Skip to content

Skip to table of contents

KUPU AKO 37

Fakamo‘ulaloa Loto-Lelei kia Sihova​—Ko e Hā Hono ‘Uhingá pea Anga-Fēfē?

Fakamo‘ulaloa Loto-Lelei kia Sihova​—Ko e Hā Hono ‘Uhingá pea Anga-Fēfē?

“‘Ikai ‘e totonu ke tau loto-lelei ange ke fakamo‘ulaloa kitautolu ki he Tamai?”​—HEP. 12:9.

HIVA 46 Sihova Hotau Tu‘í!

‘I HE KUPÚ NI *

1. Ko e hā ‘oku totonu ai ke tau fakamo‘ulaloa kia Sihová?

‘OKU totonu ke tau fakamo‘ulaloa * kia Sihova koe‘uhi ko ia ‘a hotau Tokotaha-Fakatupú. ‘I he ‘uhingá ni, ‘okú ne ma‘u ‘a e totonu ke fokotu‘u ‘a e ngaahi tu‘unga ki he‘ene me‘a fakatupú. (Fkh. 4:11) Ka ‘oku tau toe ma‘u mo ha ‘uhinga mālohi ke talangofua ai kiate ia​—ko ‘ene founga-pulé ‘a e lelei tahá. ‘I he kotoa ‘o e hisitōliá, ko e kau pule fakaetangata tokolahi ‘oku nau ma‘u ha mālohi mo e mafai ki he ni‘ihi kehé. ‘I hono fakahoa kiate kinautolú, ko Sihova ‘a e Tokotaha-Pule poto taha mo ‘ofa lahi tahá, faimeesi mo manava‘ofa tahá.​—‘Eki. 34:6; Loma 16:27; 1 Sio. 4:8.

2. Ko e hā ‘a e ngaahi ‘uhinga ‘oku ‘omai ‘i he Hepelū 12:9-11 ke tau fakamo‘ulaloa ai kia Sihová?

2 ‘Oku fiema‘u ‘e Sihova ke tau talangofua kiate ia, ‘o ‘ikai koe‘uhí pē ‘oku tau ilifia kiate ia, ka koe‘uhí ‘oku tau ‘ofa kiate ia pea ‘oku tau vakai kiate ia ko ‘etau Tamai ‘ofa. ‘I he‘ene tohi ki he kau Hepeluú, ‘oku fakamatala‘i ai ‘e Paula ‘oku totonu ke tau ‘loto-lelei ke fakamo‘ulaloa kitautolu ki he Tamaí’ koe‘uhi ‘okú ne ako‘i kitautolu “ki ha lelei ma‘atautolu.”​—Lau ‘a e Hepelū 12:9-11.

3. (a) ‘E anga-fēfē ‘etau fakahaa‘i ‘oku tau fakamo‘ulaloa kia Sihová? (e) Ko e hā ‘a e ongo fehu‘i te tau talí?

3 ‘Oku tau fakamo‘ulaloa kia Sihova ‘aki hono fai hotau lelei tahá ke talangofua kiate ia ‘i he me‘a kotoa pē pea taliteke‘i ‘a e holi ke falala pē ki he‘etau mahinó. (Pal. 3:5) ‘Oku faingofua ange ke fakamo‘ulaloa kia Sihova ‘i he‘etau hoko ‘o ‘ilo‘i hono ngaahi ‘ulungaanga faka‘ofo‘ofá. Ko e hā hono ‘uhingá? Koe‘uhí ko e ngaahi ‘ulungaanga ko ení ‘oku tapua mai ia ‘i he me‘a kotoa ‘okú ne faí. (Saame 145:9) Ko e lahi ange ‘etau ako fekau‘aki mo Sihová, ko e lahi ange ia ‘etau ‘ofa kiate iá. Pea ‘i he‘etau ‘ofa kia Sihová, ‘oku ‘ikai ke tau fiema‘u ai ha lisi lōloa ‘o e ngaahi lao ke tala mai ‘a e me‘a ke faí mo e me‘a ‘oku ‘ikai totonu ke tau faí. ‘Oku tau ngāue ke ‘ai ‘etau fakakaukaú mo e ngaahi ongo‘í ke fehoanaki mo e me‘a ‘oku leleí pea faka‘ehi‘ehi mei he me‘a ‘oku koví. (Saame 97:10) Kae kehe, ‘i he taimi ‘e ni‘ihi, ‘oku tau fāinga nai ke talangofua kia Sihova. Ko e hā hono ‘uhingá? Pea ko e hā ‘e lava ke ako ‘e he kau mātu‘á, ngaahi tamaí mo e ngaahi fa‘eé mei he fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a e Kōvana ko Nehemaiá; Tu‘i Tēvita; mo Mele, ‘a e fa‘ē ‘a Sīsuú? ‘E tali ‘a e ngaahi fehu‘i ko ení ‘i he kupu ko ení.

