Skip to content

Skip to table of contents

‘Alunga Fakafiefia ‘o e Anga-Talitali Kakaí​—‘Oku Mātu‘aki Fiema‘u!

‘Alunga Fakafiefia ‘o e Anga-Talitali Kakaí​—‘Oku Mātu‘aki Fiema‘u!

“Hoko ‘o fetalitalikakai‘aki ta‘e‘iai ha lāunga.”​—1 PITA 4:9.

HIVA: 50, 20

1. Ko e hā ‘a e ngaahi faingata‘a na‘e tofanga ai ‘a e kau Kalisitiane ‘i he ‘uluaki senitulí?

‘I HA taimi ‘i he vaha‘a ‘o e ta‘u 62 mo e 64, na‘e tohi ai ‘a e ‘apositolo ko Pitá “ki he kau nofo fakataimi ‘oku movetevete holo ‘i Ponitō, Kalētia, Kapatōsia, ‘Ēsia, mo Pitiniá.” (1 Pita 1:1) Na‘e ha‘u ‘a e fanga tokoua mo e fanga tuofāfine ko ení mei he ngaahi feitu‘u kehekehe. Na‘a nau fehangahangai mo e “ngaahi ‘ahi‘ahi vela kakaha,” pe fakatanga, pea na‘a nau fiema‘u ha fakalototo‘a mo e tataki. Na‘a nau toe mo‘ui lolotonga ha taimi mātu‘aki fakatu‘utāmaki. Na‘e tohi ‘a Pita: “Ko e ngata‘anga ‘o e ngaahi me‘a kotoa pē kuo ofi.” Si‘i hifo ‘i he ta‘u ‘e hongofulu mei ai, ‘e faka‘auha ‘a Selusalema. Ko e hā te ne tokoni‘i ‘a e kau Kalisitiane ‘i he feitu‘u kotoa pē ke nau matu‘uaki ‘a e ngaahi taimi faingata‘a ko iá?​—1 Pita 4:4, 7, 12.

2, 3. Ko e hā na‘e faka‘ai‘ai ai ‘e Pita hono fanga tokouá ke nau hoko ‘o anga-talitali kakaí? (Sio ki he ‘uluaki fakatātā ‘i he kupú ni.)

2 Ko e me‘a ‘e taha na‘e faka‘ai‘ai ‘e Pita ‘a hono fanga tokouá ke nau faí ko e “hoko ‘o fetalitalikakai‘aki.” (1 Pita 4:9) Ko e fo‘i lea faka-Kalisi ki he “anga-talitali kakaí” ‘oku ‘uhinga fakafo‘ileá ko e “‘ofa, pe anga-lelei ki he kau solá.” Ka na‘e faka‘ai‘ai ‘e Pita ‘a hono fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné ke nau “fetalitalikakai‘aki,” neongo na‘a nau ‘osi fe‘ilongaki mo ngāue fakataha. ‘E tokoni‘i fēfē kinautolu ‘i he hoko ‘o anga-talitali kakaí?

3 ‘E tohoaki‘i ai kinautolu ke nau toe vāofi ange. Fēfē koe? ‘Okú ke manatu‘i ‘a e taimi fakafiefia na‘á ke ma‘u ‘i hano fakaafe‘i koe ‘e ha taha ki hono ‘apí? Pea ‘i he taimi na‘á ke fakaafe‘i ai ha taha ki ho ‘apí, na‘e ‘ai ‘e he me‘á ni ke mo toe vāofi ange ai. Ko ha founga lelei ke hoko ai ‘o ‘ilo‘i hotau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné ko e hoko ‘o anga-talitali kakai kiate kinautolu. Ko e kau Kalisitiane na‘a nau mo‘ui ‘i he taimi ‘o Pitá na‘e fiema‘u ke nau ‘unu‘unu ke toe vāofi ange fakaekinautolu ‘i he ‘alu ke toe kovi ange ‘a e ngaahi palopalemá. ‘I he lolotonga ko eni ‘a e “ngaahi ‘aho faka‘osí,” ‘oku fiema‘u ke tau fai ‘a e me‘a tatau.​—2 Tīm. 3:1.

