KUPU AKO 9
Kau Talavou—‘E Lava Fēfē Ke Mou Ma‘u ‘a e Falala ‘a e Ni‘ihi Kehé?
“Ko e kulupu ‘o ho‘o kau talavoú ‘oku nau hangē ko e hahau ‘oku tō hifo ‘i he mafoa ‘a e atá.”—SAAME 110:3.
HIVA 4 ‘Ai ha Hingoa Lelei mo e ‘Otuá
‘I HE KUPÚ NI *
1. Ko e hā ‘e lava ke tau lea‘aki fekau‘aki mo e fanga tokoua kei si‘í?
FANGA tokoua kei si‘i ‘oku lahi ‘a e me‘a ke mou foakí. Ko e tokolahi ‘o kimoutolu ‘oku mou mālohi pea kei iviivi‘ia. (Pal. 20:29) Ko e koloa mahu‘inga kimoutolu ki ho‘omou fakataha‘angá. ‘Oku mou fakatu‘otu‘a atu nai ki he taimi ‘e fakanofo ai kimoutolu ko ha sevāniti fakafaifekau. Neongo ia, te mou ongo‘i nai ‘oku vakai atu ‘a e ni‘ihi kehé kiate kimoutolu ‘oku mou kei si‘i pe ta‘etaukei ke tuku atu kiate kimoutolu ha ngāue mahu‘inga. Pea neongo ‘oku mou kei si‘i nai, ‘oku ‘i ai ‘a e ngaahi me‘a ‘e lava ke mou fai he taimí ni ke ma‘u ai ‘a e falala mo e faka‘apa‘apa ‘a e fa‘ahinga ‘i ho‘omou fakataha‘angá.
2. Ko e hā te tau lāulea ki ai ‘i he kupu ko ení?
2 ‘I he kupu ko ení, te tau tokangataha ki he mo‘ui ‘a Tu‘i Tēvitá. Te tau toe vakai nounou ki he ngaahi me‘a na‘e hoko ‘i he mo‘ui ‘a ‘Asa mo Sihosafaté—ko e ongo tu‘i Siuta. Te tau sivisivi‘i ‘a e ngaahi pole na‘e fehangahangai mo e kau tangata ‘e toko tolu ko ení, anga ‘enau fakafeangaí, pea mo e me‘a ‘e lava ke ako ‘e he fanga tokoua kei si‘í mei he‘enau fa‘ifa‘itaki‘angá.
AKO MEIA TU‘I TĒVITA
3. Ko e hā ‘a e founga ‘e taha ‘e lava ke tokoni ai ‘a e fa‘ahinga kei si‘í ki he fa‘ahinga ta‘umotu‘a ‘i he fakataha‘angá?
3 ‘I he kei si‘i ‘a Tēvitá, na‘á ne fakatupulekina ha ngaahi pōto‘i na‘e ‘aonga ki he ni‘ihi kehé. ‘Oku hā mahino ko ha tokotaha fakalaumālie ia, pea na‘á ne fakatupulekina ‘ene pōto‘i ko ia ko ha tokotaha mūsika pea ngāue‘aki ‘a e talēniti ko iá ke ‘aonga kia Saula, ‘a e tu‘i fakanofo ‘a e ‘Otuá. (1 Sām. 16:16, 23) Kau talavou, ‘oku mou ma‘u ha pōto‘i ‘e ‘aonga ki he ni‘ihi ‘i he fakataha‘angá? Ko e tokolahi ‘o kimoutolu ‘oku pehē. Ko e fakatātaá, te ke fakatokanga‘i nai ko e fa‘ahinga ta‘umotu‘á te nau hounga‘ia ‘i hono fakahaa‘i ange ‘a e founga ke nau ngāuelelei‘aki ‘enau tepiletí mo ‘enau me‘angāue faka‘ilekitulōnika kehé ki he ako fakafo‘ituituí mo e fakatahá. Ko ho‘o ‘ilo ki hono ngāue‘aki ‘a e ngaahi me‘angāue ko iá ‘e ‘aonga lahi ia ki he fa‘ahinga ta‘umotu‘a ko iá.
