Skip to content

Skip to table of contents

KUPU AKO 3

‘E Lava Fēfē Ke Ke Malu‘i Ho Lotó?

‘E Lava Fēfē Ke Ke Malu‘i Ho Lotó?

“Hiliō ‘i he ngaahi me‘a kotoa ‘okú ke malu‘í, malu‘i ho lotó.”​—PAL. 4:23.

HIVA 52 Malu‘i Ho Lotó

‘I HE KUPÚ NI *

1-3. (a) Ko e hā na‘e ‘ofeina ai ‘e Sihova ‘a Solomoné, pea ko e hā ‘a e ngaahi tāpuaki na‘e ma‘u ‘e Solomoné? (e) Ko e hā ‘a e ngaahi fehu‘i ‘e tali ‘i he kupu ko ení?

NA‘E hoko ‘a Solomone ko ha tu‘i ‘o ‘Isileli ‘i he‘ene kei talavoú. ‘I he konga ki mu‘a ‘o ‘ene pulé, na‘e hā ai ‘a Sihova kiate ia ‘i ha misi ‘o ne pehē: “Kole mai ‘a e me‘a ‘okú ke loto ke u foaki atu kiate koé.” Na‘e tali ange ‘e Solomone: “Ko ha ki‘i talavou pē au pea ‘oku ‘ikai te u taukei. . . . Ko ia ke ke foaki ki ho‘o sevānití ha loto talangofua ke fakamāu‘i ‘aki ho kakaí.” (1 Tu‘i 3:5-10) Ko ha “loto talangofua”​—he kole anga-fakanānā ē ko ia! Tāne‘ine‘i ke ‘ofeina ‘e Sihova ‘a Solomone! (2 Sām. 12:24) Na‘e mātu‘aki hōifua ‘a e ‘Otuá ‘i he tali ‘a e tu‘i kei talavou ko ení ‘o ne ‘oange ai kia Solomone “ha loto ‘oku poto mo mahino.”​—1 Tu‘i 3:12.

2 ‘I he‘ene faitōnungá pē, na‘e fiefia ai ‘a Solomone ‘i he ngaahi tāpuaki lahi. Na‘á ne ma‘u ‘a e lāngilangi ko hono langa ha temipale “ma‘á e huafa ‘o Sihova ko e ‘Otua ‘o ‘Isilelí.” (1 Tu‘i 8:20) Na‘á ne hoko ‘o ‘iloa ‘i hono poto na‘e foaki ange ‘e he ‘Otuá. Pea ko e ngaahi me‘a na‘á ne lea‘aki ‘i hono fakamānava‘i ia ‘e he ‘Otuá ‘oku hiki ia ‘i he tohi ‘e tolu ‘i he Tohi Tapú. Ko e taha heni ko e tohi Palōvēpí.

3 ‘Oku lave tu‘o teau nai ki he lotó ‘i he tohi Palōvēpí. Ko e fakatātaá, ‘i he Palōveepi 4:23, ‘oku tau lau: “Hiliō ‘i he ngaahi me‘a kotoa ‘okú ke malu‘í, malu‘i ho lotó.” ‘I he veesi ko ení, ‘oku ‘uhinga ki he hā ‘a e fo‘i lea “lotó”? Te tau tali ‘a e fehu‘i ko iá ‘i he kupu ko ení. Te tau toe lāulea foki ki he tali ‘o ha ongo fehu‘i ‘e ua: ‘Oku anga-fēfē ‘a e feinga ‘a Sētane ke fakamele‘i hotau lotó? Pea ko e hā ‘e lava ke tau fai ke malu‘i ai hotau lotó? Ke nofo‘aki faitōnunga ki he ‘Otuá, ‘oku fiema‘u ke tau mahino‘i ‘a e tali ki he ongo fehu‘i mahu‘inga ‘e ua ko iá.

“LOTÓ”​—KO E HĀ IA?

4-5. (a) ‘Oku anga-fēfē hono tokoni‘i kitautolu ‘e he Saame 51:6 ke tau mahino‘i ‘a e me‘a ‘oku ‘uhinga ki ai ‘a e fo‘i lea “lotó”? (e) ‘Oku anga-fēfē hono fakatātaa‘i ‘e he‘etau mo‘ui lelei fakaesinó ‘a e mahu‘inga ‘a hotau tangata ‘i lotó?