4. Ko e hā ‘a e ngaahi fehu‘i te tau lāulea ki ai ‘i he kupu ko ení?

4 ‘I he ngaahi founga fē ‘e lava ke tau hoko ai ‘o “fetalitalikakai‘aki”? Ko e hā ‘e lava ke ne ta‘ofi kitautolu mei he hoko ‘o anga-talitali kakaí, pea ‘e lava fēfē ke tau fakalakalaka? Ko e hā ‘e lava ke ne tokoni‘i kitautolu ke tau hoko ko ha kau fakaafe lelei?

NGAAHI FAINGAMĀLIE KE HOKO AI ‘O ANGA-TALITALI KAKAÍ

5. ‘E lava fēfē ke tau hoko ‘o anga-talitali kakai ‘i he‘etau ngaahi fakataha faka-Kalisitiané?

5 ‘I he fakatahá: ‘Oku fakaafe‘i kitautolu ‘e Sihova mo ‘ene kautahá ki he ngaahi fakatahá. ‘Oku tau loto ke ongo‘i ‘e he tokotaha kotoa ‘oku nau ma‘u ‘etau ngaahi fakatahá ‘oku talitali lelei kinautolu, tautefito ki he fa‘ahinga fo‘oú. (Loma 15:7) Ko e kau fakaafe foki kinautolu ‘a Sihova, ko ia ‘oku fiema‘u ke tau ‘ai ke nau ongo‘i fiemālie, ‘o tatau ai pē pe ‘oku fēfē honau fōtungá pe ko e anga ‘o ‘enau ‘ai valá. (Sēm. 2:1-4) Kapau ‘okú ke fakatokanga‘i ‘oku nofo toko taha ha tokotaha ‘a‘ahi, ‘e lava ke ke fakaafe‘i ke mo tangutu fakataha? Te ne hounga‘ia nai kapau te ke tokoni‘i ia ke ne mahino‘i ‘a e me‘a ‘e fai ‘i he lolotonga ‘a e polokalamá pe ‘i hono kumi ‘a e ngaahi konga Tohi Tapu ‘oku laú. ‘E hoko eni ko ha founga lelei ‘aupito ‘o e “muimui ‘i he ‘alunga ‘o e anga-talitali kakaí.”​—Loma 12:13.

6. Ko hai ‘oku totonu ke tau hoko ‘o anga-talitali kakai lahi taha ki aí?

6 ‘I ha ki‘i kai ma‘ama‘a pe houa kai: Ko e kakai ‘i he taimi ‘o e Tohi Tapú na‘a nau fa‘a fakahāhā ‘a e anga-talitali kakaí ‘aki hono fakaafe‘i ‘a e ni‘ihi kehé ki honau ‘apí ki ha houa kai, ‘o fakahāhā na‘a nau loto ke hoko ko e ngaahi kaume‘a pea ma‘u ‘a e nonga. (Sēn. 18:1-8; Fkm. 13:15; Luke 24:28-30) Ko hai ‘oku totonu ke tau hoko ‘o anga-talitali kakai lahi taha ki aí? ‘Oku totonu ko e fanga tokoua mo e fanga tuofāfine ‘i he‘etau fakataha‘angá. ‘I he ‘alu ke toe kovi ange ‘a e fokotu‘utu‘u ko ení, ‘e fiema‘u ke tau falala ki hotau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné pea hoko ko honau ngaahi kaume‘a mateaki. ‘I he 2011, na‘e liliu ai ‘e he Kulupu Pulé ‘a e taimi ‘o e Ako Taua Le‘o ‘a e fāmili Pēteli ‘i ‘Ameliká mei he 6:45 efiafi ki he 6:15 efiafi. Ko e hā hono ‘uhingá? Na‘e pehē ‘i he fanongonongó ‘oku ngalingali ‘e faingofua ange ai ki he kau Pētelí ke nau tali mo fefakahāhā‘aki ‘a e anga-talitali kakaí kapau ‘e tuku vave ange ‘a e fakatahá. Kuo fai ‘i ha ngaahi va‘a kehe ‘a e me‘a tatau. Kuo hoko eni ko ha faingamālie lahi ki he fa‘ahinga ‘i he fāmili Pētelí ke nau fe‘ilongaki ai.

