Skip to content

Skip to table of contents

KUPU AKO 43

HIVA 90 Mou Fefakalototoʻaʻaki

Founga ke Ikuʻi Ai ʻa e Ngaahi Veiveiuá

Founga ke Ikuʻi Ai ʻa e Ngaahi Veiveiuá

“Fakapapauʻi ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē.”1 TES. 5:21.

TAUMUʻÁ

Ko e founga ke fakaleleiʻi ai ʻa e ngaahi veiveiua fakatupu hohaʻa ʻe lava ke ne uesia ʻetau ngāue kia Sihová.

1-2. (a) Ko e hā ʻa e ngaahi veiveiua ʻe niʻihi ʻoku maʻu nai ʻe he kau sevāniti ʻa Sihová? (e) Ko e hā te tau lāulea ki ai ʻi he kupu ko ení?

 KO E kakai mei he taʻumotuʻa kotoa pē ʻoku nau veiveiua a ʻi he taimi ʻe niʻihi. Ko e fakatātaá, sioloto atu ki ha Fakamoʻoni kei siʻi ʻokú ne fifili pe ʻoku mahuʻingaʻia moʻoni ʻa Sihova ʻiate ia. ʻOkú ne taʻepauʻia nai pe te ne papitaiso. Pe fakakaukau ki ha tokoua ʻi hono taʻu 50 tupú ʻa ia ʻi heʻene kei talavoú naʻá ne fili ke tuli ki he ngaahi meʻa ʻo e Puleʻangá kae ʻikai ko ha kahaʻu ʻi he māmani ko ení. Pea ʻi he mālō pē ʻa e kei maʻu ʻa e paʻanga feʻunga ʻa e fāmilí, ʻe toe filingaua nai ʻene fakakaukaú. Sioloto atu ki ha tuofefine taʻumotuʻa ʻoku fakangatangata hono mālohí mo e iví. Te ne ongoʻi loto-siʻi nai koeʻuhí ʻoku ʻikai ke ne toe lava ʻo fai ʻa e meʻa naʻá ne fai ki muʻá. Kuo faifai ange peá ke ʻeke ʻa e ngaahi fehuʻi hangē ko ení: ‘ʻOku fakatokangaʻi moʻoni au ʻe Sihova? Kuo tuha moʻoni koā ʻa e ngaahi feilaulau naʻá ku fai maʻa Sihová? ʻOku ou kei ʻaonga kia Sihova?’

2 Kapau heʻikai ke tau tali ʻa e ngaahi fehuʻi hangē ko ení, ʻe lava ke uesia lahi ai ʻetau lotú. ʻI he kupu ko ení, te tau lāulea ki he founga ʻe lava ke tokoniʻi ai kitautolu ʻe he tokangataha ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni Fakatohitapú kapau ʻoku tau veiveiua (1) pe ʻoku mahuʻingaʻia ʻa Sihova ʻiate kitautolu, (2) pe naʻe fakapotopoto ʻa e ngaahi fili naʻa tau fai ʻi he kuohilí, mo e (3) pe ʻoku tau kei ʻaonga kia Sihova.

FOUNGA KE FAKALELEIʻI AI HOʻO NGAAHI VEIVEIUÁ

3. Ko e hā ʻa e founga ʻe taha ʻe lava ke tau fakaleleiʻi ai ʻetau ngaahi veiveiuá?

3 Ko e founga ʻe taha ʻe lava ke tau fakaleleiʻi ai ʻetau ngaahi veiveiuá ko e hanga ki he Folofola ʻa e ʻOtuá ke kumi ʻa e tali ki heʻetau ngaahi fehuʻí. Kapau te tau fai pehē, ʻe fakaivimālohiʻi ai kitautolu, tupulekina fakalaumālie, pea hoko ai ʻo teuʻi lelei ange ke “tuʻu maʻu ʻi he tuí.”—1 Kol. 16:13.

