Skip to content

Skip to table of contents

Fokotuʻutuʻu Maau ʻo Fehoanaki mo e Tohi ʻa e ʻOtuá

Fokotuʻutuʻu Maau ʻo Fehoanaki mo e Tohi ʻa e ʻOtuá

“Ko poto naʻe langa ai ʻe Sihova ʻa e fonua; naʻa ne fokotuʻu ʻa e langi ʻaki ʻa e mafai-ke-sivi.”​—PAL. 3:19.

HIVA: 6, 24

1, 2. (a) Ko e hā ʻoku leaʻaki ʻe he kakai ʻe niʻihi fekauʻaki mo e kautaha ʻa e ʻOtuá? (e) Ko e hā te tau lāulea ki ai ʻi he kupu ko ení?

 ʻOKU pehē ʻe he niʻihi: “ʻOku ʻikai fiemaʻu ha kautaha ke ne tataki koe. Ko e meʻa pē ʻoku fiemaʻú ko ho vahaʻangatae mo e ʻOtuá.” ʻOku moʻoni ia? Ko e hā ʻoku fakahaaʻi ʻe he ngaahi moʻoniʻi meʻá?

2 ʻI he kupu ko ení, te tau sio ai ki he anga hono fai ʻe Sihova ʻa e ngaahi meʻá ʻi he founga maau pea ʻokú ne fokotuʻutuʻu maau hono kakaí. Te tau toe lāulea ai ki he meʻa ʻoku fiemaʻu ke tau fai ʻi he taimi ʻoku ʻomai ai ha fakahinohino mei he kautaha ʻa Sihová. (1 Kol. 14:33, 40) ʻI he ʻuluaki senitulí, naʻe muimui ʻa e kakai ʻa Sihová ki he fakahinohino ʻi he Folofolá pea naʻe malava ai ke nau malangaʻi ʻa e ongoongo leleí ʻi he ngaahi feituʻu lahi. Hangē ko kinautolú, ʻoku tau tuku ʻa e Tohi Tapú ke ne tataki kitautolu ʻi he ʻahó ni. Pea ʻoku tau talangofua ki he ngaahi fakahinohino ʻoku tau maʻu mei he kautaha ʻa e ʻOtuá. Ko e olá, ʻoku tau malava ai ke malangaʻi ʻa e ongoongo leleí ʻi māmani lahi. ʻOku tau toe tauhi ai ʻa e fakatahaʻangá ke maʻa, melino mo fāʻūtaha.

KO SIHOVÁ KO E ʻOTUA ʻO E MAAU

3. Ko e hā ʻokú ne fakatuipauʻi koe ko Sihová ko e ʻOtua ʻo e maau?

3 ʻI he taimi ʻoku tau sio ai ki he ngaahi meʻa naʻe fakatupu ʻe Sihová, ʻoku tau ʻiloʻi lelei ai ko e ʻOtua ia ʻo e maau. Naʻe “langa ai ʻe Sihova ʻa e fonua; naʻa ne fokotuʻu ʻa e langi ʻaki ʻa e mafai-ke-sivi.” (Pal. 3:19) ʻOku lahi ʻa e meʻa ʻoku ʻikai ke tau ʻilo ʻi he ngaahi meʻa naʻe fakatupu ʻe Sihová. Ko e moʻoni, “ko e ngananganaiki pe ʻo ha meʻa ʻoku tau fanongoa.” (Siope 26:14) Ka ʻoku hā mahino mei he kiʻi meʻa siʻi ʻoku tau ʻilo fekauʻaki mo hotau ʻunivēsí ʻene fokotuʻutuʻu maau ʻaupitó. (Saame 8:3, 4) ʻOku ngaʻunu ʻa e fetuʻu ʻe laui miliona ʻi he vavaá ʻi ha founga maau. Pea fakakaukau ki he founga ʻoku vilo takai ai ʻa e ngaahi palanite ʻi hotau sisitemi solá ki he laʻaá. ʻOku malava pē ʻa e founga fakaofo mo maau ko ení koeʻuhí he ko Sihova naʻá ne fokotuʻutuʻu maau ʻa e ngaʻunu holo ʻa e ngaahi palanité mo e ngaahi fetuʻú. ʻI heʻetau fakakaukau atu ki he anga ʻene ‘ngaohi ʻa e langí ʻi hono potó’ mo e māmaní, ʻoku tau loto ke fakahīkihikiʻi ia, lotu kiate ia pea mateaki kiate ia.​— Saame 136:1, 5-9.

