Skip to content

Skip to table of contents

Kuo pau ke ngāueʻaki ʻe he kau Kalisitiané honau konisēnisi kuo akoʻi ʻe he Tohi Tapú ʻi heʻenau fakafeangai ki he kau ʻōfisa fakapuleʻangá

Fehuʻi mei he Kau Lautohí

Fehuʻi mei he Kau Lautohí

Ko e hā ʻe lava ke ne tokoniʻi ʻa e kau Kalisitiané ke nau fakapapauʻi pe ʻoku totonu ke nau foaki ha meʻaʻofa pe ko ha tipi ki he kau ngāue fakapuleʻangá?

ʻOku lahi ʻa e moʻoniʻi meʻa ʻoku fiemaʻu ke tau manatuʻi maʻu pē. Kuo pau ki he kau Kalisitiané ke nau faitotonú. ʻOku nau maʻu ʻa e fatongia ke talangofua ki he lao ʻo e fonuá ʻi he taimi ʻoku ʻikai ai ke fepaki mo e lao ʻa Sihová. (Māt. 22:21; Loma 13:1, 2; Hep. 13:18) ʻOku nau toe feinga foki ke fakaʻapaʻapaʻi ʻa e ngaahi anga fakafonua mo e fakakaukau ʻa e kakai ʻo e feituʻu ko iá pea nau ‘ʻofa ki honau kaungāʻapí ʻo hangē pē ko ʻenau ʻofa kiate kinautolú.’ (Māt. 22:39; Loma 12:17, 18; 1 Tes. 4:11, 12) Ko hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko iá ʻe kaunga nai ia ki he anga ʻo e vakai ʻa e kau Kalisitiane ʻi he tafaʻaki kehekehe ʻo e māmaní ki hono foaki ha meʻaʻofa mo ha tipi.

ʻI he ngaahi feituʻu lahi, ʻoku ʻikai fiemaʻu ke foaki ʻe ha mēmipa ʻo e koló ha faʻahinga meʻa ki he kau ngāue fakapuleʻangá ke ne toki maʻu ai ha meʻa ʻoku ʻi ai ʻene totonu ki ai. ʻOku fakahoko ʻe he kau ngāue fakapuleʻangá ʻa e ngaahi ngāue ʻoku totongi ai kinautolu ʻe he puleʻangá, pea ʻoku ʻikai ke nau ʻeke pe ʻamanekina ke maʻu ha meʻa ʻo tānaki atu ki heʻenau vahe anga-mahení. ʻI he ngaahi fonua lahi, ʻoku taʻefakalao ki he kau ngāue fakapuleʻangá ke nau kumi pe tali ha faʻahinga totongi ki ha ngāue ʻoku fakalao pē ia, naʻa mo ʻenau feinga ke totongi ʻa e ngāue ʻoku totonu pē ke nau faí. Ko ha meʻaʻofa pehē ʻe fai ʻa e vakai ki ai ko ha totongi fufū, neongo kapau heʻikai ke liliu ʻe he meʻaʻofa ko iá ʻa e ola ʻo e ngāue naʻe faí. Pe ko fē pē ʻa e feituʻu ʻoku hoko aí, ko e fehuʻi pe ʻe foaki nai ʻe ha Kalisitiane ha meʻaʻofa pe tipi ki he kau ngāue fakapuleʻangá ʻoku ʻikai toe fehuʻia ia. Ko e ngaahi meʻaʻofa ko iá ʻoku ʻikai pē ke totonu.