4. Hangē ko Tēvitá, ko e hā ‘a e ngaahi ‘ulungaanga kuo pau ke fakatupulekina ‘e he fanga tokoua kei si‘í? (Sio ki he tā ‘i he takafí.)
4 ‘I he mo‘ui faka‘aho ‘a Tēvitá, na‘á ne fakamo‘oni‘i ko ha tokotaha fua fatongia mo falala‘anga ia. Ko e fakatātaá, ‘i he‘ene kei talavoú, na‘á ne ngāue mālohi ke tokanga‘i ‘a e fanga sipi ‘ene tamaí. Na‘e hoko ia ko ha ngāue fakatu‘utāmaki. Ki mui ai, na‘e fakamatala‘i ‘e Tēvita kia Tu‘i Saula: “Na‘e hoko ‘a ho‘o sevānití ko ha tauhi-sipi ‘o e tākanga ‘a ‘ene tamaí, pea na‘e ha‘u ha laione, pehē foki ki ha pea, ‘o na ‘ave taki taha ha sipi mei he tākangá. Na‘á ku muimui ai ‘o taa‘i ia pea fakahaofi ‘a e sipí mei hono ngutú.” (1 Sām. 17:34, 35) Na‘e ongo‘i ‘e Tēvita ko hono fatongia ia ke tokanga‘i ‘a e fanga sipí, pea na‘á ne faitau loto-to‘a ke malu‘i kinautolu. Ko e fanga tokoua kei si‘í ‘e lava ke nau fa‘ifa‘itaki kia Tēvita ‘i he ngāue mālohi ke fakakakato ha vāhenga-ngāue pē kuo ‘oange kiate kinautolu.
5. Fakatatau ki he Saame 25:14, ko e hā ‘a e me‘a mahu‘inga taha ‘e lava ke fai ‘e he fanga tokoua kei si‘í?
5 Na‘e fakatupulekina ‘e he ki‘i talavou ko Tēvitá ha vaha‘angatae fakafo‘ituitui vāofi mo Sihova. Ko e vaha‘angatae ko iá na‘e mahu‘inga mama‘o ange ia ‘i he loto-to‘a ‘a Tēvitá pe ko ‘ene pōto‘i tā ha‘apé. Na‘e ‘ikai ngata pē hoko ‘a Sihova ko e ‘Otua ‘o Tēvita ka na‘á ne toe hoko ko hono Kaume‘a—ko hono Kaume‘a ofi. (Lau ‘a e Saame 25:14.) Fanga tokoua kei si‘i, ko e me‘a mahu‘inga taha ‘e lava ke mou faí ko ho‘omou fakaivimālohi‘i ho‘omou vaha‘angatae mo ho‘omou Tamai fakahēvaní pea iku atu ia ki ho‘omou ma‘u ha ngaahi monū kehe.
6. Ko e hā ‘a e vakai ‘ikai lelei na‘e ma‘u ‘e he ni‘ihi fekau‘aki mo Tēvitá?
6 Na‘e pau ke iku‘i ‘e Tēvita ‘a e ngaahi vakai ‘ikai lelei ‘a e ni‘ihi kehé fekau‘aki mo iá. Ko e fakatātaá, ‘i he taimi na‘e pole ai ‘a Tēvita ke tau mo Kolaiaté, na‘e fakalotosi‘i‘i ia ‘e Tu‘i Saula ‘i he‘ene pehē: “Ko koé ko ha tamasi‘i pē.” (1 Sām. 17:31-33) Ki mu‘a ai, na‘e tukuaki‘i ‘a Tēvita ‘e hono tokouá tonu ki he ta‘efalala‘anga. (1 Sām. 17:26-30) Kae kehe, na‘e ‘ikai vakai ‘a Sihova kia Tēvita ‘oku ‘ikai anga-fakamatu‘otu‘a pe ta‘efalala‘anga. Na‘á ne ‘ilo‘i lelei ‘a Tēvita. Pea ‘i he falala ‘a Tēvita ki hono Kaume‘á ‘a Sihova, ki ha mālohi, na‘á ne taa‘i ‘a Kolaiate.—1 Sām. 17:45, 48-51.
