Skip to content

Skip to table of contents

ʻOku Anga-Fēfē Hoʻo Fai ʻa e Ngaahi Fili Fakafoʻituituí?

ʻOku Anga-Fēfē Hoʻo Fai ʻa e Ngaahi Fili Fakafoʻituituí?

“Hokohoko atu ke ʻiloʻi ʻa e meʻa ʻoku finangalo ki ai ʻa Sihová.”​—ʻEf. 5:17.

HIVA: 11, 22

1. Ko e hā ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi lao ʻi he Tohi Tapú, pea ʻoku anga-fēfē ʻetau maʻu ʻaonga mei he talangofua ki aí?

 ʻI HE Tohi Tapú, kuo ʻomai ai ʻe Sihova ʻa e ngaahi lao ʻo tala mahino mai ai ʻa e meʻa ʻokú ne fiemaʻu ke tau faí. Ko e fakatātaá, ʻokú ne tala mai kuo pau ke ʻoua te tau lotu ki he ngaahi ʻaitolí, kaihaʻa, konā, pe fai ha ʻulungaanga fakaefehokotaki fakasino taʻetaau. (1 Kol. 6:9, 10) Pea ko e ʻAlo ʻo Sihová, ʻa Sīsū naʻá ne ʻoange ʻa e fekau papau ko ení ki hono kau muimuí: “Ngaohi ko e kau ākonga ʻa e kakai ʻo e ngaahi puleʻanga kotoa pē, ʻo papitaiso kinautolu ʻi he huafa ʻo e Tamaí mo e ʻAló mo e laumālie māʻoniʻoní, pea akoʻi kinautolu ke nau tauhi ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē kuó u fekau atu kiate kimoutolú. Pea vakai, ʻoku ou ʻiate kimoutolu ʻi he ʻaho kotoa pē ʻo aʻu ki he fakaʻosiʻosi ʻo e fokotuʻutuʻu lolotongá.” (Māt. 28:19, 20) Ko e meʻa kotoa pē ʻoku tala mai ʻe Sihova mo Sīsū ke tau faí ko e lelei pē maʻa kitautolu. ʻOku akoʻi mai ʻe he ngaahi lao ʻa Sihová ʻa e founga ke tau tokangaʻi ai kitautolu mo hotau ngaahi fāmilí pea tokoniʻi kitautolu ke tau maʻu ha moʻui ʻoku lelei ange mo fakafiefiá. Ko e mahuʻinga angé, ʻi he taimi ʻoku tau talangofua ai ki he ngaahi fekau ʻa Sihová, kau ai ʻa e fekau ko ia ke malangá, ʻokú ne hōifua mai kia kitautolu pea ʻokú ne tāpuakiʻi kitautolu.

2, 3. (a) Ko e hā ʻoku ʻikai ai ke ʻomai ʻe he Tohi Tapú ʻa e ngaahi lao ki he ngaahi tafaʻaki kotoa ʻi he moʻuí? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi fehuʻi te tau lāulea ki ai ʻi he kupu ko ení? (Sio ki he ʻuluaki fakatātā ʻi he kupú ni.)

2 ʻI he taimi tatau, ʻoku ʻikai ke ʻomai ʻe he Tohi Tapú ʻa e ngaahi lao ki he ngaahi meʻa kotoa pē ʻi he moʻuí. Ko e fakatātaá, ʻoku ʻikai ke tau maʻu ha ngaahi fakahinohino pau ʻi he Tohi Tapú fekauʻaki mo e vala ʻoku totonu ke tau tuí. ʻOku fakahaaʻi heni ʻa e poto ʻo Sihová. Neongo hono tui ʻe he kakai takatakai ʻi he māmaní ʻa e ngaahi sitaila vala kehekehe, pea ʻoku liliu maʻu pē ʻa e sitailá ʻi he taimi ki he taimi, ʻoku ʻikai ʻaupito ke ʻolokuonga ʻa e Tohi Tapú. Pehē foki, ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha ngaahi lao fekauʻaki mo e ngāue pe fakafiefia ʻoku totonu ke tau fili ki aí pe ko e meʻa tofu pē ʻoku totonu ke tau fai ke kei moʻui lelei ai pē. ʻOku fakaʻatā ʻe Sihova ʻa e tokotaha taki taha mo e ngaahi ʻuluʻi fāmilí ke nau fai ʻa e ngaahi fili fekauʻaki mo e ngaahi meʻá ni.