‘UHINGA ‘E LAVA KE HOKO AI KO HA POLE ‘A E FAKAMO‘ULALOA KIA SIHOVÁ

4-5. Fakatatau ki he Loma 7:21-23, ko e hā ‘e lava ke hoko ai ko ha pole ‘a e fakamo‘ulaloa kia Sihová?

4 Ko e ‘uhinga ‘e taha ‘e faingata‘a nai ai ke fakamo‘ulaloa kia Sihová koe‘uhi ‘oku tau ma‘u tukufakaholo kotoa ‘a e angahalá pea tau ta‘ehaohaoa. Ko ia ‘oku tau ma‘u ‘a e ngaahi hehema angatu‘u. Hili ‘a e angatu‘u ‘a ‘Ātama mo ‘Ivi ki he ‘Otuá peá na kai ‘a e fua‘i‘akau na‘e tapuí, na‘á na fokotu‘u ai ‘ena ngaahi tu‘unga pē ‘a kinaua. (Sēn. 3:22) ‘I he ‘ahó ni, ko e tokolahi taha ‘o e fa‘ahinga ‘o e tangatá ‘oku nau kei sai‘ia pē ke tukunoa‘i ‘a Sihova pea fili pē ma‘anautolu ‘a e me‘a ‘oku totonú mo e me‘a ‘oku halá.

5 Na‘a mo e fa‘ahinga ko ia ‘oku nau ‘ilo‘i mo ‘ofa kia Sihová ‘oku nau fāinga nai ke fakamo‘ulaloa kakato kiate ia. Na‘e fehangahangai ‘a e ‘apositolo ko Paulá mo e pole ko ení. (Lau ‘a e Loma 7:21-23.) Hangē ko Paulá, ‘oku tau fai ‘a e me‘a ‘oku totonu ‘i he vakai ‘a Sihová. Ka kuo pau ke tau faitau ma‘u pē mo e hehema ke fai ‘a e ngaahi me‘a ‘oku halá.

6-7. Ko e hā ‘a e ‘uhinga hono ua ‘e lava ke hoko ai ko ha pole ke fakamo‘ulaloa kia Sihová? ‘Omai ha fakatātā.

6 Ko e toe ‘uhinga ‘e taha ‘e lava ke hoko ai ko ha pole ke fakamo‘ulaloa kia Sihová ko e tākiekina kitautolu ‘e he anga fakafonua na‘e ‘ohake ai kitautolú. Ko e lahi ‘o e ngaahi fakakaukau ‘a e tangatá ‘oku fepaki ia mo e finangalo ‘o Sihová, pea ‘e lava ke hoko ko ha fāinga tu‘uma‘u kiate kitautolu ke ‘atā mei he ngaahi founga fakaefakakaukau anga-maheni ko ení. Fakakaukau ki ha fakatātā ‘e taha.

