Skip to content

Skip to table of contents

Anga-Malū—‘E Lava Fēfē ke ‘Aonga Kiate Kitautolu?

Anga-Malū—‘E Lava Fēfē ke ‘Aonga Kiate Kitautolu?

“Ko ha tokotaha natula mā au,” ko e fakamatala ia ‘a Selá, * “pea ‘oku ‘ikai ke u fu‘u loto-ma‘u. ‘Oku ‘ikai ke u fu‘u ongo‘i fiemālie ‘i he‘eku ‘i he kakai ‘oku anga-fefeka pea anga-mālohi. Ka ‘oku ou fiemālie ‘i ha taha ‘oku anga-malū mo anga-fakatōkilalo. ‘Oku lava ke u talanoa ki he tokotaha ko iá, vahevahe ‘eku ngaahi ongo‘í pea lāulea ki he‘eku ngaahi palopalemá. Ko hoku ngaahi kaume‘a lelei tahá ‘oku nau peheni.”

‘Oku hā mei he fakamatala ‘a Selá ko e anga-maluú ‘oku tohoaki‘i mai ai ‘a e ni‘ihi kehé. Ko e anga-maluú ‘oku toe fakahōifua kia Sihova. ‘Oku faka‘ai‘ai kitautolu ‘e he‘ene Folofolá: “Mou kofu‘aki kimoutolu ‘a e . . . anga-malū.” (Kol. 3:12) Ko e hā ‘a e anga-malū? Na‘e anga-fēfē hono fakahāhā ‘e Sīsū ‘a e anga-maluú? Pea ‘e anga-fēfē hono ‘ai ‘e he ‘ulungaanga ko ení kitautolu ke fiefia ange?

KO E HĀ ‘A E ANGA-MALŪ?

Ko e anga-maluú ko ha ongo‘i ia ‘i loto ‘o e nonga. Ko ha tokotaha anga-malū ‘okú ne fakafeangai ki he ni‘ihi kehé ‘i he anga-fakaalaala, anga-‘ofa pea ‘oku malava ke ne fehangahangai mo e ngaahi me‘a fakatupu ‘ita ‘i he mo‘uí ‘i he nonga mo e mapule‘i-kita.

Ko e anga-maluú ko ha faka‘ilonga ia ‘o e mālohi ‘i loto. Ko e fo‘i lea faka-Kalisi ki he “anga-maluú” na‘e fakamatala‘i‘aki ha hoosi hehengi ka kuo ako‘i. ‘Oku kei mālohi pē ‘a e hōsí ka kuo ako‘i ia ke ne mapule‘i hono iví. ‘I he tu‘unga meimei tatau, ‘i he‘etau anga-maluú, ‘oku tau mapule‘i ai ‘etau hehema ta‘ehaohaoá pea tauhi ‘a e melino mo e ni‘ihi kehé.

‘Oku tau fakakaukau nai ‘‘Oku ‘ikai ko ha tokotaha natula anga-malū au.’ Ko e kakai tokolahi ‘oku anga-fefeka mo ‘ikai anga-kātaki. Ko ia ‘e mātu‘aki faingata‘a nai kiate kitautolu ke anga-malū. (Loma 7:19) ‘Oku hā mahino, ‘oku fiema‘u ‘a e feinga mālohi ke fakatupulekina ‘a e anga-maluú, ka ko e laumālie mā‘oni‘oni ‘o Sihová ‘e lava ke ne tokoni‘i kitautolu ke fakaivimālohi‘i ‘etau fakapapau ke a‘usia ‘etau taumu‘á. (Kal. 5:22, 23) Ko e hā ‘oku totonu ai ke tau fai ‘a e feinga mālohi ke fakatupulekina ‘a e anga-maluú?

Ko e anga-maluú ko ha ‘ulungaanga ‘okú ne tohoaki‘i mai ‘a e kakaí. Hangē ko ia na‘e lave ki ai ‘a Selá, ‘oku tau ongo‘i fiemālie ‘i he feohi mo ha tokotaha anga-malū. Ko Sīsuú, ko ha fa‘ifa‘itaki‘anga lelei ‘aupito ia ‘o e anga-maluú mo e anga-leleí. (2 Kol. 10:1) Na‘a mo e fānau na‘e ‘ikai ke nau ‘ilo‘i iá, na‘a nau loto ke ofi kiate ia.—Mk. 10:13-16.