Kae kehe, ko e kau ngāue fakapuleʻanga ʻi he ngaahi feituʻu ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha lao peheé pe ʻoku ʻikai ke fuʻu fakamālohiʻi ai ʻa e lao ko iá, naʻe ʻikai ke nau maʻu ʻa e fakakaukau tatau ki he ngāue ʻoku fakahokó. ʻI he ngaahi fonua ʻe niʻihi, ʻoku ngāuehalaʻaki ʻe he kau ʻōfisa fakapuleʻangá honau lakangá ke maʻu ai ha paʻanga pe ngaahi leleiʻia kehe mei he faʻahinga ʻoku nau ngāue ki aí, pea ʻoku ʻikai ke nau loto-lelei ke fai ha meʻa kae ʻoua kuo nau maʻu ha meʻaʻofa. ʻOku fiemaʻu ʻe he kau failēsisita malí, faʻahinga ʻoku nau tānaki ʻa e totongi tukuhaú, faʻahinga ʻoku nau fakaʻatā ha langa mo e hā fua ke ʻuluaki ʻoange ha tipi. Kapau ʻoku ʻikai ha tipi, ʻoku feinga nai ʻa e kau ʻōfisá ke fakafaingataʻaʻiaʻi lahi ʻa e ngāué, ʻo ʻikai malava ai ʻe he kau tangataʻifonuá ke maʻu ʻa e meʻa ʻoku ʻi ai ʻenau totonu fakalao ki aí. ʻOku aʻu ʻo līpooti mei he fonua ʻe taha ʻo pehē heʻikai ke fakahoko ʻe he kau tāmate afí ha ngāue fakavavevave ki ha fale ʻoku vela, kae ʻoua ke nau ʻuluaki maʻu ha tipi.

ʻI he taimi ʻe niʻihi, ʻe feʻungamālie nai ke foaki ha kiʻi meʻaʻofa ʻo e houngaʻia ki ha taha naʻá ne fakahoko lelei ʻene ngāué

ʻI he feituʻu ʻoku mafolalahia ai ʻa e tōʻonga naʻe fakamatala ki ai ʻi ʻolungá, ʻoku ongoʻi ai ʻe he niʻihi ʻoku faingataʻa ke fakaʻehiʻehi mei hano fai ha tipi. ʻI he ngaahi tuʻunga ko iá, ʻe vakai nai ha Kalisitiane ki he tipí ko ha toe totongi ia ʻoku fiemaʻu ke ne fakahoko koeʻuhí kae fai ha ngāue ʻoku totonu pē ia ke fai. Kae kehe, ʻi ha ʻātakai ʻoku ʻiloa ai ʻa e maumau-laó, ʻoku fiemaʻu ke tokanga ha Kalisitiane ke ne mahinoʻi māʻalaʻala ʻa e vakai ʻa e ʻOtuá ki he tonú mo e halá. Ko hono fai ha tipi ke maʻu ʻe ha taha ha meʻa ʻoku ʻi ai ʻene totonu fakalao ki aí, ka ʻi he tafaʻaki ʻe tahá, ko hono fai ha tipi ke fakahoko ha ngāue taʻefakalao. Ko ha feituʻu ʻoku failahia ai ʻa e maumau-laó, ʻoku ʻoange ai ʻe ha niʻihi ha tipi ki ha ʻōfisa koeʻuhí ke ne fai ha ngāue taʻetotonu pe ʻoange ki ha polisi pe ko ha ʻinisipēkita fakapuleʻanga ha “tipi” kae hao ai mei ha moʻua. Ko e moʻoni, ʻe hala ke totongi fufū ha taha ʻaki ha “meʻaʻofa,” ʻoku toe tatau pē mo e hala ʻete tali ha “meʻaʻofa” pehē. Pe ko e hā pē ʻa e foungá ʻe lava ke mioʻi ai ʻa e fakamaau totonú.​—ʻEki. 23:8; Teu. 16:19; Pal. 17:23.

Fakatatau ki he konisēnisi ʻo e kau Kalisitiane matuʻotuʻa kuo akoʻi ʻe he Tohi Tapú, ʻoku ʻikai ke fiemālie ʻa e tokolahi taha ke ʻoange ha tipi ʻoku ʻeke ʻe ha kau ʻōfisa. ʻOku nau ongoʻi ko hono fai iá te nau kau pe pouaki ai ʻa e kākaá. Ko ia ai, ʻoku ʻikai ke nau tali ʻa e kole ki ha faʻahinga meʻaʻofa pē.

