Skip to content

Skip to table of contents

KUPU AKO 15

Fa‘ifa‘itaki kia Sīsū pea Hanganaki Nonga

Fa‘ifa‘itaki kia Sīsū pea Hanganaki Nonga

“Ko e nonga ‘a e ‘Otuá ‘a ia ‘oku fakalaka atu ‘i he mahino kotoa pē te ne malu‘i homou lotó.”​—FIL. 4:7.

HIVA 39 Ko ‘Etau Ma‘u ‘a e Melinó

‘I HE KUPÚ NI *

1-2. Ko e hā na‘e faingata‘a‘ia ai ‘a Sīsuú?

‘I HE ‘aho faka‘osi ‘o Sīsū ko ha tangatá, na‘á ne faingata‘a‘ia. Na‘e teu ke ne faingata‘a‘ia ‘i ha mate fakamamahi ‘i he nima ‘o e kau tangata maumau-laó. Na‘e ‘ikai ko e malu‘aki ‘ene pekiá ‘a e me‘a pē na‘e hoha‘a ki ai ‘a Sīsuú. Na‘á ne ‘ofa lahi ‘i he‘ene Tamaí pea loto ke fakahōifua‘i ia. Na‘e ‘ilo‘i ‘e Sīsū kapau te ne nofo‘aki faitōnunga ‘i he malumalu ‘o e ‘ahi‘ahi na‘e tu‘unuku maí, te ne tokoni ai ki hono fakatonuhia‘i ‘a e huafa ‘o Sihová. Na‘e toe ‘ofa ‘a Sīsū ki he kakaí, pea na‘á ne ‘ilo‘i ko ‘etau ‘amanaki ki he mo‘ui ta‘engata ‘i he kaha‘ú ‘e makatu‘unga ia ‘i he‘ene ‘osiki lavame‘a ‘a hono ‘alunga mo‘ui ‘i he māmaní.

2 Neongo na‘e loto-mafasia lahi ‘a Sīsū, na‘á ne nonga pē. “‘Oku ou foaki atu kiate kimoutolu ‘eku nongá,” ko ‘ene tala ange ia ki he‘ene kau ‘apositoló. (Sione 14:27) Na‘á ne ma‘u ‘a e “nonga ‘a e ‘Otuá,” ko e nonga ia mei ha vaha‘angatae mahu‘inga ‘o ha taha mo Sihova. Ko e nonga ko iá na‘á ne ‘ai ‘a e fakakaukau mo e loto ‘o Sīsuú ke fiemālié.​—Fil. 4:6, 7.

3. Ko e hā te tau sivisivi‘i ‘i he kupu ko ení?

3 He‘ikai ha taha ‘o kitautolu ‘e faifai ange pea tau fehangahangai mo e tenge na‘e kātekina ‘e Sīsuú, ka ko e fa‘ahinga ‘oku nau muimui ‘ia Sīsuú te nau fehangahangai mo e ngaahi ‘ahi‘ahi. (Māt. 16:24, 25; Sione 15:20) Pea hangē ko Sīsuú, te tau ongo‘i faingata‘a‘ia he taimi ‘e ni‘ihi. Ko e hā ‘e lava ke tau fai koe‘uhi ke ‘oua te tau hoko ‘o loto-mo‘ua tōtu‘a pea mole meiate kitautolu ‘a e nonga ‘o e fakakaukaú? Tau sivisivi‘i angé ‘a e me‘a ‘e tolu na‘e fai ‘e Sīsū lolotonga ‘ene ngāue fakafaifekau ‘i he māmaní pea sio ki he founga ‘e lava ke tau fa‘ifa‘itaki ai kiate ia ‘i he‘etau fehangahangai mo e ‘ahi‘ahí.

NA‘E FA‘A LOTU ‘A SĪSŪ

‘E lava ke tau hanganaki nonga ‘i he lotú (Sio ki he palakalafi 4-7)

4. ‘I he fakakaukau ki he 1 Tesalonaika 5:17, ‘omai ha fakatātā ‘e ni‘ihi ‘oku fakahaa‘i ai na‘e fa‘a lotu ‘a Sīsū lolotonga ‘a e ‘aho faka‘osi ‘ene mo‘ui ‘i he māmaní.