4. Ko e hā kuo ʻikai malava ai ʻe he kau saienisí ʻo ʻomai ʻa e tali ki he ngaahi fehuʻi mahuʻingá?

4 Kuo ngāueʻaki ʻe he kau saienisí ʻa e ngaahi meʻa kuo nau ako fekauʻaki mo e ʻunivēsí mo hotau māmaní ke ʻai ʻetau moʻuí ke lelei ange. Ka kuo ʻikai malava ke nau tali ʻa e ngaahi fehuʻi mahuʻingá. Ko e fakatātaá, ʻoku ʻikai ke lava ʻe he kau ʻasitalōnomá ʻo tala mai kiate kitautolu ʻa e founga tofu pē naʻe kamata ai ʻa e ʻunivēsí pe ʻuhinga ʻoku ʻi ai ai ʻa e tangatá, fanga manú mo e ʻuluʻakaú ʻi he māmaní. Pea ʻoku ʻikai lava ʻe he tokolahi taha ʻo e kakaí ʻo fakamatalaʻi ʻa e ʻuhinga ʻoku maʻu ai ʻe he faʻahinga ʻo e tangatá ʻa e holi mālohi ke moʻui taʻengatá. (Koh. 3:11) Ko e ʻuhinga ʻe taha ʻoku ʻikai ke maʻu ai ʻe he kakaí ʻa e tali ki he ngaahi fehuʻi ko ení, he ʻoku tala ʻe he kau saienisí mo e niʻihi kehé ʻoku ʻikai ha ʻOtua ia pea ʻoku nau pouaki ʻa e ʻevalūsioó. Ka ʻoku ʻomai ʻe he ʻOtuá ʻa e talí ʻi heʻene Tohí tonu, ʻa e Tohi Tapú.

5. ʻI he founga fē ʻoku fakafalala ai ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ki he ngaahi lao ʻo natulá?

5 Naʻe fokotuʻu ʻe Sihova ʻa e ngaahi lao ʻo natulá. Ko e ngaahi lao ko ení ʻoku ʻikai liliu. ʻOku fakafalala ʻa e kau ngāue faka-ʻuhilá, kau palamá, kau ʻenisiniá, kau pailaté mo e kau toketā faitafá ʻi he ngaahi lao ko ení ki hono fai ʻenau ngāué. Ko e fakatātaá, ko e mafu ʻo e tangatá ʻoku tuʻu maʻu pē ia ʻi he feituʻu tatau ʻo e sinó, ʻi heʻene peheé ʻoku ʻiloʻi ai ʻe he toketā faitafá ʻa e feituʻu ʻoku tuʻu ai ʻa e mafú ʻi heʻene tokotaha mahaki taki taha. Pea ʻoku ʻiloʻi ʻe he tokotaha kotoa kapau ʻe puna ki lalo ha taha mei ha feituʻu māʻolunga, te ne tō pea ʻe lava ke ne mate. ʻOku tau talangofua ki he ngaahi lao ʻo natulá, ʻo hangē ko e kalāvité koeʻuhí ʻoku tau loto ke kei moʻui pē.

MEʻA KUO FOKOTUʻUTUʻU MAAU ʻE HE ʻOTUÁ

6. ʻOku anga-fēfē ʻetau ʻiloʻi ʻoku finangalo ʻa Sihova ke lotu ange ʻa e kakaí ʻi ha founga ʻoku fokotuʻutuʻu maau?