‘Oku ‘ikai ngata pē ‘a e lelei ‘a e anga-maluú kiate kitautolú kae toe pehē ki he ni‘ihi takatakai ‘iate kitautolú. Kapau ‘oku tau anga-malū, he‘ikai ke tau vave ke ‘ita. (Pal. 16:32) ‘Oku tau faka‘ehi‘ehi ai mei he ongo‘i kovi ‘oku malanga hake ‘i he‘etau faka‘ita‘i ha taha, tautefito ki ha tokotaha ‘oku tau ‘ofa ai. Pea ‘e ma‘u ‘aonga ‘a e ni‘ihi kehé kapau ‘oku tau mapule‘i ‘etau ngaahi ongo‘í mo e tō‘ongá pea ‘ikai fakalotomamahi‘i kinautolu.

KO E FA‘IFA‘ITAKI‘ANGA HAOHAOA ‘O E ANGA-MALUÚ

Na‘e anga-malū ‘a Sīsū ki he tokotaha kotoa neongo na‘e lahi hono ngaahi fatongiá pea fu‘u femo‘uekina. Ko e tokolahi ‘i hono ‘ahó, na‘a nau faingata‘a‘ia mo ongosia pea na‘a nau fiema‘u ha fakaivifo‘ou. Kuo pau pē na‘a nau ongo‘i fiemālie ‘i hono tala ange ‘e Sīsū kiate kinautolu: “Ha‘u kiate au, . . . he ‘oku ou anga-malū mo loto-fakatōkilalo”!—Māt. 11:28, 29.

‘E lava fēfē ke tau fakatupulekina ‘a e anga-malū na‘e fakahāhā ‘e Sīsū? ‘Oku tau ako ‘a e Folofola ‘a e ‘Otuá ke ‘ilo‘i ‘a e founga ‘o e fakafeangai ‘a Sīsū ki he kakaí mo ‘ene fakalelei‘i ‘a e ngaahi tu‘unga faingata‘á. Pea ‘i he‘etau fehangahangai leva mo e ngaahi tu‘unga ‘oku ‘ahi‘ahi‘i ai ‘etau anga-maluú, ‘oku tau feinga ke fakafeangai ‘o hangē ko Sīsuú. (1 Pita 2:21) Fakakaukau ki he me‘a ‘e tolu na‘á ne tokoni‘i ‘a Sīsū ke hoko ‘o anga-maluú.

Na‘e anga-fakatōkilalo mo‘oni ‘a Sīsū. Na‘e pehē ‘e Sīsū na‘á ne “anga-malū mo loto-fakatōkilalo.” (Māt. 11:29) ‘I hono fakamatala‘i ‘i he Tohi Tapú ‘a e ongo ‘ulungaanga ko ení ‘okú na ō fakataha pē koe‘uhí ko e anga-maluú ‘oku vāofi ‘aupito mo e anga-fakatōkilaló. (‘Ef. 4:1-3) He ko e hā hono ‘uhingá?

Ko e anga-fakatōkilaló ‘okú ne tokoni‘i kitautolu ke faka‘ehi‘ehi mei he hoko ‘o fu‘u fakamātoato pe hoko ‘o mamahingofua. Ko e hā ‘a e fakafeangai ‘a Sīsū ki he ni‘ihi na‘a nau fakaanga‘i ta‘etotonu ia ki he hoko ‘o “kai fakaputa mo fa‘a inu uaine lahi”? Na‘á ne tali ‘a e fakaangá ‘aki hono ngaahi ‘ulungaanga leleí peá ne lave “‘oku fakamo‘oni‘i ‘a e mā‘oni‘oni ‘a potó ‘e he‘ene ngaahi ngāué.”—Māt. 11:19.

Feinga ke tali anga-malū ki ha taha ‘okú ne fai ha lea ta‘efakakaukau‘i atu kiate koe ‘i ha fa‘ahinga founga. ‘Oku pehē ‘e Pita, ko ha mātu‘a ‘i ‘Afilika Tonga: “‘I he taimi ‘oku ou ‘ita ai ‘i ha taha koe‘uhi ko ha me‘a ‘okú ne lea‘akí, ‘oku ou ‘eke hifo, ‘‘E fēfē nai ha fakafeangai ‘a Sīsū?’” ‘Okú ne pehē: “Kuó u ako ke ‘oua ‘e hoko ‘o fu‘u fakamātoato.”