7. Ko e hā ‘e lava ke ke ako mei ha talanoa ‘e taha fekau‘aki mo Tēvita?
7 Ko e hā ‘e lava ke ke ako mei he hokosia ‘a Tēvitá? ‘Oku tau ako mei ai ‘a e fiema‘u ke tau kātaki. ‘E fiema‘u nai ha taimi ki he fa‘ahinga ko ia na‘a nau ‘ilo‘i koe ‘i ho‘o kei si‘í ke nau vakai kiate koe ko ha tokotaha lahi. Neongo ia, ‘oku lava ke ke fakapapau‘i ‘oku sio mai ‘a Sihova ‘o fakalaka atu ‘i ho fōtunga hā maí. ‘Okú ne ‘ilo‘i lelei koe pea mo e me‘a ‘oku malava ke ke faí. (1 Sām. 16:7) Fakaivimālohi‘i ho vaha‘angatae mo e ‘Otuá. Na‘e fai eni ‘e Tēvita ‘aki ‘ene vakai fakalelei ki he ngaahi ngāue fakaefakatupu ‘a Sihová. Na‘e fakakaukau ‘a Tēvita ki he ngaahi me‘a ‘oku fakahaa‘i mai ‘e he ngaahi ngāue ko iá fekau‘aki mo e Tokotaha-Fakatupú. (Saame 8:3, 4; 139:14; Loma 1:20) Ko e me‘a ‘e taha ‘e lava ke ke faí ko ho‘o hanga kia Sihova ki ha mālohi. Ko e fakatātaá, ‘oku fakakata‘aki koe ‘e ho kaungāakó koe‘uhi ko e taha koe ‘o e Kau Fakamo‘oni ‘a Sihová? Kapau ko ia, lotu kia Sihova ke ne tokoni‘i koe ke fekuki mo e pole ko iá. Pea ngāue‘aki ‘a e ngaahi fale‘i ‘aonga ‘oku ma‘u ‘i he‘ene Folofolá mo ‘etau ‘ū tohi mo e ngaahi vitiō makatu‘unga ‘i he Tohi Tapú. ‘I he taimi taki taha te ke sio ai ki hono tokoni‘i koe ‘e Sihova ke ke fekuki mo ha pole, ‘e tupulaki ho‘o tuipau kiate iá. ‘Ikai ngata aí, ‘i he taimi ‘oku sio ai ‘a e ni‘ihi kehé ‘okú ke falala kia Sihová, te ke ma‘u ai ‘enau falalá.
8-9. Ko e hā na‘á ne tokoni‘i ‘a Tēvita ke tatali anga-kātaki ki mu‘a ke fakanofo ko e tu‘í, pea ko e hā ‘e lava ke ako ‘e he fanga tokoua kei si‘í mei he‘ene fa‘ifa‘itaki‘angá?
8 Fakakaukau ki ha pole ‘e taha na‘e fehangahangai mo Tēvita. Hili hono pani ‘o Tēvita ke hoko ko e tu‘í, na‘e pau ke ne tatali he laui ta‘u ki mu‘a ke fakanofo ko e tu‘i ‘o Siutá. (1 Sām. 16:13; 2 Sām. 2:3, 4) Lolotonga ‘a e vaha‘a taimi ko iá, ko e hā na‘e tokoni kiate ia ke tatali anga-kātakí? ‘I he ‘ikai lōmekina ‘e he fakalotosi‘í, na‘e tokangataha ‘a Tēvita ki he me‘a ‘e lava ke ne faí. Ko e fakatātaá, lolotonga ‘a e hoko ko e tokotaha hola holo ‘i he feitu‘u Filisitiá, na‘e puke ‘e Tēvita ‘a e faingamālie ko iá ke faitau mo e ngaahi fili ‘o ‘Isilelí. ‘I he‘ene fai iá, na‘á ne malu‘i ai ‘a e kau‘āfonua ‘o e feitu‘u ‘o Siutá.—1 Sām. 27:1-12.
