Skip to content

Skip to table of contents

KUPU AKO 47

Te Ke Hokohoko Atu ke Fakatonutonu?

Te Ke Hokohoko Atu ke Fakatonutonu?

“Faka‘osí, fanga tokoua, mou hokohoko atu ke fiefia, ke fakatonutonu.”​—2 KOL. 13:11.

HIVA 32 Tu‘u Ma‘u, Ta‘engaue!

‘I HE KUPÚ NI *

1. Fakatatau ki he Mātiu 7:13, 14, ‘i he ‘uhinga fē ‘oku tau kau ai ki ha fononga?

KO KITAUTOLU kotoa ‘oku tau kau ki ha fononga. Ko e feitu‘u ‘oku tau fononga ki aí pe ko ‘etau taumu‘á ke mo‘ui ‘i he māmani fo‘oú ‘i he pule anga-‘ofa ‘a Sihová. ‘I he ‘aho taki taha, ‘oku tau feinga ke muimui ‘i he hala ‘oku taki atu ki he mo‘uí. Kae hangē ko e lea ‘a Sīsuú, ko e halá ‘oku ‘efi‘efi pea ‘i he taimi ‘e ni‘ihi ‘oku faingata‘a ke hokohoko atu. (Lau ‘a e Mātiu 7:13, 14.) ‘Oku tau ta‘ehaohaoa, pea ‘oku faingofua ke tau hē mei he hala ko ení.​—Kal. 6:1.

2. Ko e hā te tau lāulea ki ai ‘i he kupu ko ení? (Sio foki ki he puha “ Tokoni ‘a e Anga-Fakatōkilaló ke Fakatonutonu ‘Etau Laká.”)

2 Kapau ‘oku tau loto ke nofo ai pē ‘i he hala ‘efi‘efi ‘oku taki atu ki he mo‘uí, kuo pau ke tau loto-lelei ke fakatonutonu ‘etau fakakaukaú, vakaí mo e tō‘ongá. Na‘e fakalototo‘a‘i ‘e he ‘apositolo ko Paulá ‘a e kau Kalisitiane ‘i Kolinitoó ke hokohoko atu ‘enau “fakatonutonu” kinautolú. (2 Kol. 13:11) ‘Oku toe ngāue‘aki ‘a e fale‘i ko iá kiate kitautolu. ‘I he kupu ko ení, te tau lāulea ai ki he founga ‘e lava ke tau fakatonutonu ai ‘etau laká mo e founga ‘e lava ke tokoni‘i kitautolu ‘e ha kaume‘a matu‘otu‘a ke nofo ai pē ‘i he hala ki he mo‘uí. Te tau toe lāulea ki he taimi ‘e hoko ai ko ha pole ke muimui ki he fakahinohino mei he kautaha ‘a Sihová. Te tau vakai ki he anga hono tokoni‘i kitautolu ‘e he anga-fakatōkilaló ke liliu hotau ‘alungá pea ‘ikai mole ‘etau fiefia ‘i he tauhi kia Sihová.

FAKA‘ATĀ ‘A E FOLOFOLÁ KE NE FAKATONUTONU KOE

3. Ko e hā ‘e lava ke fai ‘e he Folofola ‘a e ‘Otuá ma‘aú?

3 ‘I he‘etau feinga ke sivisivi‘i ‘etau fakakaukaú mo e ongo‘í, ‘oku tau fehangahangai ai mo ha pole. Ko hotau lotó ‘oku kākā, pea ‘e lava ke faingata‘a ai ke tau ‘ilo‘i ‘a e feitu‘u ‘okú ne taki nai kitautolu ki aí. (Sel. 17:9) ‘Oku faingofua ke kākaa‘i kitautolu ‘e he “ngaahi faka‘uhinga loí.” (Sēm. 1:22) Ko ia kuo pau ke tau ngāue‘aki ‘a e Folofola ‘a e ‘Otuá ke sivisivi‘i kitautolu. Ko e Folofola ‘a e ‘Otuá ‘okú ne fakae‘a ‘a hotau tu‘unga ‘i lotó, ‘a e “ngaahi fakakaukau mo e ngaahi taumu‘a” hotau lotó. (Hep. 4:12, 13) ‘I ha tu‘unga, ko e Folofola ‘a e ‘Otuá ‘oku hangē ha mīsini faka‘atá, ‘okú ne ‘ai ke tau malava ‘o sio ki he me‘a ‘i lotó. Ka kuo pau ke tau anga-fakatōkilalo kapau ‘oku tau loto ke ma‘u ‘aonga mei he fale‘i ‘oku tau ma‘u mei he Tohi Tapú pe mei he kau fakafofonga ‘o e ‘Otuá.