4. ʻOku anga-fēfē ʻetau “fakapapauʻi ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē”? (1 Tesalonaika 5:21)

4 Lau ʻa e 1 Tesalonaika 5:21. Fakatokangaʻi ʻoku enginaki mai ʻa e Tohi Tapú ke tau “fakapapauʻi ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē.” ʻE lava fēfē ke tau fai ení? ʻE lava ke tau fakapapauʻi ko e meʻa ʻoku tau tui ki aí ʻoku moʻoni ʻaki hono fakahoa ia mo e meʻa ʻoku leaʻaki ʻe he Tohi Tapú. Ko e fakatātaá, fakakaukau ki he tuʻunga ʻo e tokotaha kei siʻi ʻokú ne fifili pe ʻokú ne mahuʻinga ʻi he vakai ʻa e ʻOtuá. ʻOku totonu ke ne tali ai pē ʻa e foʻi fakakaukau ko iá ʻoku moʻoni? ʻIkai, ʻoku totonu ke ne “fakapapauʻi ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē” ʻaki ʻa e feinga ke maʻu ʻa e anga ʻo e fakakaukau ʻa Sihova ki he meʻá.

5. ʻOku anga-fēfē ʻetau “fanongo” ki he tali ʻa Sihova ki heʻetau ngaahi fehuʻí?

5 ʻI heʻetau lau ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá, ʻoku tau “fanongo” ai ki he lea mai ʻa Sihova kiate kitautolú. Ka ke maʻu ʻa e anga ʻene fakakaukau ki ha fehuʻi pau ʻoku fiemaʻu ki ai ʻa e feinga ʻi heʻetau tafaʻakí. ʻOku fiemaʻu ke fakahangataha ʻetau lau Tohi Tapú ki he kaveinga ʻoku tau hohaʻa ki aí. ʻE lava ke tau fekumi ʻi he kaveinga ko iá, ʻo ngāueʻaki ʻa e ngaahi meʻangāue fakaeako lahi ʻoku tokonaki mai ʻe he kautaha ʻa Sihová. (Pal. 2:​3-6) ʻE lava ke tau lotu ke tataki ʻe Sihova ʻetau fekumí pea tokoniʻi kitautolu ke tau maʻu ʻa e anga ʻene fakakaukau ki heʻetau fehuʻí. Pea ʻe lava leva ke tau kumi ki ha ngaahi tefitoʻi moʻoni Fakatohitapu mo ha ngaahi fakamatala ʻaonga ʻoku kaunga ki hotau tuʻungá. Te tau toe maʻu ʻaonga nai ʻi he fakakaukau ki he ngaahi talanoa Fakatohitapu fekauʻaki mo e faʻahinga naʻa nau fehangahangai mo ha tuʻunga meimei tatau.

6. ʻOku anga-fēfē hono tokoniʻi kitautolu ʻe he ngaahi fakatahá ke ikuʻi ʻetau ngaahi veiveiuá?

6 ʻOku tau toe “fanongo” ki he lea mai ʻa Sihova kiate kitautolú ʻi heʻetau ngaahi fakatahá. Kapau ʻoku tau maʻu maʻu pē ʻa e ngaahi fakatahá, ʻe lava ke tau fanongo ai ki ha meʻa ʻi ha malanga pe ʻi ha tali ha tokotaha ʻi he kau fanongó ʻa ia ko e meʻa tofu pē ia ʻoku tau fiemaʻu ke ikuʻi ʻaki ʻetau ngaahi veiveiuá. (Pal. 27:17) Tau lāulea he taimí ni ki he founga ke fakaleleiʻi ai ʻa e ngaahi veiveiua ʻe niʻihi.

ʻI HOʻO VEIVEIUA PE ʻOKU MAHUʻINGAʻIA ʻA SIHOVA ʻIATE KOE

7. Ko e hā ʻa e fehuʻi ʻe ʻeke nai ʻe he niʻihi?

7 Kuo faifai ange peá ke fifili, ‘ʻOku fakatokangaʻi moʻoni au ʻe Sihova?’ Kapau ʻokú ke ongoʻi ʻoku ʻikai hao mahuʻinga, ko e fakakaukau ko ia ʻo e hoko ʻo kaumeʻa mo e Tokotaha-Fakatupu ʻo e ʻunivēsí ʻe hā ngali taʻemalava mo taukakapa fau kiate koe. Naʻe maʻu nai ʻe Tuʻi Tēvita ha fakakaukau meimei tatau. Naʻá ne ofoofo ʻi he aʻu ē ʻo fakatokangaʻi ʻe Sihova ʻa e tangata ko e meʻa noa peé peá ne ʻeke: “ʻE Sihova, ko e hā ʻa e tangatá ke ke fakatokangaʻi ai ia, ʻa e foha ʻo e tangata ko e meʻa noa peé ke ke tokanga ai kiate ia?” (Saame 144:3) Ko fē te ke hanga ki ai ke tali ʻa e fehuʻi ko ení?

