Skip to content

Skip to table of contents

KUPU AKO 32

‘A‘eva Anga-Fakatōkilalo mo Anga-Fakanānā mo Ho ‘Otuá

‘A‘eva Anga-Fakatōkilalo mo Anga-Fakanānā mo Ho ‘Otuá

“‘A‘eva anga-fakanānā mo ho ‘Otuá!”​—MAI. 6:8.

HIVA 26 ‘A‘eva Ā mo e ‘Otuá!

‘I HE KUPÚ NI *

1. Ko e hā na‘e lea‘aki ‘e Tēvita fekau‘aki mo e anga-fakatōkilalo ‘a Sihová?

‘E LAVA mo‘oni ke tau pehē ‘oku anga-fakatōkilalo ‘a Sihova? ‘Io, ‘e lava. Na‘e pehē ‘e Tēvita: “‘Okú ke ‘omai kiate au ho‘o pā ‘o e fakamo‘uí, pea ko ho‘o anga-fakatōkilaló ‘okú ne ‘ai au ke u hoko ko e lahi.” (2 Sām. 22:36; Saame 18:35) Mahalo na‘e fakakaukau ‘a Tēvita ki he ‘aho na‘e ‘alu ai ‘a e palōfita ko Sāmiuelá ki he fale ‘o e tamai ‘a Tēvitá ke pani ‘a e tu‘i hoko ‘o ‘Isilelí. Ko Tēvita ‘a e si‘isi‘i taha ‘i he tamaiki tangata ‘e toko valu; neongo ia, ko ia na‘e fili ‘e Sihova ke ne fetongi ‘a Tu‘i Saulá.​—1 Sām. 16:1, 10-13.

2. Ko e hā te tau lāulea ki ai ‘i he kupu ko ení?

2 Na‘e loto-tatau ‘a Tēvita mo e fakakaukau na‘e fakahaa‘i ‘e he tokotaha-tohi-sāmé ‘a ia na‘á ne pehē fekau‘aki mo Sihova: “‘Okú ne punou hifo ke vakai ki he langí mo e māmaní, ‘o ne hiki hake ‘a e mā‘ulaló mei he efú. ‘Okú ne fokotu‘u hake ‘a e masivá . . . ke ne nofo fakataha mo e kau hou‘eikí.” (Saame 113:6-8) ‘I he kupu ko ení, te tau ‘uluaki lāulea ai ki he ngaahi lēsoni mahu‘inga ‘e ni‘ihi fekau‘aki mo e anga-fakatōkilaló ‘aki hono sivisivi‘i ‘a e ngaahi taimi na‘e fakahaa‘i ai ‘e Sihova ‘a e ‘ulungaanga ko ení. Te tau sivisivi‘i leva ‘a e me‘a ‘e lava ke tau ako meia Tu‘i Saula, palōfita ko Tanielá mo Sīsū fekau‘aki mo e ‘ulungaanga ko e anga-fakanānaá.

KO E HĀ ‘E LAVA KE TAU AKO MEI HE FA‘IFA‘ITAKI‘ANGA ‘A SIHOVÁ?

3. ‘Oku anga-fēfē fakafeangai mai ‘a Sihova kiate kitautolú, pea ko e hā ‘oku fakamo‘oni‘i hení?

3 ‘Oku fakamo‘oni‘i ‘e Sihova ‘ene anga-fakatōkilaló ‘i he anga ‘o ‘ene fakafeangai ki he‘ene kau lotu ta‘ehaohaoá. ‘Oku ‘ikai ngata pē ‘ene tali ‘etau lotú ka ‘okú ne toe vakai mai kiate kitautolu ko hono ngaahi kaume‘a. (Saame 25:14) Na‘e ‘ai ‘e Sihova ke tau malava ‘o kaume‘a mo ia ‘aki hono tokonaki mai hono ‘Aló ko ha feilaulau ma‘a ‘etau ngaahi angahalá. He meesi mo manava‘ofa ē kuó ne fakahāhā mai kiate kitautolú!