Neongo ʻoku ʻiloʻi ʻe he kau Kalisitiane matuʻotuʻá ko hono foaki ha meʻaʻofa ke fai ha ngāue taʻefakalao ʻoku tatau pē ia mo e totongi fufuú, ko e ngaahi tuʻunga mo e fakakaukau ʻa e kakai ʻo e feituʻu ko iá ʻe fakaʻatā nai ai ha niʻihi ke nau foaki ha kiʻi meʻaʻofa ʻo e houngaʻia, ke fai ha ngāue pē ʻoku totonu ke fai pe ʻoua ʻe tautoloi ia. ʻI he ngaahi tuʻunga ʻe niʻihi, hili hano fai ha faitoʻo taʻetotongi ʻi ha falemahaki, ʻoku foaki ai ʻe he kau Kalisitiane ʻe niʻihi ha meʻaʻofa ki he kau toketaá mo e kau nēsí ko e fakahaaʻi ʻenau houngaʻia ki he faitoʻo naʻe faí. ʻOku nau ongoʻi tauʻatāina ke fai eni hili hono fai ʻa e faitoʻó, kae ʻikai ko hono ʻoange ki muʻa, koeʻuhí ke ʻoua ʻe pehē ko e meʻaʻofá ʻoku fakahuʻunga ia ko ha totongi fufū pe ko ha kole ke fai ha faitoʻo makehe.

ʻOku ʻikai malava ke fakamatalaʻi heni ʻa e tuʻunga ʻe ala hoko ʻi ha fonua pē. Ko ia ai, ʻi he fekauʻaki mo e ngaahi tuʻunga fakalotofonuá, ʻoku totonu ki he kau Kalisitiané ke nau tuli ki ha ʻalunga ʻe ʻosi angé ʻoku nau maʻu ha konisēnisi lelei, ʻi he taimi ʻoku fai ai ha fili ke foaki ha meʻaʻofa. (Loma 14:1-6) ʻOku totonu ke nau fakaʻehiʻehi mei he ngaahi tōʻonga maumau-laó. (Loma 13:1-7) ʻOku totonu ke nau fakaʻehiʻehi mei ha tōʻonga pē ʻe lumaʻi ai ʻa e huafa ʻo Sihová pe fakatūkiaʻi ai ʻa e niʻihi kehé. (Māt. 6:9; 1 Kol. 10:32) Pea ʻoku totonu ke tapua atu mei heʻenau ngaahi filí ʻenau ʻofa ki he kaungāʻapí.​—Mk. 12:31.

ʻE lava fēfē ke fakahāhā ʻe he fakatahaʻangá ʻenau fiefia ʻi he taimi ʻoku fai ai ha fanongonongo fekauʻaki mo hono toe fakafoki mai ha taha?

ʻI he Luke vahe 15, ʻoku tau maʻu ai ha talanoa fakatātā mahuʻinga ʻa Sīsū ʻo fekauʻaki mo ha tangata naʻe ʻi ai ʻene tākanga sipi ʻe toko 100. ʻI he taimi naʻe mole ai ʻa e taha ʻi he fanga sipí, naʻe tuku ʻe he tangatá ʻa e sipi ʻe 99 ʻi he toafá kae ʻalu ʻo kumi ʻa e sipi naʻe molé “kae ʻoua kuó ne maʻu ia.” Naʻe hoko atu ʻa Sīsū: “Pea ʻi he hili ʻene maʻu iá, ʻokú ne hili ia ʻi hono ongo umá mo fiefia. Pea ʻi heʻene aʻu ki ʻapí, ʻokú ne ui fakataha mai hono ngaahi kaungāmeʻá mo hono ngaahi kaungāʻapí, ʻo pehē kiate kinautolu, ‘Tau fiefia fakataha mo au, he kuó u maʻu ʻeku sipi naʻe molé.’” ʻI he fakaʻosí, naʻe pehē ʻe Sīsū: “ʻOku ou tala atu kiate kimoutolu, ʻe pehē pē foki ʻa e fiefia lahi ange ʻi hēvani ʻi he fakatomala ʻa ha faiangahala ʻe toko tahá, ʻi he toko hivangofulu-mā-hiva māʻoniʻoni ko ē ʻoku ʻikai ha fiemaʻu ke nau fakatomalá.”​—Luke 15:4-7.