4 ‘I he Palōveepi 4:23, ko e fo‘i lea “lotó” ‘oku ngāue‘aki ia ‘i hono fakahoa ki he “loto ‘o ha tokotaha” pe “tangata fufū.” (Lau ‘a e Saame 51:6 mo e fakamatala ‘i laló.) ‘I hono toe fakalea ‘e tahá, ko e “lotó” ‘oku ‘uhinga ia ki he‘etau ngaahi fakakaukau, ongo‘i, fakaue‘iloto mo e ngaahi holi fakafo‘ituituí. Ko hotau tangata mo‘oni ia ‘i lotó, ‘o ‘ikai ko e me‘a pē ‘oku hā atu ki tu‘a meiate kitautolú.

5 Fakakaukau ki he anga hono fakatātaa‘i ‘e he‘etau mo‘ui lelei fakaesinó ‘a e mahu‘inga ‘a hotau tangata ‘i lotó. ‘Uluakí, ke tauhi hotau sinó ke mo‘ui leleí, kuo pau ke tau fili ha founga kai mo‘ui lelei, pea ‘oku fiema‘u ke tau fakamālohisino ma‘u pē. Pehē pē, ke tauhi kitautolu ke ‘i ha tu‘unga lelei fakalaumālié, kuo pau ke tau fili ha founga kai mo‘ui lelei fakalaumālie pea ngāue‘i ma‘u pē ‘etau tui kia Sihová. Ko e ngāue‘i ko iá ‘oku kau ki ai ‘a hono ngāue‘aki ‘a e me‘a ‘oku tau akó pea lea fekau‘aki mo ‘etau tuí. (Loma 10:8-10; Sēm. 2:26) Uá, makatu‘unga ‘i hotau fōtunga hāmaí, te tau fakakaukau nai ‘oku tau mo‘ui lelei neongo ia ‘oku tau mahamahaki ‘i loto. ‘I ha founga meimei tatau, makatu‘unga ‘i he‘etau taimi-tēpile fakateokalatí, te tau fakakaukau nai ‘oku mālohi ‘etau tuí, ka ‘oku lava ke tupulaki ha ngaahi holi kovi ‘iate kitautolu. (1 Kol. 10:12; Sēm. 1:14, 15) Kuo pau ke tau manatu‘i ‘oku sai‘ia ‘a Sētane ke ne fakamele‘i kitautolu ‘aki ‘ene fakakaukaú. ‘I he founga fē ‘oku tautefito ai ‘ene feinga ke fai peheé? Pea ‘e lava fēfē ke tau malu‘i kitautolu?

FOUNGA ‘O E FEINGA ‘A SĒTANE KE FAKAMELE‘I HOTAU LOTÓ

6. Ko e hā ‘a e taumu‘a ‘a Sētané, pea ‘oku anga-fēfē ‘ene feinga ke a‘usia iá?

6 ‘Oku loto ‘a Sētane ke tau hoko ‘o hangē ko iá​—ko ha tokotaha angatu‘u ‘a ia ‘okú ne si‘aki ‘a e ngaahi tu‘unga ‘a Sihová pea ue‘i ia ‘e he siokitá. He‘ikai lava ke fakamālohi‘i kitautolu ‘e Sētane ke tau faka‘uhinga mo tō‘onga hangē ko iá. Ko ia ‘okú ne feinga ke a‘usia ‘ene taumu‘á ‘i he ngaahi founga kehe. Ko e fakatātaá, ‘okú ne ‘ai ke takatakai‘i kitautolu ‘aki ‘a e kakai kuó ne ‘osi fakamele‘i. (1 Sio. 5:19) ‘Okú ne ‘amanaki te tau fili ke feohi mo kinautolu, neongo ‘oku tau ‘ilo‘i ko e feohi koví te ne “maumau‘i” pe “fakamele‘i” ‘a e anga ‘o ‘etau fakakaukaú mo e tō‘ongá. (1 Kol. 15:33; fkm. ‘i lalo) Ko e founga ko iá na‘e ola lelei ‘ia Tu‘i Solomone. Na‘á ne mali mo ha kau fefine pangani tokolahi pea na‘a nau “tākiekina mālohi ia” pea na‘e ‘faai atu pē ‘o nau ofe‘i hono lotó’ meia Sihova.​—1 Tu‘i 11:3; fkm. ‘i lalo.