7, 8. ‘E lava fēfē ke tau hoko ‘o anga-talitali kakai ki he kau malanga ‘a‘ahí?

7 ‘I he taimi ‘e ni‘ihi ‘oku fai ai ‘e he fanga tokoua mei he ngaahi fakataha‘anga kehé, kau ‘ovasia sēketi, pe ko e kau fakafofonga mei he Pētelí ha malanga ‘i he‘etau fakataha‘angá. ‘E lava ke tau ngāue‘aki ‘a e ngaahi taimi ko ení ke hoko ai ‘o anga-talitali kakai ki he fanga tokoua ko ení? (Lau ‘a e 3 Sione 5-8.) Ko e founga ‘e taha ke fai ai ení ko hono fakaafe‘i kinautolu ki hotau ‘apí ki ha ki‘i kai ma‘ama‘a pe ki ha houa kai.

8 ‘Oku manatu‘i ‘e ha tuofefine ‘i ‘Amelika: “‘I he faai mai ‘a e ngaahi ta‘ú, kuó u ma‘u ai mo hoku husepānití ‘a e faingamālie ke ma fai ai ha tokonaki anga-talitali kakai ‘i homa ‘apí ki he kau malanga tokolahi mo honau uaifí.” ‘Okú ne tui ko e hokosia kotoa pē na‘e fakaivimālohi‘i ai ‘ena tuí pea ‘i he taimi tatau na‘e fakafiefia. ‘Okú ne pehē: “Kuo ‘ikai ‘aupito te ma faka‘ise‘isa ai.”

9, 10. (a) Ko hai nai ‘e fiema‘u ke ne nofo mo kitautolu ‘i ha vaha‘a taimi fuoloa angé? (e) ‘E lava ke tokoni ‘a e fa‘ahinga ‘oku si‘isi‘i ange honau falé? ‘Omai ha fakatātā.

9 Kau fakaafe ‘oku nau nofo fuoloa angé: ‘I he taimi ‘o e Tohi Tapú, na‘e angamaheni‘aki ai ‘a hono ‘oange ki ha kau ‘a‘ahi ha feitu‘u ke nau nofo ai. (Siope 31:32; Flm. 22) ‘I he ‘ahó ni, ‘e fiema‘u nai ai ke tau fai ‘a e me‘a tatau. ‘Oku fa‘a fiema‘u ‘e he kau ‘ovasia sēketí ha feitu‘u ke nau nofo ai ‘i he taimi ‘oku nau ‘a‘ahi ai ki he ngaahi fakataha‘angá. ‘E toe hoko nai ko e tu‘ungá eni ‘i he kau ako ‘i he ngaahi ako fakateokalatí mo e kau ngāue pole ‘i he langá. Pea fēfē ‘a e fa‘ahinga kuo ‘ikai hanau ‘api hili ha fakatamaki fakanatulá? Te nau fiema‘u nai ha feitu‘u ke nofo ai kae ‘oua kuo toe langa honau falé. ‘Oku ‘ikai totonu ke tau pehē ko e fa‘ahinga pē ‘oku ‘i ai honau ngaahi fale lalahí ‘e lava ke nau tokoní. Kuo nau ‘osi fai tu‘o lahi nai ia ki mu‘a. ‘E lava ke ke tokonaki ki ha taha ha feitu‘u ke nofo ai, ‘o tatau ai pē pe ‘oku si‘isi‘i ho falé?

10 ‘Oku manatu‘i ‘e ha tokoua ‘i Kōlea Tonga ‘a e taimi na‘e nofo ai mo ia ha kau ako na‘a nau kau ‘i he ngaahi ako fakateokalatí. Ko ‘ene tohí eni: “Na‘á ku mu‘aki toumoua koe‘uhí na‘á ma toki ‘osi mali peá ma nofo ‘i ha ki‘i fale si‘isi‘i. Ka ‘i he‘ema nofo mo e kau akó na‘e hoko mo‘oni ia ko ha hokosia fakafiefia. ‘I he‘ema toki ‘osi malí, na‘e malava ai ke ma sio ki he founga ‘oku lava ke fiefia ai ha ongo me‘a mali ‘i he‘ena tauhi kia Sihova mo tuli fakataha ki he ngaahi taumu‘a fakalaumālié.”