6 Naʻe fokotuʻutuʻu maau ʻe Sihova ʻa e ʻunivēsí ʻi he founga fakaofo moʻoni. Ko hono moʻoní, ʻokú ne finangalo ke lotu kiate ia hono kakaí ʻi ha tuʻunga ʻoku fokotuʻutuʻu maau. ʻI heʻene peheé, kuo tokonaki mai ai ʻe Sihova ʻa e Tohi Tapú ke akoʻi ʻaki kitautolu ki he founga ke tau lotu ange aí. ʻI heʻetau toki muimui pē ki he fakahinohino ʻokú ne ʻomai fakafou ʻi he Tohi Tapú mo ʻene kautahá, te tau malava ai ke maʻu ha moʻui ʻoku fakafiefia mo fakafiemālié.

7. Ko e hā ʻoku lava ke tau ako mei founga naʻe tohi ai ʻa e Tohi Tapú?

7 Ko e Tohi Tapú ko e meʻaʻofa makehe moʻoni ia mei he ʻOtuá. ʻOku pehē ʻe he kau mataotao ʻe niʻihi ko e Tohi Tapú ko hono fakatahatahaʻi pē ia ʻo ha ʻū tohi faka-Siu mo e ʻū tohi faka-Kalisitiané ʻe he faʻahinga ʻo e tangatá. Ka naʻe fili ʻe he ʻOtuá ʻa e faʻahinga ke nau tohi ʻa e Tohi Tapú, ko e taimi ke tohi aí mo e meʻa ke nau tohí. Ko e ʻuhinga ia ʻoku tokoniʻi ai kitautolu ʻe he ngaahi tohi ʻi he Tohi Tapú ke mahinoʻi ʻa e pōpoaki ʻa e ʻOtuá. Mei he tohi Sēnesí kia Fakahā, ʻoku fakahaaʻi ai ʻi he Tohi Tapú ʻe ʻi ai ʻa e “hako” te ne ngaohi ʻa e māmaní ke toe hoko ko ha palataisi. Pea kuo tau ako ai ko e “hako” ko ení ko Sīsū Kalaisi ʻa ia ko hono Puleʻangá, ʻe fakamoʻoniʻi ai ko Sihova pē ʻokú ne maʻu ʻa e totonu ke ne pule ki he tokotaha kotoa.​—Lau ʻa e Sēnesi 3:15; Mātiu 6:10; Fakahā 11:15.

8. Ko e hā ʻa e ngaahi founga naʻe mātuʻaki fokotuʻutuʻu maau ai ʻa e kau ʻIsilelí?

8 Naʻe muimui ʻa e kau ʻIsilelí ʻi he Lao naʻe ʻoange ʻe he ʻOtuá kiate kinautolú pea naʻa nau hoko ai ʻo fokotuʻutuʻu maau. Ko e fakatātaá, naʻe fokotuʻutuʻu ʻa e “kongakau fefine, ʻa ia naʻa nau fakataha ki he matapa ʻo e Teniti Feʻiloakiʻanga.” (ʻEki. 38:8) Naʻe toe maʻu ʻe he kau ʻIsilelí ʻa e ngaahi fakahinohino ki he founga maau ke hiki ai honau ʻapitangá mo e tāpanekalé. Ki mui aí, naʻe fokotuʻutuʻu maau ʻe Tuʻi Tēvita ʻa e kau taulaʻeikí mo e kau Līvaí ke nau fai ʻa e ngaahi ngāue pau ʻi he temipalé. (1 Kal. 23:1-6; 24:1-3) ʻI he taimi naʻe talangofua ai ʻa e kau ʻIsilelí kia Sihová, naʻá ne tāpuakiʻi kinautolu. Naʻa nau fokotuʻutuʻu maau pea naʻa nau hoko ai ʻo melino mo fāʻūtaha​—Teu. 11:26, 27; 28:1-14.

