Skip to content

Skip to table of contents

KUPU AKO 11

Founga ke Ma‘u Ai ‘a e Mālohi mei he Folofolá

Founga ke Ma‘u Ai ‘a e Mālohi mei he Folofolá

“[Ko e] ‘Otuá . . . ‘a ia ‘okú ne ‘omai ‘a e kātakí.”​—LOMA 15:5.

HIVA 37 Ko e Folofolá​—Fakamānava‘i ‘e he ‘Otuá

‘I HE KUPÚ NI *

1. Ko e hā ‘a e ngaahi ‘ahi‘ahi ‘e fehangahangai nai mo e kakai ‘a Sihová?

‘OKÚ KE tofanga ‘i ha ‘ahi‘ahi faingata‘a? Mahalo kuo fakalotomamahi‘i koe ‘e ha taha ‘i he fakataha‘angá. (Sēm. 3:2) Pe mahalo ‘oku manuki‘i koe ‘e ho kaungāngāué pe kaungāakó koe‘uhi ko ho‘o tauhi kia Sihová. (1 Pita 4:3, 4) Pe ‘oku feinga nai ‘a e ngaahi mēmipa ‘o e fāmilí ke ta‘ofi ho‘o ma‘u ‘a e ngaahi fakatahá pe ko ho‘o talanoa ki he ni‘ihi kehé fekau‘aki mo ho‘o tuí. (Māt. 10:35, 36) Kapau ‘oku mātu‘aki faingata‘a ha ‘ahi‘ahi, te ke ongo‘i fo‘i nai. Ka ‘e lava ke ke tuipau neongo pe ko e hā ha pole ‘okú ke fehangahangai mo ia, ‘e ‘oatu ‘e Sihova ‘a e poto ke fekuki mo ia pea mo e mālohi ke kātekina ia.

2. Fakatatau ki he Loma 15:4, ko e hā ‘a e ‘aonga kiate kitautolu hono lau ‘a e Folofola ‘a e ‘Otuá?

2 ‘I he Folofola ‘a Sihová, na‘á ne fakakau ai ‘a e ngaahi fakaikiiki fekau‘aki mo e founga ‘o e fekuki ‘a e fa‘ahinga ta‘ehaohaoá mo e ngaahi ‘ahi‘ahi faingata‘á. Ko e hā hono ‘uhingá? Koe‘uhi ke lava ‘o tau ako meiate kinautolu. Ko e me‘a ia na‘e ue‘i ‘e Sihova ‘a e ‘apositolo ko Paulá ke ne hikí. (Lau ‘a e Loma 15:4.) ‘I hono lau ‘a e ngaahi fakamatala ko ení ‘e lava ke tau ma‘u ai ha fakafiemālie mo e ‘amanaki. Kae kehe, ke tau ma‘u ‘aongá, ‘oku fiema‘u ke tau fai ‘a e me‘a lahi ange ‘i hono lau pē ‘a e Tohi Tapú. Kuo pau ke tau faka‘atā ‘a e Folofolá ke ne fakafuo ‘etau fakakaukaú mo a‘u ki hotau lotó. Ko e hā ‘e lava ke tau fai kapau ‘oku tau kumi ki ha tataki ke fekuki ai mo ha pole? ‘E lava ke tau ngāue‘aki ‘a e founga ‘e fā ko ení: (1Lotu, (2Sioloto, (3Fakalaulauloto mo e (4Ngāue‘aki. Tau lāulea angé ki he me‘a ‘oku kaunga ki he founga taki taha ko iá. * Te tau ngāue‘aki leva ‘a e founga ako ko ení ke ako mei he me‘a na‘e hoko ‘i he mo‘ui ‘a Tu‘i Tēvita mo e ‘apositolo ko Paulá.

1. LOTU

Ki mu‘a ke ke lau ‘a e Tohi Tapú, kole kia Sihova ke tokoni‘i koe ke vakai ki he founga ke ma‘u ‘aonga aí (Sio ki he palakalafi 3)

3. Ki mu‘a ke ke lau ‘a e Tohi Tapú, ko e hā ‘oku totonu ke ke faí, pea ko e hā hono ‘uhingá?

3 (1Lotu. Ki mu‘a ke ke lau ‘a e Tohi Tapú, kole kia Sihova ke ne tokoni‘i koe ke vakai ki he founga ke ma‘u ‘aonga ai mei he me‘a ‘okú ke laú. Ko e fakatātaá, kapau ‘okú ke kumi ki ha fale‘i ki he founga ke fekuki ai mo ha palopalema, kole kia Sihova ke ne tokoni‘i koe ke ma‘u ‘a e ngaahi tefito‘i mo‘oni ‘i he‘ene Folofolá ‘e lava ke ne tataki koe.​—Fil. 4:6, 7; Sēm. 1:5.