9 Ko e hā ‘e lava ke ako ‘e he fanga tokoua kei si‘í mei he fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a Tēvitá? Ngāue‘aki ‘a e ngaahi faingamālie ‘okú ke ma‘ú ke ngāue ma‘a ho fanga tokouá. Fakakaukau ki he hokosia ha tokoua ko Ricardo. * Mei he‘ene ta‘u hongofulu tupú, na‘á ne faka‘amu ke hoko ko ha tāimu‘a tu‘uma‘u. Ka na‘e te‘eki ke ne taau. ‘I he ‘ikai fo‘i pe loto-mamahí, na‘e fakalahi ‘e Ricardo ‘ene ngāue fakafaifekaú. ‘Okú ne pehē: “‘I he‘eku vakai atu ki he kuohilí, ‘oku ou sio na‘e lelei kiate au ke u fakakakato ‘a e ngaahi fiema‘ú. Na‘á ku tokangataha ki he toe foki ki he fa‘ahinga mahu‘inga‘iá pea mo hono fai ha toe ‘a‘ahi ola lelei. Na‘a mo hono fakahoko ‘eku fuofua ako Tohi Tapú. ‘I he‘eku hoko ‘o taukei angé, na‘e tupulaki ‘eku loto-paú.” ‘Oku hoko he taimí ni ‘a Ricardo ko ha tāimu‘a tu‘uma‘u ola lelei pea ngāue ko ha sevāniti fakafaifekau.
10. ‘I he taimi ‘e taha, ko e hā na‘e fai ‘e Tēvita ki mu‘a ke ne fai ha fili mahu‘inga?
10 Fakakaukau ki he me‘a ‘e taha na‘e hoko ‘i he mo‘ui ‘a Tēvitá. Lolotonga ‘ene hola holo mo ‘ene kau tangatá, na‘a nau ‘alu ‘i ha feingatau kae tuku honau ngaahi fāmilí. Lolotonga ‘a e mavahe ‘a e kau tangatá na‘e ‘ohofi fakamālohi ‘e he filí honau ngaahi ‘apí pea taki pōpula honau ngaahi fāmilí. Na‘e mei fakakaukau ‘a Tēvita koe‘uhi ko ha pāte‘i tau ia ‘e mei faingofua 1 Sām. 30:7-10) Ko e hā ‘e lava ke ke ako mei he talanoa ko ení?
pē ke ne fai ha fa‘ufa‘u ke fakahaofi ‘a e kau pōpulá. ‘I hono kehé, na‘e hanga ‘a Tēvita kia Sihova ki ha tataki. ‘I he tokoni ‘a e taula‘eiki ko ‘Āpaiatá, na‘e fehu‘i ‘a Tēvita kia Sihova: “Te u tuli koā ki he kau kaiha‘a fakamālohi ko ení?” Na‘e fakahaa‘i ange ‘e Sihova kia Tēvita ke ne fai pehē pea fakapapau‘i ange te ne lavame‘a. (11. Ko e hā ‘e lava ke ke fai ki mu‘a ke fai ‘a e ngaahi filí?
11 Kumi fale‘i ki mu‘a ke ke fai ‘a e ngaahi fili. Talanoa ki ho‘o ongo mātu‘á. ‘E lava ke ke toe ma‘u ha fale‘i lelei mei ho‘o talanoa ki he kau mātu‘a taukeí. ‘Oku falala ‘a Sihova ki he kau tangata ‘osi fakanofo ko ení, pea ‘e lava ke ke fai pehē foki mo koe. ‘Oku vakai ‘a Sihova kiate kinautolu ko e “ngaahi me‘a‘ofa” ki he fakataha‘angá. (‘Ef. 4:8) Te ke ma‘u ‘aonga mei he fa‘ifa‘itaki ki he‘enau tuí pea mo fanongo ki he‘enau ngaahi fokotu‘u fakapotopotó. Te tau lāulea he taimí ni ki he me‘a ‘e lava ke tau ako meia Tu‘i ‘Asá.