4. Ko e hā kuo ‘omai ‘e Sihová pea ko e hā hono ‘uhingá?

4 Fakakaukau ki ha fakahāhā ‘e taha ‘o e anga-fakatōkilalo ‘a Sihová. ‘I he tu‘unga ko e Tokotaha-Fakatupú, na‘e mei lava ke ngaohi kitautolu ‘e Sihova ke tau hangē ha lōpotí. Ka na‘e ‘ikai ke ne fai pehē. Na‘á ne ngaohi kitautolu ‘i hono ‘īmisí pea ‘omai mo e tau‘atāina ke filí. ‘Okú ne finangalo mai kiate kitautolu fa‘ahinga ‘o e tangata mā‘ulaló ke tauhi kiate ia mei hotau lotó koe‘uhi ‘oku tau ‘ofa kiate ia pea ‘oku tau ‘ilo‘i ‘a e ngaahi ‘aonga ‘o e talangofua kiate iá. (Teu. 10:12; ‘Ai. 48:17, 18) He hounga‘ia ē ko kitautolu ‘i he fakahāhā ko eni ‘o e anga-fakatōkilalo ‘a Sihová!

‘Oku hā heni ‘a Sīsū ‘i hēvani. ‘Oku tu‘u ‘o ofi kiate ia ‘a e ni‘ihi hono kaungāpulé. ‘Oku nau sio fakataha atu ki he fu‘u kau ‘āngelo tokolahi. ‘Oku ‘alu hifo ki he māmaní ‘a e kau ‘āngelo ‘e ni‘ihi ke fakahoko honau vāhenga-ngāue. Na‘e vahe‘i ‘e Sihova ‘a e mafai ki he fa‘ahinga kotoa ‘oku hā ‘i he fakatātā ko ení (Sio ki he palakalafi 5)

5. ‘Oku anga-fēfē hono ako‘i kitautolu ‘e Sihova ke tau anga-fakatōkilaló? (Sio ki he tā ‘i he takafí.)

5 ‘Oku ako‘i kitautolu ‘e Sihova ke tau anga-fakatōkilalo fakafou ‘i he anga ‘ene fakafeangai mai kiate kitautolú. Ko Sihova ‘a e Tokotaha poto taha ‘i he ‘univēsí. Neongo ia, ‘okú ne loto-lelei ke tali ‘a e ngaahi fokotu‘u mei he ni‘ihi kehé. Ko e fakatātaá, na‘e faka‘atā ‘e Sihova hono ‘Aló ke tokoni kiate ia ‘i hono fakatupu ‘a e ngaahi me‘a kotoa pē. (Pal. 8:27-30; Kol. 1:15, 16) Pea neongo ko Sihova ‘a e māfimafi-aoniú, ‘okú ne vahe‘i ‘a e mafaí ki he ni‘ihi kehé. Ko e fakatātaá, na‘á ne fakanofo ‘a Sīsū ke hoko ko e Tu‘i ‘o e Pule‘angá, pea te Ne ‘oange ha mafai ki he fa‘ahinga ‘o e tangatá ‘e toko 144,000 ‘a ia te nau kaungāpule mo Sīsū. (Luke 12:32) Ko e mo‘oni, na‘e ako‘i ‘e Sihova ‘a Sīsū ke hoko ko e Tu‘i mo e Taula‘eiki Lahi. (Hep. 5:8, 9) ‘Okú ne toe ako‘i mo e ngaahi kaungāpule ‘o Sīsuú, ka ‘oku ‘ikai ke ne ‘oange ‘a e vāhenga-ngāue ko ení peá ne toe feinga ke pule‘i ‘a e mingimingi‘i me‘a kotoa ‘oku nau faí. ‘I hono kehé, ‘okú ne falala te nau fai hono finangaló.​—Fkh. 5:10.

‘Oku tau fa‘ifa‘itaki kia Sihova ‘i he‘etau ako‘i ‘a e ni‘ihi kehé pea vahe‘i ange ‘a e ngāué (Sio ki he palakalafi 6-7) *

6-7. Ko e hā ‘e lava ke tau ako mei he‘etau Tamai fakahēvaní fekau‘aki mo hono vahe‘i ‘a e mafaí ki he ni‘ihi kehé?