2. SIOLOTO

Feinga ke sio kiate koe ‘i he tu‘unga ‘o e tokotaha ‘oku fai ki ai ‘a e talanoa ‘i he Tohi Tapú (Sio ki he palakalafi 4)

4. Ko e hā te ne tokoni‘i koe ke ‘ai ha fakamatala ‘i he Tohi Tapú ke hoko ‘o mo‘oni mo mo‘uí?

4 (2Sioloto. Kuo ‘omai ‘e Sihova kiate kitautolu ‘a e malava fakaofo ko e siolotó. Ke tokoni ke hoko ‘o mo‘oni mo mo‘ui ‘a e fakamatala ‘i he Tohi Tapú kiate koé, feinga ke sioloto ki he me‘a ‘oku hokó pea ‘ai ‘a koe tonu ki he tu‘unga ‘o e tokotaha ‘oku fai ki ai ‘a e talanoá. Feinga ke sio ki he ngaahi me‘a na‘á ne sio ki aí pea feinga ke ma‘u ‘ene ngaahi ongo‘í.

3. FAKALAULAULOTO

Fakakaukau fakalelei fekau‘aki mo e me‘a ‘okú ke laú mo e kaunga ‘a e fakamatalá kiate koé (Sio ki he palakalafi 5)

5. Ko e hā ‘a e fakalaulauloto, pea ‘e lava fēfē ke ke fakalaulaulotó?

5 (3Fakalaulauloto. ‘Oku ‘uhinga ‘a e fakalaulaulotó ki he fakakaukau fakalelei fekau‘aki mo e me‘a ‘okú ke laú pea mo e kaunga ‘a e fakamatalá kiate koé. ‘Oku tokoni ia ke ke fakafekau‘aki ‘a e ngaahi fakakaukaú pea ma‘u ‘a e mahino loloto ange fekau‘aki mo ha kaveinga. ‘I hono lau ‘a e Tohi Tapú ‘o ‘ikai fakalaulauloto ki aí ‘oku hangē ia ha sio ki ha kongokonga ‘o ha pāsolo ‘oku movetevete ‘i ha funga tēpile. Ko e fakalaulaulotó ‘oku hangē ia ko hono fokotu‘utu‘u ‘a e ngaahi kongokonga ko iá ke lava ‘o ke sio ki he fakatātā kakató. Ke tokoni ki ho‘o fakalaulaulotó, ‘e lava ke ke ‘eke pea tali ‘a e ngaahi fehu‘i hangē ko ení: ‘Ko e hā na‘e fai ‘e he tokotaha na‘e fai ki ai ‘a e talanoá ke fakalelei‘i ‘ene palopalemá? Na‘e anga-fēfē hono tokoni‘i ia ‘e Sihová? ‘E lava fēfē ke u ngāue‘aki ‘a e lēsoni kuó u akó ke kātekina ai ‘a e ngaahi ‘ahi‘ahí?’

4. NGĀUE‘AKI

Ngāue‘aki ‘a e me‘a ‘okú ke akó koe‘uhi ke fai ai ‘a e ngaahi fili lelei ange, ma‘u ‘a e nonga lahi ange pea fakaivimālohi‘i ho‘o tuí (Sio ki he palakalafi 6)