9. Naʻe anga-fēfē hono fokotuʻutuʻu maau ʻa e ngaahi fakatahaʻanga ʻi he ʻuluaki senitulí?

9 Naʻe fokotuʻutuʻu maau foki mo e fakatahaʻanga ʻi he ʻuluaki senitulí. Naʻe ʻi ai ʻa e kulupu pule, ʻa ia ko ha kulupu ʻo e kau tangata naʻa nau ʻoatu ʻa e fakahinohino ki he ngaahi fakatahaʻangá. ʻI he ʻuluaki taimí, ko e kulupu ko ení naʻe faʻu ʻaki ia ʻa e kau ʻapositoló. Ki mui aí, naʻe tānaki mai ki ai mo e kau mātuʻa kehe. (Ngā. 6:1-6; 15:6) Naʻe tataki ʻe Sihova ʻa e kulupu pulé pea mo e faʻahinga naʻe ngāue vāofi mo kinautolú ke hiki ʻa e ngaahi tohi ʻo e ngaahi akonaki mo e fakahinohino ki he ngaahi fakatahaʻangá. (1 Tīm. 3:1-13; Tai. 1:5-9) Ko e hā ʻa e ʻaonga naʻe maʻu ʻe he ngaahi fakatahaʻangá ʻi heʻenau muimui ki he fakahinohino ʻa e kulupu pulé?

10. Ko e hā naʻe hoko ʻi he taimi naʻe muimui ai ʻa e ngaahi fakatahaʻanga ʻi he ʻuluaki senitulí ki he ngaahi fakahinohino ʻa e kulupu pulé? (Sio ki he ʻuluaki fakatātā ʻi he kupú ni.)

10 Lau ʻa e Ngāue 16:4, 5. ʻI he ʻuluaki senitulí, naʻe ʻaʻahi ʻa e fanga tokoua ʻe niʻihi ki he ngaahi fakatahaʻangá ke tala kiate kinautolu “ʻa e ngaahi tuʻutuʻuni ke tauhi ʻa ia kuo ʻosi fai ʻa e fili ki ai ʻa e kau ʻapositoló mo e kau mātuʻa naʻe ʻi Selusalemá,” ʻa ia ko e kulupu pulé. Naʻe muimui ʻa e ngaahi fakatahaʻangá ki he ngaahi fakahinohino ko ení pea “naʻe hokohoko atu ʻa hono ʻai ʻa e ngaahi fakatahaʻangá ke tuʻu mālohi ʻi he tuí mo tupulekina ai pē honau tokolahí ʻi he ʻaho ki he ʻaho.” Ko e hā ʻoku lava ke tau ako mei heʻenau faʻifaʻitakiʻangá ʻa ia ʻe tokoni kiate kitautolu ʻi heʻetau fakatahaʻangá ʻi he ʻahó ni?

ʻOKÚ KE MUIMUI ʻI HE FAKAHINOHINÓ?

11. Ko e hā ʻoku totonu ke fai ʻe he kau mātuʻá mo e kau sevāniti fakafaifekaú ʻi he taimi ʻoku nau maʻu ai ha fakahinohino mei he kautaha ʻa e ʻOtuá?