7 ‘Oku anga-maheni ‘i he ngaahi feitu‘u ‘e ni‘ihi ‘a hono tenge ‘a e to‘utupú ke lī‘oa ‘enau mo‘uí ke fakatupu ha pa‘anga lahi. Ko ha tuofefine ko Mele * na‘á ne fehangahangai mo ha pole. Ki mu‘a ke ako fekau‘aki mo Sihová, na‘á ne ako ‘i he taha ‘o e ngaahi ‘apiako tu‘u-ki-mu‘a taha ‘i hono fonuá. Na‘e tenge ‘a Mele ‘e hono fāmilí ke ma‘u ha ngāue mā‘olunga totongi lelei. Na‘á ne fiema‘u foki ia. Kae kehe, hili ‘ene ako fekau‘aki mo Sihová peá ne ‘ofa kiate iá, na‘e liliu ‘ene ngaahi taumu‘á. Neongo ia, ‘okú ne pehē: “‘I he taimi ‘e ni‘ihi ‘oku ou vakai ki ha ngaahi faingamālie fakapisinisi ‘e lava ke ne faka‘atā au ke ma‘u ha pa‘anga lahi ka ‘e uesia ai ‘eku taimi-tēpile fakalaumālié. Koe‘uhi ko e founga na‘e ‘ohake ai aú, ‘oku ou kei fāinga pē ke taliteke‘i ia. Kuo pau ke u kōlenga kia Sihova ke tokoni‘i au ke taliteke‘i ‘a e fakatauele ke tali ‘a e ngāue ‘e lava ke fakamavahe‘i ai au mei he tauhi kiate iá.”​—Māt. 6:24.

8. Ko e hā te tau lāulea ki ai he taimi ní?

8 ‘Oku tau ma‘u ‘aonga mei he fakamo‘ulaloa kia Sihová. Ka ko e fa‘ahinga ‘oku ‘i ai honau mafaí, hangē ko e kau mātu‘á, ngaahi tamaí mo e ngaahi fa‘eé, ‘oku toe ‘i ai ‘a e ‘uhinga ke nau muimui ai ki he tataki ‘a e ‘Otuá; ‘oku nau ma‘u ‘a e faingamālie ke tokoni ki he ni‘ihi kehé. Tau lāulea angé ki he ngaahi fakatātā ‘e ni‘ihi mei he Tohi Tapú ‘oku ako‘i mai ai ‘a e founga ke ngāue‘aki ai ‘a e mafaí ‘i ha founga ‘oku fakahōifua kia Sihova.

ME‘A ‘E LAVA KE AKO ‘E HE KAU MĀTU‘Á MEIA NEHEMAIÁ

Kau ‘a e kau mātu‘á ‘i he ngāue ‘i he Fale Fakataha‘angá, hangē pē ko e kau ‘a Nehemaia ‘i hono toe langa ‘o Selusalemá (Sio ki he palakalafi 9-11) *

9. Ko e hā ‘a e ngaahi pole na‘e fehangahangai mo Nehemaiá?

9 Kuo tuku ‘e Sihova ki he kau mātu‘á ha fatongia mahu‘inga ko hono tauhi ‘ene kakaí. (1 Pita 5:2) ‘E lava ke ako ‘e he kau mātu‘á ‘a e me‘a lahi mei hono sivisivi‘i ‘a e anga ‘o e fakafeangai ‘a Nehemaia ki he kakai ‘a Sihová. ‘I he tu‘unga ko e kōvana ‘o Siutá, na‘e ma‘u ‘e Nehemaia ‘a e mafai lahi. (Nehe. 1:11; 2:7, 8; 5:14) Sioloto atu ki he ngaahi pole na‘e fehangahangai mo Nehemaiá. Na‘á ne ‘ilo‘i kuo ‘uli‘i ‘e he kakaí ‘a e temipalé pea ‘ikai ke nau poupou‘i fakapa‘anga ‘a e kau Līvaí ‘o hangē ko e fakahinohino ‘a e Laó. Na‘e maumau‘i ‘e he kau Siú ‘a e lao ‘o e Sāpaté, pea ko e ni‘ihi ‘o e kau tangatá na‘a nau mali mo e kau fefine muli. Na‘e pau ke fakalelei‘i ‘e he Kōvana ko Nehemaiá ‘a e tu‘unga faingata‘a ko ení.​—Nehe. 13:4-30.