6. Ko e hā kuo pau ke tau ngāue‘aki ai ‘a e me‘a ‘oku tau akó?

6 (4Ngāue‘aki. Na‘e pehē ‘e Sīsū kapau ‘oku ‘ikai ke tau ngāue‘aki ‘a e me‘a ‘oku tau akó, ‘oku tau hangē ko ha tangata ‘okú ne langa hono falé ‘i he ‘one‘oné. ‘Okú ne ngāue mālohi, ka ‘oku kulanoa ‘ene feingá. Ko e hā hono ‘uhingá? Koe‘uhi ‘i he taimi ‘oku tō mai ai ha afā mo ha tāfea, ‘e holo hono falé. (Māt. 7:24-27) ‘I he tu‘unga meimei tatau, kapau ‘oku tau lotu, sioloto pea fakalaulauloto kae ‘ikai ke tau ngāue‘aki ‘a e me‘a ‘oku tau akó, ko e kulanoa pē ‘etau feingá. ‘I hono sivi‘i ‘etau tuí ‘e he ‘ahi‘ahí pe fakatangá, he‘ikai ke mālohi fe‘unga ia. ‘I he tafa‘aki ‘e tahá, ‘i he‘etau ngāue‘aki ‘a e me‘a ‘oku tau akó, ‘oku tau fai ai ‘a e ngaahi fili lelei ange, ma‘u ‘a e nonga lahi ange pea tau fakatupulekina ha tui mālohi ange. (‘Ai. 48:17, 18) ‘I hono ngāue‘aki ‘a e founga ‘e fā na‘a tau toki lāulea ki aí, tau vakai angé ki he me‘a ‘e lava ke tau ako mei he me‘a na‘e hoko ‘i he mo‘ui ‘a Tu‘i Tēvitá.

KO E HĀ ‘E LAVA KE KE AKO MEIA TU‘I TĒVITÁ?

7. Ko e hā ‘a e talanoa Fakatohitapu te tau lāulea ki ai he taimi ní?

7 Kuo hanga ‘e ha kaume‘a pe ko ha mēmipa ‘o e fāmilí ‘o lavaki‘i ho‘o falalá? Kapau ko ia, te ke ma‘u ‘aonga mei hono fakamanatu ‘a e talanoa ki he foha ‘o Tu‘i Tēvita ko ‘Apisalomé, na‘á ne lavaki‘i ‘ene tamaí pea feinga ke fa‘ao ‘a e pule‘angá meiate ia.​—2 Sām. 15:5-14, 31; 18:6-14.

8. Ko e hā ‘e lava ke ke fai ke ma‘u ai ‘a e tokoni ‘a Sihová?

8 (1Lotu. ‘I he fakakaukau ki he talanoá, tala ange hangatonu kia Sihova ‘a e anga ho‘o ongo‘i fekau‘aki mo hono ngaohikovi‘i koé. (Saame 6:6-9) Pea kole leva kia Sihova ke ne tokoni‘i koe ke ma‘u ‘a e ngaahi tefito‘i mo‘oni ‘e lava ke ne tataki koe ‘i ho‘o fekuki mo e pole faingata‘a ko ení.

9. ‘E anga-fēfē ha‘o fakanounou‘i ‘a e talanoa kia Tēvita mo ‘Apisalomé?

9 (2Sioloto. Fakakaukau fekau‘aki mo e ngaahi me‘a ‘oku hoko ‘i he talanoa ko ení, pea sioloto atu ki he anga hono uesia ‘o Tu‘i Tēvitá. Ko e foha ‘o Tēvita ko ‘Apisalomé ‘okú ne ngāue ‘i he ngaahi ta‘u ke ‘ai ‘a e kakaí ke nau ‘ofeina ia. (2 Sām. 15:7) ‘I he ongo‘i ‘e ‘Apisalome ko e taimi totonú eni, ‘okú ne fekau‘i atu ‘a e kau asiasi ki he kotoa ‘o ‘Isilelí ke fakaloto‘i ‘a e kakaí ke nau tali ia ko honau pule. ‘Oku a‘u ‘o ne fakaloto‘i ‘a e taha ‘o e ngaahi kaume‘a ofi mo e tokotaha fale‘i ‘a Tēvitá, ko ‘Ahitofelí, ke kau ‘i he angatu‘ú. ‘Oku talaki ‘e ‘Apisalome ko ia ‘a e tu‘í, pea feinga leva ke puke pea tāmate‘i ‘a Tēvita, ‘a ia na‘e puke lahi nai ‘i he taimi ko iá. (Saame 41:1-9) ‘Oku ‘ilo‘i ‘e Tēvita ‘a e fa‘ufa‘ú pea hola mei Selusalema. Faai atu pē, ‘oku fepaki ‘a e kau tau ‘a ‘Apisalomé mo e kau tau mateaki ‘a Tēvitá. ‘Oku ‘ulungia ‘a e kau tau angatu‘ú, pea ko e foha ‘o Tēvita ko ‘Apisalomé na‘e tāmate‘i.