‘E lava fēfē ke ke malu‘i ho lotó mei he ngaahi feinga ‘a Sētane ke fakamele‘i ia ‘aki ‘ene fakakaukaú? (Sio ki he palakalafi 7) *

7. Ko e hā mo ha toe me‘a ‘oku ngāue‘aki ‘e Sētane ke fakamafola‘aki ‘a e anga ‘ene fakakaukaú, pea ko e hā ‘oku fiema‘u ai ke tau tokanga fekau‘aki mo iá?

7 ‘Oku ngāue‘aki ‘e Sētane ‘a e ngaahi talanoa ‘i he faivá mo e polokalama televīsoné ke fakamafola ai ‘a e anga ‘ene fakakaukaú. ‘Okú ne mahino‘i ‘oku tau sai‘ia ‘i he fanongo ki he talanoa fekau‘aki mo e me‘a ne hoko ki he kakaí pea ‘oku ‘ikai ngata pē ‘i hono fakafiefia‘i kitautolu ‘e he ngaahi talanoá ni; ‘oku ako‘i ai kitautolu ki he founga ke tau fakakaukau, ongo‘i mo ngāue aí. Na‘e ngāuelelei‘aki ‘e Sīsū ‘a e founga fakafaiako ko ení. Ko e fakatātaá, ko ‘ene talanoa fakatātā ko ia fekau‘aki mo e Samēlia anga-fakakaungā‘apí mo e foha maumau koloa na‘á ne mavahe mei ‘apí. (Māt. 13:34; Luke 10:29-37; 15:11-32) Kae kehe, ko e fa‘ahinga kuo fakamele‘i ‘e he fakakaukau ‘a Sētané ‘oku lava ke nau ngāue‘aki ‘a e talanoá ke fakamele‘i ‘aki kitautolu. ‘Oku fiema‘u ke tau hoko ‘o mafamafatatau. Ko e ngaahi faivá mo e polokalama TV ‘oku lava ke ne fakafiefia‘i mo ako‘i kitautolu ‘o ‘ikai ‘uli‘i ‘etau fakakaukaú. Ka kuo pau ke tau tokanga. ‘I he fili ‘o e fakafiefiá, ‘oku lelei ke tau ‘eke hifo, ‘‘Oku ako‘i au ‘e he faiva pe polokalama TV ko ení ke u pehē ‘oku sai pē ke fakavaivai ki he‘eku ngaahi holi fakakakanó?’ (Kal. 5:19-21; ‘Ef. 2:1-3) Ko e hā ‘oku totonu ke ke fai kapau ‘okú ke fakatokanga‘i ‘oku pouaki ‘e ha polokalama ‘a e fakakaukau fakasētané? Faka‘ehi‘ehi mei ai ‘o hangē ko ha‘o fai ki ha mahaki pipihí!

8. ‘E lava fēfē ke tokoni‘i ‘e he ngaahi mātu‘á ‘enau fānaú ke malu‘i honau lotó?

8 Ngaahi mātu‘a, ‘oku mou ma‘u ha fatongia makehe ko hono malu‘i ho‘omou fānaú mei he ngaahi feinga ‘a Sētane ke fakamele‘i honau lotó. ‘Oku ‘ikai ha veiveiua ‘oku mou fai homou kotoá ke malu‘i ho‘omou fānaú mei he ngaahi mahamahakí. ‘Oku mou tauhi ke ma‘a homou ‘apí, pea laku ha fa‘ahinga me‘a pē nai te ne fakatupunga koe pe ko ho‘o fānaú ke mou puke. ‘I he founga tatau, ‘oku fiema‘u ke mou malu‘i ho‘omou fānaú mei he ngaahi faiva, polokalama TV, keimi faka‘ilekitulōnika, mo e ngaahi uepisaiti ‘oku ngalingali ‘e fakamele‘i ai kinautolu ‘aki ‘a e fakakaukau ‘a Sētané. Kuo ‘oatu ‘e Sihova kiate kimoutolu ‘a e mafai ke tokanga‘i ‘a e mo‘ui lelei fakalaumālie ‘a ho‘omou fānaú. (Pal. 1:8; ‘Ef. 6:1, 4) Ko ia ‘oua ‘e ilifia ke fokotu‘u ha ngaahi lao ‘i ‘api ‘o makatu‘unga ‘i he ngaahi tu‘unga Fakatohitapú. Tala ki ho‘omou fānaú ‘a e me‘a ‘e lava mo ‘ikai lava ke nau sio aí, pea tokoni‘i ke nau mahino‘i ‘a e ‘uhinga ho‘omou filí. (Māt. 5:37) ‘I he lalahi ange ho‘omou fānaú, ako‘i kinautolu ke nau ‘ilo‘i ‘iate kinautolu ‘a e me‘a ‘oku tonú mo e me‘a ‘oku halá ‘o fakatatau ki he ngaahi tu‘unga ‘a Sihová. (Hep. 5:14) Pea manatu‘i, ko ho‘omou fānaú te nau ako ‘a e me‘a lahi mei he me‘a ‘oku mou lea‘akí kae mahulu hake aí mei he me‘a ‘oku mou faí.​—Teu. 6:6, 7; Loma 2:21.