4. Ko e hā ‘okú ne fakahaa‘i na‘e hoko ‘a Tu‘i Saula ko ha tangata pōlepole?

4 Ko e talanoa kia Tu‘i Saulá ‘oku fakahaa‘i ai ‘a e me‘a ‘e lava ke hoko ‘i he ‘ikai ke tau ma‘u ‘a e anga-fakatōkilaló. Na‘e mātu‘aki pōlepole ‘a Saula ‘o ‘ikai ke ne fakahaa‘i na‘e fiema‘u ke fakatonutonu ‘ene fakakaukaú mo e tō‘ongá. (Saame 36:1, 2; Hap. 2:4) Na‘e hoko eni ‘o hā mahino ‘i he taimi na‘e ‘oange ai ‘e Sihova kia Saula ‘a e fakahinohino pau ki he me‘a ke ne fai hili ‘ene ikuna‘i ‘a e kau ‘Amalekí. Neongo ia, na‘e talangata‘a ‘a Saula kia Sihova. Pea ‘i he taimi na‘e fakahaa‘i ange ai ‘e he palōfita ko Sāmiuelá ‘a e tu‘ungá, na‘e ‘ikai ke fakahaa‘i ‘e Saula ‘ene fehālaakí. ‘I hono kehé, na‘á ne feinga ke fakatonuhia‘i ‘ene tō‘ongá ‘aki hono fakasi‘ia ‘a e ngaahi nunu‘a ‘ene talangata‘á pea tukuaki‘i ‘a e ni‘ihi kehé. (1 Sām. 15:13-24) Ki mu‘a ai, na‘e fakahāhā ‘e Saula ha tō‘onga meimei tatau. (1 Sām. 13:10-14) Ko e me‘a fakamamahí, na‘á ne faka‘atā hono lotó ke hoko ‘o hīkisia. Na‘e ‘ikai ke ne fakatonutonu ‘ene fakakaukaú, ko ia na‘e valoki‘i ia ‘e Sihova pea si‘aki ia.

5. Ko e hā ‘e lava ke tau ako meia Saulá?

5 Ke ako meia Saula, ‘oku lelei ke tau ‘eke hifo ‘a e ngaahi fehu‘i ko ení: ‘‘I he‘eku lau ‘a e fale‘i mei he Folofola ‘a e ‘Otuá, ‘oku ou hehema ke fakatonuhia‘i ‘eku fakakaukaú? ‘Oku ou fakasi‘ia ‘a e nunu‘a ‘o e talangata‘á? ‘Oku ou tukuaki‘i ha taha kehe ki he‘eku ngaahi tō‘ongá?’ Kapau ko ‘etau tali ki he ngaahi fehu‘i ko iá ko e ‘io, kuo pau ke tau fakatonutonu ‘etau fakakaukaú mo e vakaí. He ka ‘ikai, ‘e hoko hotau lotó ‘o hīkisia ‘o si‘aki ai kitautolu ‘e Sihova.​—Sēm. 4:6.

6. Fakamatala‘i ‘a e kehekehe ‘o Tu‘i Saula mo Tu‘i Tēvitá.

6 Fakatokanga‘i ‘a e kehekehe ‘o Tu‘i Saula mo e tokotaha na‘á ne fetongi iá, ‘a Tu‘i Tēvita, ko ha tangata na‘á ne ‘ofa “‘i he lao ‘a Sihová.” (Saame 1:1-3) Na‘e ‘ilo‘i ‘e Tēvita ‘oku fakahaofi ‘e Sihova ‘a e fa‘ahinga ‘oku anga-fakatōkilaló ka ‘okú ne taliteke‘i ‘a e hīkisiá. (2 Sām. 22:28) Ko ia na‘e faka‘atā ‘e Tēvita ‘a e lao ‘a e ‘Otuá ke ne fakatonutonu ‘ene fakakaukaú. Na‘á ne tohi: “Te u fakahīkihiki‘i ‘a Sihova, ‘a ia kuó ne ‘omi kiate au ‘a e fale‘í. Na‘a mo e ‘i he lolotonga ‘a e po‘ulí, ‘oku fakatonutonu ai au ‘e he‘eku ngaahi fakakaukau lolotó.”​—Saame 16:7.