11 ʻOku fiemaʻu ki he ngaahi mēmipa ʻo e Kōmiti Vaʻá pe Kōmiti Fakafonuá, kau ʻovasia sēketí mo e kau mātuʻá ke nau talangofua ki he fakahinohino ʻoku nau maʻu mei he kautaha ʻa e ʻOtuá. Ko e moʻoni, ʻoku fakahaaʻi mai kiate kitautolu kotoa ʻe he Tohi ʻa Sihová ke tau talangofua ki he faʻahinga ʻoku nau takimuʻá. (Teu. 30:16; Hep. 13:7, 17) Ko e faʻahinga ʻoku mateaki kia Sihová ʻoku ʻikai ke nau angatuʻu, pea ʻoku ʻikai ke nau lāunga fekauʻaki mo e fakahinohino ʻoku nau maʻú. ʻOku ʻikai ke tau loto ke hangē ko Taiotifí, ʻa ia naʻe ʻikai ke ne fakaʻapaʻapaʻi ʻa e fanga tokoua naʻe takimuʻá. (Lau ʻa e 3 Sione 9, 10.) ʻI he taimi ʻoku tau muimui ai ki he fakahinohino ʻoku ʻomaí, ʻoku tau tokoni ai ke tauhi maʻu ʻa e melino mo e fāʻūtaha ʻi he fakatahaʻangá. Ko ia ʻe lava ke tau ʻeke hifo: ‘ʻOku ou fakalototoʻaʻi hoku fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné ke nau mateaki kia Sihová? ʻOku ou vave ke muimui ki he fakahinohino ʻoku ou maʻu mei he kautaha ʻa e ʻOtuá?’

12. ʻOku anga-fēfē hono fakanofo ʻo e kau mātuʻá mo e kau sevāniti fakafaifekaú?

12 Ki mui ní, naʻe liliu ʻe he Kulupu Pulé ʻa e founga hono fakanofo ʻo e kau mātuʻá mo e kau sevāniti fakafaifekaú ʻi he fakatahaʻanga taki taha. Naʻe fakamatalaʻi ʻi he kupu “Fehuʻi mei he Kau Lautohí” ʻi he Taua Leʻo ʻo Nōvema 15, 2014, ko e kulupu pule ʻi he ʻuluaki senitulí naʻa nau ʻoange ki he kau ʻovasia fefonongaʻakí ʻa e mafai ke nau fakanofo ʻa e kau mātuʻá mo e kau sevāniti fakafaifekaú. Talu mei Sepitema 2014 mo hono ngāueʻaki eni ʻe he kau ʻovasia sēketí. ʻI he taimi ʻoku fakaongoongoleleiʻi ai ʻe he kau mātuʻa ʻi ha fakatahaʻanga ha tokoua ke ne hoko ko ha mātuʻa pe sevāniti fakafaifekau, ʻoku feinga ʻa e ʻovasia sēketí ke ne ʻiloʻi ʻa e tokoua ko iá mo hono fāmilí. Ko e fakatātaá, te ne ngāue nai mo e tokoua ko iá ʻi he ngāue fakamalangá. (1 Tīm. 3:4, 5) ʻOku fakataha leva ʻa e ʻovasia sēketí mo e kau mātuʻá. ʻOku nau sivisiviʻi fakalelei ʻa e ngaahi konga Tohi Tapu ʻoku fakamatalaʻi ai ʻa e ngaahi ʻulungaanga ʻo ha mātuʻa pe sevāniti fakafaifekau.​—1 Tīm. 3:1-10, 12, 13; 1 Pita 5:1-3.

13. ʻE lava fēfē ke tau fakahāhā ʻoku tau ngāue fakataha mo e kau mātuʻá ki he fakahinohino ʻoku ʻomaí?