3 Ko ia ʻi he taimi ʻoku fiemaʻu ai ke tau fai ha fili mahuʻinga ʻe kaunga ki heʻetau moʻuí pea ʻoku ʻikai ke tau maʻu ha lao ʻi he Tohi Tapú fekauʻaki mo ia, te tau fifili nai: ‘ʻOku mahuʻingaʻia ʻa Sihova ʻi he fili ʻoku ou faí? Te ne hōifua ki ha meʻa pē ʻoku ou fili ke fai, kae kehe pē ke ʻoua te u maumauʻi ha lao ʻi he Tohi Tapú? ʻE lava fēfē ke u fakapapauʻi te ne fiefia ʻi he ngaahi fili ʻoku ou faí?’

KAUNGA ʻETAU NGAAHI FILÍ KIA KITAUTOLU MO E NIʻIHI KEHÉ

4, 5. ʻE anga-fēfē kaunga ʻetau ngaahi filí kia kitautolu mo e niʻihi kehé?

4 ʻOku ongoʻi ʻe he kakai ʻe niʻihi ʻe lava ke nau fai pē ʻa e meʻa ʻoku nau loto ke faí. Ka ʻoku tau loto ke fai ʻa e meʻa ʻoku fiefia ʻai ʻa Sihová. Ko ia ki muʻa ke tau fai ha fili, ʻoku fiemaʻu ke tau fakakaukau ki he meʻa ʻoku leaʻaki ʻe he Tohi Tapú pea talangofua leva ki ai. Ko e fakatātaá, ʻoku tala mai ʻe he Tohi Tapú ʻa e anga ʻo e ongoʻi ʻa e ʻOtuá fekauʻaki mo hono ngāueʻaki ʻa e totó, ko ia ʻoku tau muimui ki he meʻa ʻoku leaʻaki aí. (Sēn. 9:4; Ngā. 15:28, 29) ʻE lava ke tau lotu kia Sihova ke ne tokoniʻi kitautolu ke tau fai ha ngaahi fili ʻe fakahōifua kiate iá.

5 ʻOku mahuʻinga ʻa e fili ʻoku tau faí. ʻE lava ke tokoniʻi kitautolu ʻe ha fili lelei ke tau ʻunuʻunu ofi ange kia Sihova. Ko ha fili ʻoku kovi ʻe lava ke ne maumauʻi ʻetau kaumeʻa mo iá. ʻE lava ke toe uesia ʻa e kakai kehé ʻi heʻetau ngaahi filí. ʻOku ʻikai ke tau loto ke fai ha meʻa ʻe loto-mamahi ai hotau fanga tokouá pe fakavaivaiʻi ai ʻenau tuí. ʻOku ʻikai foki ke tau loto ke fakatupunga ha ngaahi palopalema ʻi he vahaʻa ʻo e fanga tokoua ʻi he fakatahaʻangá. Ko ia ʻoku mahuʻinga ke tau fai ʻa e ngaahi fili ʻoku leleí.​—Lau ʻa e Loma 14:19; Kalētia 6:7.

6. Ko e hā ʻoku totonu ke ne tataki ʻetau ngaahi filí?

6 ʻI he taimi ʻoku ʻikai ke tala mai ai ʻe he Tohi Tapú ʻa e meʻa tofu pē ʻoku totonu ke tau faí, ʻe lava fēfē ke tau fai ʻa e ngaahi fili ʻoku leleí? ʻI he ʻikai ke tau fai pē ʻa e meʻa ʻoku tau saiʻia aí, kuo pau ke tau fakakaukau lelei ki hotau tuʻungá tonu pea fai ha fili ʻe fakahōifua kia Sihová. ʻE lava leva ai ke tau fakapapauʻi te ne tokoniʻi kitautolu ke tau maʻu ha ngaahi ola ʻoku leleí.​—Lau ʻa e Saame 37:5.