8. Fakatatau ki he 1 Sāmiuela 16:​6, 7, 10-12, ko e hā ʻoku fakatokangaʻi ʻe Sihova ʻi he kakaí?

8 ʻOku tau ako mei he Tohi Tapú ʻoku fakatokangaʻi ʻe Sihova ʻa e faʻahinga ʻoku vakai ki ai ʻa e niʻihi kehé ʻoku ʻikai hanau mahuʻingá. Ko e fakatātaá, naʻe fekauʻi ʻe Sihova ʻa Sāmiuela ki he fale ʻo Sesé ke pani ha taha ʻo hono ngaahi fohá ko e tuʻi ʻi he kahaʻú ʻo ʻIsileli. Naʻe ui mai ʻe Sese ʻa e toko fitu mei hono ngaahi foha ʻe toko valú kia Sāmiuela ka naʻe ʻikai kau ai ʻa Tēvita, ʻa e siʻisiʻi tahá. b Neongo ia, ko Tēvita naʻe fili ʻe Sihová. (Lau ʻa e 1 Sāmiuela 16:​6, 7, 10-12.) Naʻe sio ʻa Sihova ki he tuʻunga moʻoni ʻo Tēvita ʻi hono lotó—ko ha talavou naʻá ne fakamahuʻingaʻi ʻa e ngaahi meʻa fakalaumālié.

9. Ko e hā ʻoku lava ai ke ke fakapapauʻi ʻoku mahuʻingaʻia ʻa Sihova ʻiate koé? (Sio foki ki he fakatātaá.)

9 Fakakaukau ki he founga kuo ʻosi fakahāhā ai ʻe Sihova ʻokú ne fakatokangaʻi koé. ʻOkú ne pehē te ne ʻoatu ʻa e faleʻi ʻoku feʻungamālie mo hoʻo ngaahi fiemaʻú. (Saame 32:8) ʻIkai ʻoku malava ke ne fai peheé koeʻuhí ʻokú ne ʻiloʻi lelei koe? (Saame 139:1) ʻI hoʻo ngāueʻaki ʻa e faleʻi ʻa Sihová pea sio ki he anga hono tokoniʻi ai koé, te ke hoko ai ʻo tuipau ʻoku mahuʻingaʻia ʻa Sihova ʻiate koe. (1 Kal. 28:9; Ngā. 17:​26, 27) ʻOku fakatokangaʻi ʻe Sihova hoʻo ngaahi feingá. ʻOkú ne ʻafioʻi ho ngaahi angaʻitangata ʻi lotó pea ʻoku ueʻi ai ia ke ne kakapa atu kiate koe. (Sel. 17:10) ʻOkú ne loto ke ke tali ʻa ʻene fakaafe ke ke hoko ko hono Kaumeʻá.—1 Sio. 4:19.

“Kapau te ke kumi [kia Sihova], te ne fakaʻatā atu ke ke ʻiloʻi ia.”—1 Kal. 28:9 (Sio ki he palakalafi 9) c


ʻI HOʻO VEIVEIUA PE NAʻE FAKAPOTOPOTO HOʻO NGAAHI FILI ʻI HE KUOHILÍ

10. ʻI heʻetau fakakaukau ki he ngaahi fili naʻa tau fai ʻi he kuohilí, ko e hā nai ʻa e ngaahi fehuʻi ʻe malanga haké?

10 ʻI he konga ki mui ʻo e moʻui ʻa e niʻihi, ʻoku nau toe fakakaukau pea fifili pe naʻa nau fai koā ʻa e ngaahi fili totonú. Mahalo naʻa nau fili ke tuku ange ha ngāue totongi lelei pe ko ha pisinisi lavameʻa koeʻuhí ke nau tauhi kakato ange kia Sihova. Ko eni kuo mahili atu ʻa e taimí, mahalo naʻa mo ha laui hongofuluʻi taʻu. Te nau sio nai ki honau ngaahi maheni ʻa ia naʻa nau tuli ki he ngaahi meʻa ʻo e māmaní ʻoku hangē ia ʻoku nau maʻu ʻe kinautolu ʻa e maluʻanga fakapaʻangá ʻi he taimí ni. Ko e olá, te nau fifili nai: ‘Naʻe tuha moʻoni ʻa e ngaahi feilaulau naʻá ku fai maʻa Sihová? Pe naʻá ne ʻai au ke u tō mei ha ngaahi faingamālie kehe?’