6 Kapau ko ‘etau Tamai fakahēvaní ē, ‘a ia ‘oku ‘ikai ke ne fiema‘u ha tokoni mei ha tahá, ‘okú ne vahe‘i ‘a e mafaí ki he ni‘ihi kehé, huanoa hake ai ‘a e totonu kiate kitautolu ke tau fai ‘a e me‘a tatau! Ko e fakatātaá, ko ha ‘ulu‘i fāmili koe pe ko ha mātu‘a ‘i he fakataha‘angá? Muimui ‘i he fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a Sihová ‘i hono vahe‘i ‘a e ngaahi fatongiá ki he ni‘ihi kehé pea taliteke‘i leva ‘a e hehema ke pule‘i ‘a e mingimingi‘i me‘a kotoa ‘oku nau faí. ‘I ho‘o fa‘ifa‘itaki kia Sihová, he‘ikai ngata pē ho‘o fakahoko ‘a e ngāué ka ‘okú ke toe ako‘i ‘a e ni‘ihi kehé pea fakaivimālohi‘i ‘enau tuipaú. (‘Ai. 41:10) Ko e hā ha toe me‘a ‘e lava ke ako ‘e he fa‘ahinga ‘oku nau ma‘u ha mafaí meia Sihova?

7 ‘Oku fakahaa‘i ‘i he Tohi Tapú ‘oku mahu‘inga‘ia ‘a Sihova ‘i he ngaahi fakakaukau ‘a hono ngaahi foha fakae‘āngeló. (1 Tu‘i 22:19-22) Ngaahi mātu‘a, ‘e lava fēfē ke ke fa‘ifa‘itaki ki he fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a Sihová? ‘Eke ki ho‘o fānaú ‘o ka fe‘ungamālie pe ko e hā ‘enau fakakaukau ki he founga ke fakahoko ai ha ngāue. Pea muimui ki he‘enau ngaahi fokotu‘ú ‘o ka malava.

8. Na‘e anga-fēfē fakafeangai anga-kātaki ‘a Sihova kia ‘Ēpalahame mo Selá?

8 Ko e anga-fakatōkilalo ‘a Sihová ‘oku toe fakahaa‘i ia ‘i he‘ene anga-kātakí. Ko e fakatātaá, ‘oku anga-kātaki ‘a Sihova ‘i he taimi ‘oku fehu‘ia anga-faka‘apa‘apa ai ‘e he fa‘ahinga ‘oku tauhi kiate iá ‘ene ngaahi filí. Na‘á ne fanongo ki hono fakahaa‘i ‘e ‘Ēpalahame ‘ene ngaahi hoha‘a fekau‘aki mo e fili ke faka‘auha ‘a Sōtoma mo Komolá. (Sēn. 18:22-33) Pea manatu‘i ‘a e anga ‘o e fakafeangai ‘a Sihova ki he uaifi ‘o ‘Ēpalahamé, ‘a Sela. Na‘e ‘ikai ke ne loto-mamahi pe ‘ita ‘i he taimi na‘e kata ai ‘a Sela ‘i he‘ene tala‘ofa ange te ne feitama ‘i he‘ene ta‘umotu‘á. (Sēn. 18:10-14) ‘I hono kehé, na‘á ne fakafeangai anga-faka‘apa‘apa kia Sela.

9. Ko e hā ‘e lava ke ako ‘e he ngaahi mātu‘á mo e kau mātu‘á mei he fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a Sihová?

9 Ngaahi mātu‘a mo e kau mātu‘a, ko e hā ‘e lava ke mou ako mei he fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a Sihová? Fakakaukau ki he anga ho‘o tali ‘i he taimi ‘oku fehu‘ia ai ‘e he fa‘ahinga ‘oku ‘i he malumalu ho mafaí ho‘o ngaahi filí. ‘Okú ke fakatonutonu‘i kinautolu he taimi pē ko iá? Pe ‘okú ke feinga ke mahino‘i ‘a e anga ‘enau vakaí? Ko e ngaahi fāmilí mo e fakataha‘angá ‘oku nau ma‘u ‘aonga mo‘oni ‘i he taimi ‘oku fa‘ifa‘itaki ai ‘a e fa‘ahinga ‘oku nau ma‘u ha mafaí kia Sihová. Kuo tau lāulea mai eni ki he me‘a ‘e lava ke tau ako fekau‘aki mo e anga-fakatōkilaló mei he fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a Sihová. ‘I he taimi ní, tau vakai angé ki he me‘a ‘e lava ke tau ako fekau‘aki mo e anga-fakanānaá mei he ngaahi fa‘ifa‘itaki‘anga ‘oku hiki ‘i he Folofola ‘a e ‘Otuá.