KO E HĀ ʻOKU FIEMAʻU ʻE SIHOVA KE U FAÍ?

7. ʻI he taimi ʻoku ʻikai ke ʻomai ai ʻe he Tohi Tapú ha lao pau fekauʻaki mo e meʻa ke tau faí, ʻe lava fēfē ke tau ʻiloʻi ʻa e meʻa ʻoku finangalo ki ai ʻa Sihová?

7 Ka ʻe lava fēfē ke tau ʻilo ʻa e meʻa ʻe hōifua ai ʻa Sihová? ʻOku tala mai kia kitautolu ʻe he ʻEfesō 5:17: “Hokohoko atu ke ʻiloʻi ʻa e meʻa ʻoku finangalo ki ai ʻa Sihová.” ʻI he taimi ʻoku ʻikai ke ʻomai ai ʻe he Tohi Tapú ha lao pau ʻo fekauʻaki mo ha meʻa ʻi hotau tuʻungá, ʻoku fiemaʻu ke tau ʻiloʻi pe mahinoʻi ʻa e meʻa ʻoku finangalo ki ai ʻa Sihova ke tau faí. ʻE lava fēfē ke tau fai ia? ʻOku fiemaʻu ke tau lotu kiate ia pea fakaʻatā hono laumālie māʻoniʻoní ke ne tataki kitautolu.

8. Naʻe anga-fēfē hono ʻiloʻi ʻe Sīsū ʻa e meʻa naʻe loto ʻa Sihova ke ne faí? ʻOmai ha fakatātā.

8 Naʻe ʻiloʻi maʻu pē ʻe Sīsū ʻa e meʻa naʻe fiemaʻu ʻe Sihova ke ne faí. Ko e fakatātaá, ʻi he taimi naʻe tuʻo ua ai ʻa e fiekaia ʻa e fuʻu kakaí, naʻe lotu ʻa Sīsū peá ne fafanga leva kinautolu fakafou ʻi ha mana. (Māt. 14:17-20; 15:34-37) Ka ʻi he taimi naʻá ne fiekaia ai ʻi he toafá pea loto ʻa e Tēvoló ke ne liliu ʻa e ngaahi maká ki he maá, naʻe talitekeʻi ʻe Sīsū. (Lau ʻa e Mātiu 4:2-4.) Naʻe ʻiloʻi lelei ʻe Sīsū ʻene Tamaí, ko ia naʻá ne ʻiloʻi heʻikai ke loto ʻa Sihova ke ne ngāueʻaki ʻa e laumālie māʻoniʻoní ki haʻane ngaahi fiemaʻu fakafoʻituitui. Naʻá ne ʻiloʻi pau ʻe tataki ia ʻe heʻene Tamaí mo ʻoange kiate ia ha meʻakai ʻi he taimi naʻá ne fiemaʻu aí.

9, 10. Ko e hā te ne tokoniʻi kitautolu ʻi hono fai ha ngaahi fili fakapotopoto? Fakatātaaʻi.

9 Hangē ko Sīsuú, ʻe lava ke tau fai ha ngaahi fili lelei kapau te tau falala kia Sihova ke ne tataki kitautolu. ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú: “Falala ki he ʻEiki ʻaki ʻa e kotoa ʻo ho loto, ʻo ʻouae fāki ki ho poto oʻou: Ke ke fakaongo kiate ia ʻi ho hala kotoa pe, pea ʻe fakatonutonu ʻe ia ho ngaahi ʻalunga. ʻOua te ke lau ʻe koe ʻoku ke poto: Ke ke ʻapasia kia Sihova, pea afe mei he kovi.” (Pal. 3:5-7) ʻI he taimi ʻoku tau ako ai ʻa e Tohi Tapú pea ʻiloʻi ʻa e anga ʻo e fakakaukau ʻa Sihová, te tau mahinoʻi ai ʻa e meʻa ʻokú ne finangalo ke tau fai ʻi ha tuʻunga pau. Pea ko e lahi ange ʻetau ako fekauʻaki mo e anga ʻo e fakakaukau ʻa Sihová, ko e faingofua ange ia ʻetau fai ha ngaahi fili ʻe fakahōifua kiate iá. ʻI he founga ko ení, te tau hoko ai ʻo “ongongofua ki he tataki ʻa e ʻOtuá.”​—ʻIsi. 11:19NW, fakamatala ʻi lalo.