9. Ko e hā ‘a e fo‘i fakakaukau ‘e taha ‘oku pouaki ‘e Sētané, pea ko e hā ‘oku fakatu‘utāmaki aí?

9 ‘Oku toe feinga ‘a Sētane ke fakamele‘i hotau lotó ‘aki hono ‘ai ke tau falala ki he poto fakaetangatá kae ‘ikai ko e fakakaukau ‘a Sihová. (Kol. 2:8) Fakakaukau ki ha fo‘i fakakaukau ‘e taha ‘oku pouaki ‘e Sētane​—ko e hoko ‘o tu‘umālié ‘oku totonu ko e taumu‘a tefito ia ‘etau mo‘uí. Ko e fa‘ahinga ‘oku nau fakakaukau pehení te nau hoko nai ‘o tu‘umālie pe ‘ikai nai ke pehē. Pe ko e hā pē ‘a e tu‘ungá, ‘oku nau ‘i he tu‘unga fakatu‘utāmaki. Ko e hā hono ‘uhingá? Koe‘uhí te nau hoko nai ‘o fu‘u tokangataha ki he fakatupu pa‘angá ‘o nau feilaulau‘i ai ‘enau mo‘ui leleí, ko honau ngaahi vā fakafāmilí, pea na‘a mo ‘enau kaume‘a mo e ‘Otuá koe‘uhí pē ke a‘usia ‘enau taumu‘á. (1 Tīm. 6:10) ‘Oku tau hoko ‘o hounga‘ia ‘i hono tokoni‘i kitautolu ‘e he‘etau Tamai fakahēvani potó ke tau ma‘u ha vakai mafamafatatau ki he pa‘angá.​—Tml. 7:12; Luke 12:15.

‘E LAVA FĒFĒ KE TAU MALU‘I HOTAU LOTÓ?

Hangē ko e kau le‘ó mo e kau le‘o matapā ‘i he kuohilí, nofo‘aki tokanga pea ngāue ke ‘oua ‘e hū ha tākiekina fakamele‘i ki ho lotó (Sio ki he palakalafi 10-11) *

10-11. (a) Ko e hā kuo pau ke tau malava ke fai ke malu‘i ai kitautolú? (e) Ko e hā na‘e fai ‘e he kau tangata le‘o ‘i he kuonga mu‘á, pea ‘e lava fēfē ke ngāue hotau konisēnisí ‘o hangē ko ha tangata le‘ó?

10 Kapau ‘oku tau loto ke lavame‘a ‘i hono malu‘i hotau lotó, kuo pau ke tau malava ‘o ‘ilo‘i ‘a e ngaahi fakatu‘utāmakí pea fakafeangai vave ke malu‘i kitautolu. ‘Oku fakamanatu mai heni ‘a e ngāue ‘a ha tokotaha le‘o. ‘I he ‘aho ‘o Tu‘i Solomoné, na‘e tu‘u ‘a e kau le‘ó ‘i he ‘ā ‘o e koló pea fakahoko mai ha fakatokanga kapau te nau sio ‘oku fakaofi mai ha fili. ‘I he‘etau fakakaukau atu ki he me‘á ni, ‘oku tokoni‘i ai kitautolu ke tau mahino‘i ‘a e me‘a kuo pau ke tau fai ke ta‘ofi ai ‘a Sētane mei he‘ene fakamele‘i ‘etau fakakaukaú.