AKO MEIA TU‘I ‘ASA
12. Ko e hā ‘a e ongo ‘ulungaanga na‘e ma‘u ‘e Tu‘i ‘Asa ‘i he‘ene kamata pulé?
12 ‘I he kei talavou ‘a Tu‘i ‘Asá na‘á ne anga-fakatōkilalo mo loto-to‘a. Ko e fakatātaá, ‘i he‘ene fetongi ‘ene tamaí, ‘a ‘Āpaia, na‘á ne fokotu‘u ha feingangāue ke to‘o atu ‘a e tauhi ‘aitolí. Na‘á ne toe “tala ki Siuta ke nau kumi kia Sihova ko e ‘Otua ‘o ‘enau fanga kuí pea ke nau tauhi ‘a e Laó mo e fekaú.” (2 Kal. 14:1-7) Pea ‘i he taimi na‘e ‘ohofi ai ‘e Sala ko e ‘Itiopeá ‘a Siuta mo e kau sōtia ‘e toko 1,000,000, na‘e fakapotopoto ‘a ‘Asa ‘o hanga kia Sihova ki ha tokoni, ‘o pehē: “‘E Sihova, ‘oku ‘ikai ko ha me‘a lahi ia kiate koe pe ‘oku tokolahi pe ‘ikai ha mālohi ‘a e fa‘ahinga ‘okú ke tokoni‘í. Tokoni‘i kimautolu, ‘e Sihova ko homau ‘Otua, he ‘oku mau falala atu kiate koe.” Ko e ngaahi lea faka‘ofo‘ofa ko ení ‘oku fakahaa‘i ai ‘a e lahi ‘o e falala pau ‘a ‘Asa ki he malava ‘a Sihova ke fakahaofi ia mo hono kakaí. Na‘e falala ‘a ‘Asa ki he‘ene Tamai fakahēvaní, pea “na‘e ikuna‘i . . . ‘e Sihova ‘a e kau ‘Itiopeá.”—2 Kal. 14:8-12.
13. Ko e hā na‘e hoko ki mui kia ‘Asá, pea ko e hā hono ‘uhingá?
13 ‘Oku ‘ikai ha veiveiua te ke loto-tatau ko e fehangahangai mo e fu‘u kau sōtia ‘e toko 1,000,000, ko ha fu‘u pole lahi, ka na‘e fehangahangai lavame‘a ‘a ‘Asa ia mo ia. Kae kehe, ko e me‘a fakamamahí, ‘i he hoko ha pole na‘e ‘ikai ke fu‘u fakamanavahē, na‘e ‘ikai hanga ‘a ‘Asa kia Sihova. ‘I hono fakamanamana‘i ‘e he 2 Kal. 16:7, 9; 1 Tu‘i 15:32) Ko e hā ‘a e lēsoní?
tu‘i ‘Isileli fulikivanu ko Pāsá, na‘e hanga ‘a ‘Asa ki he tu‘i ‘o Sīliá ki ha tokoni. Na‘e taki atu ‘a e fili ko iá ki ha fakatamaki! Fakafou ‘i he palōfita ‘a Sihova ko Hēnaní, na‘á ne tala kia ‘Asa: “Koe‘uhi ko ho‘o falala ki he tu‘i ‘o Sīliá pea ‘ikai te ke falala kia Sihova ko ho ‘Otuá, kuo hao ‘a e kau tau ‘a e tu‘i ‘o Sīliá mei ho nimá.” Ko hono mo‘oní, mei he taimi ko iá ‘o faai atu mo e faitau hokohoko ‘a ‘Asa. (14. ‘Oku lava fēfē ke ke falala kia Sihova, pea fakatatau ki he 1 Tīmote 4:12, ko e hā ‘e hoko kapau te ke fai pehē?