10 Sioloto atu ko ha fefine ʻosi mali ʻokú ne fai ha fakatau peá ne sio atu ki ha sū fakaʻofoʻofa. Ka ʻoku fuʻu mamafa hono totongí. Neongo ʻoku ʻikai ke ʻi ai hono husepānití, ʻoku ʻiloʻi ʻe he uaifí ʻa e anga ʻo e fakakaukau hono hoá kapau te ne fakamoleki ha fuʻu paʻanga lahi pehē. ʻOku anga-fēfē ʻene ʻiloʻi iá? Kuó ne mali mo ia ʻi ha vahaʻa taimi, ko ia ʻokú ne ʻiloʻi ʻa e founga ʻoku fiemaʻu ai ʻe he husepānití ke ngāueʻaki ki ai ʻena paʻangá. ʻI he founga meimei tatau, ʻi he taimi ʻoku tau ako ai fekauʻaki mo e anga ʻo e fakakaukau ʻa Sihová mo e meʻa kuó ne fai ʻi he kuohilí, te tau ʻiloʻi ai ʻa e meʻa ʻokú ne fiemaʻu ke tau fai ʻi ha ngaahi tuʻunga kehekehe.

ʻE LAVA FĒFĒ KE KE ʻILOʻI ʻA E FAKAKAUKAU ʻA SIHOVÁ?

11. Ko e hā ʻa e ongo fehuʻi ʻe lava ke tau ʻeke hifo ʻi he taimi ʻoku tau lau pe ako ai ʻa e Tohi Tapú? (Sio ki he puha “ ʻI Hoʻo Ako ʻa e Tohi Tapú, ʻEke Hifo.”)

11 ʻE lava fēfē ke tau ʻiloʻi ʻa e fakakaukau ʻa Sihová? Ko e meʻa mahuʻinga taha ʻe lava ke tau faí ko hono lau mo ako maʻu pē ʻa e Tohi Tapú. Lolotonga ʻetau fai ení, ʻe lava ke tau ʻeke hifo: ‘Ko e hā ʻoku akoʻi mai heni kiate au fekauʻaki mo Sihová? Ko e hā naʻá ne fai ai ení?’ Pea hangē ko Tēvitá, ʻoku fiemaʻu foki ke tau kole kia Sihova ke ne tokoniʻi kitautolu ke tau ʻiloʻi lelei ange ia. Naʻe tohi ʻe Tēvita: “ʻEiki, fakaʻilo mai ho ngaahi founga; ako kiate au ho ngaahi ʻalunga. Tataki au ʻi hoʻo moʻoni, pea ako kita; he ko koe hoku ʻOtua fakamoʻuiʻanga; ko koe ʻoku ou ʻamanaki ki ai he ʻaho kotoa.” (Saame 25:4, 5) ʻI he taimi ʻoku tau ako ai ha meʻa fekauʻaki mo Sihová, ʻe lava ke tau fakakaukau ki he ngaahi tuʻunga ʻe lava ke tau ngāueʻaki ai ʻa e fakamatala ko iá. ʻE lava ke tau ngāueʻaki ia ʻi he nofo fāmilí, ngāueʻangá, ʻapiakó, pe ʻi he ngāue fakafaifekaú? ʻI he taimi ʻoku tau fakakaukau ai ki ha tuʻunga pau, ʻe faingofua ange ai ke tau ʻiloʻi ʻa e founga ʻoku fiemaʻu ai ʻe Sihova ke tau ngāueʻaki ʻa e fakamatalá.