FOLOFOLA ‘A E ‘OTUÁ

‘Oku fakatokanga mai ‘a e Folofolá ‘i he taimi ‘oku tau ‘alu hē aí. Kapau ‘oku tau anga-fakatōkilalo, te tau faka‘atā ‘a e Folofolá ke ne fakatonutonu ‘etau fakakaukau fehālaakí (Sio ki he palakalafi 7)

7. Ko e hā te tau fai kapau ‘oku tau anga-fakatōkilalo?

7 Kapau ‘oku tau anga-fakatōkilalo, te tau faka‘atā ‘a e Folofola ‘a e ‘Otuá ke ne fakatonutonu ‘etau fakakaukau fehālaakí ki mu‘a ke tau fakahoko ‘a e ngaahi fakakaukau ko iá. ‘E hangē ‘a e Folofola ‘a e ‘Otuá ko ha le‘o ‘okú ne tala mai: “Ko eni ‘a e halá. ‘Alu ai.” Te ne fakatokanga mai kiate kitautolu kapau te tau hē mei he halá​—ki he to‘ohemá pe ki he to‘omata‘ú. (‘Ai. 30:21) ‘I he fanongo kia Sihová, te tau ma‘u ‘aonga ‘i he ngaahi founga lahi. (‘Ai. 48:17) Ko e fakatātaá, te tau faka‘ehi‘ehi ai mei he fakamā‘ia ‘i hano fakatonutonu‘i kitautolu ‘e ha taha. Pea te tau ‘unu‘unu ofi ange ai kia Sihova koe‘uhi ‘oku tau ‘ilo‘i ‘okú ne fakafeangai kiate kitautolu ‘o hangē ha‘ane ki‘i tama ‘ofeiná.​—Hep. 12:7.

8. Hangē ko ia ‘oku lave ki ai ‘a e Sēmisi 1:22-25, ‘e lava fēfē ke tau ngāue‘aki ‘a e Folofola ‘a e ‘Otuá ‘o hangē ko ha sio‘atá?

8 Ko e Folofola ‘a e ‘Otuá ‘e lava ke hangē ko ha sio‘ata. (Lau ‘a e Sēmisi 1:22-25.) Ko e tokolahi taha ‘o kitautolú ‘oku tau sio ki ha sio‘ata ‘i he pongipongi taki taha ki mu‘a ke tau mavahe mei ‘apí. ‘I he founga ko iá, ‘e lava ke tau sio pe ‘oku fiema‘u ha fakatonutonu ki mu‘a ke sio mai ‘a e ni‘ihi kehé. ‘I he tu‘unga meimei tatau, ‘i he‘etau lau ‘a e Tohi Tapú ‘i he ‘aho taki taha, te tau sio ai ki he ngaahi founga ke fakatonutonu ai ‘etau fakakaukaú mo ‘etau vakaí. ‘Oku ‘ilo‘i ‘e he tokolahi ‘oku ‘aonga hono lau ‘a e konga tohi faka‘ahó ‘i he pongipongi taki taha ki mu‘a ke mavahe mei ‘apí. ‘Oku nau faka‘atā ‘a e me‘a ‘oku nau laú ke ne tākiekina ‘enau fakakaukaú. Pea ‘i he lolotonga ‘a e ‘ahó, ‘oku nau vakai ki ha founga ke ngāue‘aki ai ‘a e fale‘i mei he Folofola ‘a e ‘Otuá. Pehē foki, kuo pau ke ‘i ai ‘etau taimi-tēpile ako ‘oku kau ki ai ‘a e lau mo fakakaukau fekau‘aki mo e Folofola ‘a e ‘Otuá ‘i he ‘aho taki taha. ‘Oku hā ngali faingofua eni, ka ko e taha ia ‘i he ngaahi me‘a mahu‘inga taha ‘e lava ke tau fai ke tokoni‘i ai kitautolu ke nofo ai pē ‘i he hala ‘efi‘efi ‘oku taki atu ki he mo‘uí.