10. Na‘e anga-fēfē ‘a e fakafeangai ‘a Nehemaia ki he ngaahi pole na‘á ne fehangahangai mo iá?

10 Na‘e ‘ikai ke ngāuehala‘aki ‘e Nehemaia hono mafaí ke fokotu‘u ‘ene ngaahi tu‘unga pē ‘a‘ana ma‘á e kakai ‘a e ‘Otuá. ‘I hono kehé, na‘á ne kumi ki he tataki ‘a Sihová ‘i he lotu tōtōivi, pea na‘á ne ako‘i ki he kakaí ‘a e Lao ‘a Sihová. (Nehe. 1:4-10; 13:1-3) Na‘e toe anga-fakatōkilalo ‘a Nehemaia ‘o ngāue fakataha mo hono fanga tokouá, pea a‘u ‘o ne tokoni kiate kinautolu ‘i hono toe langa ‘a e ngaahi ‘ā ‘o Selusalemá.​—Nehe. 4:15.

11. Fakatatau ki he 1 Tesalonaika 2:7, 8, ‘oku totonu ke fēfē ‘a e fakafeangai ‘a e kau mātu‘á ki he fa‘ahinga ‘i he fakataha‘angá?

11 He‘ikai nai fehangahangai ‘a e kau mātu‘á mo e ngaahi palopalema tatau mo ia na‘e ma‘u ‘e Nehemaiá, ka ‘e lava ke nau fa‘ifa‘itaki kiate ia ‘i he ngaahi founga lahi. Ko e fakatātaá, ‘oku nau ngāue mālohi ke tokoni‘i ‘a honau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné. Pea ‘oku ‘ikai ke nau faka‘atā honau mafaí ke ‘ai ai ke nau pōlepole ta‘etotonu. ‘I hono kehé, ‘oku nau fakafeangai anga-fakaalaala ki he fakataha‘angá. (Lau ‘a e 1 Tesalonaika 2:7, 8.) Ko ‘enau ‘ofa lolotó mo e tō‘onga anga-fakatōkilaló ‘okú ne tākiekina ‘a e anga ‘enau lea ki he ni‘ihi kehé. Ko ‘Anitelū, ko ha tokotaha mātu‘a taukei, ‘okú ne pehē: “‘Oku ou ‘ilo‘i ‘oku fakafeangai lelei ‘a e fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné ‘i he anga-lelei mo e loto-māfana loto-mo‘oni ‘a ha tokotaha mātu‘a. Ko e ongo ‘ulungaanga ko ení ‘oku ue‘i ai ‘a e fakataha‘angá ke ngāue fakataha mo e kau mātu‘á.” Ko ha mātu‘a fuoloa ‘e taha, ko Toni, ‘okú ne fakamatala: “‘Oku ou feinga ke ngāue‘aki ‘a e akonaki ‘oku ma‘u ‘i he Filipai 2:3 pea feinga ma‘u pē ke vakai ki he ni‘ihi kehé ‘oku nau mā‘olunga ange ‘iate au. ‘Oku tokoni eni kiate au ke u faka‘ehi‘ehi mei he hoko ‘o anga faka-tikitató.”

12. Ko e hā ‘oku mahu‘inga ai ki he kau mātu‘á ke nau anga-fakatōkilaló?

12 Ko e kau mātu‘á kuo pau ke nau anga-fakatōkilalo, ‘o hangē ko Sihová ‘okú ne anga-fakatōkilalo. Neongo ko Sihova ‘a e Hau ‘o e ‘univēsí, ‘okú ne “punou hifo” ke hiki hake “‘a e mā‘ulaló mei he efú.” (Saame 18:35; 113:6, 7) Ko hono mo‘oní, ‘oku fakalielia kia Sihova ‘a e fa‘ahinga ‘oku pōlepolé mo hīkisiá.​—Pal. 16:5.