KO E HĀ ‘E LAVA KE TAU AKO MEI HE FA‘IFA‘ITAKI‘ANGA ‘A E NI‘IHI KEHÉ?

10. ‘Oku anga-fēfē hono ngāue‘aki ‘e Sihova ‘a e fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a e ni‘ihi kehé ke ako‘i kitautolú?

10 ‘I he tu‘unga ko hotau “Faiako Ma‘ongo‘ongá,” ‘oku ‘omai ‘e Sihova ‘a e ngaahi fa‘ifa‘itaki‘anga ‘i he‘ene Folofolá ke ako‘i ai kitautolu. (‘Ai. 30:20, 21) ‘Oku tau ako ‘i he‘etau fakalaulauloto ki he ngaahi talanoa Fakatohitapu fekau‘aki mo e fa‘ahinga na‘a nau fakahāhā ‘a e ngaahi ‘ulungaanga faka‘otuá, ‘o kau ai ‘a e anga-fakanānā. ‘Oku tau toe ako foki ‘i he‘etau sivisivi‘i ‘a e me‘a na‘e hoko ki he fa‘ahinga na‘e ‘ikai ke nau fakahāhā ‘a e ngaahi ‘ulungaanga lelei ko iá.​—Saame 37:37; 1 Kol. 10:11.

11. Ko e hā ‘e lava ke tau ako mei he fa‘ifa‘itaki‘anga kovi ‘a Saulá?

11 Fakakaukau atu ki he me‘a na‘e hoko kia Tu‘i Saulá. ‘I he kamatá, na‘á ne hoko ko ha ki‘i talavou anga-fakanānā. Na‘á ne lāu‘ilo ki hono ngātangá pea a‘u ‘o ne toumoua ke tali ha fatongia lahi ange. (1 Sām. 9:21; 10:20-22) Ka, ‘i he faai atu ‘a e taimí na‘e hoko ‘a Saula ‘o ‘afungi. Na‘e hā meiate ia ‘a e tō‘onga kovi ko ení ‘i he hili pē ‘ene hoko ko e tu‘í. ‘I he taimi ‘e taha, na‘e ‘ikai ke ne hanganaki kātaki ‘i he‘ene tatali ki he palōfita ko Sāmiuelá. ‘I he ‘ikai anga-fakanānā ‘o falala kia Sihova te ne fai ha me‘á, na‘e ‘ohake ‘e Saula ‘a e feilaulau tutú neongo na‘e ‘ikai ke fakamafai‘i ia ke ne fai pehē. Ko hono olá, na‘e mole ‘a e hōifua ‘a Sihová meia Saula pea faai atu pē ‘o to‘o mo e tu‘unga-tu‘í. (1 Sām. 13:8-14) ‘Oku tau fakapotopoto kapau ‘oku tau ako mei he fa‘ifa‘itaki‘anga fakaefakatokanga ko ení pea faka‘ehi‘ehi mei he ‘afungí.

12. Na‘e anga-fēfē hono fakahāhā ‘e Taniela ‘a e anga-fakanānaá?

12 ‘I hono kehe mei he fa‘ifa‘itaki‘anga kovi ‘a Saulá, fakakaukau ki he fa‘ifa‘itaki‘anga lelei ‘a e palōfita ko Tanielá. ‘I he kotoa ‘o e mo‘ui ‘a Tanielá, na‘á ne nofo‘aki hoko ko ha sevāniti anga-fakatōkilalo mo anga-fakanānā ‘a e ‘Otuá ‘a ia na‘á ne hanga ma‘u pē kia Sihova ki ha tataki. Ko e fakatātaá, ‘i hono ngāue‘aki ‘e Sihova ‘a Taniela ke ne faka‘uhinga‘i ‘a e misi ‘a Nepukanesá, na‘e ‘ikai ke ne ‘omi pē ‘a e lāngilangí kiate ia. ‘I hono kehé, na‘á ne anga-fakanānā ‘o ‘ave ‘a e kotoa ‘o e lāngilangí mo e fakahīkihikí kia Sihova. (Tan. 2:26-28) Ko e hā ‘a e lēsoní? Kapau ‘oku mālie ‘etau malangá ki he fanga tokouá pe kapau ‘oku ‘i ai ha‘atau lavame‘a ‘i he ngāue fakafaifekaú, tau manatu‘i ke ‘ave ‘a e kotoa ‘o e lāngilangí kia Sihova. ‘Oku totonu ke tau anga-fakanānā ‘o lāu‘ilo he‘ikai ke tau lava ‘o fai ‘a e ngaahi me‘a ko ení ‘o ta‘ekau ai ‘a e tokoni ‘a Sihová. (Fil. 4:13) ‘I he‘etau ma‘u ‘a e fakakaukau ko ení, ‘oku tau toe fa‘ifa‘itaki ai ki he fa‘ifa‘itaki‘anga lelei ‘a Sīsuú. Anga-fēfē?