FANONGO KI HE NGAAHI KAUME‘A MATU‘OTU‘Á

KAUME‘A MATU‘OTU‘A

‘E ‘omai nai ‘e ha kaungā-Kalisitiane matu‘otu‘a ha fakatokanga anga- ‘ofa. ‘Oku tau hounga‘ia ‘i he loto-to‘a hotau kaume‘á ke lea maí? (Sio ki he palakalafi 9)

9. Ko fē nai ‘a e taimi ‘e fakatonutonu ai koe ‘e ha kaume‘a?

9 Na‘e ‘i ai ha taimi na‘á ke kamata fononga atu ‘i ha hala na‘á ne taki koe ke mama‘o meia Sihova? (Saame 73:2, 3) Kapau na‘e loto-to‘a ha kaume‘a matu‘otu‘a ke fakatonutonu koe, na‘á ke fanongo kiate ia pea ngāue‘aki ‘ene fale‘í? Kapau ko ia, na‘á ke fai ‘a e me‘a totonú, pea ‘oku ‘ikai ha veiveiua ‘okú ke hounga‘ia ‘i he fakatokanga na‘e fai atu ‘e ho kaume‘á.​—Pal. 1:5.

10. ‘Oku totonu ke fēfē ho‘o fakafeangai kapau ‘oku fakatonutonu koe ‘e ha kaume‘a?

10 ‘Oku fakamanatu mai ‘e he Folofola ‘a e ‘Otuá: “Ko e ngaahi lavea ‘oku fakatupunga ‘e ha kaume‘á ko e faitōnunga ia.” (Pal. 27:6) ‘I he founga fē ‘oku mo‘oni ai ení? Fakakaukau ki he fakatātā ko ení: Tau pehē pē ‘okú ke tatali ke kolosi ‘i ha hala mo‘umo‘ua pea ‘okú ke mo‘ua pē ‘i ho‘o telefoní. ‘Okú ke lue atu pē ‘o kolosi ‘o ‘ikai tomu‘a sio ki he halá. ‘I he taimi pē ko iá, ‘oku ala mai ha kaume‘a ‘o puke ho nimá ‘o fusi‘i koe ki he kauhalá. ‘Oku takataka‘uli ho nimá koe‘uhi ko e fu‘u mālohi ‘ene puke ho nimá, ka ko ‘ene ngāue vavé ‘oku fakahaofi ai koe mei hono tui‘i ‘e ha me‘alele. Neongo kapau ‘e mamahi ‘a e takataka‘uli ho nimá ‘i ha laui ‘aho, te ke ‘ita ‘i ho kaume‘á ‘i he‘ene fusi‘i koe ki he kauhalá? ‘Ikai ‘aupito! Te ke hounga‘ia ‘i he‘ene tokoní. ‘I he tu‘unga meimei tatau, kapau ‘e fakatokanga atu ha kaume‘a ko ho‘o leá pe tō‘ongá ‘oku ‘ikai fehoanaki mo e ngaahi tu‘unga mā‘oni‘oni ‘a e ‘Otuá, te ke ongo‘i mamahi nai ‘i he kamatá. Kae ‘oua ‘e ‘ita pe loto-mamahi ‘i he‘ene fale‘í. ‘E fakavalevale ia. (Tml. 7:9) ‘I hono kehé, hoko ‘o hounga‘ia ‘i he loto-to‘a ho kaume‘á ke lea atú.

11. Ko e hā te ne fakatupunga ha taha ke taliteke‘i ‘a e fale‘i lelei mei ha kaume‘a?

11 Ko e hā te ne fakatupunga ha taha ke taliteke‘i ‘a e fale‘i lelei mei ha kaume‘a ‘ofeina? Ko e pōlepolé. Ko e kakai pōlepolé ‘oku nau sai‘ia ke fanongo “ki he me‘a ‘oku ongo lelei ki honau telingá.” ‘Oku nau “tafoki mei he fanongo ki he mo‘oní.” (2 Tīm. 4:3, 4) ‘Oku nau fakakaukau ‘oku nau poto ange mo mahu‘inga ange ‘i he ni‘ihi kehé. Kae kehe, na‘e tohi ‘e he ‘apositolo ko Paulá: “Kapau ‘oku fakakaukau ha taha ‘okú ne mahu‘inga lolotonga ia ‘oku ‘ikai te ne mahu‘inga, ‘okú ne kākaa‘i ai ‘a ia tonu.” (Kal. 6:3) Na‘e fakamamafa‘i eni ‘e Tu‘i Solomone. Na‘á ne tohi: “‘Oku lelei ange ha ki‘i tama masiva ka ‘oku poto ‘i ha tu‘i ta‘umotu‘a ka ‘oku vale, ‘a ia ‘oku ‘ikai ke ne kei fakapotopoto fe‘unga ke tokanga ki ha fakatokanga.”​—Tml. 4:13.