11. Ko e hā naʻá ne fakahohaʻasi ʻa e tokotaha-tohi ʻo e Saame 73?

11 Kapau ʻoku fakahohaʻasi koe ʻe ha ngaahi fehuʻi meimei tatau, fakakaukau ki he anga ʻo e ongoʻi ʻa e tokotaha-tohi ʻo e Saame 73. Naʻá ne sio ki he niʻihi kehé ʻoku hangē ia ʻoku nau maʻu ha moʻui lelei, lakalakaimonū mo ʻikai ha mafasia. (Saame 73:​3-5, 12) ʻI heʻene siofi kinautolu mo ʻenau hā ngali lavameʻá, naʻá ne ongoʻi ko ʻene ngaahi feinga ke tauhi kia Sihová naʻe taʻeʻaonga. Naʻá ne “faingataʻaʻia ʻi he ʻahó kotoa” koeʻuhí ko e fakakaukau fakalotosiʻi ko ení. (Saame 73:​13, 14) Naʻe anga-fēfē ʻene fekuki mo ʻene ngaahi ongoʻi ʻikai leleí?

12. Fakatatau ki he Saame 73:​16-18, naʻe anga-fēfē hono fakaleleiʻi ʻe he tokotaha hiki-tohí ʻene ngaahi hohaʻá?

12 Lau ʻa e Saame 73:​16-18. Naʻe ʻalu ʻa e tokotaha-tohi-sāmé ki he ʻātakai nonga ʻo e feituʻu toputapu ʻo Sihová. ʻI aí, naʻe lava ke ne fakakaukau fakalelei. Naʻá ne ʻiloʻi neongo ko e moʻui ʻa e niʻihi naʻe hā ngali faingofua, ko honau kahaʻú naʻe taʻepau. ʻI hono maʻu ʻa e vavanga ko ení, naʻá ne maʻu ai ʻa e nonga ʻo e ʻatamaí, ʻo ʻiloʻi ko e tuli ki he ngaahi meʻa fakalaumālié ʻa e fili lelei tahá. Ko hono olá, naʻá ne toe fakafoʻou ʻene fakapapau ke hokohoko atu ʻene tauhi kia Sihová.—Saame 73:​23-28.

13. ʻE lava fēfē ke ke maʻu ʻa e nonga ʻo e ʻatamaí kapau ʻokú ke taʻepauʻia fekauʻaki mo e ngaahi fili ʻi he kuohilí? (Sio foki ki he fakatātaá.)

13 ʻE lava ke ke maʻu ʻa e nonga meimei tatau ʻo e ʻatamaí ʻi he tokoni ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá. Anga-fēfē? Fakakaukauloto ki he mahuʻinga ʻo e meʻa ʻokú ke maʻú—kau ai ʻa e ngaahi meʻa ʻi hēvaní—pea fakahoa eni ki he ikuʻanga ʻo e faʻahinga ʻa ia ko honau palé ʻa e meʻa pē ʻoku ʻoange ʻe he māmani ko ení. Te nau falala kakato nai ki heʻenau ngaahi lavameʻa ʻi he moʻui ko ení koeʻuhí ʻoku ʻikai ha toe meʻa ʻi he kahaʻú te nau fakatuʻotuʻa atu ki ai. Ka ko e meʻa kiate koé, ʻoku talaʻofa atu ʻe Sihova ha ngaahi tāpuaki ʻoku mahulu atu ia ʻi ha meʻa pē ʻokú ke ala sioloto atu ki ai. (Saame 145:16) Pehē foki, fakakaukau ki heni: ʻE lava koā ke tau ʻiloʻi moʻoni pe naʻe mei fēfē ʻetau moʻuí kapau naʻe kehe ʻa e fili naʻa tau faí? Ko e meʻa ʻoku papaú: Ko e faʻahinga ʻoku nau fai ʻa e ngaahi fili ʻo makatuʻunga ʻi heʻenau ʻofa ki he ʻOtuá mo e ʻofa ki he kaungāʻapí heʻikai ʻaupito ke nau tō mei ha meʻa ʻoku lelei moʻoni.