12. ʻE lava fēfē ke tokoniʻi kitautolu ʻe heʻetau ʻū tohí mo e ngaahi fakatahá ke tau ʻiloʻi ʻa e anga ʻo e fakakaukau ʻa Sihova ki ha ngaahi meʻa?

12 Ko e founga ʻe taha ke ʻiloʻi ai ʻa e fakakaukau ʻa Sihová, ko e tokanga lelei ki he meʻa ʻoku akoʻi mai ʻe heʻene kautahá mei he Tohi Tapú. Ko e fakatātaá, ʻi he taimi ʻoku fiemaʻu ai ke tau fai ha fili, ʻe lava ke tokoniʻi kitautolu ʻe he Watch Tower Publications Index mo e Tataki Fakaefekumi Maʻá e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ke tau ʻiloʻi ʻa e fakakaukau ʻa Sihová. ʻE lava ke tau toe maʻu ʻaonga mei heʻetau ngaahi fakataha faka-Kalisitiané ʻi he taimi ʻoku tau fanongo lelei mo fai ai ha talí pea pehē ki he taimi ʻoku tau fakalaulauloto ki he meʻa ʻoku akoʻi mai aí. ʻE tokoniʻi heni kitautolu ke tau ako ke fakakaukau ʻo hangē ko Sihová. Ko e olá, te tau malava ai ke fai ha ngaahi fili ʻe fakahōifua kiate iá pea te ne tāpuakiʻi ai kitautolu.

FAKALAULAULOTO KI HE FAKAKAUKAU ʻA SIHOVÁ KI MUʻA KE KE FAI HA FILI

13. ʻOmai ha fakatātā ki he founga ʻe lava ke tau fai ai ha fili fakapotopoto ʻi he taimi ʻoku tau fakakaukau ai ki he anga ʻo e fakakaukau ʻa Sihová.

13 Tau vakai angé ki ha fakatātā ʻo e founga ʻe lava ke tau fai ai ha fili fakapotopoto, ʻi he taimi ʻoku tau fakakaukau ai ki he anga ʻo e fakakaukau ʻa Sihová. Mahalo te ke saiʻia ke tāimuʻa. Kuó ke fai ha ngaahi liliu ʻi hoʻo moʻuí koeʻuhí kae lava ke ke fakamoleki ʻa e taimi lahi ange ʻi he ngāue fakafaifekaú. Ka ʻoku teʻeki ke ke fakapapauʻi pe ko e moʻoni te ke kei fiefia pē lolotonga ʻoku siʻisiʻi ʻa e paʻangá mo e meʻa fakamatelie kehe ʻokú ke maʻú. Ko hono moʻoní, ʻoku ʻikai ke fakahaaʻi mai ʻe he Tohi Tapú kuo pau ke tau tāimuʻa kae toki tauhi ai kia Sihova. ʻOku lava ke hokohoko atu ʻetau tauhi faitōnunga kiate iá ʻi he tuʻunga ko e kau malanga. Ka ʻi he tafaʻaki ʻe tahá, naʻe pehē ʻe Sīsū, ʻe tāpuakiʻi ʻe Sihova ʻa e faʻahinga ʻoku nau fai ʻa e ngaahi feilaulau maʻá e Puleʻangá. (Lau ʻa e Luke 18:29, 30.) ʻOku toe pehē ʻe he Tohi Tapú ʻoku hōifua ʻa Sihova ʻi heʻetau fai ʻa e kotoa ʻo ʻetau malavá ke fakahīkihikiʻi iá, pea ʻokú ne loto ke tau tauhi fiefia kiate ia. (Saame 119:108; 2 Kol. 9:7) ʻI heʻetau lotu fekauʻaki mo e ngaahi meʻa ko ení pea fakalaulauloto ki aí, ʻe lava ke tau fai ai ha fili ʻe ʻaonga ia ʻi hotau tuʻungá pea ʻe tāpuakiʻi ia ʻe Sihová.