10. Na‘e mei anga-fēfē ‘a e fakafeangai ‘a Tu‘i Tēvitá?

10 Hokó, sioloto atu ki he anga ‘o e ongo‘i ‘a Tēvita ki he ngaahi me‘a kotoa ko eni na‘e hoko kiate iá. Na‘á ne ‘ofa ‘ia ‘Apisalome pea falala kia ‘Ahitofeli. Neongo ia, na‘e lavaki‘i ia ‘e he ongo kaume‘a ofi ko ení. Na‘á na mātu‘aki fakalotomamahi‘i ia pea a‘u ‘o feinga ke tāmate‘i ia. Na‘e mei mole ‘a e falala ‘a Tēvita ki hono ngaahi kaume‘a kehé, ‘o hu‘uhu‘u kuo nau kau fakataha mo ‘Apisalome. Na‘á ne mei fakakaukau pē kiate ia pea feinga ke hola toko taha mei he fonuá. Pe ko e siva mo‘oni ‘ene ‘amanakí. Ka na‘e ‘ikai ke fai ‘e Tēvita ha taha ‘o e ngaahi me‘á ni. ‘I hono kehé, na‘á ne iku‘i ‘a e ‘ahi‘ahi faingata‘a ko ení. Ko e hā na‘e malava ai ke ne fai peheé?

11. Na‘e anga-fēfē fakafeangai ‘a Tēvita ki he faingata‘á?

11 (3Fakalaulauloto. Ko e hā ‘a e ngaahi tefito‘i mo‘oni ‘e lava ke ke ako mei he talanoá? Tali ‘a e fehu‘i, “Ko e hā na‘e fai ‘e Tēvita ke fakalelei‘i ‘ene palopalemá?” Na‘e ‘ikai ke puputu‘u ‘a Tēvita pea fai ha fili fakavave mo ta‘efakapotopoto. Na‘e ‘ikai foki ke ne tautoloi, koe‘uhi ko e lōmekina ia ‘e he ilifiá. ‘I hono kehé, na‘á ne lotu kia Sihova ki ha tokoni. Na‘á ne toe kole tokoni foki ki hono ngaahi kaume‘á. Pea na‘á ne ngāue vave ke fakahoko ‘a e ngaahi fili na‘á ne faí. Neongo na‘e mātu‘aki loto-mamahi ‘a Tēvita, na‘e ‘ikai ke mole ‘ene falala ki he ni‘ihi kehé pea ‘ikai loto-kona. Na‘e hokohoko atu ‘ene falala kia Sihova pea falala ki hono ngaahi kaume‘á.

12. Ko e hā na‘e fai ‘e Sihova ke tokoni‘i ‘a Tēvitá?

12 Na‘e anga-fēfē hono tokoni‘i ‘e Sihova ‘a Tēvitá? ‘I hono fai ha fekumi, te ke ‘ilo‘i ai na‘e ‘oange ‘e Sihova kia Tēvita ‘a e mālohi na‘á ne fiema‘u ke kātekina ai ‘a e ‘ahi‘ahi ko ení. (Saame 3:1-8; fakamatala talateu) Na‘e tāpuaki‘i ‘e Sihova ‘a e ngaahi fili na‘e fai ‘e Tēvitá. Pea na‘á ne poupou‘i ‘a e ngaahi kaume‘a mateaki ‘o Tēvitá ‘i he‘enau faitau ke malu‘i honau tu‘í.

13. ‘E lava fēfē ke ke fa‘ifa‘itaki kia Tēvita kapau ‘oku fakalotomamahi‘i lahi koe ‘e ha tokotaha? (Mātiu 18:15-17)

13 (4Ngāue‘aki. ‘Eke hifo, ‘‘E lava fēfē ke u fa‘ifa‘itaki kia Tēvita?’ ‘E fiema‘u ke ke ngāue vave ke fakalelei‘i ‘a e palopalemá. Fakatatau ki he ngaahi tu‘ungá, ‘e lava ke ke ngāue‘aki fakahangatonu ‘a e fale‘i ‘a Sīsū ‘oku hiki ‘i he Mātiu vahe 18 pe ko ha tefito‘i mo‘oni mei ai. (Lau ‘a e Mātiu 18:15-17.) Ka ‘oku ‘ikai totonu ke ke fai ‘a e ngaahi fili fakavave ‘o makatu‘unga ‘i he anga ho‘o ongo‘í. ‘Oku totonu ke ke lotu kia Sihova ke ne ‘oatu ha loto nonga mo e poto ‘oku fiema‘u ke ke fekuki ai mo e me‘a ‘oku hokó. ‘Oua ‘e mole ho‘o falala ki ho ngaahi kaume‘á. ‘I hono kehé, loto-lelei ke tali ‘a e tokoni ‘oku nau ‘oatú. (Pal. 17:17) Ko e mahu‘inga tahá, muimui ‘i he fale‘i ‘a Sihova ‘okú ne ‘oatu ‘i he‘ene Folofolá.​—Pal. 3:5, 6.