13. Ko e hā ‘oku tau ako fekau‘aki mo e anga-fakanānaá mei he lea ‘a Sīsū ‘i he Sione 5:19, 30?

13 Neongo ko Sīsū ‘a e ‘Alo haohaoa ‘o e ‘Otuá, na‘á ne falala kia Sihova. (Lau ‘a e Sione 5:19, 30.) Na‘e ‘ikai ‘aupito ke ne feinga ke fa‘ao ‘a e mafaí mei he‘ene Tamai fakahēvaní. ‘Oku tala mai ‘i he Filipai 2:6 ko Sīsū “na‘e ‘ikai ‘i ai ha‘ane fakakaukau ke ne puketu‘u ‘a e tu‘unga ko iá, ‘a ia, ke ne hoko ai ‘o tatau mo e ‘Otuá.” ‘I he tu‘unga ko ha ‘Alo fakamo‘ulaloa, na‘e mahino‘i ‘e Sīsū hono ngātangá pea faka‘apa‘apa‘i ‘a e mafai ‘ene Tamaí.

Na‘e ‘ilo‘i ‘e Sīsū mo faka‘apa‘apa‘i ‘a e ngata‘anga hono mafaí (Sio ki he palakalafi 14)

14. ‘I hono kole kia Sīsū ke ne fai ha me‘a na‘e fakalaka atu ‘i hono mafaí, na‘e anga-fēfē ‘ene talí?

14 Fakakaukau atu ki he anga ‘o e tali ‘a Sīsū ‘i he fakaofiofi atu kiate ia ‘a e ākonga ko Sēmisi mo Sioné fakataha mo ‘ena fa‘eé ‘o kole ange ha monū na‘e fakalaka atu ia ‘i he mafai ‘o Sīsuú. ‘I he ‘ikai toumouá, na‘e tala ange ‘e Sīsū ko ‘ene Tamai fakahēvaní pē ‘okú ne fili pe ko hai ‘e nofo ‘i he to‘omata‘u mo e to‘ohema ‘o Sīsuú ‘i he Pule‘angá. (Māt. 20:20-23) Na‘e fakahaa‘i ‘e Sīsū na‘á ne faka‘apa‘apa‘i hono ngātangá. Na‘á ne anga-fakanānā. Na‘e ‘ikai ‘aupito te ne fai ha me‘a ‘o fakalaka atu ia ‘i he me‘a na‘e fekau‘i ia ‘e Sihova ke ne faí. (Sione 12:49) ‘E lava fēfē ke tau fa‘ifa‘itaki ki he fa‘ifa‘itaki‘anga lelei ‘a Sīsuú?

‘E lava fēfē ke tau fa‘ifa‘itaki ki he anga-fakanānā ‘a Sīsuú? (Sio ki he palakalafi 15-16) *

15-16. ‘E lava fēfē ke tau ngāue‘aki ‘a e fale‘i ‘a e Tohi Tapú ‘i he 1 Kolinitō 4:6?