ʻOku fakahaaʻi ʻi he potutohí, naʻe leaʻaki ʻe Sīsū ʻa e ngaahi lea ko ení koeʻuhí ke fakatonutonu ʻaki ʻa e fakakaukau ʻa e kau sikalaipé mo e kau Fālesí, ʻa ia naʻa nau fakaangaʻi ia ʻi heʻene feohi mo e kau tānaki tukuhaú mo e kau faiangahalá. (Luke 15:1-3) Naʻe fakahaaʻi ʻe Sīsū ʻoku ʻi ai ʻa e fiefia ʻi hēvani ʻi he taimi ʻoku fakatomala ai ha tokotaha faiangahala. Te tau ʻeke nai, ‘Koeʻuhí ko e ʻi ai ʻa e fiefia ʻi hēvaní, ʻikai ʻoku totonu ke ʻi ai foki mo e fiefia ʻi he māmaní ʻi he taimi kuo fakatomala, tafoki pea ʻai ʻe he tokotaha faiangahalá ke hangatonu ʻa e ngaahi hala ki hono vaʻé?’​—Hep. 12:13.

ʻI he taimi ʻoku toe fakafoki mai ai ha taha ʻi he fakatahaʻangá, ʻoku tau maʻu ʻa e ʻuhinga lelei ke fiefia ai. ʻE fiemaʻu ki he tokotaha ko iá ke hokohoko atu ʻene tauhi anga-tonu ki he ʻOtuá, ka kuo pau ke ne fakatomala kae lava ke toe fakafoki mai ia, pea ʻoku tau fiefia ʻi heʻene fakatomalá. Ko ia ai, te tau pasipasi loto-lelei mo anga-fakaʻapaʻapa nai ʻi he taimi ʻoku fanongonongo ai ʻe he kau mātuʻá ʻa hono toe fakafoki maí.

Ko e hā naʻá ne ʻai ʻa e vai ʻi Selusalema ko Petesetá ke “ngaue”?

Ko e kakai ʻe niʻihi ʻi Selusalema ʻi he ʻaho ʻo Sīsuú naʻa nau fakakaukau naʻe maʻu ʻe he vai ko Petesetá ʻa e mālohi ke fakamoʻui mahaki ʻi he taimi naʻe “ngaue” ai ʻa e vaí. (Sione 5:1-7) Ko e olá, naʻe feinga ai ʻa e kakaí ke nau fakatahataha mai ki he feituʻu ko ení.

Naʻe ʻiloa ia ko e vai kaukau fakaeouau faka-Siú. Ke lahi feʻunga maʻu pē ʻa e vaí, naʻe tafe mai ia mei ha tānakiʻanga vai ʻi he tafaʻakí ʻa ia naʻá na tuʻu fakataha pē ʻi he feituʻu tatau. Kuo fakahaaʻi ʻi he fakatotolo fekauʻaki mo e feituʻu ko ení, ko e ongo vaí naʻe vaheʻi kinaua ʻaki ha ʻā. Ko e matapā ʻi loto ʻi he ʻā ko ení naʻe lava ke fakaava ia kae malava ke tafe mai ʻa e vaí mei he tānakiʻanga vaí ʻo fou mai ia ʻi ha fakatafenga vai ʻi lalo ʻi he vai ko Petesetá. ʻI he taimi ko iá, koeʻuhi ko e tafe vave mai ʻa e vaí naʻe pau ke ngaue ai ʻa e fukahi vaí.

ʻOku mahuʻinga ke fakatokangaʻi ʻa e Sione 5:4, naʻe pehē ai naʻe hanga ʻe ha ʻāngelo ʻo ueʻi ʻa e vaí ka naʻe ʻikai ke hā ia ʻi he ngaahi muʻaki maniusikilipi faka-Kalisi falalaʻangá, ʻo hangē ko e fourth-century Codex Sinaiticus. Kae kehe, ʻi Petesetá, naʻe fakamoʻui ai ʻe Sīsū ha tangata naʻe puke ʻi he taʻu ʻe 38. Naʻe fakamoʻui ʻa e tangatá ʻi he taimi pē ko iá ʻo ʻikai fiemaʻu ke ne hifo ki he vaí.