Hanga atu ki he ngaahi tāpuaki kuo talaʻofa ʻe Sihová (Sio ki he palakalafi 13) d


ʻI HOʻO VEIVEIUA PE ʻOKÚ KE ʻAONGA KIA SIHOVA

14. Ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻoku ongoʻi taʻepauʻia ai ʻa e niʻihi, pea ko e hā ʻa e fehuʻi ʻokú ne fakahohaʻasi kinautolú?

14 Ko e niʻihi ʻo e kau sevāniti ʻa Sihová ʻoku nau ongoʻi ʻa e ngaahi haʻahaʻa ʻo e taʻumotuʻá, fāinga mo e mahamahakí, pe ko ha faingataʻaʻia fakaesino. Te ne ʻai nai ke nau ongoʻi taʻepauʻia pe ʻoku nau mahuʻinga ʻi he vakai ʻa Sihová. Te nau ʻeke nai, ‘ʻOku ou kei ʻaonga kia Sihova?’

15. Ko e hā naʻe tuipau ki ai ʻa e tokotaha-tohi ʻo e Saame 71?

15 Ko e tokotaha-tohi ʻo e Saame 71 naʻá ne fakahaaʻi ha hohaʻa meimei tatau. Naʻá ne lotu: “ʻOua naʻá ke liʻekina au ʻi he holo ʻa hoku mālohí.” (Saame 71:​9, 18) Kae kehe, ko e tokotaha-tohi-sāmé naʻá ne hanganaki tuipau kapau te ne tauhi mateaki ki hono ʻOtuá, ʻe tataki mo poupouʻi ia ʻe Sihova. Hangē ko ia naʻe ako ʻe he tokotaha-tohi-sāmé, ʻoku leleiʻia ʻa Sihova ʻi he faʻahinga ʻoku nau fai honau lelei tahá ke tauhi kiate Ia neongo honau ngaahi fakangatangatá.—Saame 37:​23-25.

16. ʻI he ngaahi founga fē ʻoku hoko ai ʻa e kau taʻumotuʻá ʻo ʻaonga kia Sihová? (Saame 92:​12-15)

16 Kau taʻumotuʻa, vakai ki homou tuʻungá ʻo hangē ko e vakai ʻa Sihová. ʻE lava ke ne tokoniʻi koe ke ke lakalakaimonū fakalaumālie neongo ʻa hoʻo ngaahi fakangatangata fakaesinó. (Lau ʻa e Saame 92:​12-15.) ʻI he ʻikai tokangataha ki he meʻa ʻoku ʻikai ke ke toe lava ʻo faí, tokangataha ki he meʻa ʻoku lava ke ke faí. Ko e fakatātaá, ʻe lava ke ke fakaivimālohiʻi ʻa e niʻihi kehé ʻaki hoʻo faʻifaʻitakiʻanga faitōnungá pea mo e mahuʻingaʻia fakafoʻituitui ʻokú ke fakahāhaá. ʻE lava ke ke talanoa fekauʻaki mo e anga hono poupouʻi koe ʻe Sihova ʻi he faai mai ʻa e ngaahi taʻú pea vahevahe hoʻo ʻamanaki mālohi ki hono fakahoko ʻene ngaahi talaʻofá. Pea ʻoua ʻaupito naʻá ke fakasiʻia ʻa e lelei lahi ʻoku lava ke maʻu ʻi hoʻo ngaahi lotu loto-moʻoni maʻá e niʻihi kehé. (1 Pita 3:12) Tatau ai pē pe ko e hā hotau tuʻungá, ko kitautolu kotoa ʻoku tau maʻu ha meʻa ke foaki kia Sihova mo e niʻihi kehé.