13. Ko e hā ‘oku fiema‘u ai ki ha mātu‘a ke ne “hanganaki mapule‘i fefeka hono ‘eleló”?

13 Ko ha mātu‘a ‘okú ne fakamo‘ulaloa kia Sihova ‘oku fiema‘u ke ne “hanganaki mapule‘i fefeka hono ‘eleló.” He ka ‘ikai, te ne lea ta‘e‘ofa nai kapau ‘e ta‘efaka‘apa‘apa ange ha taha kiate ia. (Sēm. 1:26; Kal. 5:14, 15) Ko ‘Anitelū, na‘e lave ki ai ki mu‘á, ‘okú ne pehē: “‘I he taimi ‘e ni‘ihi, ‘oku ou fie fakafeangai ta‘e‘ofa ki ha tokoua pe tuofefine ‘oku hā ngali ta‘efaka‘apa‘apa mai kiate au. Kae kehe, na‘á ku fakalaulauloto ki he ngaahi fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a e kau tangata faitōnunga ‘i he Tohi Tapú, pea na‘e tokoni ia kiate au ke ako ki he mahu‘inga ‘o e hoko ‘o anga-fakatōkilalo mo anga-vaivaí.” ‘Oku fakahaa‘i ‘e he kau mātu‘á ‘enau fakamo‘ulaloa kia Sihová ‘aki ‘enau hoko ‘o anga-‘ofa mo anga-lelei ‘i he‘enau talanoa ki he ni‘ihi ‘i he fakataha‘angá, kau ai mo honau kaungāmātu‘á.​—Kol. 4:6.

ME‘A ‘E LAVA KE AKO ‘E HE NGAAHI TAMAÍ MEIA TU‘I TĒVITÁ

14. Ko e hā ‘a e fatongia kuo vahe‘i ‘e Sihova ki he ngaahi tamaí, pea ko e hā ‘okú ne ‘amanekina meiate kinautolú?

14 Kuo vahe‘i ‘e Sihova ki he tamaí ke hoko ko e ‘ulu ‘o e fāmilí, pea ‘oku ‘amanekina ‘e he ‘Otuá meiate ia ke ako‘i mo akonaki‘i ‘ene fānaú. (1 Kol. 11:3; ‘Ef. 6:4) Ka ko e mafai ‘o ha tamai ‘oku fakangatangata​—kuo pau ke ne fai ha tali kia Sihova, ‘a e tokotaha ‘oku tupu mei ai ‘a e hingoa ‘o e fāmili kotoa pē. (‘Ef. 3:14, 15) ‘Oku fakahāhā ‘e he ngaahi tamaí ‘enau fakamo‘ulaloa kia Sihová ‘aki hono ngāue‘aki honau mafaí ‘i ha founga ‘oku fakahōifua ki he ‘Otuá. ‘E lava ke nau ako ‘a e me‘a lahi mei hono sivisivi‘i ‘a e mo‘ui ‘a Tu‘i Tēvitá.

Ko e lotu ‘a ha tamai Kalisitiane ‘oku totonu ke fakamo‘oni‘i ai ‘ene anga-fakatōkilaló (Sio ki he palakalafi 15-16) *

15. Ko e hā ko ha fa‘ifa‘itaki‘anga lelei ai ‘a Tu‘i Tēvita ke fakakaukau ki ai ‘a e ngaahi tamaí?

15 Na‘e ‘ikai ngata pē hono fakanofo ‘e Sihova ‘a Tēvita ke hoko ko e ‘ulu ‘o hono fāmilí kae pehē foki ki he pule‘anga ‘o ‘Isilelí fakakātoa. ‘I he tu‘unga ko e tu‘í, na‘e ma‘u ‘e Tēvita ‘a e mafai lahi. ‘I he taimi ‘e ni‘ihi, na‘á ne ngāuehala‘aki ‘a e mafai ko iá pea fai ‘a e ngaahi fehālaaki mafatukituki. (2 Sām. 11:14, 15) Ka na‘á ne fakahaa‘i ‘ene fakamo‘ulaloa kia Sihová ‘aki hono tali ‘a e akonakí. Na‘á ne hua‘i atu hono lotó kia Sihova ‘i he lotu. Pea na‘á ne fai hono lelei tahá ke talangofua ki he akonaki ‘a Sihová. (Saame 51:1-4) Tānaki atu ki aí, na‘á ne ma‘u ha anga-fakatōkilalo fe‘unga ke tali ‘a e akonaki leleí mei he kakai tangatá kae pehē foki ki he kakai fefine. (1 Sām. 19:11, 12; 25:32, 33) Na‘e ako ‘a Tēvita mei he‘ene ngaahi fehālaakí pea fakatefito ‘ene mo‘uí ‘i he tauhi kia Sihová.