11 ‘I he kuonga mu‘á, na‘e ngāue fakataha ‘a e kau le‘ó mo e kau le‘o matapaá. (2 Sām. 18:24-26) Na‘a nau tokoni kotoa ki hono malu‘i ‘a e koló ‘aki hono fakapapau‘i na‘e tāpuni ‘a e ngaahi matapaá ‘i ha taimi pē na‘e fakaofi mai ai ‘a e filí. (Nehe. 7:1-3) Ko hotau konisēnisi kuo ako‘i ‘e he Tohi Tapú * ‘oku lava ke ne hoko ko hotau tangata le‘o pea fakatokanga mai ‘i he taimi ‘oku feinga ai ‘a Sētane ke ne kāsia hotau lotó​—‘i hono fakalea ‘e tahá, ‘i he taimi ‘okú ne feinga ke tākiekina ‘etau ngaahi fakakaukaú, ongo‘í, fakaue‘ilotó pe ngaahi holí. ‘I he taimi pē ‘oku fakatokanga mai ai hotau konisēnisí, ‘oku fiema‘u ke tau fanongo pea tāpuni ‘a e matapaá, hangē ko e laú.

12-13. Ko e hā ‘e fakatauele‘i nai kitautolu ke faí, ka ‘oku totonu ke fēfē ‘etau fakafeangaí?

12 Fakakaukau ki he fakatātā ‘o e founga ‘e lava ke tau malu‘i ai kitautolu mei hono tākiekina ‘e he fakakaukau ‘a Sētané. Kuo ako‘i kitautolu ‘e Sihova ko e “fehokotaki fakasino ta‘etāú mo e fa‘ahinga kotoa pē ‘o e ta‘ema‘á [‘oku totonu] ke ‘oua na‘a fai ha talanoa ki ai [‘i hotau] lotolotongá.” (‘Ef. 5:3) Ka ko e hā te tau fai kapau ‘oku kamata talanoa hotau ngaahi to‘ume‘a ‘i he ngāué pe ‘apiakó ki ha ngaahi kaveinga ta‘etaau fakaefehokotaki fakasino? ‘Oku tau ‘ilo‘i kuo pau ke tau “taliteke‘i ‘a e anga-ta‘efaka‘otuá mo e ngaahi holi fakamāmaní.” (Tai. 2:12) Ko e tangata le‘ó, ‘a hotau konisēnisí, te ne fakatokanga mai nai. (Loma 2:15) Ka te tau fanongo ki ai? ‘I hono kehé, ‘e fakatauele‘i nai kitautolu ke fanongo ki hotau ngaahi to‘ume‘á pe sio ‘i he ngaahi tā nai ‘oku nau ‘ave holó. Ka ko e taimi eni ke tāpuni ai ‘a e ngaahi matapā ‘o e koló, hangē ko e laú, ‘aki hono liliu ‘a e fetalanoa‘akí pe mavahe mei ai.

13 ‘Oku fiema‘u ‘a e loto-to‘a ke taliteke‘i‘aki ‘a e tenge mei hotau to‘ume‘á ke fakakaukau pe fai ‘a e ngaahi me‘a ‘oku halá. ‘E lava ke tau fakapapau‘i ‘oku ‘afio‘i ‘e Sihova ‘a e feinga ‘oku tau faí, pea te ne ‘omai ‘a e mālohi mo e poto ‘oku fiema‘u ke tau taliteke‘i‘aki ‘a e fakakaukau fakasētané. (2 Kal. 16:9; ‘Ai. 40:29; Sēm. 1:5) Neongo ia, ‘e lava fēfē ke tau hokohoko atu ke fai ‘etau tafa‘akí ‘i hono malu‘i hotau lotó?

NOFO‘AKI MALU‘I KOE

14-15. (a) Ko e hā ‘a e me‘a ‘oku fiema‘u ke tau fakaava ki ai hotau lotó, pea ‘e lava fēfē ke tau fai pehē? (e) ‘E lava fēfē ke tokoni‘i kitautolu ‘e he Palōveepi 4:20-22 ke tau ma‘u ‘a e ‘aonga lahi tahá mei he‘etau lau Tohi Tapú? (Sio foki ki he puha “ Founga ke Fakalaulauloto Aí.”)