4 Lau ‘a e 1 Tesalonaika 5:17. Na‘e fa‘a lotu ‘a Sīsū ‘i he ‘aho faka‘osi ‘ene mo‘ui ‘i he māmaní. ‘I he‘ene fokotu‘u ‘a e fakamanatu ‘o ‘ene pekiá, na‘á ne lotu‘i ‘a e maá mo e uainé. (1 Kol. 11:23-25) Ki mu‘a ke ne mavahe mei he feitu‘u na‘e fai ai ‘a e Pāsová, na‘á ne lotu mo ‘ene kau ākongá. (Sione 17:1-26) ‘I he‘ene a‘u mo e kau ākongá ki he Mo‘unga ‘Ōlivé ‘i he pō ko iá, na‘á ne toutou lotu. (Māt. 26:36-39, 42, 44) Pea ko e ngaahi lea faka‘osi ‘a Sīsū ki mu‘a ke ne pekiá ko e lotu. (Luke 23:46) Fakafou ‘i he lotú, na‘e fakakau ‘e Sīsū ‘a Sihova ‘i he me‘a lalahi kotoa na‘e hoko ‘i he ‘aho mahu‘inga ko iá.

5. Ko e hā na‘e hōloa ai ‘a e loto-to‘a ‘a e kau ‘apositoló?

5 Ko e ‘uhinga ‘e taha na‘e lava ai ke kātekina ‘e Sīsū hono ‘ahi‘ahi‘i iá he na‘á ne falala ki he‘ene Tamaí ‘i he lotu. Ko e kau ‘apositoló, ‘i he tafa‘aki ‘e tahá, na‘e ‘ikai ke nau kītaki ‘i he lotu ‘i he pō ko iá. Ko hono olá, na‘e hōloa ‘enau loto-to‘á ‘i he a‘u ki he hoko mai ‘a e ‘ahi‘ahí. (Māt. 26:40, 41, 43, 45, 56) ‘I he‘etau fehangahangai mo e ‘ahi‘ahí, te tau toki nofo‘aki faitōnunga pē kapau te tau muimui ‘i he fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a Sīsuú pea “lotu ma‘u ai pē.” Ko e hā ‘e lava ke tau lotu fekau‘aki mo iá?

6. ‘E anga-fēfē hono tokoni‘i kitautolu ‘e he tuí ke tau hanganaki nongá?

6 ‘Oku lava ke tau lotu kia Sihova ke ne “fakalahi [‘etau] tuí.” (Luke 17:5; Sione 14:1) ‘Oku tau fiema‘u ‘a e tuí koe‘uhí ‘e ‘ahi‘ahi‘i ‘e Sētane ‘a e fa‘ahinga kotoa ‘oku muimui kia Sīsuú. (Luke 22:31) ‘E anga-fēfē hono tokoni‘i kitautolu ‘e he tuí ke tau hanganaki nonga neongo kuo pau ke tau fekuki hokohoko mo e ngaahi polé? ‘I he‘etau fakahoko ‘a e me‘a kotoa te tau ala lava ke faí ke fekuki ai mo ha ‘ahi‘ahi, ko e tuí te ne ue‘i kitautolu ke tau tuku ‘a e me‘a kotoa kia Sihova. Koe‘uhi ‘oku tau falala ‘oku lava ke ne fakalelei‘i ‘a e ngaahi me‘á ‘o lelei ange ia ‘i he me‘a ‘oku lava ke tau faí, ‘oku tau ma‘u ai ‘a e nonga ‘o e fakakaukaú mo e lotó.​—1 Pita 5:6, 7.

7. Ko e hā na‘á ke ako mei he fakamatala ‘a Robert?

7 ‘Oku tokoni‘i kitautolu ‘e he lotú ke tau tauhi ma‘u ‘etau nonga ‘i lotó tatau ai pē pe ko e hā ha ‘ahi‘ahi ‘oku tau fehangahangai mo ia. Fakakaukau angé ki he fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a Robert, ko ha mātu‘a faitōnunga ‘i hono ta‘u 80 tupú he taimí ni. ‘Okú ne pehē: “Ko e akonaki ‘i he Filipai 4:6, 7 kuó ne tokoni‘i au ke u fekuki mo e ngaahi ‘ahi‘ahi lahi ‘i he‘eku mo‘uí. Na‘e pau ke u fekuki mo e ngaahi palopalema fakapa‘anga. Pea na‘e mole ‘i ha taimi hoku monū ‘o e ngāue ko ha mātu‘á.” Ko e hā kuó ne tokoni‘i ‘a Robert ke tauhi ma‘u ‘a e nonga ‘i lotó? “‘Oku ou lotu ‘i he taimi pē ‘oku ou kamata ongo‘i loto-mo‘ua aí,” ko ‘ene leá ia. “‘Oku ou tui ko e tu‘o lahi ange mo e fakamākukanga ‘eku lotú, ko ‘eku ongo‘i nongá ange ia.”