14. ʻE anga-fēfē ke ke fakapapauʻi pe ko e sitaila vala ko ení ʻoku fakahōifua kia Sihova

14 Ko e fakatātā eni ʻe taha: ʻOkú ʻi ai ha sitaila pau ʻo e valá ʻokú ke saiʻia moʻoni ai, ka ʻokú ke ʻiloʻi ʻe hoko nai eni ʻo ʻita ai ha niʻihi ʻi he fakatahaʻangá kapau te ke tui ʻa e vala ko iá. ʻOku ʻikai ha lave ʻa e Tohi Tapú ki he sitaila pau ko iá. Ko ia ʻe lava fēfē ke ke ʻiloʻi ʻa e fakakaukau ʻa Sihová? ʻOku tala mai ʻe he Tohi Tapú: “ʻOku ou loto ki he kakai fefiné ke nau teuʻi kinautolu ʻi he kofu ʻoku ngali ke ʻai, fakataha mo e anga-fakanānā mo e fakakaukau lelei, ʻo ʻikai ʻaki ʻa e ngaahi sitaila ʻo e fī ʻo e ʻulú mo e koula pe ngaahi mataʻitofe pe vala totongi mamafa ʻaupito, ka ʻi he founga ʻoku totonu ki he kakai fefine ʻoku nau taku ʻoku nau anga-līʻoa ki he ʻOtuá, ʻa ia, ʻoku fakafou ʻi he ngaahi ngāue lelei.” (1 Tīm. 2:9, 10) Ko e moʻoni, ko e kau sevāniti kotoa ʻa Sihová, kau ai ʻa e kakai tangatá ʻe lava ke nau ako mei he ngaahi lea ko ení. ʻI he taimi ʻoku tau anga-fakanānā aí, ʻoku tau fakakaukau ai ki he anga ʻo e ongoʻi ʻa e niʻihi kehé fekauʻaki mo e vala ʻoku tau fili ke tuí. Pea koeʻuhí ʻoku tau ʻofa ʻi hotau fanga tokouá, ʻoku tau fakaʻehiʻehi ai mei hono fakaʻitaʻi pe fakalotomamahiʻi kinautolú. (1 Kol. 10:23, 24; Fil. 3:17) Kapau te tau fakakaukau ki he meʻa ʻoku leaʻaki ʻe he Tohi Tapú mo e anga ʻo e fakakaukau ʻa Sihová, ʻe lava ke tau fai ha ngaahi fili te ne hōifua aí.

15, 16. (a)Ko e hā ʻa e ongoʻi ʻa Sihova kapau ʻoku tau hanganaki fakakaukau ki he ngaahi meʻa fakaeʻulungaanga taʻetaau fakaefehokotaki fakasinó? (e) ʻI heʻetau fili ʻa e fakafiefiá, ʻe lava fēfē ke tau ʻiloʻi ʻa e meʻa ʻoku hōifua ki ai ʻa Sihová? (f) ʻOku totonu ke fēfē ʻetau fai ʻa e ngaahi fili ʻoku mātuʻaki mahuʻingá?

15 ʻI he Tohi Tapú, ʻoku tau ako ai ki he loto-mamahi lahi ʻa Sihova ʻi he taimi ʻoku fai ai ʻe he kakaí ʻa e ngaahi meʻa fulikivanú mo e taimi ʻoku nau fakakaukau ai ki he ngaahi meʻa ʻoku koví. (Lau ʻa e Sēnesi 6:5, 6.) ʻOku hā mahino ʻoku ʻikai finangalo ʻa Sihova ke tau fakaʻānaua ki he ngaahi meʻa fakaeʻulungaanga taʻetaau fakaefehokotaki fakasinó. Ko e moʻoni, kapau te tau hanganaki fakakaukau ki he ngaahi meʻa ko ení, ʻe lava ke tau fakahoko nai ia. ʻI hono kehé, ʻoku loto ʻa Sihova ke tau fakakaukau ki he ngaahi meʻa ʻoku maʻa mo leleí. Naʻe tohi ʻe he ākonga ko Sēmisí fekauʻaki mo e poto ʻo Sihová, “ʻuluakí ʻoku maʻa, hoko ai ʻa e fakamelino, fakaʻatuʻi, mateuteu ke talangofua, fonu ʻi he meesi mo e ngaahi fua lelei, taʻefilifilimānako, ʻikai ke mālualoi.” (Sēm. 3:17) Ko ia, ʻoku akoʻi mai ʻe he Tohi Tapú kuo pau ke tau fakaʻehiʻehi mei ha fakafiefia pē ʻe lava ke fakatupunga ai kitautolu ke tau sioloto pe holi ki he ngaahi meʻa ʻoku kovi mo taʻemaʻá. Pea kapau te tau mahinoʻi lelei ʻa e meʻa ʻoku ʻofa ai ʻa Sihová mo e meʻa ʻokú ne fehiʻa aí, ʻe faingofua kia kitautolu ke tau ʻiloʻi ʻa e ʻū tohi, faiva pe keimi ke tau filí. Heʻikai leva ke tau fiemaʻu ke toe ʻeke ki he niʻihi kehé ʻa e meʻa ʻoku totonu ke tau faí.