13 ʻOku ʻomai ʻe he kau mātuʻá ʻa e fakahinohino mei he Tohi Tapú koeʻuhí ʻoku nau loto ke maluʻi mo tokangaʻi ʻa e fakatahaʻangá. ʻOku fiemaʻu ke tau ngāue fakataha mo kinautolu koeʻuhí ko e fakahinohino ko ení ko e lelei pē maʻa kitautolu. (1 Tīm. 6:3) ʻI he ʻuluaki senitulí, ko e faʻahinga ʻe niʻihi naʻe “taʻemaau.” Naʻe ʻikai ke nau teitei fai ha ngāue kae kaunoa holo pē he meʻa naʻe ʻikai haʻanau kaunga ki aí. Naʻe feinga ʻa e kau mātuʻá ke fakatonutonu kinautolu, ka naʻa nau fakafisi ke liliu. Naʻe tala ange ai ʻe Paula ki he fakatahaʻangá ʻa e founga ʻoku totonu ke nau fakafeangai ai ki he tokotaha ko iá. Naʻá ne pehē: “Hanganaki fakaʻilongaʻi ʻa e tokotahá ni pea tuku ʻa e feohi mo iá.” Naʻe fiemaʻu ke tuku ʻenau feohi mo e tokotaha ko iá kae ʻoua ʻe lau ia ko ha fili. (2 Tes. 3:11-15) ʻI he ʻahó ni, ʻoku toe feinga ʻa e kau mātuʻá ke tokoniʻi ha taha ʻokú ne tukunoaʻi ʻa e ngaahi tuʻunga ʻa e ʻOtuá, ko e fakatātaá, ko ha taha ʻoku faisō mo ha tokotaha taʻetui. (1 Kol. 7:39) Kapau ʻoku fakafisi ʻa e tokotaha ko iá ke liliu ʻene tōʻongá, ʻe fili nai ʻa e kau mātuʻá ke fai ha malanga ʻo fakamatalaʻi ai ʻa e anga ʻo e hoko ʻa e tōʻonga ko ení ke laukovi mai ai ʻa e niʻihi kehé ki he fakatahaʻangá. Kapau ʻoku fakahoko ʻe he kau mātuʻá ha malanga pehē ʻi hoʻo fakatahaʻangá, ko e hā haʻo tali ki ai? Kapau ʻokú ke ʻiloʻi ʻa e tokotaha ko iá, te ke taʻofi ʻa hoʻo feohi fakasōsiale mo iá? ʻI hoʻo fai peheé, ʻe tokoni nai ia ke ʻiloʻi ʻe he tokotaha ko iá ko ʻene tōʻongá ʻoku fakatupu maumau pē kiate ia, mo taʻefakahōifua kia Sihova pea te ne liliu nai ʻene tōʻongá. [1]​—Sio ki he fakamatala ʻi he ngataʻangá.

TAUHI ʻA E FAKATAHAʻANGÁ KE MAʻA, MELINO MO FĀʻŪTAHA

14. ʻE lava fēfē ke tau tokoni ʻi hono tauhi ke maʻa ʻa e fakatahaʻangá?

14 ʻOku fakahaaʻi mai ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá ʻa e meʻa ʻoku totonu ke fai ʻe kitautolu kotoa koeʻuhí ke ʻoua naʻa tau fakaʻatā ʻa e fulikivanú ʻi heʻetau fakatahaʻangá. Fakakaukau ki he meʻa naʻe hoko ʻi Kolinitoó. Naʻe ʻofa ʻa Paula ʻi he fanga tokouá mo e fanga tuofāfine ʻi aí. Naʻá ne tokoniʻi ʻa e tokolahi ʻo kinautolu ke nau ako ʻa e moʻoní. (1 Kol. 1:1, 2) Kae sioloto atu ki he anga ʻene ongoʻí ʻi he taimi naʻá ne ʻiloʻi ai ko e taha ʻo kinautolu naʻá ne fai ha ʻulungaanga taʻetaau fakaefehokotaki fakasino, pea naʻe fakaʻatā pē ʻe he fanga tokouá ʻa e tokotaha ko ení ke ne kei nofo pē ʻi he fakatahaʻangá! Naʻe tala ʻe Paula ki he kau mātuʻá ke “tuku atu ha tangata pehē kia Sētane.” Naʻe fiemaʻu ke nau fakamavaheʻi ʻa e tokotaha ko iá mei he fakatahaʻangá, ʻa ia ko hono tuʻusi ia. (1 Kol. 5:1, 5-7, 12) ʻI he ʻahó ni, ʻe fili nai ʻa e kau mātuʻá ke tuʻusi ʻa e tokotaha ko iá koeʻuhí kuó ne faiangahala mamafa pea kuo ʻikai ke ne fakatomala. ʻI he tuʻunga ko iá, te tau fakafeangai ki he tokotaha tuʻusí ʻo hangē ko ia ʻoku fakahinohino mai ʻi he Folofolá ke tau faí? Kapau te tau fai pehē, ko ʻetau tokoni ia ki hono tauhi ke maʻa ʻa e fakatahaʻangá. Pea te tau tokoni nai ai ki he tokotaha ko iá ke ne ʻiloʻi ʻoku fiemaʻu ke ne fakatomala pea kole kia Sihova ke fakamolemoleʻi ia.