12. Ko e hā ‘oku tau ako mei he fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a e ‘apositolo ko Pitá, ‘a ia ‘oku hiki ‘i he Kalētia 2:11-14?

12 Fakatokanga‘i ‘a e fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a e ‘apositolo ko Pitá ‘i hono fakatonutonu ia ‘e he ‘apositolo ko Paulá ‘i he ‘ao ‘o e kakaí. (Lau ‘a e Kalētia 2:11-14.) Na‘e mei ‘ita ‘a Pita ‘i he me‘a na‘e tala ange ‘e Paulá, ‘o tokangataha ki he founga ‘ene leá mo e feitu‘u na‘á ne fili ke lea ange aí. Ka na‘e fakapotopoto ‘a Pita. Na‘á ne tali ‘a e fale‘í pea ‘ikai ke ne tukuloto‘i ha ‘ita kia Paula. ‘I hono kehé, na‘á ne lave ki mui ai kia Paula ko ha “tokoua ‘ofeina.”​—2 Pita 3:15.

13. Ko e hā ‘a e ngaahi me‘a ‘oku totonu ke ke manatu‘i ‘i hono fai ha fale‘i?

13 Kapau ‘okú ke ongo‘i ‘oku fiema‘u ke ke fai ha fale‘i ki ha kaume‘a, ko e hā ‘a e ngaahi me‘a ‘oku totonu ke ke manatu‘í? Ki mu‘a ke ke fakaofiofi ki ho kaume‘á, ‘eke hifo, ‘‘Oku ou “fu‘u mā‘oni‘oni fau”?’ (Tml. 7:16) Ko ha tokotaha ‘oku fu‘u mā‘oni‘oni fau ‘okú ne fakamāu‘i ‘a e ni‘ihi kehé, ‘o ‘ikai ‘aki ‘a e ngaahi tu‘unga ‘a Sihová, kae ‘aki ‘ene ngaahi tu‘ungá, pea mahalo ‘oku ‘ikai ke ne faimeesi. Ka ‘i he hili ho‘o sivisivi‘i koé peá ke sio ‘oku kei fiema‘u pē ke lea ki ho kaume‘á, fakahaa‘i mahino ‘a e palopalemá pea ngāue‘aki ‘a e ngaahi fehu‘i fakatupu fakakaukau ke tokoni‘i ho kaume‘á ke lāu‘ilo ki he‘ene fehālaakí. Fakapapau‘i ko e me‘a ‘okú ke lea‘akí ‘oku fakatu‘unga ‘i he Folofolá, ‘o manatu‘i ko ho kaume‘á te ne fai ha fakamatala kia Sihova kae ‘ikai kiate koe. (Loma 14:10) Falala ki he poto ‘oku ma‘u ‘i he Folofola ‘a e ‘Otuá, pea ‘i hono fai ha fale‘i ki ha tokotaha, fa‘ifa‘itaki ki he manava‘ofa ‘a Sīsuú. (Pal. 3:5; Māt. 12:20) Ko e hā hono ‘uhingá? Koe‘uhi ‘e fakafeangai mai ‘a Sihova kiate kitautolu ‘i he founga tatau ‘oku tau fakafeangai ai ki he ni‘ihi kehé.​—Sēm. 2:13.

MUIMUI KI HE FAKAHINOHINO MEI HE KAUTAHA ‘A E ‘OTUÁ

KAUTAHA ‘A E ‘OTUÁ

‘Oku tokonaki mai ‘e he kautaha ‘a e ‘Otuá ‘a e ‘ū tohi, vitiō mo e ngaahi fakataha ‘oku tokoni‘i ai kitautolu ke ngāue‘aki ‘a e fale‘i mei he Folofolá. ‘Oku fai foki ‘e he Kulupu Pulé ‘a e fe‘unu‘aki ‘i he founga ‘oku fokotu‘utu‘u ai ‘a e ngāué (Sio ki he palakalafi 14)