11. Ko e hā ‘e fiema‘u nai ai ‘e he fa‘ahinga ‘oku fo‘ou ki ho‘o fakataha‘angá ‘a e anga-talitali kakaí?

11 Fanga tokoua mo e fanga tuofāfine fo‘ou ‘i he fakataha‘angá: ‘E hiki mai nai ha fanga tokoua mo e fanga tuofāfine pe ngaahi fāmili mei ha ngaahi fakataha‘anga kehe ki ho feitu‘ú. Ko ‘enau ha‘ú nai koe‘uhi na‘e fiema‘u ‘e ho‘o fakataha‘angá ha tokoni. Pe ko e kau tāimu‘a nai kinautolu na‘e vahe‘i atu ki ho‘o fakataha‘angá. Ko ha liliu lahi eni kiate kinautolu. ‘E fiema‘u nai ke nau fe‘unu‘aki ki ha feitu‘u fo‘ou, ko ha fakataha‘anga fo‘ou, pea na‘a mo ha lea pe anga fakafonua fo‘ou. ‘E lava ke ke fakaafe‘i kinautolu ki ha ki‘i kai ma‘ama‘a pe ko ha houa kai pe ke ō ki ha feitu‘u? ‘E tokoni‘i kinautolu ‘e he me‘á ni ke nau ma‘u ha ngaahi kaume‘a fo‘ou pea fe‘unu‘aki ki honau ngaahi tu‘unga feliuliuakí.

12. Ko e hā ‘a e hokosia ‘oku fakahaa‘i ai ‘oku ‘ikai fiema‘u ke ke teuteu ha ngaahi me‘a lahi ke hoko ai ‘o anga-talitali kakaí?

12 ‘Oku ‘ikai fiema‘u ia ke ke teuteu ha ngaahi me‘a lahi ke hoko ai ‘o anga-talitali kakai. (Lau ‘a e Luke 10:41, 42.) ‘Oku manatu‘i ‘e ha tokoua ‘e taha ‘a e me‘a na‘e hoko ‘i he‘ene ‘uluaki hoko mo hono uaifí ko e ongo misinalé. ‘Okú ne pehē: “Na‘á ma kei si‘i, ta‘etaukei, mo ta‘elata. ‘I he efiafi ‘e taha na‘e mātu‘aki ta‘elata ai ‘a hoku uaifí, pea na‘e ‘ikai ola lelei ‘eku feinga ke tokoní. Pea ‘i he 7:30 po‘ulí nai, na‘á ma fanongo ki ha tukituki ‘i he matapaá. Na‘e tu‘u mai ai ha tokotaha ako Tohi Tapu na‘á ne ha‘u mo ‘ema fo‘i moli ‘e tolu. Na‘á ne ha‘ú ke talitali ‘a e ongo misinale fo‘oú. Na‘á ma fakaafe‘i ia ki loto pea ‘oange kiate ia ha ipu vai. ‘I he hili iá na‘á ma ngaohi ha tī mo e inu sokaleti mafana. Na‘e te‘eki ai ke ma poto ‘i he lea faka-Suahilí, pea na‘e ‘ikai te ne poto ‘i he lea faka-Pilitāniá.” Na‘e pehē ‘e he tokouá na‘e tokoni‘i kinaua ‘e he hokosia ko ení ke na kamata ke anga-fakakaume‘a ki he fanga tokoua ‘i he feitu‘ú peá na hoko ai ‘o fiefia ange.

‘OUA NA‘A TUKU KE TA‘OFI KOE ‘E HA ME‘A MEI HE HOKO ‘O ANGA-TALITALI KAKAÍ

13. ‘Oku anga-fēfē hono tokoni‘i koe ‘e he anga-talitali kakaí?