16. Ko e hā ‘a e ngaahi lēsoni ‘e lava ke ako ‘e he ngaahi tamaí meia Tēvitá?

16 Fakakaukau ki he ngaahi lēsoni ‘e ni‘ihi ‘e lava ke ako ‘e he ngaahi tamaí meia Tu‘i Tēvita: ‘Oua ‘e ngāuehala‘aki ‘a e mafai kuo ‘oatu ‘e Sihova kiate koé. Fakahaa‘i ho‘o ngaahi fehālaakí, pea tali ‘a e fale‘i Fakatohitapu mei he ni‘ihi kehé. Kapau te ke fai pehē, ‘e faka‘apa‘apa‘i koe ‘e ho fāmilí ‘i ho‘o anga-fakatōkilaló. ‘I he lotu mo ho fāmilí, hua‘i atu ho lotó kia Sihova​—tuku ke nau fanongo ki he lahi ho‘o falala kiate iá. Pea hiliō he me‘a kotoa, fakamu‘omu‘a ‘a e tauhi kia Sihová ‘i ho‘o mo‘uí. (Teu. 6:6-9) Ko ho‘o fa‘ifa‘itaki‘anga leleí ko e taha ia ‘o e ngaahi me‘a‘ofa mahu‘inga taha ‘e lava ke ke ‘oange ki ho fāmilí.

ME‘A ‘E LAVA KE AKO ‘E HE NGAAHI FA‘EÉ MEIA MELÉ

17. Ko e hā ‘a e fatongia kuo vahe‘i ‘e Sihova ki he ngaahi fa‘eé?

17 Kuo vahe‘i ‘e Sihova ki he fa‘eé ha fatongia mahu‘inga ‘i he fāmilí, pea kuó ne ‘oange kiate ia ha ki‘i mafai ki he fānaú. (Pal. 6:20) Ko hono mo‘oní, ko e tākiekina ‘a e fa‘eé ‘i he‘ene fānaú ‘e lava ke maongo mo tu‘uloa. (Pal. 22:6) Fakatokanga‘i ‘a e me‘a ‘e lava ke ako ‘e he ngaahi fa‘eé meia Mele, ‘a e fa‘ē ‘a Sīsuú.

18-19. Ko e hā ‘e lava ke ako ‘e he ngaahi fa‘eé mei he fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a Melé?

18 Na‘e ‘ilo‘i lelei ‘e Mele ‘a e Folofolá. Na‘á ne fakatupulekina ha faka‘apa‘apa loloto kia Sihova pea langa hake ha vaha‘angatae fakafo‘ituitui mālohi mo ia. Na‘á ne loto-lelei ke fakamo‘ulaloa ki he tataki ‘a Sihová, neongo na‘e ‘uhinga ení ke liliu ai ‘a ‘ene founga mo‘uí kotoa.​—Luke 1:35-38, 46-55.