KO E HĀ ‘E LAVA KE KE AKO MEIA PAULÁ?

14. Ko e hā nai ‘a e ngaahi tu‘unga te ne ‘ai koe ke tokangataha ki he 2 Tīmote 1:12-16; 4:6-11, 17-22?

14 ‘Okú ke fekuki mo ha fakafepaki mei he ngaahi mēmipa ho fāmilí? Pe ‘okú ke nofo ‘i ha fonua ‘oku mātu‘aki fakangatangata pe tapui ai ‘a e ngāue ‘a e kakai ‘a Sihová? Kapau ko ia, ‘e lava ke fakalototo‘a kiate koe ‘a hono lau ‘a e 2 Tīmote 1:12-16 mo e 4:6-11, 17-22. * Na‘e hiki ‘e Paula ‘a e konga ko eni ‘o e Tohi Tapú lolotonga ‘ene ‘i he pilīsoné.

15. Ko e hā ‘e lava ke ke kole kia Sihová?

15 (1Lotu. Ki mu‘a ke ke lau ‘a e ngaahi veesi ko iá, tala ange hangatonu kia Sihova ho‘o palopalemá mo e anga ho‘o ongo‘í. Pea kole leva kia Sihova ke ne tokoni‘i koe ke ‘ilo‘i ‘a e ngaahi tefito‘i mo‘oni ‘i he fakamatala fekau‘aki mo e ngaahi ‘ahi‘ahi ‘o Paulá ‘a ia ‘e tokoni‘i ai koe ke ‘ilo‘i ‘a e founga ke fakafeangai ai ki he pole ‘okú ke fehangahangai mo iá.

16. ‘E anga-fēfē ha‘o fakanounou‘i ‘a e tu‘unga ‘o Paulá?

16 (2Sioloto. Sioloto atu kiate koe ‘i he tu‘unga ‘o Paulá. ‘Oku ha‘i sēini ia ‘o tuku pilīsone ‘i Loma. Na‘e ‘osi tuku pilīsone ia ki mu‘a, ka ko e taimi ko ení ‘okú ne fakapapau‘i ‘e tāmate‘i ia. Kuo li‘aki ia ‘e he ni‘ihi hono ngaahi kaume‘á, pea ‘okú ne ongosia fakaesino.​—2 Tīm. 1:15.

17. Na‘e mei anga-fēfē nai ‘a e fakafeangai ‘a Paulá?

17 Na‘e mei tokangataha ‘a Paula ki he kuohilí, ‘o fakakaukau kapau na‘á ne fai ha fili kehe, na‘e ‘ikai nai ke mei tuku pilīsone ia. Na‘á ne mei ‘ita ‘i he kau tangata ‘i he vahefonua ‘o ‘Ēsiá ‘a ia na‘a nau li‘aki ia, pea na‘e mei mole ai ‘ene falala ki hono ngaahi kaume‘a kehé. Ka na‘e ‘ikai ke fai ‘e Paula ha taha ‘o e ngaahi me‘á ni. Ko e hā na‘á ne hanganaki tuipau ai mo ‘amanakí?