13 Kuo faifai ange peá ke toumoua ke hoko ‘o anga-talitali kakai? Kapau ko ia, kuó ke tō nai ai mei he faingamālie ke ma‘u ha taimi fakafiefia pea ke ma‘u ha ngaahi kaume‘a ‘a ia te ke ma‘u ‘o ta‘engata. Ko e hoko ‘o anga-talitali kakaí ‘a e taha ‘o e founga lelei taha ke ta‘ofi ai ho‘o ongo‘i ta‘elatá. Ko ia ko e hā nai ‘e toumoua ai ha taha ke hoko ‘o anga-talitali kakaí? ‘Oku ‘i ai ha ngaahi ‘uhinga ‘e ni‘ihi.

14. Ko e hā ‘e lava ke tau fai kapau ‘oku ‘ikai ke tau ma‘u ha taimi mo e ivi fe‘unga ke fakahāhā ai pe tali ‘a e anga-talitali kakaí?

14 Taimi mo e ivi: Ko e kakai ‘a Sihová ‘oku nau femo‘uekina ‘aupito pea ‘oku lahi honau ngaahi fatongiá. ‘E ongo‘i nai ‘e he ni‘ihi ‘oku ‘ikai hanau taimi pe ivi fe‘unga ke hoko ai ‘o anga-talitali kakai. Kapau ‘okú ke ongo‘i peheni, ‘e fiema‘u nai ke liliu ho‘o taimi-tēpilé ke ke malava ‘o fakahāhā mo tali ‘a e anga-talitali kakaí. ‘Oku mātu‘aki mahu‘inga eni koe‘uhí ‘oku enginaki mai ‘a e Tohi Tapú ke tau anga-talitali kakai. (Hep. 13:2) Ko ia ko e anga-talitali kakaí ko e me‘a totonu ia ke fai. Ka ke fakahāhā ‘a e anga-talitali kakaí, ‘e fiema‘u nai ke ke fakasi‘isi‘i ‘a e taimi ‘o hono fai ‘a e ngaahi me‘a ‘oku ‘ikai loko mahu‘ingá.

15. Ko e hā ‘e ongo‘i nai ai ‘e he ni‘ihi he‘ikai lava ke nau hoko ‘o anga-talitali kakaí?

15 Anga ho‘o ongo‘i fekau‘aki mo koé: Kuo faifai ange peá ke loto ke hoko ‘o anga-talitali kakai ka ‘okú ke ongo‘i he‘ikai lava ke ke fai ia? Mahalo pē ‘okú ke mā mo hoha‘a nai na‘a ta‘eoli‘ia ‘a ho‘o kau fakaafé. Pe mahalo pē ‘oku ‘ikai ke lahi ho‘o pa‘angá pea ‘okú ke hoha‘a na‘a ‘ikai lava ke ke tokonaki ma‘a ho‘o kau fakaafé ‘a e me‘a ‘oku malava ‘e he fanga tokoua mo e fanga tuofāfine kehé. Kae manatu‘i ‘oku ‘ikai fiema‘u ia ke fu‘u masani ha ‘api. ‘E fiefia ho‘o kau fakaafé kapau ‘oku ma‘a mo maau ho ‘apí pea kapau ‘okú ke anga-fakakaume‘a.

16, 17. Ko e hā ‘e lava ke ke fai kapau ‘okú ke ongo‘i loto-mo‘ua ‘i hano talitali ha kau fakaafe?