15 ‘Oku tau fa‘ifa‘itaki ki he fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a Sīsū ‘i he anga-fakanānaá ‘aki hono ngāue‘aki ‘a e fale‘i ‘a e Tohi Tapú ‘i he 1 Kolinitō 4:6. ‘Oku pehē ai: “Mou fai pē ki he ngaahi me‘a kuo tohí.” Ko ia ‘i he taimi ‘oku fai mai ai ha kole fale‘í, ‘oku ‘ikai ‘aupito ke tau loto ke tu‘ukāivi pē ‘i he‘etau fakakaukaú pe lea‘aki pē ‘a e me‘a ‘oku fuofua ha‘u ki he‘etau fakakaukaú. ‘I hono kehé, ‘oku totonu ke tau taki ‘a e tokangá ki he fale‘i ‘a e Tohi Tapú mo ‘etau ‘ū tohi makatu‘unga ‘i he Tohi Tapú. ‘I he foungá ni, ‘oku tau ‘ilo‘i ai hotau ngātangá. ‘I he anga-fakanānā, ‘oku tau ‘ave ai ‘a e lāngilangí ki he “ngaahi tu‘utu‘uni mā‘oni‘oní” ‘a e Māfimafi-Aoniú.​—Fkh. 15:3, 4.

16 ‘Oku ‘i ai mo e ngaahi ‘uhinga lelei kehe ki hono fakahāhā ‘o e anga-fakanānaá ‘o tānaki atu ki hono fakalāngilangi‘i ‘o Sihová. Te tau vakai he taimí ni ki he founga ‘e lava ke ‘omai ai ‘e he anga-fakatōkilaló mo e anga-fakanānaá ‘a e fiefia pea tokoni‘i kitautolu ke fetaulaki lelei mo e ni‘ihi kehé.

FOUNGA ‘ETAU MA‘U ‘AONGA MEI HE ANGA-FAKATŌKILALÓ MO E ANGA-FAKANĀNĀ

17. Ko e hā ‘oku fiefia ai ‘a e kakai anga-fakatōkilalo mo anga-fakanānaá?

17 ‘I he taimi ‘oku tau anga-fakatōkilalo mo anga-fakanānā aí, ‘oku ngalingali te tau fiefia. Ko e hā hono ‘uhingá? ‘I he‘etau ‘ilo‘i hotau ngātangá, te tau hounga‘ia mo fiefia ‘i ha tokoni pē ‘oku tau ma‘u mei he ni‘ihi kehé. Ko e fakatātaá, fakakaukau ki he taimi na‘e fakamo‘ui ai ‘e Sīsū ‘a e kau kilia ‘e toko hongofulú. Ko e toko taha pē ‘iate kinautolu na‘e foki ‘o fakamālō kia Sīsū ‘i hono fakamo‘ui ia mei he mahaki fakalilifú​—ko ha me‘a he‘ikai ‘aupito lava ‘e he tangatá ‘o fai. Ko e tangata anga-fakatōkilalo mo anga-fakanānā ko ení na‘á ne hounga‘ia ‘i he tokoni na‘á ne ma‘ú, pea na‘á ne fakalāngilangi‘i ai ‘a e ‘Otuá.​—Luke 17:11-19.

18. ‘Oku anga-fēfē hono tokoni‘i kitautolu ‘e he anga-fakatōkilaló mo e anga-fakanānaá ke fetaulaki lelei mo e ni‘ihi kehé? (Loma 12:10)

18 Ko e kakai anga-fakatōkilalo mo anga-fakanānaá ‘oku nau hehema ke fetaulaki lelei mo e ni‘ihi kehé pea ‘oku ngalingali te nau ma‘u ha ngaahi kaume‘a vāofi. Ko e hā hono ‘uhingá? ‘Oku nau loto-lelei ke fakahaa‘i ‘oku ma‘u ‘e he kakai kehé ‘a e ngaahi ‘ulungaanga lelei pea falala pau kiate kinautolu. Ko e fa‘ahinga anga-fakatōkilalo mo anga-fakanānaá ‘oku nau fiefia ‘i he lavame‘a ‘a e ni‘ihi kehé ‘i ha vāhenga-ngāue pē ‘oku nau ma‘u pea vave ke fakaongoongolelei‘i mo fakalāngilangi‘i kinautolu.​—Lau ‘a e Loma 12:10.