18. Na‘e anga-fēfē fakafeangai ‘a Paula ki he ‘ahi‘ahi na‘á ne fehangahangai mo iá?

18 (3Fakalaulauloto. Tali ‘a e fehu‘i, “Na‘e anga-fēfē hono fakalelei‘i ‘e Paula ‘ene palopalemá?” Na‘a mo e tu‘unuku mai ‘a e maté kia Paulá, na‘e ‘ikai mole ai ‘ene vakai ki he ‘īsiu mātu‘aki mahu‘ingá​—ke ‘oatu ‘a e lāngilangí kia Sihova. Pea na‘e hokohoko atu ‘ene fakakaukau ki he founga ke fakalototo‘a‘i ai ‘a e ni‘ihi kehé. Na‘á ne falala kia Sihova fakafou ‘i he lotu ma‘u pē. (2 Tīm. 1:3) ‘I he ‘ikai tokanga tōtu‘a ki he fa‘ahinga na‘a nau li‘aki iá, na‘á ne fakahaa‘i ‘a e hounga‘ia lahi ‘i he poupou anga-‘ofa ‘a hono ngaahi kaume‘a mateaki na‘a nau tokoni kiate ia ‘i he ngaahi founga ‘aonga. ‘Ikai ko ia pē, na‘e hokohoko atu hono ako ‘e Paula ‘a e Folofola ‘a e ‘Otuá. (2 Tīm. 3:16, 17; 4:13) Ko e mahu‘inga tahá, na‘á ne falala pau kakato na‘e ‘ofa ‘a Sihova mo Sīsū ‘iate ia. Na‘e ‘ikai te na li‘aki ia, pea te na fakapale‘i ia ki he‘ene ngāue mateakí.

19. Na‘e anga-fēfē hono tokoni‘i ‘e Sihova ‘a Paulá?

19 Na‘e fakatokanga ‘a Sihova kia Paula te ne kātekina ‘a e fakatanga koe‘uhi ko ‘ene hoko ko ha Kalisitiané. (Ngā. 21:11-13) Na‘e anga-fēfē hono tokoni‘i ‘e Sihova ‘a Paulá? Na‘á ne tali ‘a e ngaahi lotu ‘a Paulá pea ‘i he faai atu ‘a e taimí na‘á ne ‘oange kiate ia ‘a e mālohi. (2 Tīm. 4:17) Na‘e fakapapau‘i kia Paula te ne ma‘u ‘a e pale na‘á ne ngāue mālohi ki aí. Na‘e toe ue‘i ‘e Sihova ‘a e ngaahi kaume‘a mateaki ‘o Paulá ke nau fai ha tokoni ‘aonga kiate ia.

20. ‘I he fakakaukau ki he Loma 8:38, 39, ‘e lava fēfē ke ke fa‘ifa‘itaki kia Paula?

20 (4Ngāue‘aki. ‘Eke hifo, ‘‘E lava fēfē ke u fa‘ifa‘itaki kia Paula?’ Hangē ko Paulá, ‘oku totonu ke tau ‘amanekina ‘e fakatanga‘i kitautolu koe‘uhi ko ‘etau tuí. (Mk. 10:29, 30) Ke tauhi ma‘u ‘etau anga-tonu ‘i he malumalu ‘o e ‘ahi‘ahí, ‘oku fiema‘u ke tau falala kia Sihova ‘i he lotu pea tauhi ma‘u ha taimi-tēpile ako lelei. Pea kuo pau ke tau manatu‘i ma‘u pē ko e taha ‘o e ngaahi me‘a mahu‘inga taha ‘e lava ke tau faí ko hono ‘oatu ‘a e lāngilangí kia Sihova. ‘E lava ke tau fakapapau‘i he‘ikai ‘aupito li‘aki kitautolu ‘e Sihova pea ‘oku hala‘atā ha me‘a ‘e lava ke fai ‘e ha taha ke fakamavahe‘i kitautolu mei he‘ene ‘ofá.​—Lau ‘a e Loma 8:38, 39; Hep. 13:5, 6.

AKO MEI HE FA‘AHINGA KEHE ‘I HE TOHI TAPÚ

21. Ko e hā na‘e tokoni kia Aya mo Hector ke iku‘i ‘a e ngaahi pole na‘á na fehangahangai mo iá?

21 Tatau ai pē pe ko e hā hotau tu‘ungá, ‘e lava ke tau ma‘u ‘a e mālohi mei he ngaahi fa‘ifa‘itaki‘anga Fakatohitapú. Ko e fakatātaá, ko Aya, ko ha tāimu‘a ‘i Siapani, ‘okú ne pehē ko e talanoa kia Sioná na‘á ne tokoni‘i ia ke iku‘i ‘ene manavahē ‘i he faifakamo‘oni ‘i he feitu‘u kakaí. Ko Hector, ko ha talavou ‘i ‘Initonēsia ‘a ia ‘oku ‘ikai tauhi ‘ene ongo mātu‘á kia Sihova, ‘oku maongo kiate ia ‘a e fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a Luté ke ako fekau‘aki mo Sihova pea tauhi kiate ia.