16 Kapau ‘okú ke ongo‘i loto-mo‘ua ‘i hano talitali ha kau fakaafe, ‘oku ‘ikai ko koe pē toko taha. ‘Oku fakahaa‘i ‘e ha mātu‘a ‘i Pilitānia: “‘Oku lava ke ‘i ai ha ki‘i manavasi‘i ‘i he teuteu ki ha kau fakaafe. Ka ‘i ha me‘a pē ‘oku felāve‘i mo e tauhi kia Sihová, ko e ngaahi ‘aonga mo e fiemālie ‘oku tupu mei aí ‘oku laka mama‘o ia ‘i ha loto-mo‘ua pē. Kuó u fiefia ‘i he tangutu fakataha pē mo e kau fakaafé ‘o inu kofi mo talanoá.” ‘Oku lelei ma‘u pē ke fakahāhā ‘a e mahu‘inga‘ia fakafo‘ituitui ‘i ho‘o kau fakaafé. (Fil. 2:4) Ko e tokolahi taha ‘o e kakaí ‘oku nau fiefia ‘i he talanoa ki he‘enau ngaahi hokosia ‘i he mo‘uí. ‘Oku tau fanongo pē nai ki he‘enau hokosiá ‘i he taimi ‘oku tau fakatahataha ai mo kinautolú. ‘Oku tohi ha mātu‘a ‘e taha: “Ko e ha‘u ki hoku ‘apí ‘a e ngaahi kaume‘a mei he fakataha‘angá ‘oku tokoni‘i ai au ke u mahino‘i lelei ange kinautolu peá u ma‘u ai ‘a e taimi ke ‘ilo‘i kinautolu, tautefito ki he founga na‘a nau ha‘u ai ki he mo‘oní.” Kapau ‘okú ke fakahāhā ‘a e mahu‘inga‘ia fakafo‘ituitui ‘i ho‘o kau fakaafé, ‘e lava ke ke fakapapau‘i ai ‘e fiefia ‘a e tokotaha kotoa pē.

17 Ko ha tuofefine tāimu‘a ‘okú ne fa‘a nofo mo e kau ako mei ha ngaahi ako fakateokalati kehekehe na‘á ne fakahaa‘i: “Na‘á ku mu‘aki hoha‘a he ko hoku nofo‘angá ‘oku ‘i ha tu‘unga anga-maheni pē pea ‘i ai ha ngaahi naunau fale ‘osi ngāue‘aki. Na‘e ‘ai mo‘oni ‘e he uaifi ‘o e taha ‘o e kau faiakó ke u ongo‘i fiemālie. Na‘á ne pehē ‘i he taimi ‘okú ne ngāue ai mo hono husepānití ‘i he ngāue fefononga‘akí, ko hona ngaahi uike lelei tahá ‘a e taimi ‘okú na nofo ai mo ha tokotaha fakalaumālie ‘oku ‘ikai nai te ne ma‘u ha me‘a fakamatelie lahi ka ‘okú ne taumu‘a tatau mo kinaua​—‘i he tauhi kia Sihova mo tauhi ke faingofua ‘a e mo‘uí. Na‘e fakamanatu mai ‘e he me‘á ni ‘a e me‘a na‘e fa‘a lea mai ‘aki ‘e he‘emau fa‘eé kiate kimautolu fānaú: ‘‘Oku lelei ange ha tisi vesitapolo ‘oku ‘i ai ‘a e ‘ofá.’” (Pal. 15:17) ‘Oku ‘ikai ha fiema‘u ke hoha‘a, he ko e me‘a ‘oku mahu‘inga mo‘oní ko ‘etau fakahāhā ‘a e ‘ofa ki he‘etau kau fakaafé.

18, 19. ‘E lava fēfē ke tokoni‘i kitautolu ‘e he anga-talitali kakaí ke tau iku‘i ‘etau ongo‘i ‘ikai lelei fekau‘aki mo e ni‘ihi kehé?

18 Anga ho‘o ongo‘i ki he ni‘ihi kehé: ‘Oku ‘i ai ha taha ‘i ho‘o fakataha‘angá ‘okú ne faka‘ita‘i koe? Kapau ‘oku ‘ikai te ke feinga ke iku‘i ‘a e ngaahi ongo‘i ‘ikai lelei ko ení, he‘ikai ke liliu ho‘o ngaahi ongo‘í. He‘ikai nai te ke loto ke fakaafe‘i mai ha taha ki ho ‘apí kapau ‘oku ‘ikai te ke sai‘ia ‘i hono ‘ulungāngá. Pe mahalo pē ‘oku ‘i ai ha taha na‘á ne fakalotomamahi‘i koe ‘i he kuohilí, pea ‘oku faingata‘a ke ke fakangalo‘i.