Na‘e mahino‘i ‘e Sīsū ‘oku ta‘ehaohaoa ‘a e fa‘ahinga ‘o e tangatá. Na‘e loto ‘a e kau ākonga ‘a Sīsuú ke fai ‘a e me‘a ‘oku totonu, ka koe‘uhi ko ‘enau ta‘ehaohaoá na‘e ‘ikai ke faingofua ma‘u pē. Ko e fakatātaá, ‘i he pō ki mu‘a ke pekia ‘a Sīsuú, ko Pita, Sēmisi mo Sione, na‘e ‘ikai ke nau lava ‘o ‘oatu ‘a e poupou na‘á ne fiema‘ú. Na‘e ‘ilo‘i ‘e Sīsū “ko e mo‘oni, ‘oku vēkeveke ‘a laumālie ka ‘oku vaivai ‘a kakano.” (Māt. 26:40, 41) Koe‘uhi na‘e mahino‘i eni ‘e Sīsū, na‘e ‘ikai te ne ‘ita ki he‘ene kau ‘apositoló.

Ko Menitī, ko ha tuofefine na‘á ne fu‘u fakaanga tōtu‘a, ka ‘i he taimí ni ‘okú ne feinga mālohi ke fa‘ifa‘itaki ki he fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a Sīsū ‘o e anga-maluú. ‘Okú ne pehē, “‘Oku ou feinga ke manatu‘i ko e taha kotoa ‘oku ta‘ehaohaoa pea tokangataha ki he ngaahi ‘ulungaanga lelei ‘o e kakaí ‘o hangē ko ia ko Sihova.” ‘E lava nai ‘e he vakai manava‘ofa ‘a Sīsū ki he ta‘ehaohaoá ‘o toe tokoni‘i koe ke fakafeangai anga-malū ki he ni‘ihi kehé?

Na‘e falala ‘a Sīsū ki he ‘Otuá. Lolotonga ‘a e ‘i māmani ‘a Sīsuú, na‘á ne kātekina ‘a e fakafeangai ta‘etotonu. Na‘e ‘ikai ke nau mahino‘i ia, ta‘etoka‘i pea fakamamahi‘i. Neongo ia, na‘á ne hanganaki anga-malū koe‘uhi “na‘á ne tuku atu ‘a ia tonu ki he Tokotaha ‘oku fakamaau mā‘oni‘oní.” (1 Pita 2:23) Na‘e ‘ilo‘i ‘e Sīsū ‘e tokoni‘i ia ‘e he‘ene Tamaí ke kātaki pea te ne tautea‘i ‘a e fa‘ahinga na‘e fakafeangai ta‘etotonu angé ‘i he taimi fe‘ungamālié.

Kapau ‘oku fai mai ha fakafeangai ta‘etotonu pea tau hoko ai ‘o ‘ita, te tau ‘ai nai ‘a e ngaahi me‘á ke kovi ange. Ko e ‘uhinga ia ‘oku fakamanatu mai ai ‘a e Folofolá: “Ko e ‘ita ‘a e tangatá ‘oku ‘ikai te ne fakahāhā ai ‘a e mā‘oni‘oni ‘a e ‘Otuá.” (Sēm. 1:20) Na‘a mo ‘etau ma‘u ha ‘uhinga ke ‘itá, ko e ta‘ehaohaoá te ne taki atu kitautolu ke fakafeangai ‘i ha founga hala.

Ko ha tuofefine mei Siamane ko Kefi, na‘á ne fa‘a fakakaukau, ‘Kapau he‘ikai ke ke taukapo‘i koe he‘ikai ha taha te ne fai ia ma‘au.’ Ka ‘i he‘ene ako ke falala kia Sihová, na‘e liliu ‘ene fakakaukaú. “‘Oku ‘ikai kei fiema‘u ke u kumi kalofanga,” ko ‘ene laú ia. “‘Oku ou ongo‘i tau‘atāina ke ngāue anga-malū ‘i hono ‘ilo‘i ‘oku mapule‘i lelei ‘e Sihova ‘a e me‘a kotoa pē.” Kapau kuo ma‘ukovia koe ‘e ha fakamaau ta‘etotonu, muimui ‘i he fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a Sīsuú ‘i he falala ki he ‘Otuá te ne tokoni‘i mo koe ke tauhi ma‘u ha laumālie anga-maluú.

“FIEFIA Ē KO E KAU ANGA-MALUÚ”

‘E anga-fēfē hono tokoni‘i kitautolu ‘e he anga-maluú ‘i he ngaahi tu‘unga faingata‘á?

Na‘e pehē ‘e Sīsū kapau ‘oku tau loto ke fiefia, kuo pau ke tau anga-malū. Na‘á ne pehē, “Fiefia ē ko e kau anga-maluú.” (Māt. 5:5) Fakatokanga‘i ‘a e tokoni ‘a e anga-maluú ‘i he ngaahi tu‘unga ko ení.