14. Ko e hā ‘oku tokonaki mai ‘e he kautaha ‘a e ‘Otuá?

14 ‘Oku tataki kitautolu ‘e Sihova ‘i he hala ki he mo‘uí fakafou ‘i he‘ene kautaha ‘i he māmaní, ‘a ia ‘oku tokonaki mai ai ‘a e ngaahi vitiō, ‘ū tohi mo e ngaahi fakataha ‘oku tokoni‘i ai kitautolu kotoa ke ngāue‘aki ‘a e fale‘i ‘i he Folofola ‘a e ‘Otuá. Ko e fakamatala ko ení ‘oku makatu‘unga fefeka ‘i he Folofolá. ‘I hono fili ‘a e founga lelei taha ke fakahoko ai ‘a e ngāue fakamalangá, ‘oku falala ‘a e Kulupu Pulé ki he laumālie mā‘oni‘oní. Neongo ia, ‘oku vakai‘i ma‘u pē ‘e he Kulupu Pulé ‘a e ngaahi fili ko eni fekau‘aki mo hono fokotu‘utu‘u ‘a e ngāué. Ko e hā hono ‘uhingá? Koe‘uhí “‘oku feliuliuaki ‘a e tu‘unga ‘o e māmani ko ení,” pea kuo pau ke fe‘unu‘aki ‘a e kautaha ‘a e ‘Otuá ki he ngaahi tu‘unga fo‘ou ko ení.​—1 Kol. 7:31.

15. Ko e hā ‘a e pole kuo fehangahangai mo e kau malanga ‘e ni‘ihi?

15 ‘Oku ‘ikai ha veiveiua, ‘oku tau muimui loto-lelei ki he fakahinohino makatu‘unga ‘i he Tohi Tapú ‘oku tau ma‘u fekau‘aki mo e ngaahi me‘a fakatokāteliné pe fakae‘ulungāngá. Ka ‘oku anga-fēfē ‘etau fakafeangai ‘i hono fai ‘e he kautaha ‘a e ‘Otuá ha liliu ‘oku kaunga ki he ngaahi tafa‘aki kehe ‘etau mo‘uí? Ko e fakatātaá, ‘i he ngaahi ta‘u ki mui ní ko hono langa mo fakalelei‘i ‘a e ngaahi feitu‘u fai‘anga lotú na‘e mamafa ‘aupito. Ko ia na‘e ‘omi ha tataki mei he Kulupu Pulé ke ngāue‘aki ‘e he ngaahi fakataha‘anga lahi ‘a e Fale Fakataha‘anga tatau. Koe‘uhi ko e fe‘unu‘aki ko ení, kuo fakataha‘i ai ‘a e ngaahi fakataha‘anga pea fakatau atu ‘a e ngaahi Fale Fakataha‘anga ‘e ni‘ihi. ‘Oku ngāue‘aki ‘a e pa‘angá ke tokoni ki hono langa ‘a e ngaahi fale fakataha‘anga ‘i he ngaahi feitu‘u ‘oku fiema‘u lahi taha aí. Kapau ‘okú ke nofo ‘i ha feitu‘u ‘a ia ‘oku fakatau atu ai ‘a e ngaahi fale fakataha‘angá pea fakataha‘i ‘a e ngaahi fakataha‘angá, ‘e hoko nai ko ha pole kiate koe ke fe‘unu‘aki ki he ngaahi tu‘unga fo‘ou ko ení. Ko e kau malanga ‘e ni‘ihi kuo pau ke ki‘i mama‘o ‘enau fononga ki he ngaahi fakatahá. Ko e ni‘ihi na‘a nau ngāue mālohi ke langa pe fakalelei‘i ha Fale Fakataha‘anga te nau fifili nai pe ko e hā ‘oku fakatau atu ai ia he taimi ní. ‘Oku nau ongo‘i nai na‘e fakamoleki noa honau taimí mo ‘enau feingá. Neongo ia, ‘oku nau poupou‘i ‘a e fokotu‘utu‘u fo‘ou ko ení pea ‘oku totonu ke fakaongoongolelei‘i kinautolu.

16. ‘E anga-fēfē hono tokoni‘i kitautolu ‘i hono ngāue‘aki ‘a e Kolose 3:23, 24 ke tauhi ma‘u ‘etau fiefiá?