15. ʻE lava fēfē ke tau tauhi ke melino ʻa e fakatahaʻangá?

15 Naʻe toe hoko ha palopalema ʻi Kolinitō. Naʻe ʻave ʻe he niʻihi honau fanga tokouá ki he fakamaauʻangá. Naʻe ʻeke ʻe Paula kia kinautolu: “Ko e hā koā ʻoku ʻikai te mou tukunoaʻi ai pē ʻa e faihala atú?” (1 Kol. 6:1-8) ʻI he ʻahó ni, kuo fai ʻe he niʻihi ʻi he fakatahaʻangá ha ngaahi aleapau fakapisinisi mo honau fanga tokouá ka kuo hoko ai ʻo mole ʻenau paʻangá pe ongoʻi naʻe kākā honau fanga tokouá. Kuo nau ʻave leva ai honau fanga tokouá ki he fakamaauʻangá. Ka ʻi he taimi ʻoku hoko ai ení, ʻokú ne fakatupunga nai ai ke leakovi ʻa e kakaí kia Sihova mo ʻene kakaí. Pea ʻoku lava ke fakatupunga nai ai ha palopalema ʻi he fakatahaʻangá. ʻOku tokoniʻi kitautolu ʻe he Tohi ʻa e ʻOtuá ke tau ʻiloʻi ʻa e fiemaʻu ko ia ke tau tauhi ʻa e melino mo hotau fanga tokouá, neongo kapau ʻe hoko ia ke mole ai ʻetau paʻangá. [2] (Sio ki he fakamatala ʻi he ngataʻangá.) Ko e moʻoni, naʻe akoʻi kitautolu ʻe Sīsū ki he founga ke fakaleleiʻi ai ʻa e ngaahi palopalemá mo e ngaahi taʻefelotoí. (Lau ʻa e Mātiu 5:23, 24; 18:15-17.) ʻI he taimi ʻoku tau talangofua ai ki heʻene ngaahi fakahinohinó, ʻoku tau tauhi ai ʻa e fakatahaʻangá ke melino mo fāʻūtaha.

16. Ko e hā ʻoku fāʻūtaha ai ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá?

16 ʻOku tala mai ʻe he Tohi ʻa Sihová: “Vakai, hono ʻikai lelei, pea hono ʻikai sai ke nonofo ha kainga, ʻo fakataha foki!” (Saame 133:1) ʻI he taimi naʻe talangofua ai ʻa e kau ʻIsilelí kia Sihová, naʻa nau fokotuʻutuʻu maau mo fāʻūtaha. Naʻe tomuʻa tala ʻe he ʻOtuá fekauʻaki mo ʻene kakaí: “Te u ʻai fakataha kinautolu hange ko e fanga sipi.” (Mai. 2:12) Naʻe toe tomuʻa tala ʻe Sihova ʻe ako ʻene kakaí ʻa e moʻoní mei he Folofolá pea te nau tauhi fāʻūtaha kiate ia. Naʻá ne pehē: “Te u toki liliu ʻa e ngaahi kakai ke nau loungutu maʻa, ke nau tapafua kotoa pe ʻa e huafa ʻo Sihova, ke uouangataha ʻenau ngaue kiate ia.” (Sēf. 3:9) He houngaʻia ē ko kitautolu ʻi he lava ke tau lotu fāʻūtaha kia Sihova!