19. Ko e hā ‘a e ngaahi ‘uhinga ‘oku totonu ke tau faka‘ehi‘ehi ai mei he hīkisiá?

19 ‘I he fehangahangai mo iá, ko e kakai pōlepolé ‘oku faingata‘a ke nau fakaongoongolelei‘i ‘a e ni‘ihi kehé, ‘oku nau fakakaukau ko kinautolu ke fakahīkihiki‘í. ‘Oku nau hehema ke fakahoa kinautolu ki he ni‘ihi kehé pea pouaki ha laumālie fe‘au‘auhi. ‘I he ‘ikai ako‘i ‘a e ni‘ihi kehé mo ‘oange kiate kinautolu ‘a e mafaí, ‘oku nau fa‘a pehē, “Kapau ‘okú ke loto ke fai ha me‘a ke tonu, fai pē ia ‘e koe.” Ko ha tokotaha pōlepole ‘okú ne fa‘a sio tu‘unga mo meheka. (Kal. 5:26) Ko e kakai peheé ‘oku tātaitaha ke nau ma‘u ha kaungāme‘a tu‘uloa. Kapau ‘oku tau ‘ilo‘i ‘oku tau hīkisia, ‘oku totonu ke tau lotu tōtōivi ki he tokoni ‘a Sihová ke ‘fakafo‘ou hotau ‘atamaí’ koe‘uhi ke ‘oua ‘e hoko ‘a e tō‘onga kovi ko ení ‘o faiaka loloto ‘iate kitautolu.​—Loma 12:2.

20. Ko e hā ‘oku totonu ai ke tau anga-fakatōkilalo mo anga-fakanānaá?

20 He hounga‘ia ē ko kitautolu ‘i he fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a Sihová! ‘Oku tau vakai ki he‘ene anga-fakatōkilaló ‘i he anga ‘ene fakafeangai ki he‘ene kau sevānití, pea ‘oku tau loto ke fa‘ifa‘itaki kiate ia. Tānaki atu ki aí, ‘oku tau loto ke fa‘ifa‘itaki ki he ngaahi fa‘ifa‘itaki‘anga lelei ‘i he Tohi Tapú ‘o e kakai anga-fakanānā na‘a nau ma‘u ‘a e monū ke ‘a‘eva mo e ‘Otuá. ‘Ofa ke tau ‘ave ma‘u pē kia Sihova ‘a e fakahīkihiki mo e lāngilangi ‘okú ne tuha mo iá. (Fkh. 4:11) Pea te tau taau foki ai ke ‘a‘eva mo ‘etau Tamai fakahēvaní, ‘a ia ‘okú ne ‘ofa ‘i he kakai anga-fakatōkilalo mo anga-fakanānaá.

HIVA 43 ‘Ā, Tu‘u Ma‘u, Mālohi

^ pal. 5 Ko ha tokotaha anga-fakatōkilalo ‘oku faimeesi mo manava‘ofa. Ko ia ai, ‘oku lava mo‘oni ke tau pehē ko Sihová ‘oku anga-fakatōkilalo. Hangē ko ia ‘e fakahaa‘i ‘i he kupu ko ení, te tau ako ‘a e anga-fakatōkilaló mei he fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a Sihová. Te tau sivisivi‘i foki ‘a e me‘a ‘e lava ke tau ako meia Tu‘i Saula, palōfita ko Tanielá mo Sīsū fekau‘aki mo e ‘ulungaanga ko e anga-fakanānaá.

^ pal. 58 FAKAMATALA ‘O E FAKATĀTĀ: ‘Oku vahe‘i ‘e ha mātu‘a ‘a e taimi ke ako‘i ha tokoua kei si‘i ke tokanga‘i ‘a e feitu‘u ngāue ‘a e fakataha‘angá. Ki mui ai, ‘oku ‘ikai ke pule‘i ‘e he mātu‘á ‘a e mingimingi‘i me‘a kotoa ‘oku fai ‘e he tokoua kei si‘í ka ‘okú ne faka‘atā ia ke ne fakahoko ‘a e fatongiá.

^ pal. 62 FAKAMATALA ‘O E FAKATĀTĀ: ‘Oku ‘eke ‘e ha tuofefine ki ha mātu‘a pe ‘e fe‘ungamālie ke tali ha tohi fakaafe ke ‘alu ki ha mali ‘e fai ‘i ha fale lotu. ‘Oku ‘ikai ke ‘oange ‘e he mātu‘á ‘ene fakakaukaú ka ‘okú na sivisivi‘i fakataha ‘a e ngaahi tefito‘i mo‘oni Fakatohitapú.