14 Ke malu‘i hotau lotó, kuo pau ke ‘ikai ngata pē ‘etau tāpuni ke ‘oua ‘e hū ki ai ‘a e ngaahi tākiekina halá kae toe fakaava foki ia ke hū ki ai ‘a e ngaahi tākiekina leleí. Toe fakakaukau angé ki he fakatātā ‘o e kolo kuo ‘ā‘í. Na‘e tāpuni ‘e he le‘o matapaá ‘a e ngaahi matapā ‘o e koló ke ta‘ofi mei he ‘oho ‘a e filí, ka ‘i he ngaahi taimi kehé na‘á ne fakaava ‘a e ngaahi matapaá ke fakahū mai ‘a e me‘akai mo e ngaahi tokonaki kehe. Kapau na‘e ‘ikai ‘aupito ke fakaava ‘a e ngaahi matapaá, ko e kakai ‘o e koló te nau fiekaia. ‘I he founga meimei tatau, ‘oku fiema‘u ke tau fakaava ma‘u pē hotau lotó ke tākiekina ‘e he ngaahi fakakaukau ‘a e ‘Otuá.

15 ‘Oku ma‘u ‘i he Tohi Tapú ‘a e fakakaukau ‘a Sihová, ko ia ‘i he taimi taki taha ‘oku tau lau ai iá, ‘oku tau faka‘atā ai ‘a e ngaahi fakakaukau ‘a Sihová ke ne tākiekina ‘a e anga ‘etau fakakaukaú, ongo‘í mo e tō‘ongá. ‘E lava fēfē ke tau ma‘u ‘a e ‘aonga lahi tahá mei he‘etau lau Tohi Tapú? ‘Oku mātu‘aki mahu‘inga ‘a e lotú. ‘Oku pehē ‘e ha tuofefine Kalisitiane ‘e taha: “Ki mu‘a ke u lau ‘a e Tohi Tapú, ‘oku ou lotu kia Sihova, ‘o kole ke ne tokoni‘i au ke ‘sio lelei ki he ngaahi me‘a fakaofo’ ‘i he‘ene Folofolá.” (Saame 119:18) ‘Oku toe fiema‘u ke tau fakalaulauloto ki he me‘a ‘oku tau laú. ‘I he‘etau lotu, lau mo fakalaulaulotó, ko e Folofola ‘a e ‘Otuá ‘oku “tauhi ia ‘i [hotau] lotó,” pea ‘oku tau hoko ai ‘o ‘ofa ‘i he ngaahi fakakaukau ‘a Sihová.​—Lau ‘a e Palōveepi 4:20-22; Saame 119:97.

16. Kuo anga-fēfē ‘a e ma‘u ‘aonga ‘a e tokolahi mei he sio ‘i he JW Broadcasting?

16 Ko e founga ‘e taha ‘e lava ke tau faka‘atā ai ke tākiekina kitautolu ‘e he fakakaukau ‘a e ‘Otuá ko e sio ‘i he ngaahi me‘a ‘oku ala ma‘u ‘i he JW Broadcasting®. ‘Oku pehē ‘e ha ongo me‘a: “Ko e ngaahi polokalama fakamāhiná ko ha tali mo‘oni ia ki he‘ema ngaahi lotú! Kuo fakaivimālohi‘i ai mo fakalototo‘a‘i kimaua ‘i he taimi ‘okú ma ongo‘i loto-mamahi pe ta‘elata aí. Pea ‘okú ma fa‘a fanongo ma‘u pē ki he ngaahi hivá ‘i homa ‘apí. ‘Okú ma tā ia ‘i he‘ema kukí, fakama‘á, pe ‘i ha‘ama ipu tī.” Kuo tokoni‘i kimaua ‘e he ngaahi polokalama ko ení ke malu‘i homa lotó. ‘Oku ako‘i ai ke ma fakakaukau hangē ko Sihová pea taliteke‘i ‘a e tenge ke ohi ‘a e ngaahi fakakaukau ‘a Sētané.

17-18. (a) Ko e hā ‘e hoko ‘i he‘etau ngāue‘aki ‘a e me‘a ‘oku tau ako meia Sihová, hangē ko ia ‘oku hā ‘i he 1 Tu‘i 8:61? (e) Ko e hā ‘e lava ke tau ako mei he fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a Tu‘i Hesekaiá? (f) ‘I he fehoanaki mo e lotu ‘a Tēvita ‘oku hā ‘i he Saame 139:23, 24, ko e hā ‘e lava ke tau lotu fekau‘aki mo iá?