ʻOku tokoniʻi ʻe he kau mātuʻá ha taha ʻokú ne fai ha “laka hala” (Sio ki he palakalafi 17)

17. Ko e hā ʻoku totonu ke fai ʻe he kau mātuʻá ʻi he taimi ʻoku fai ai ʻe ha taha ʻi he fakatahaʻangá ha angahala mamafa?

17 Kapau ʻoku fai ʻe ha taha ha angahala mamafa, kuo pau ke fakatonutonu leva ia ʻe he kau mātuʻá ʻi he founga anga-ʻofa. ʻOku nau ʻiloʻi ʻoku fiemaʻu ʻe Sihova ke nau maluʻi ʻa e fakatahaʻangá mei ha faʻahinga tākiekina kovi pē pea ke tauhi ʻa e fakatahaʻangá ke maʻa mo fāʻūtaha. (Pal. 15:3) Naʻe ʻofa ʻaupito ʻa Paula ʻi hono fanga tokoua ʻi Kolinitoó pea naʻá ne fakatonutonu kinautolu ʻi he taimi naʻe fiemaʻu aí, ʻo hangē ko ia ʻoku tau lau ʻi heʻene ʻuluaki tohi kiate kinautolú. ʻOku tau ʻiloʻi naʻe vave ʻa e muimui ʻa e kau mātuʻa ʻi aí ki he fakahinohino ʻa Paulá koeʻuhí ʻi he māhina siʻi ki mui aí, naʻá ne fakaongoongoleleiʻi kinautolu ʻi heʻene tohi hono ua kiate kinautolú. Kapau “ʻoku fai ʻe ha tangata ha laka hala ki muʻa ke ne lāuʻilo ki aí,” ʻoku totonu ke fakatonutonu ia ʻe he kau mātuʻá ʻi he founga anga-ʻofa.​—Kal. 6:1.

18. (a) Naʻe anga-fēfē tokoni ʻa e fakahinohino ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá ki he fakatahaʻanga ʻi he ʻuluaki senitulí? (e) Ko e hā te tau lāulea ki ai ʻi he kupu hokó?

18 ʻOku hā mahino ko e taimi naʻe muimui ai ʻa e kau Kalisitiane ʻi he ʻuluaki senitulí ki he tataki ʻi he Tohi ʻa e ʻOtuá, naʻe maʻa, melino mo fāʻūtaha ʻenau fakatahaʻangá. (1 Kol. 1:10; ʻEf. 4:11-13; 1 Pita 3:8) Ko e olá, naʻe malava ai ki he fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné ke nau malangaʻi ʻa e ongoongo leleí ki he “meʻa fakatupu kotoa pē ʻoku ʻi he lalo langí.” (Kol. 1:23) ʻI he ʻahó ni foki ʻoku fāʻūtaha mo fokotuʻutuʻu maau ʻa e kakai ʻa Sihová, pea ʻoku nau malangaʻi ʻa e ongoongo leleí ʻi he kotoa ʻo e māmaní. ʻI he kupu hokó, ʻe ʻomai ai ha fakamoʻoni lahi ange ʻo hā mei ai ko ʻenau holi muʻomuʻa tahá ke fakahīkihikiʻi ʻa e ʻEiki Hau ko Sihová, pea talangofua ki he fakahinohino ʻi heʻene Tohí, ʻa e Tohi Tapú.​—Saame 71:15, 16.

^ [1] (palakalafi 13) Sio ki he Fokotuʻutuʻu Maau ke Fai ʻa e Finangalo ʻo Sihová, peesi 135-137.

^ [2] (palakalafi 15) Ki ha fakamatala fekauʻaki mo ha ngaahi tuʻunga ʻe fili nai ai ha Kalisitiane ke ne fai ha ngāue fakalao ki ha Kalisitiane ʻe taha, sio ki he “Tauhi Kimoutolu ʻi he ʻOfa ʻa e ʻOtuá,” peesi 223, fakamatala ʻi lalo.