22. ‘E lava fēfē ke ke ma‘u ‘a e ‘aonga lahi taha mei he ngaahi tulama Fakatohitapú pe ko e ngaahi kupu “Fa‘ifa‘itaki ki He‘enau Tuí”?

22 Te ke ma‘u mei fē ‘a e ngaahi fa‘ifa‘itaki‘anga Fakatohitapu ‘e lava ke ne fakaivimālohi‘i koé? Ko ‘etau ngaahi vitioó mo e tulama hiki-le‘ó mo e ngaahi kupu “Fa‘ifa‘itaki ki He‘enau Tuí” ‘e tokoni ke ne ‘ai ke mo‘oni mo mo‘ui ‘a e ngaahi me‘a na‘e hoko ‘i he Tohi Tapú. Ki mu‘a ke ke sio, fanongo pe lau ‘a e ngaahi fakamatala ko eni kuo fai ha fekumi lelei ki aí, kole kia Sihova ke ne tokoni‘i koe ke ma‘u ‘a e ngaahi poini pau ‘e lava ke ke ngāue‘aki. Sioloto atu kiate koe ‘i he tu‘unga ‘o e tokotaha ‘oku fai ki ai ‘a e talanoá. Fakalaulauloto ki he me‘a na‘e fai ‘e he kau sevāniti ‘ofeina ko eni ‘a Sihová mo e founga na‘á ne tokoni‘i ai kinautolu ke iku‘i ‘a e ngaahi faingata‘á. Ngāue‘aki leva ‘a e ngaahi lēsoní ‘i ho tu‘ungá. Fakamālō kia Sihova ki he tokoni kuó ne ‘osi ‘oatu kiate koé. Pea fakahaa‘i ‘okú ke hounga‘ia ‘i he tokoní ‘aki ‘a e kumi ki he ngaahi faingamālie ke fakalototo‘a‘i mo poupou‘i ‘a e ni‘ihi kehé.

23. Fakatatau ki he ‘Aisea 41:10, 13, ko e hā ‘oku tala‘ofa ‘e Sihova te ne fai ma‘a kitautolú?

23 Ko e mo‘ui ‘i he māmani ko eni ‘oku pule‘i ‘e Sētané ‘oku faingata‘a ke fekuki mo ia, pea taulōfu‘u ‘i he taimi ‘e ni‘ihi. (2 Tīm. 3:1) Ka ‘oku ‘ikai fiema‘u ia ke tau hoha‘a pe ilifia. ‘Oku ‘afio‘i ‘e Sihova ‘a e me‘a ‘oku tau fouá. ‘I he‘etau toó, ‘okú ne tala‘ofa mai te ne piki ma‘u kiate kitautolu ‘aki hono nima to‘omata‘u mālohí. (Lau ‘a e ‘Aisea 41:10, 13.) ‘I he falala pau kakato ki he‘ene poupoú, ‘e lava ke tau ma‘u ai ‘a e mālohi mei he Folofolá pea iku‘i ha fa‘ahinga pole pē.

HIVA 2 ‘Oku Mau Fakamālō Kiate Koe, Sihova

^ pal. 5 ‘Oku lahi ‘a e ngaahi talanoa ‘i he Tohi Tapú ‘oku fakamo‘oni‘i ai ‘a e ‘ofa ‘a Sihova ‘i he‘ene kau sevānití pea te ne tokoni‘i kinautolu ke nau fekuki mo ha ‘ahi‘ahi pē. ‘E lāulea ‘a e kupu ko ení ki he founga ke ke fai ai ha ako Tohi Tapu fakafo‘ituitui ‘e lava ke ne tokoni‘i koe ke ma‘u ‘aonga lahi ange mei he ngaahi talanoa ‘okú ke laú.

^ pal. 2 Ko e founga ako ‘oku fokotu‘u mai hení ko e taha pē ia ‘i he ngaahi founga ‘e lava ke ke ngāue‘aki. ‘E lava ke ma‘u ‘a e ngaahi fokotu‘u kehe ki hono ako ‘a e Tohi Tapú mei he Tataki Fakaefekumi Ma‘á e Kau Fakamo‘oni ‘a Sihová ‘i he kaveinga “Tohi Tapu” pea ‘i he kaveinga tokoni ko e “Lau pea Mahino‘i ‘a e Tohi Tapú.”

^ pal. 14 ‘Oua ‘e lau ‘a e ngaahi veesi ko ení lolotonga ‘a e Ako Taua Le‘o ‘a e fakataha‘angá.