Ko e anga-maluú te ne fakalelei‘i ‘a e ngaahi palopalema ‘i he nofo malí. ‘Oku pehē ‘e Lōpeti, ko ha tokoua mei ‘Aositelēlia, “Na‘á ku fai ha ngaahi lea fakalotomamahi ki hoku uaifí, ka na‘e ‘ikai ko ‘eku taumu‘á ia. Ka ‘oku ‘ikai lava ke toe fakafoki mai ‘a e ngaahi lea ‘ita ko iá. Na‘á ku ongo‘i kovi ‘aupito ‘i he‘eku sio ki he‘ene loto-mamahí.”

“Ko e kotoa ‘o kitautolú ‘oku tau tūkia ‘o tā-tu‘o-lahi” ‘i he‘etau leá pea ko ‘etau ngaahi lea ta‘efakakaukau‘í ‘e fakamanamana‘i ai ‘a e melino ‘etau nofo malí. (Sēm. 3:2) ‘I he ngaahi taimi peheé, ‘e tokoni‘i kitautolu ‘e he anga-maluú ke hanganaki nonga pea mapule‘i hotau ‘eleló.—Pal. 17:27.

Na‘e ngāue mālohi ‘a Lōpeti ke fakatupulekina ‘a e nonga mo e mapule‘i-kita. Ko e hā ‘a e olá? ‘Okú ne pehē, “‘I he taimi ní, ‘i he taimi ‘oku ou ta‘efelotoi ai mo hoku uaifí, ‘oku ou feinga mālohi ke fanongo lelei, lea anga-malū pea ‘oua ‘e hoko ‘o ‘ita. ‘Oku lelei ange hoku vaha‘angatae mo hoku uaifí.”

‘Oku tokoni‘i kitautolu ‘e he anga-maluú ke vā lelei ange mo e ni‘ihi kehé. Ko e fa‘ahinga ‘itangofuá, ‘oku tokosi‘i pē honau kaume‘á. Ka ko e anga-maluú ‘okú ne tokoni‘i kitautolu “ke tauhi ma‘u ‘a e . . . ha‘i fā‘ūtaha ko e melinó.” (‘Ef. 4:2, 3.) Na‘e toe pehē ‘e Kefi, “Kuo ‘omai ‘e he anga-maluú ‘a e mālohi kiate au ke fakafeangai lelei ange ki he ni‘ihi kehé na‘a mo e fa‘ahinga ‘oku faingata‘a ke fetaulaki mo iá.”

Ko e anga-maluú ‘okú ne ‘omai ‘a e nonga ‘i loto. ‘Oku fakahoa ‘e he Tohi Tapú ‘a e “poto ‘oku mei ‘olungá” ki he anga-malū mo e melino. (Sēm. 3:13, 17) Ko ha tokotaha ‘oku anga-malū ‘okú ne ma‘u “ha loto ‘oku nonga.” (Pal. 14:30) Kuo ngāue mālohi ‘a Mātini ke fakatupulekina ‘a e anga-maluú, ‘okú ne pehē, “‘I he taimi ní ‘oku ‘ikai ke u kei tu‘ukāivi ai pē ke fai ‘a e ngaahi me‘á ‘o fakatatau ki he‘eku foungá pea ‘oku ou ma‘u ‘a e nonga lahi ange ‘i loto mo e fiefia.”

Ko e mo‘oni, kuo pau ke tau ngāue mālohi ke fakatupulekina ‘a e anga-maluú. ‘Oku pehē ‘e ha tokoua, “Ko hono mo‘oní, na‘a mo e ‘ahó ni ‘oku ou kei ‘ita tōlili ‘i loto ‘i he taimi ‘e ni‘ihi.” Ka ko Sihova, ‘okú ne fakalototo‘a‘i kitautolu ke tuli ki he anga-maluú te ne tokoni‘i kitautolu ‘i he fāinga ko ení. (‘Ai. 41:10; 1 Tīm. 6:11) ‘Oku lava ke ne ‘faka‘osi hotau ako‘í’ peá ne ‘‘ai ke tau mālohi.’ (1 Pita 5:10) Hangē ko e ‘apositolo ko Paulá, ‘e lava leva ke tau tapua atu ‘a e “anga-malū mo e anga-lelei ‘a e Kalaisí.”—2 Kol. 10:1.

^ pal. 2 Kuo liliu ‘a e ngaahi hingoa ‘e ni‘ihi.