau ki he Filipai 4:6, 7?

16 Tatau ai pē pe ‘oku tau ‘amanaki ke mo‘ui ta‘engata ‘i hēvani pe ‘i he palataisi ‘i he māmaní, kuo pau ke tau hanganaki tutui atu ki he taumu‘a ko iá. Pe ko e hā pē hotau tu‘ungá, kuo pau ke ‘oua te tau sio ki he ngaahi me‘a ‘i muí; pe ko ‘etau faka‘atā ha me‘a ke ne ta‘ofi ‘etau fakalakalaká. (Fil. 3:16) ‘E hā ngali toloi nai ‘a hono fakahoko ‘etau ngaahi ‘amanakí pe ‘e hōloa nai hotau mālohi fakaesinó. Te tau kātekina nai ‘a e faingata‘á mo e fakatangá ‘i he laui ta‘u. Tatau ai pē pe ko e hā ‘a e tu‘ungá, “‘oua ‘e hoko ‘o loto-mo‘ua ‘i ha fa‘ahinga me‘a.” ‘I hono kehé, ‘ai ke ‘ilo ‘e he ‘Otuá ho‘o kolé mo e hū tōtōakí, pea te ne ‘oatu ‘a e nonga ‘oku fakalaka atu ia ‘i he me‘a ‘okú ke fakakaukau atu ki aí.​—Lau ‘a e Filipai 4:6, 7.

17. Ko e hā te tau lāulea ki ai ‘i he kupu hokó?

17 Hangē ko ha tokotaha lele ‘oku feinga tōtōivi ‘i he‘ene hangatonu atu ki he tepí, ‘ofa ke tau nofo‘aki tokangataha kakato ki he taumu‘a ‘o hono ‘osiki ‘a e lova ki he mo‘uí. Fakatauange ke tau kīvoi pea tutui vēkeveke atu ki he ngaahi me‘a fakaofo ‘oku hanga mei mu‘á ‘o fakatatau ki he lahi taha ‘e faka‘atā ‘e hotau mālohí mo hotau tu‘ungá. Ko e hā kuo pau ke tau fai ke tau tutui atu ai ‘i he feitu‘u totonú mo e vave ‘oku lava ke tau tauhi ma‘ú? Ko e kupu hokó ‘e tokoni‘i ai kitautolu ke fokotu‘u ‘a e ngaahi me‘a totonu ke fakamu‘omu‘á pea “fakapapau‘i ‘a e ngaahi me‘a ‘oku mahu‘inga angé.”​—Fil. 1:9, 10.

HIVA 7 Fakatapui Faka-Kalisitiane

^ pal. 5 ‘Oku tatau ai pē pe ko e hā hono fuoloa ‘etau tauhi kia Sihová, ‘oku tau loto ke hokohoko atu ‘etau tupulekina mo fakalakalaka ‘i he tu‘unga ko e kau Kalisitiané. Na‘e ekinaki ‘a e ‘apositolo ko Paulá ki hono kaungātuí ke ‘oua ‘aupito te nau fo‘i! Ko ‘ene tohi ki he kau Filipaí ‘oku ma‘u ai ‘a e fakalototo‘a fakaue‘iloto ke tokoni‘i kitautolu ke kātaki ‘i he‘etau lova ki he mo‘uí. ‘E fakahaa‘i mai ‘i he kupu ko ení ‘a e founga ke ngāue‘aki ai ‘a e ngaahi lea fakamānava‘i ‘a Paulá.

^ pal. 11 Sio ki he talanoa ki he mo‘uí ‘a Tokoua Secord, “Ko ‘Eku Kaunga ki Hono Fakalahi ‘o e Lotu Mo‘oní,” ‘i he The Watchtower, Sune 15, 1965.

^ pal. 13 Sio ki he talanoa ki he mo‘uí ‘a Tokoua Melnik, “Ako‘i mei he Kei Si‘í ke ‘Ofa ki he ‘Otuá,” ‘i he Awake!, ‘Okatopa 22, 2004.

^ pal. 15 Koe‘uhi ko Filipaí ko ha kolonia Loma, ko e kakai ‘i he koló na‘a nau ma‘u ‘a e ni‘ihi ‘o e ngaahi totonu ‘a ia na‘e ma‘u ‘e he kau tangata‘ifonua Lomá. Ko ia na‘e ‘uhinga lelei ‘a e fakatātā ‘a Paulá ki he‘ene kau fanongó.