19 ‘Oku pehē ‘e he Tohi Tapú ‘e lava ke ke fakalelei‘i ho vaha‘angatae mo e ni‘ihi kehé, na‘a mo ho ngaahi filí, kapau ‘okú ke anga-talitali kakai. (Lau ‘a e Palōveepi 25:21, 22.) Kapau ‘okú ke fakaafe‘i ha taha ki ho ‘apí, ‘e lava nai ai ke ke iku‘i ‘a e ngaahi ongo‘i ‘oku ‘ikai leleí pea fakatupulekina ha vaha‘angatae melino ange mo ia. ‘E kamata nai ai ke ke sio ki hono ngaahi ‘ulungaanga lelei tatau mo ia na‘e vakai mai ki ai ‘a Sihova ‘i He‘ene tohoaki‘i ia ki he mo‘oní. (Sione 6:44) ‘I hono ue‘i koe ‘e he ‘ofá ke ke fakaafe‘i ta‘e‘amanekina ha tahá, ‘e lava ke kamata heni ha kaume‘a lelei. ‘E lava fēfē ke ke fakapapau‘i ko e ‘ofá ‘a ho‘o fakaue‘iloto mo‘oní? Ko e founga ‘e taha ko hono ngāue‘aki ‘a e akonaki ‘i he Filipai 2:3: “‘Aki ‘a e anga-fakatōkilalo ‘o mou vakai ki he ni‘ihi kehé ‘oku nau mā‘olunga ange ‘iate kimoutolu.” ‘Oku totonu ke tau fakakaukau ki he ngaahi tafa‘aki ‘oku mā‘olunga ange ai ‘iate kitautolu ‘a hotau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné. Mahalo pē ‘e lava ke tau ako mei he‘enau tuí, kātakí, pe ko ha ‘ulungaanga faka-Kalisitiane kehe. Ko e fakakaukau fekau‘aki mo honau ngaahi ‘ulungaanga leleí ‘e ‘ai ai ke lahi ‘etau ‘ofa kiate kinautolú pea ‘ai ai ke faingofua ange ‘a e hoko ‘o anga-talitali kakaí.

HOKO KO HA TOKOTAHA FAKAAFE LELEI

‘Oku fa‘a mateuteu lelei ‘a e fa‘ahinga ‘oku nau fai ‘a e fakaafé ki he‘enau kau fakaafé (Sio ki he palakalafi 20)

20. Ko e hā pea ‘oku anga-fēfē ‘a e totonu ke tau alafalala‘anga ‘i he taimi ‘oku tau tali ai ha fakaafe?

20 Na‘e ‘eke ‘e he tokotaha-tohi-saame ko Tēvitá: “‘E Sihova, ko hai nai ‘e hoko ko ha tokotaha fakaafe ‘i ho tēnití?” (Saame 15:1) ‘I he hili iá, na‘e lāulea ‘a Tēvita ki he ngaahi ‘ulungaanga ‘oku fiema‘u ‘e Sihova ke ma‘u ‘e he‘ene kau fakaafé. Ko e taha ‘o e ngaahi ‘ulungaanga ko ení ko e hoko ‘o alafalala‘anga: “‘Oku ‘ikai te ne fakafoki ‘a ‘ene palōmesí, neongo kapau ‘e kovi kiate ia.” (Saame 15:4) Kapau ‘oku tau tali ha fakaafe, ‘oku totonu ke ‘oua te tau kaniseli tuku kehe kapau ‘oku mātu‘aki fiema‘u. Kuo ‘osi teuteu nai ‘a e tokotaha ‘okú ne fai ‘a e fakaafé ki he‘etau ‘a‘ahí, pea kapau te tau kaniseli, ‘e mole noa‘ia ‘a e kotoa ‘o ‘ene ngāué. (Māt. 5:37) ‘Oku kaniseli ‘e he kakai ‘e ni‘ihi ‘a e fakaafe ‘e taha koe‘uhí ke lava ‘o nau tali ha fakaafe ‘oku nau ongo‘i ‘oku lelei ange. Ko e anga-‘ofa mo e anga-faka‘apa‘apa ia? ‘Oku totonu ke tau hounga‘ia ‘i ha me‘a pē ‘oku teuteu ‘e he tokotaha ‘okú ne fakaafe‘i kitautolú. (Luke 10:7) Kapau kuo pau ke tau kaniseli, ko ha anga-‘ofa mo e fakakaukau lelei ia ‘a hono tala ke ‘ilo‘i ‘e he tokotaha ‘okú ne fai ‘a e fakaafé ‘i he vave tahá.