NA‘E MALANGA FAIVELENGA ‘A SĪSŪ

‘E lava ke tau hanganaki nonga ‘i he malangá (Sio ki he palakalafi 8-10)

8. Hangē ko ia ‘oku hā ‘i he Sione 8:29, ko e hā ha toe ‘uhinga na‘e ma‘u ai ‘e Sīsū ‘a e nonga ‘i lotó?

8 Lau ‘a e Sione 8:29. Na‘a mo e taimi na‘e fakatanga‘i aí, na‘e ma‘u ‘e Sīsū ‘a e nonga ‘i loto koe‘uhi na‘á ne ‘ilo‘i na‘á ne ‘ai ke fiefia ‘ene Tamaí. Na‘á ne hanganaki talangofua ‘i he taimi na‘e faingata‘a ai kiate ia ke fai peheé. Na‘á ne ‘ofa ‘i he‘ene Tamaí pea ‘ai ‘a e tauhi kia Sihová ko e me‘a mahu‘inga taha ia ‘i he‘ene mo‘uí. Ki mu‘a ke ne ha‘u ki he māmaní, na‘á ne hoko ko e “tufunga pōto‘i” ‘a e ‘Otuá. (Pal. 8:30) Pea ‘i he‘ene ‘i māmaní, na‘á ne ako‘i faivelenga ‘a e ni‘ihi kehé fekau‘aki mo ‘ene Tamaí. (Māt. 6:9; Sione 5:17) Ko e ngāue ko iá na‘e ‘oange ai kia Sīsū ‘a e fiefia lahi.​—Sione 4:34-36.

9. ‘E lava fēfē ke tokoni‘i kitautolu ‘e he nōfo‘i ‘i he ngāue fakamalangá ke tauhi ma‘u ‘etau nonga ‘i lotó?

9 ‘E lava ke tau fa‘ifa‘itaki kia Sīsū ‘aki ‘etau talangofua kia Sihova pea “femo‘uekina ai pē ‘i he ngāue ‘a e ‘Eikí.” (1 Kol. 15:58) ‘I he‘etau “nōfo‘i lahi” ‘i he ngāue fakamalangá, ‘oku malava lelei ange ai ke tau tuku ‘etau ngaahi palopalemá ki hono feitu‘u totonú. (Ngā. 18:5) Ko e fakatātaá, ko e fa‘ahinga ‘oku tau fetaulaki mo ia ‘i he ngāue fakafaifekaú ‘oku toe kovi ange ‘enau ngaahi palopalemá ‘i ha‘atautolú. Neongo ia, ‘i he‘enau ako ke ‘ofa kia Sihová pea ngāue‘aki ‘ene akonakí, ‘oku fakalakalaka ange ‘enau mo‘uí pea nau fiefia ange. ‘I he taimi taki taha ‘oku tau sio ai ki he hoko iá, ‘oku tau tuipau lahi ange ko Sihova te ne tokanga‘i kitautolú. Pea ‘oku tokoni‘i kitautolu ‘e he tuipau ko iá ke tauhi ma‘u ‘etau nonga ‘i lotó. Ko ha tuofefine ‘a ia na‘á ne fāinga ‘i he kotoa ‘ene mo‘uí mo e loto-mafasiá mo e ongo‘i ta‘etāú na‘á ne fakamo‘oni‘i ‘a e me‘á ni. “‘I he‘eku femo‘uekina ‘i he ngāue fakafaifekaú,” ko ‘ene leá ia, “‘Oku ou mapule‘i lelei ange ‘eku ongo‘í pea fiefia ange. ‘Oku ou tui koe‘uhi ko ‘eku ‘i he ngāue fakafaifekaú, ‘oku ou ongo‘i ofi taha ai kia Sihova.”