Kapau ‘oku hela‘ia ha fa‘ē pe ‘ita, ‘e fiema‘u nai ke ne feinga lahi ange ke fakahāhā e ‘ofa ki he mēmipa ‘o e fāmilí (Sio ki he palakalafi 19) *

19 Ngaahi fa‘ē, ‘oku lahi ‘a e ngaahi founga ‘e lava ke mou fa‘ifa‘itaki ai kia Mele. Anga-fēfē? ‘Uluakí, ‘aki ‘a e tauhi ma‘u ho kaume‘a tonu mo Sihová fakafou ‘i he ako Tohi Tapu fakafo‘ituituí mo ho‘o ngaahi lotú tonu. Uá, ‘aki ‘a e loto-lelei ke fai ‘a e ngaahi liliu ‘i ho‘o mo‘uí ke fakahōifua‘i ‘a Sihova. Ko e fakatātaá, na‘e ‘ohake nai koe ‘e ha ongo mātu‘a ‘okú na fa‘a ‘ita vave mo lea fefeka ki he‘ena fānaú. Ko ia kuó ke tupu hake nai ‘o fakakaukau ko e founga anga-maheni eni ke ‘ohake ai ha fāmili. Na‘a mo e hili ‘a e ako ‘a e ngaahi tu‘unga ‘a Sihová, ‘e hoko nai ko ha pole kiate koe ke nofo‘aki nonga pea anga-kātaki ki ho‘o fānaú, tautefito kapau ‘oku nau talangata‘a ‘i he taimi ‘okú ke hela‘ia aí. (‘Ef. 4:31) ‘I he taimi peheé, ‘oku mātu‘aki mahu‘inga kiate koe ke falala kia Sihova ‘i he lotu. Ko ha fa‘ē ko Litia ‘okú ne pehē: “‘I he taimi ‘e ni‘ihi, na‘e pau ke u lotu lahi koe‘uhi ke ‘oua te u lea ‘ita ki he‘eku tamasi‘í ‘i he‘ene talangata‘a kiate aú. ‘Oku a‘u ‘o ta‘ofi ‘eku leá ‘oku te‘eki ‘osi ‘eku sētesí pea lotu fakalongolongo ki he tokoni ‘a Sihová. ‘Oku ‘ai au ‘e he lotú ke u nonga.”​—Saame 37:5.

20. Ko e hā ‘a e pole ‘oku fehangahangai mo e ngaahi fa‘ē ‘e ni‘ihi, pea ‘e lava fēfē ke iku‘i ‘a e pole ko iá?

20 Ko e ngaahi fa‘ē ‘e ni‘ihi ‘oku nau fehangahangai nai mo ha pole meimei tatau​—‘oku faingata‘a kiate kinautolu ke fakahaa‘i ‘enau ‘ofa ‘i he‘enau fānaú. (Tai. 2:3, 4) Na‘e ‘ohake nai ‘a e kakai fefine ‘e ni‘ihi ‘i ha ‘api ‘a ia ko ‘enau ngaahi mātu‘á na‘e ‘ikai ke nau ma‘u ha vaha‘angatae māfana mo ‘enau fānaú. Kapau ko e founga ia na‘e ‘ohake ai koé, ‘oku ‘ikai fiema‘u ia ke ke toe fou ‘i he fehālaaki tatau na‘e fai ‘e ho‘o ongo mātu‘á. Ko ha fa‘ē ‘oku fakamo‘ulaloa ki he finangalo ‘o Sihová ‘e pau nai ke ne ako ki he founga ke fakahāhā ai ‘ene ‘ofa ‘i he‘ene fānaú. ‘E faingata‘a nai kiate ia ke liliu ‘a e anga ‘ene fakakaukaú, ongo‘í mo e tō‘ongá. Ka ‘e lava ke fai ia, pea ko e ngaahi liliu ko iá te ne ma‘u ‘aonga mei ai mo hono fāmilí foki.

HOKOHOKO ATU KE FAKAMO‘ULALOA KIA SIHOVA

21-22. Fakatatau ki he ‘Aisea 65:13, 14, ko e hā ‘a e ngaahi ‘aonga te tau ma‘u mei he fakamo‘ulaloa kia Sihová?