17 ‘I he taimi taki taha ‘oku tau sio ai ki he ‘aonga ‘o hono fai ‘a e me‘a ‘oku totonú, ‘oku toe mālohi ange ai ‘etau tuí. (Sēm. 1:2, 3) ‘Oku tau ongo‘i lelei koe‘uhi kuo tau ‘ai ke laukau‘aki kitautolu ‘e Sihova ‘i hono ui ko ‘ene fānau, pea ko ‘etau holi ke fakahōifua‘i iá ‘oku toe mālohi ange. (Pal. 27:11) Ko e ‘ahi‘ahi taki taha ‘oku hoko ia ko ha faingamālie ke tau fakahaa‘i ‘oku ‘ikai ke tau lotolotoua ‘i he tauhi ki he‘etau Tamai anga-‘ofá. (Saame 119:113) ‘I hono kehé, ‘oku tau fakamo‘oni‘i ‘oku tau ‘ofa kia Sihova ‘aki ha loto kakato, ko ha loto ‘oku fakapapau kakato ke talangofua ki he‘ene ngaahi fekaú pea fai hono finangaló.​—Lau ‘a e 1 Tu‘i 8:61.

18 Te tau fai ha ngaahi fehālaaki? ‘Io; ‘oku tau ta‘ehaohaoa. Kapau te tau tūkia, manatu‘i ‘a e fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a Tu‘i Hesekaiá. Na‘á ne fai ‘a e ngaahi fehālaaki. Ka na‘á ne fakatomala pea hokohoko atu ‘ene tauhi kia Sihova “‘i he loto kakató.” (‘Ai. 38:3-6; 2 Kal. 29:1, 2; 32:25, 26) Tau taliteke‘i leva ‘a e ngaahi feinga ‘a Sētane ke fakamele‘i kitautolu ‘aki ‘ene fakakaukaú. Tau lotu ke tau fakatupulekina “ha loto talangofua.” (1 Tu‘i 3:9; lau ‘a e Saame 139:23, 24.) ‘E lava ke tau nofo‘aki faitōnunga kia Sihova kapau te tau malu‘i hotau lotó ‘o fakalaka atu ia ‘i ha toe me‘a.

HIVA 32 Tu‘u Ma‘u, Ta‘engaue!

^ pal. 5 Te tau nofo‘aki faitōnunga kia Sihova, pe te tau faka‘atā ‘a Sētane ke ne tohoaki‘i kitautolu mei he ‘Otuá? Ko e talí ‘oku makatu‘unga ia, ‘o ‘ikai ‘i he kakaha hono ‘ahi‘ahi‘i kitautolú, ka ‘i he founga lelei ‘oku tau malu‘i ai hotau lotó. ‘Oku ‘uhinga ki he hā ‘a e fo‘i lea “lotó”? ‘Oku anga-fēfē feinga ‘a Sētane ke fakamele‘i hotau lotó? Pea ‘e lava fēfē ke tau malu‘i ia? Ko e kupu ko ení te ne tali ‘a e ngaahi fehu‘i mahu‘inga ko iá.

^ pal. 11 LEA MO HONO ‘UHINGA: Na‘e ‘omai ‘e Sihova kiate kitautolu ‘a e malava ke tau sivisivi‘i ‘etau ngaahi fakakaukaú, ongo‘í mo ‘etau tō‘ongá tonu pea fakamāu‘i pē kitautolu. ‘Oku ui ‘e he Tohi Tapú ‘a e malava ko iá ko e konisēnisi. (Loma 2:15; 9:1) Ko ha konisēnisi kuo ako‘i ‘e he Tohi Tapú ko ha konisēnisi ia ‘okú ne ngāue‘aki ‘a e ngaahi tu‘unga ‘a Sihová, hangē ko ia ‘oku fakamatala‘i ‘i he Tohi Tapú, ke fakamāu‘i pe ko ‘etau fakakaukaú, me‘a ‘oku tau fai pe lea‘akí ‘oku lelei pe kovi.

^ pal. 56 FAKAMATALA ‘O E FAKATĀTĀ: Sio televīsone ha tokoua ‘osi papitaiso pea ‘asi hake ha ‘ata ta‘etaau. Kuo pau ke ne fili pe ko e hā te ne faí.

^ pal. 58 FAKAMATALA ‘O E FAKATĀTĀ: Ko ha tangata le‘o ‘i he kuonga mu‘á ‘okú ne sio ki ha fakatu‘utāmaki ‘i tu‘a ‘i he koló. ‘Okú ne ui hifo ki he kau le‘o matapaá, pea nau ngāue vave ‘aki hono tāpuni‘i ‘a e ngaahi matapā ‘o e koló pea loka ia mei loto.