17. Ko e hā ʻoku totonu ai ke tau talitekeʻi ʻa e hehema ke fakahoa kitautolu ki he niʻihi kehé?

17 Kapau ʻokú ke ongoʻi feifeitamaki ʻi he ʻikai lava ke ke fai ha meʻa lahi ange ʻi he ngāue ʻa Sihová, fakapapauʻi muʻa ʻokú ne koloaʻaki ha meʻa pē ʻoku lava ke ke fakahoko. Te ke maʻu nai ʻa e hehema ke fakahoa ʻa e meʻa ʻokú ke faí ki he meʻa ʻoku fai ʻe he niʻihi kehé. Talitekeʻi ʻa e hehema ko iá! Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhí ʻoku ʻikai ke fai ʻe Sihova ha ngaahi fakahoa pehē. (Kal. 6:4) Ko e fakatātaá, naʻe ʻoange ʻe Mele kia Sīsū ha meʻaʻofa ko ha lolo namu-kakala naʻe totongi mamafa. (Sione 12:​3-5) Ka ʻi hono kehé, ko e uitou masivá naʻá ne fai ha tokoni ki he temipalé ʻaki ha ongo kiʻi foʻi koini ʻoku siʻisiʻi ʻaupito hona mahuʻinga fakapaʻangá. (Luke 21:​1-4) Neongo ia, naʻe vakai ʻa Sīsū ki he ongo meʻaʻofá fakatouʻosi ko ha fakahāhā ia ʻo e tuí. Ko ʻene Tamaí, ʻa Sihova, ʻokú ne fakamahuʻingaʻi moʻoni ha meʻa pē ʻokú ke fai ʻi hono ueʻi koe ʻe hoʻo anga-līʻoa mo e ʻofa kiate iá, neongo ʻe hā ngali siʻisiʻi nai kiate koe.

18. Ko e hā te ne tokoniʻi kitautolu ke ikuʻi ʻetau ngaahi veiveiuá? (Sio ki he puha “ ʻE Lava ke Tokoniʻi Koe ʻe he Folofola ʻa Sihová ke Ikuʻi ʻa e Veiveiuá.”)

18 Ko kitautolu kotoa ʻoku tau veiveiua ʻi he taimi ʻe niʻihi. Kae kehe, hangē ko ia kuo tau sio ki aí, ko e Folofola moʻoni alafalalaʻanga ʻa e ʻOtuá, ʻa e Tohi Tapú, ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke ikuʻi ʻa e veiveiuá. Ko ia ngāue ke fakaleleiʻi hoʻo ngaahi veiveiuá, pea fetongi hoʻo hohaʻá ʻaki ʻa e tuipau. Ko e moʻoni, ʻoku fakatokangaʻi koe ʻe Sihova fakafoʻituitui. ʻOkú ne houngaʻia ʻi hoʻo ngaahi feilaulaú pea ʻokú ne fakapapauʻi ke fakapaleʻi koe. Maʻu ʻa e fakapapau ʻoku vakai hifo ʻa Sihova ki he kotoa ʻo ʻene kau sevāniti mateakí ʻoku nau tuha mo ʻene ʻofá mo e tokangá.

HIVA 111 ʻUhinga ʻEtau Fiefiá

a LEA MO HONO ʻUHINGA: ʻI he kupu ko ení, ʻoku tau lāulea ai ki he ngaahi veiveiua ʻokú ne ʻai ke tau taʻepauʻia fekauʻaki mo hotau mahuʻinga kia Sihová pe fekauʻaki mo e fakapotopoto ʻa e ngaahi fili kuo tau faí. ʻOku ʻikai ko e faʻahinga veiveiua ʻeni ia ʻoku lave ki ai ʻa e Tohi Tapú ʻa ia ko ha fakamoʻoni ʻo e vaivai ʻa e tui kia Sihova mo ʻene ngaahi talaʻofá.

b Neongo ʻoku ʻikai ke tala mai ʻe he Tohi Tapú pe naʻe taʻu fiha ʻa Tēvita ʻi hono fili ia ʻe Sihová, ʻoku ngalingali naʻá ne kei taʻu hongofulu tupu.—Sio ki he ʻīsiu ʻo e Watchtower ʻo Sepitema 1, 2011, p. 29, pal. 2.

c FAKAMATALA ʻO E FAKATĀTĀ: Ko ha Fakamoʻoni kei siʻi ʻokú ne kumi kia Sihova ʻaki ʻa e hanga ki he Folofolá ki ha faleʻi.

d FAKAMATALA ʻO E FAKATĀTĀ: Ko ha tokoua ʻokú ne fai ha ngāue fufulu sioʻata ke poupouʻi hono fāmilí, ka ʻokú ne fakamaʻu hono ʻatamaí ʻi he Palataisi ka hoko maí.