14 Nofo‘aki anga-fakatōkilalo pea hokohoko atu ke falala kia Sihova. ‘I ho‘o papitaisó, na‘á ke fakahaa‘i ai ‘a e tui lahi mo e falala kia Sihova. Pea na‘e fiefia ‘a Sihova ke ‘oatu ‘a e monū ke ke hoko ko e konga ‘o hono fāmilí. Ko e me‘a ‘oku fiema‘u he taimi ní ke ke hokohoko atu ke falala kia Sihova. ‘Oku hā ngali faingofua nai ke falala kia Sihova ‘i he taimi kuo pau ai ke ke fai ha ngaahi fili mafatukituki ‘i he mo‘uí, kae fēfē ‘a e ngaahi me‘a kehé? He mahu‘inga ē ke ke falala kia Sihova ‘i hono fai ‘a e ngaahi filí, kau ai ‘a e fakafiefiá, ngāue fakamāmaní, mo e ngaahi taumu‘a ‘i he mo‘uí! ‘Oua ‘e falala ki he poto pē ‘o‘oú. ‘I hono kehé, kumi ki he ngaahi tefito‘i mo‘oni Fakatohitapu ‘oku fe‘ungamālie mo ho tu‘ungá, pea ngāue ‘o fehoanaki mo ia. (Pal. 3:5, 6) ‘I ho‘o fai peheé, te ke ‘ai ai ‘a Sihova ke fiefia pea te ke ma‘u ai ‘a e faka‘apa‘apa ‘a e fa‘ahinga ‘i ho‘o fakataha‘angá.—Lau ‘a e 1 Tīmote 4:12.
AKO MEIA TU‘I SIHOSAFATE
15. Hangē ko ia ‘oku hiki ‘i he 2 Kalonikali 18:1-3; 19:2, ko e hā ‘a e ngaahi fehālaaki na‘e fai ‘e Tu‘i Sihosafaté?
15 Ko e mo‘oni, hangē ko kitautolu kotoa, ‘okú ke ta‘ehaohaoa, pea ‘i he taimi ‘e ni‘ihi te ke fai ha ngaahi fehālaaki. Neongo ia, ‘oku ‘ikai totonu ke ta‘ofi koe ‘e he me‘á ni mei hono fai ‘a e me‘a kotoa ‘okú ke malavá ‘i he ngāue ‘a Sihová. Fakakaukau ki he fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a Tu‘i Sihosafaté. Na‘á ne ma‘u ha ngaahi ‘ulungaanga lelei. ‘I he‘ene kei talavoú, “na‘á ne kumi ki he ‘Otua ‘o ‘ene tamaí peá ne muimui ‘i he‘ene fekaú.” ‘Ikai ngata aí, na‘á ne fekau atu ‘ene kau hou‘eikí ki he ngaahi kolo kotoa ‘i Siutá ke ako‘i ‘a e kakaí fekau‘aki mo Sihova. (2 Kal. 17:4, 7) Neongo na‘e loto-totonu ‘a Sihosafate, ka na‘e ‘i ai ‘a e taimi na‘á ne fai ha ngaahi fili kovi. Ko e ola ‘e taha ‘o e ngaahi fili pehē ‘a Sihosafaté, ko hono valoki‘i ia ‘e ha fakafofonga meia Sihova. (Lau ‘a e 2 Kalonikali 18:1-3; 19:2.) Ko e hā ‘a e lēsoni ‘e lava ke ke ako mei he talanoa ko iá?
16. Ko e hā ‘e lava ke ke ako mei he hokosia ‘a Rajeev?
1 Tīmote 4:8.” Na‘e tali anga-fakatōkilalo ‘e Rajeev ‘a e akonakí pea toe sivisivi‘i ‘a e ngaahi me‘a na‘á ne fakamu‘omu‘a ‘i he mo‘uí. ‘Okú ne pehē: “Na‘á ku fili ke fakamu‘omu‘a ‘a e ngaahi taumu‘a fakalaumālié.” Ko e hā ‘a e olá? “Hili ‘a e ngaahi ta‘u si‘i mei hono ma‘u ‘a e akonaki ko iá,” ko e fakamatala ia ‘a Rajeev, “na‘á ku taau ke hoko ko ha sevāniti fakafaifekau.”