10. Ko e hā na‘á ke ako mei he fakamatala ‘a Brenda?

10 Fakakaukau foki ki he fa‘ifa‘itaki‘anga ha tuofefine ko Brenda. Ko ia mo ‘ene ta‘ahiné na‘e ma‘u kinaua ‘e he mahaki neavé. Na‘e heka saliote pē ‘a Brenda pea si‘isi‘i mo hono iví. ‘Okú ne malanga mei he fale ki he fale ‘i he‘ene malavá, ka ‘oku lahi taha ‘ene faifakamo‘oni ‘aki ‘a e faitohí. ‘Okú ne pehē: “‘I he‘eku mahino‘i mo tali ko hoku tu‘ungá he‘ikai ke toe sai ‘i he fokotu‘utu‘u ko ení, na‘á ku ongo‘i tau‘atāina ai ke tokangataha ki he‘eku ngāue fakafaifekaú. Ko hono mo‘oní, ko e faifakamo‘oní ‘okú ne to‘o atu ai ‘eku tokangá mei he‘eku loto-mo‘uá. ‘Oku fakaivimālohi‘i ai au ke tokangataha ki hono tokoni‘i ‘a e fa‘ahinga ‘oku ou fetaulaki mo ia ‘i he feitu‘u ngāue ‘emau fakataha‘angá. Pea ‘oku toutou fakamanatu mai ai kiate au ‘a e ‘amanaki ‘oku ou ma‘u ki he kaha‘ú.”

NA‘E TALI ‘E SĪSŪ ‘A E TOKONI MEI HONO KAUME‘Á

‘E lava ke tau hanganaki nonga ‘i he feohi mo e ngaahi kaume‘a leleí (Sio ki he palakalafi 11-15)

11-13. (a) Na‘e anga-fēfē hono fakamo‘oni‘i ‘e he kau ‘apositoló mo e ni‘ihi kehe ko ha kaume‘a lelei kinautolu ‘o Sīsū? (e) Na‘e tākiekina fēfē ‘e he ngaahi kaume‘a ‘o Sīsuú ‘a ia tonu?

11 ‘I he kotoa ‘o e ngāue fakafaifekau faingata‘a ‘a Sīsuú, na‘e fakamo‘oni‘i ‘e he kau ‘apositolo faitōnungá ‘enau hoko ko e ngaahi kaume‘a mo‘oni ‘o Sīsuú. Ko e fa‘ifa‘itaki‘anga mo‘oni kinautolu ‘o e palōveepi ‘oku pehē: “‘Oku ‘i ai ha kaume‘a ‘oku pipiki ofi ange ia ‘i ha tokoua.” (Pal. 18:24) Na‘e fakamahu‘inga‘i ‘e Sīsū ‘a e kaume‘a ko iá. Lolotonga ‘ene ngāue fakafaifekaú, na‘e ‘ikai ha taha ‘i hono fanga tokoua fakakakanó na‘e tui kiate ia. (Sione 7:3-5) ‘I he taimi ‘e taha, na‘e a‘u ‘o fakakaukau hono kāingá ‘okú ne fakasesele. (Mk. 3:21) ‘I hono kehé, na‘e lava ke tala ‘e Sīsū ki he‘ene kau ‘apositolo faitōnungá ‘i he pō ki mu‘a ke ne pekiá: “Ko kimoutolu ia ‘a e fa‘ahinga kuo nōfo‘i mo au ‘i hoku ngaahi ‘ahi‘ahí.”​—Luke 22:28.

12 Na‘e toutou fakalotomamahi‘i ‘e he kau ‘apositoló ‘a Sīsū, ka na‘á ne sio fakalaka atu ‘i he‘enau ngaahi tōnounoú pea ‘ilo‘i na‘a nau tui kiate ia. (Māt. 26:40; Mk. 10:13, 14; Sione 6:66-69) ‘I he pō faka‘osi ‘o Sīsū mo kinautolu ki mu‘a ke tāmate‘i iá, na‘e pehē ‘e Sīsū ki he kau tangata mateaki ko ení: “Kuó u ui kimoutolu ko e ngaahi kaume‘a, koe‘uhi kuó u fakahaa‘i kiate kimoutolu ‘a e ngaahi me‘a kotoa pē kuó u fanongo ai mei he‘eku Tamaí.” (Sione 15:15) ‘Oku ‘ikai ha veiveiua, ko e ngaahi kaume‘a ‘o Sīsuú na‘a nau hoko ko e fakafiemālie mo‘oni kiate ia. Ko e tokoni na‘a nau ‘oange kiate ia ‘i he‘ene ngāue fakafaifekaú na‘e ‘ai ai ‘a e loto ‘o Sīsuú ke fonu ‘i he fiefia.​—Luke 10:17, 21.