21 Na‘e ‘ilo‘i ‘e Tu‘i Tēvita ‘a e ngaahi ‘aonga ‘o e fakamo‘ulaloa kia Sihová. Na‘á ne tohi: “Ko e ngaahi tu‘utu‘uni meia Sihová ‘oku mā‘oni‘oni, ‘okú ne ‘ai ‘a e lotó ke fiefia; ko e fekau ‘a Sihová ‘oku ma‘a, ‘okú ne fakamaama ‘a e matá. Kuo fai ‘aki ia ha fakatokanga ki ho‘o sevānití; ‘i hono tauhi iá, ‘oku ‘i ai hano fu‘u totongi.” (Saame 19:8, 11) ‘I he ‘ahó ni, ‘e lava ke tau sio ki he kehekehe ‘i he vaha‘a ‘o e fa‘ahinga ‘oku nau fakamo‘ulaloa kia Sihová mo e fa‘ahinga ‘oku nau taliteke‘i ‘ene akonaki anga-‘ofá. Ko e fa‘ahinga ‘oku nau fakamo‘ulaloa kia Sihová te nau “kaila fiefia koe‘uhi ko e tu‘unga lelei ‘o honau lotó.”​—Lau ‘a e ‘Aisea 65:13, 14.

22 ‘I he taimi ‘oku fakamo‘ulaloa loto-lelei ai kia Sihova ‘a e kau mātu‘á, ngaahi tamaí mo e ngaahi fa‘eé, ‘oku lelei ange ai ‘enau mo‘uí, ‘oku fiefia ange ai honau ngaahi fāmilí, pea ‘oku fā‘ūtaha ange ai ‘a e fakataha‘angá fakalūkufua. Ko e mahu‘inga tahá, ‘oku nau ‘ai ai ‘a e loto ‘o Sihová ke fiefia. (Pal. 27:11) Ko e hā mo ha toe totongi ‘e laka hake ai?

HIVA 43 ‘Ā, Tu‘u Ma‘u, Mālohi

^ pal. 5 ‘E lāulea ‘i he kupu ko ení ki he ‘uhinga ‘oku totonu ke tau fakamo‘ulaloa ai kia Sihová. ‘E toe lāulea foki ki he me‘a ‘e lava ke ako ‘e he kau mātu‘á, ngaahi tamaí mo e fa‘eé​—fa‘ahinga kotoa ‘oku ‘i ai honau mafaí—​mei he fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a e Kōvana ko Nehemaiá; Tu‘i Tēvita; mo Mele, ko e fa‘ē ‘a Sīsuú.

^ pal. 1 LEA MO HONO ‘UHINGA: Ko e fo‘i lea mo‘ulaloa mo e fakamo‘ulaloa ‘oku ongo ‘ikai lelei ia ki he fa‘ahinga ‘oku fakamālohi‘i ke talangofua ki ha tahá. Kae kehe, ko e kakai ‘a e ‘Otuá ‘oku nau fili ke talangofua kiate ia, ko ia ‘oku ‘ikai ke nau ongo‘i ko e fakamo‘ulaloa ki he ‘Otuá ko ha me‘a ‘oku kovi.

^ pal. 7 Kuo liliu ‘a e hingoa ‘e ni‘ihi ‘i he kupú ni.

^ pal. 62 FAKAMATALA ‘O E FAKATĀTĀ: Ko ha mātu‘a ‘okú ne ngāue fakataha mo hono foha ‘i hono fakalelei‘i e Fale Fakataha‘angá, hangē ko e tokoni ‘a Nehemaia ki hono toe langa ‘o e ngaahi ‘ā ‘o Selusalemá.

^ pal. 64 FAKAMATALA ‘O E FAKATĀTĀ: Ko ha tamai ‘okú ne fakafofonga‘i hono fāmilí ‘i ha lotu tōtōivi kia Sihova.

^ pal. 66 FAKAMATALA ‘O E FAKATĀTĀ: Fakamoleki ‘e ha ki‘i tamasi‘i e laui houa ‘i he keimi vitiō pea ‘ikai faka‘osi ‘ene ngāué mo e ngāue fakaakó. Ko ‘ene fa‘eé, ‘okú ne hela‘ia he ngāué, ka ‘okú ne akonaki‘i ia ‘o ‘ikai ‘ita pe ngāue‘aki ha lea fefeka.