16 Te tau tauhi ma‘u ‘etau fiefiá kapau ‘oku tau manatu‘i ko ‘etau ngāué kia Sihova pea ko ia ‘okú ne tataki ‘ene kautahá. (Lau ‘a e Kolose 3:23, 24.) Na‘e fokotu‘u mai ‘e Tu‘i Tēvita ha fa‘ifa‘itaki‘anga lelei ‘i hono fai ha tokoni fakapa‘anga ki he langa ‘o e temipalé. Na‘á ne pehē: “Ko hai au pea ko hai hoku kakaí ke mau ‘i ha tu‘unga ai ke fai ‘a e ngaahi foaki loto-tau‘atāina hangē ko ení? He ko e me‘a kotoa pē ‘oku meiate koe ia, pea kuo mau foaki atu pē kiate koe ‘a e me‘a ‘oku ha‘u mei ho nima pē ‘o‘oú.” (1 Kal. 29:14) ‘I he taimi ‘oku tau fai ai ha tokoni fakapa‘anga, ‘oku tau foaki foki ai kia Sihova ‘a e me‘a ‘oku ha‘u mei hono nima pē ‘o‘oná. Neongo ia, ‘oku hounga‘ia ‘a Sihova ‘i he taimi, ivi mo e koloa ‘oku tau foaki ke poupou‘i ‘a e ngāue ‘okú ne loto ke fakahokó.​—2 Kol. 9:7.

NOFO AI PĒ ‘I HE HALA ‘EFI‘EFÍ

17. Ko e hā ‘oku ‘ikai totonu ai ke ke loto-si‘i kapau ‘oku fiema‘u ke ke fakatonutonu ho‘o laká?

17 Ke nofo ai pē ‘i he hala ‘efi‘efi ‘oku taki atu ki he mo‘uí, kuo pau ke tau muimui ofi kotoa ‘i he topuva‘e ‘o Sīsuú. (1 Pita 2:21) Kapau ‘oku hā ngali ‘oku fiema‘u ke ke fakatonutonu ho‘o laká, ‘oua ‘e loto-si‘i. Ko ha faka‘ilonga lelei nai ia, ‘oku fakahaa‘i ai ‘okú ke ongongofua ki he fakahinohino ‘a Sihová. Manatu‘i ‘oku ‘ikai ke ‘amanekina mai ‘e Sihova kiate kitautolu​—‘i hotau tu‘unga ta‘ehaohaoá​—ke tau fa‘ifa‘itaki haohaoa ki he fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a Sīsuú.

18. Ko e hā kuo pau ke tau fai ke a‘usia ai ‘etau taumu‘á?

18 ‘Ofa ke tau tokangataha kotoa ki he kaha‘ú pea loto-lelei ke fakatonutonu ‘etau fakakaukaú, vakaí mo e tō‘ongá. (Pal. 4:25; Luke 9:62) Tau hanganaki anga-fakatōkilalo, ‘o “hokohoko atu ke fiefia, ke fakatonutonu.” (2 Kol. 13:11) Kapau te tau fai pehē, “ko e ‘Otua ‘o e ‘ofá mo e melinó te ne ‘iate [kitautolu].” Pea he‘ikai ngata pē ‘etau a‘u ki he feitu‘u ‘oku tau fononga ki aí ka te tau fiefia foki ‘i he fonongá.

HIVA 29 ‘A‘eva ‘i he Anga-Tonu

^ pal. 5 ‘E faingata‘a nai ki he ni‘ihi ‘o kitautolu ke liliu ‘etau fakakaukaú, vakaí mo e tō‘ongá. ‘E fakamatala‘i ‘i he kupu ko ení ‘a e ‘uhinga ‘oku fiema‘u ai kiate kitautolu kotoa ke fai ha fe‘unu‘akí pea mo e founga ‘e lava ke tau tauhi ma‘u ‘etau fiefiá ‘i hono fai iá.

^ pal. 76 FAKAMATALA ‘O E FAKATĀTĀ: Ko ha tokoua kei talavou ‘okú ne fakamatala ki he me‘a na‘e hoko kiate ia hili ‘ene fai ha fili fakavalevale, ko e tokoua matu‘otu‘á (‘i he to‘omata‘ú) ‘okú ne fanongo anga-mokomoko ke fakapapau‘i pe ‘oku fiema‘u ke ne fai ha fale‘i.