16 Tali pea ngāue‘aki ‘a e akonakí. Mahalo hangē ko e kau talavou tokolahi, ‘okú ke fāinga ke fokotu‘u ‘a e ngaahi me‘a totonu ke fakamu‘omu‘á. ‘Oua ‘e loto-si‘i. Fakatokanga‘i ‘a e hokosia ha tokoua kei si‘i ko Rajeev. ‘Okú ne fakamatala ki he‘ene kei ta‘u hongofulu tupú, ‘o pehē: “‘I he taimi ‘e ni‘ihi na‘e ‘ikai te u ‘ilo ‘a e taumu‘a ki he‘eku mo‘uí. Hangē ko e to‘utupu tokolahi na‘á ku mahu‘inga‘ia ange au he sipotí mo e fakafiefiá ‘i he ‘alu ki he ngaahi fakatahá pe malangá.” Ko e hā na‘á ne tokoni‘i ‘a Rajeev? Na‘e ‘oange ‘e ha mātu‘a tokanga ha fale‘i. ‘Oku pehē ‘e Rajeev: “Na‘á ne tokoni‘i au ke u faka‘uhinga ‘i he tefito‘i mo‘oni ‘i he‘AI HO‘O TAMAI FAKAHĒVANÍ KE NE LAUKAU‘AKI KOE
17. ‘Oku fēfē ongo‘i ‘a e kau ta‘umotu‘á fekau‘aki mo e kau talavou ‘oku nau tauhi kia Sihová?
17 ‘Oku hounga‘ia lahi ‘a e kau ta‘umotu‘á ‘iate kimoutolu kau talavou ‘oku tauhi kia Sihova “uma ki he uma” mo kinautolú! (Sēf. 3:9) ‘Oku nau ‘ofa ‘i he laumālie faivelenga ‘oku mou fakahāhaá, pea mo e founga longomo‘ui mo vēkeveke ‘oku mou fakahoko ‘aki ‘a e ngāue kuo ‘oatú. ‘Oku nau lelei‘ia ‘iate kimoutolu.—1 Sio. 2:14.
18. Hangē ko ia ‘i he Palōveepi 27:11, ‘oku fēfē ongo‘i ‘a Sihova fekau‘aki mo e kau talavou ‘oku tauhi kiate iá?
18 Fanga tokoua kei si‘i, ‘oua ‘aupito na‘a ngalo ‘oku ‘ofa mo falala atu ‘a Sihova. Na‘á ne tomu‘a tala lolotonga ‘a e ngaahi ‘aho faka‘osí, ‘e ‘i ai ha kau tau ko e kau talavou te nau foaki loto-lelei atu kinautolu. (Saame 110:1-3) ‘Okú ne ‘ilo‘i ‘oku mou ‘ofa kiate ia pea loto ke tauhi kiate ia ‘i he lelei taha ho‘omou malavá. Ko ia hoko ‘o anga-kātaki ki he ni‘ihi kehé pea anga-kātaki kiate koe tonu. ‘I ho‘omou fai ha fehālaaki, tali ‘a e ako mo e akonaki ‘oku mou ma‘ú, vakai ki ai ko e ha‘u ia meia Sihova. (Hep. 12:6) Ngāue mālohi ‘i ha fa‘ahinga vāhenga-ngāue ‘oku vahe‘i atu. Pea ko e mahu‘inga tahá, ‘ai ho‘omou Tamai fakahēvaní ke ne laukau‘aki kimoutolu ‘i he me‘a kotoa pē ‘oku mou faí.—Lau ‘a e Palōveepi 27:11.
HIVA 11 ‘Ai ‘a e Loto ‘o Sihová ke Fiefia
^ pal. 5 ‘I he tu‘unga ko e fanga tokoua kei si‘i ‘oku matu‘otu‘a fakalaumālie, ‘oku nau loto ke fakalahi ‘enau ngāue kia Sihová. Ke taau ko ha sevāniti fakafaifekau, ‘oku fiema‘u ke nau ma‘u pea tauhi ma‘u ‘a e faka‘apa‘apa ‘a e fa‘ahinga ‘i he‘enau fakataha‘angá. Ko e hā ‘a e ngaahi sitepu ke fou ai ‘a e fanga tokoua kei si‘í?
^ pal. 9 Kuo liliu ‘a e ngaahi hingoa ‘e ni‘ihi.