13 Tānaki atu ki he kau ‘apositoló, na‘e toe ‘i ai mo e ngaahi kaume‘a kehe ‘o Sīsū, ko e kau tangata mo e kau fefine, na‘a nau tokoni kiate ia ‘i he ngāue fakamalangá mo e ngaahi founga ‘aonga kehe. Na‘e fakaafe‘i ia ‘e he ni‘ihi ki honau ‘apí koe‘uhi ke ‘i ai ha feitu‘u ke ne kai ai. (Luke 10:38-42; Sione 12:1, 2) Na‘e fononga mo ia ‘a e ni‘ihi pea vahevahe ‘enau koloá mo ia. (Luke 8:3) Na‘e ‘i ai ‘a e ngaahi kaume‘a lelei ‘o Sīsū koe‘uhi na‘á ne hoko ko ha kaume‘a lelei kiate kinautolu. Na‘á ne fai ‘a e ngaahi me‘a lelei ma‘a kinautolu pea na‘á ne faka‘atu‘i ‘i he me‘a na‘á ne ‘amanekina meiate kinautolú. Na‘e haohaoa ‘a Sīsū, ka na‘á ne hounga‘ia ‘i he tokoni mei hono ngaahi kaume‘a ta‘ehaohaoá. Pea ‘oku ‘ikai ha veiveiua, na‘a nau tokoni ki hono tauhi ma‘u ‘ene nonga ‘i lotó.

14-15. ‘E lava fēfē ke tau ma‘u ha ngaahi kaume‘a lelei, pea ‘e lava fēfē ke nau tokoni‘i kitautolu?

14 Ko e ngaahi kaume‘a leleí te nau tokoni‘i kitautolu ke nofo‘aki mateaki kia Sihova. Pea ko e founga lelei taha ke ma‘u ai ha ngaahi kaume‘a leleí ko e hoko ko ha kaume‘a lelei. (Māt. 7:12) Ko e fakatātaá, ‘oku fakalototo‘a‘i kitautolu ‘e he Tohi Tapú ke ngāue‘aki hotau taimí mo e iví ke tokoni‘i ‘a e ni‘ihi kehé, tautefito ki he fa‘ahinga ko ia “‘oku masiva.” (‘Ef. 4:28) ‘E lava ke ke fakakaukau ki ha tokotaha ‘i ho fakataha‘angá ‘e lava ke ke tokoni ki ai? ‘E lava ke ke fai ha fakatau ‘a ha tokotaha malanga ‘oku toka mohenga? ‘E lava ke ke tokonaki ha me‘akai ma‘a ha fāmili ‘oku nau faingata‘a‘ia fakapa‘anga? Kapau ‘okú ke ‘ilo ‘a e founga ke ngāue‘aki ai ‘a e uepisaiti jw.org® mo e JW Library®, ‘e lava ke ke tokoni‘i ‘a e ni‘ihi kehe ‘i ho fakataha‘angá ke nau ma‘u ‘aonga mei he koloa ‘oku mau aí? ‘I he‘etau femo‘uekina ‘i hono tokoni‘i ‘a e ni‘ihi kehé, ngalingali te tau fiefia lahi ange ai.​—Ngā. 20:35.

15 ‘E poupou‘i kitautolu ‘e hotau ngaahi kaume‘á ‘i he‘etau fehangahangai mo e ngaahi ‘ahi‘ahí, ‘o tokoni‘i kitautolu ke tauhi ma‘u ‘etau nonga ‘i lotó. Hangē ko e fanongo ‘a ‘Ilaiū ki he fakamatala ‘a Siope ki hono ngaahi ‘ahi‘ahí, ko hotau ngaahi kaume‘á te nau tokoni‘i kitautolu ‘aki ‘enau fanongo anga-kātaki ‘i he‘etau fakamatala ki he‘etau ngaahi ongo‘í. (Siope 32:4) ‘Oku ‘ikai totonu ke tau ‘amanekina ke fai ‘e hotau ngaahi kaume‘á ‘etau filí, ka ‘oku tau fakapotopoto kapau ‘oku tau fanongo ki he‘enau fale‘i makatu‘unga ‘i he Tohi Tapú. (Pal. 15:22) Pea hangē pē ko hono tali anga-fakatōkilalo ‘e Tu‘i Tēvita ‘a e tokoni hono ngaahi kaume‘á, ‘oku ‘ikai totonu ke tau fu‘u pōlepole ke tali ‘a e tokoni mei hotau ngaahi kaume‘á ‘i he taimi ‘oku tau fiema‘u aí. (2 Sām. 17:27-29) Ko hono mo‘oní, ko e ngaahi kaume‘a lelei peheé ko ha me‘a‘ofa ia meia Sihova.​—Sēm. 1:17.