21. ‘E lava fēfē ke tokoni‘i kitautolu ‘e hono faka‘apa‘apa‘i ‘a e anga fakafonua ‘a e feitu‘ú ke tau hoko ko e kau fakaafe lelei?

21 ‘Oku toe mahu‘inga foki ke faka‘apa‘apa‘i ‘a e anga fakafonua ‘a e feitu‘ú. ‘I he anga fakafonua ‘e ni‘ihi, ‘oku talitali lelei ai ‘a e fa‘ahinga ‘oku nau ha‘u ta‘e‘amanekiná. ‘I he anga fakafonua ‘e ni‘ihi, ‘oku lelei ange ai ke fai ha ngaahi fokotu‘utu‘u ki mu‘a ke tau fai ha ‘a‘ahi. ‘I he ngaahi feitu‘u ‘e ni‘ihi, ‘oku ‘oange ai ‘e he tokotaha ‘okú ne fai ‘a e fakaafé ki he‘ene kau fakaafé ‘a e me‘akai lelei taha ‘okú ne ma‘ú, pea toki fika ua ‘a hono fāmilí. ‘I he anga fakafonua ‘e ni‘ihi, ‘oku tatau ai ‘a e fakafeangai ki he tokotaha kotoa. ‘I he ngaahi feitu‘u ‘e ni‘ihi, ‘oku angamaheni‘aki ai ‘a e ha‘u ‘a e kau fakaafé mo ha me‘a ke tokoni ki he kaí. ‘I he feitu‘u ‘e ni‘ihi, ‘oku sai‘ia ange ‘a e fa‘ahinga ‘oku nau fai ‘a e fakaafé ke ‘oua ‘e ha‘u ‘a ‘enau kau fakaafé mo ha me‘a. ‘I he anga fakafonua ‘e ni‘ihi, ‘oku fakafisi anga-faka‘apa‘apa ai ‘a e kau fakaafé ke tali ‘a e ‘uluaki fakaafé pe ko e fakaafe hono uá. Ka ‘i he ngaahi feitu‘u ‘e ni‘ihi, ko ha anga-ta‘efaka‘apa‘apa ‘a e ‘ikai ke tali ‘a e ‘uluaki fakaafé. ‘Oku totonu ke tau fai ma‘u pē hotau lelei tahá ke fakapapau‘i ‘e fiefia ‘a e tokotaha ‘okú ne fai ‘a e fakaafé ‘i he‘ene fakaafe‘i kitautolú.

22. Ko e hā ‘oku mātu‘aki mahu‘inga ai ke “hoko ‘o fetalitalikakai‘aki”?

22 Na‘e pehē ‘e Pita: “Ko e ngata‘anga ‘o e ngaahi me‘a kotoa pē kuo ofi.” (1 Pita 4:7) ‘I he ‘ahó ni, ‘oku tau fehangahangai mo e fu‘u mamahi lahi taha ‘e faifai ange pea hokosia ‘e he māmaní. ‘I he ‘alu ke toe kovi ange ‘a e fokotu‘utu‘u ko ení, ‘e fiema‘u ai ke tau ma‘u ha ‘ofa lahi ki hotau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné. Ko e akonaki ‘a Pitá ‘oku kaunga lahi ange ia ki he taimí ni ‘i ha toe taimi ki mu‘a: “Hoko ‘o fetalitalikakai‘aki.” (1 Pita 4:9) ‘Io, ko e anga-talitali kakaí ‘oku fakafiefia pea ‘oku fiema‘u pau ia ‘i he taimí ni pea ta‘engata.