16 ʻI he taimi ʻoku fiemaʻu ai ke tau fai ha fili, ʻoku lahi ʻa e ngaahi fakakaukau kehekehe ʻe lava ke tau fili mei aí ʻa ia ʻe fakahōifua kotoa kia Sihova. Ka ʻi he taimi ʻoku fiemaʻu ai ke tau fai ha fili mātuʻaki mahuʻinga, ʻe lelei nai ke tau kole ki ha taha ʻi he kau mātuʻá pe ko ha tokoua pe tuofefine matuʻotuʻa ke nau ʻomai ha faleʻi. (Tai. 2:3-5; Sēm. 5:13-15) Ko hono moʻoní, ʻoku ʻikai totonu ke tau kole ki he tokotaha ko iá ke ne fai ha fili maʻatautolu. ʻI hono kehé, ʻoku fiemaʻu ke tau fakakaukau fakalelei ki he meʻa ʻoku tau ʻilo mei he Tohi Tapú pea fai leva ʻetau filí tonu. (Hep. 5:14) Naʻe pehē ʻe he ʻapositolo ko Paulá: “Ko e tokotaha taki taha te ne fua ʻene kavenga pē ʻaʻana.”​—Kal. 6:5.

17. Ko e hā ʻa e ngaahi ʻaonga te tau maʻu ʻi hono fai ʻa e ngaahi fili ʻoku fakahōifua kia Sihová?

17 ʻI he taimi ʻoku tau fai ai ʻa e fili ʻoku fakahōifua kia Sihová, ʻoku tau ʻunuʻunu ofi ange ai kiate ia pea maʻu ʻene hōifuá mo e tāpuakí. (Sēm. 4:8) ʻE hoko leva ai ʻetau tui kia Sihová ʻo mālohi ange. Ko ia, tau fakalaulauloto ki he meʻa ʻoku tau lau ʻi he Tohi Tapú koeʻuhí ke tau lava ai ʻo mahinoʻi ʻa e anga ʻene fakakaukaú. Ko e moʻoni, ʻe ʻi ai maʻu pē ʻa e meʻa foʻou ke tau ako fekauʻaki mo Sihova. (Siope 26:14) Ka ʻo kapau te tau ngāue mālohi ke ako fekauʻaki mo ia ʻi he taimí ni, te tau hoko ai ʻo poto pea malava ke tau fai ha ngaahi fili ʻoku leleí. (Pal. 2:1-5) Ko e ngaahi fakakaukau mo e ngaahi palani ʻa e tangatá ʻoku feliliuaki, ka ʻoku ʻikai ʻaupito liliu ʻa Sihova. Naʻe pehē ʻe he tokotaha-tohi-sāmé: “Ko e tuʻutuʻuni ʻa Sihova ʻe tuʻu ʻo taʻengata, ko e ngaahi fakakaukau ʻa hono finangalo ʻe laui toʻutangata.” (Saame 33:11) ʻOku hā mahino, ʻe lava ke tau fai ʻa e ngaahi fili lelei tahá ʻi heʻetau ako ke fakakaukau ki he anga ʻo e fakakaukau ʻa Sihová pea fai leva ʻa e meʻa ʻokú ne hōifua aí.