FOUNGA KE HANGANAKI NONGA AÍ

16. Fakatatau ki he Filipai 4:6, 7, ko e hā ‘a e founga pē ‘e taha ‘e lava ke tau ma‘u ai ‘a e nongá? Fakamatala‘i.

16 Lau ‘a e Filipai 4:6, 7Ko e hā ‘a e ‘uhinga ‘oku tala mai ai ‘e Sihova ‘e lava ke tau ma‘u ‘a e nonga ‘okú ne ‘omai “fakafou ‘ia Kalaisi Sīsū”? Koe‘uhí ‘oku lava ke tau ma‘u ‘a e nonga tu‘uloa ‘i he‘etau fakakaukaú mo e ongo‘í ‘o kapau pē ‘oku tau mahino‘i mo tui ki he ngafa ‘oku fakahoko ‘e Sīsuú. Ko e fakatātaá, fakafou ‘i he feilaulau huhu‘i ‘a Sīsuú, ‘oku lava ai ke fakamolemole‘i ‘a e kotoa ‘etau ngaahi angahalá. (1 Sio. 2:12) He fakafiemālie ē ‘oku ‘omai ‘e he fakakaukau ko iá kiate kitautolú! ‘I he tu‘unga ko e Tu‘i ‘o e Pule‘anga ‘o e ‘Otuá, ‘e to‘o atu ‘e Sīsū ha maumau pē na‘e fakatupunga ‘e Sētane mo ‘ene fokotu‘utu‘ú kiate kitautolu. (‘Ai. 65:17; 1 Sio. 3:8; Fkh. 21:3, 4) He ‘amanaki fakaofo ē kiate kitautolu! Pea neongo kuo ‘omai ‘e Sīsū ha vāhenga-ngāue faingata‘a, ‘okú ne ‘iate kitautolu, ‘o poupou‘i kitautolu ‘i he ngaahi ‘aho faka‘osi ‘o e fokotu‘utu‘u ko ení. (Māt. 28:19, 20) He fakatupu loto-to‘a ē ko ia! Ko e fakafiemālié, ‘amanakí mo e loto-to‘á​—ko e ni‘ihi ia ‘o e ngaahi makatu‘unga fefeka ‘oku langa hake ai ‘etau nonga ‘i lotó.

17. (a) ‘E lava fēfē ke tauhi ma‘u ‘e ha Kalisitiane ‘a e nonga ‘i lotó? (e) Hangē ko ia ‘oku tala‘ofa mai ‘i he Sione 16:33, ko e hā ‘e malava ke tau faí?

17 ‘E lava fēfē leva ke ke tauhi ma‘u ho‘o nonga ‘o e fakakaukaú ‘i hono fakahoha‘asi koe ‘e he ngaahi ‘ahi‘ahi kakahá? ‘E lava ke ke fai pehē ‘aki ‘a e fa‘ifa‘itaki ki he ngaahi me‘a na‘e fai ‘e Sīsuú. ‘Uluakí, lotu pea kīvoi ‘i he lotú. Uá, talangofua kia Sihova pea malanga faivelenga na‘a mo e taimi ‘oku faingata‘a ai ke fai peheé. Pea ko e tolú, falala ki ho ngaahi kaume‘á ke nau tokoni‘i koe ‘i ho‘o fehangahangai mo e ‘ahi‘ahí. Pea ko e nonga leva ‘a e ‘Otuá te ne malu‘i ho‘o fakakaukaú mo e lotó. Pea hangē ko Sīsuú, te ke ikuna‘i ha fa‘ahinga ‘ahi‘ahi pē.​—Lau ‘a e Sione 16:33.

HIVA 6 Lotu ‘a e Sevāniti ‘a e ‘Otuá

^ pal. 5 Ko kitautolu kotoa kuo pau ke tau fehangahangai mo e ngaahi palopalema ‘e lava ke faingata‘a ai ke tau ma‘u ‘a e nongá. ‘Oku lāulea ‘i he kupu ko ení ki he me‘a ‘e tolu na‘e fai ‘e Sīsū pea ‘e lava ke tau fai ke tau hanganaki nonga ai, ‘o a‘u ki he taimi ‘oku tau kātekina ai ‘a e ngaahi ‘ahi‘ahi kakahá.