Skip to content

Skip to table of contents

TALANOA KI HE MOʻUÍ

ʻOku ʻOmi ʻe he Mahuʻingaʻia Fakafoʻituituí ʻa e Tāpuaki Tuʻuloa

ʻOku ʻOmi ʻe he Mahuʻingaʻia Fakafoʻituituí ʻa e Tāpuaki Tuʻuloa

Fakataha mo ʻeku faʻeé mo hoku tuofefine, ko Pat, ʻi he 1948

“KO E Siasi ʻIngilaní ʻoku ʻikai ke ne akoʻi ʻa e moʻoní. Hanganaki fekumi ki he moʻoní.” Hili hono leaʻaki eni ʻe heʻeku kui fefine naʻe siasi ʻIngilaní, naʻe kamata fekumi ʻeku faʻeé ki he lotu moʻoní. Kae kehe, naʻá ne tukunoaʻi ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová pea tala mai ke u toitoi ʻi he taimi naʻa nau haʻu ai ki homau ʻapí ʻi Toronto, Kānatá. Ka ʻi he taimi naʻe kamata ako ai ʻa e tokoua siʻisiʻi ʻeku faʻeé mo e Kau Fakamoʻoní ʻi he 1950, naʻe kau ki ai mo ʻeku faʻeé. Naʻa nau ako ʻi he ʻapi ʻo e tokoua ʻeku faʻeé pea ki mui ai naʻá ne papitaiso.

Ko ʻeku tamaí ko ha faifekau ʻi he Siasi Fakatahataha ʻo Kānatá, ko ia ʻi he uike taki taha naʻá ne ʻave au mo hoku tuofefiné ki he lautohi faka-Sāpaté, hili iá naʻá ma kau fakataha mo ia ki he ouau lotu ʻi he 11:00 pongipongi. ʻI he efiafí, naʻá ma ʻalu mo ʻeku faʻeé ki he Fale Fakatahaʻangá. Naʻe lavangofua ke ma sio ki he kehekehe ʻi he ongo lotú.

Lolotonga ʻa e ʻAsemipilī Fakavahaʻapuleʻanga ko e Finangalo ʻo e ʻOtuá ʻi he 1958 mo e fāmili Hutcheson

Naʻe vahevahe ʻe heʻeku faʻeé ʻene tui foʻoú ki hono ongo kaumeʻa fuoloa ko Bob mo Marion Hutcheson, ʻa ia naʻá na tali foki ʻa e moʻoní. ʻI he 1958 naʻe ʻave au ʻe Bob mo Marion fakataha mo ʻena tamaiki tangata ʻe toko tolú ki he ʻAsemipilī Fakavahaʻapuleʻanga ʻaho ʻe valu ko e Finangalo ʻo e ʻOtuá ʻi he Kolo Niu ʻIoké. ʻI he toe fakakaukau atu ki aí, ʻoku ou ʻiloʻi he taimí ni ko ha fuʻu ngāue lahi ia kiate kinaua ke ʻave mo au, ka ko e ʻasemipilī ko iá naʻe fakangalongataʻa ki heʻeku moʻuí.

KO E MAHUʻINGAʻIA FAKAFOʻITUITUÍ NAʻÁ NE TĀKIEKINA HOKU KAHAʻÚ

ʻI heʻeku taʻu hongofulu tupú, naʻa mau nofo ʻi ha faama ʻa ia naʻá ku fiefia ʻi hono tokangaʻi ʻa e fanga manú. Naʻá ku fakakaukau fakamātoato ke hoko ko ha toketā ki he fanga manú. Naʻe tala ange eni ʻe heʻeku faʻeé ki ha mātuʻa ʻi he fakatahaʻangá. Naʻe fakamanatu anga-ʻofa mai ʻe he mātuʻá ʻoku tau moʻui “ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí” pea ʻeke mai pe ʻe anga-fēfē kaunga ʻa e ʻalu ki he ʻunivēsití ʻi he laui taʻu ki hoku vahaʻangatae mo Sihová. (2 Tīm. 3:1) Ko e olá, naʻá ku fili ke ʻoua ʻe tuli ki ha ako ʻunivēsiti.

Naʻá ku kei fifili pē pe ko e hā te u fai ʻi heʻeku ʻosi mei he kolisí. Neongo naʻá ku kau ki he ngāue fakamalangá ʻi he fakaʻosinga uike kotoa, naʻe ʻikai ke u fiefia ʻi he ngāue fakafaifekaú pea ʻikai haʻaku fakakaukau te u hoko ko ha tāimuʻa. Lolotonga iá, ko ʻeku tamai taʻetuí mo hono tokoua siʻisiʻí naʻá na fakaʻaiʻai au ke u ngāue taimi-kakato ʻi ha kautaha maluʻi lahi ʻi Toronto. Naʻe māʻolunga ʻa e tokoua ʻeku tamaí ʻi he kautahá, ko ia naʻá ku tali ʻa e ngāué.

ʻI Toronto, ko ʻeku toutou ngāue ʻovataimi mo e feohi mo e kau taʻetuí naʻe taʻofi ai au mei heʻeku kau tuʻumaʻu ki he ngaahi ngāue fakalaumālié. Ne u ʻuluaki nofo mo ʻeku kui tangata ʻikai Fakamoʻoní, ka ʻi he hili ʻene maté, naʻá ku fiemaʻu ha feituʻu ke nofo ai.

Ko Bob mo Marion, ʻa ia naʻá na ʻave au ki he fakataha-lahi ʻi he 1958, naʻá na hangē pē ha ongo mātuʻa kiate aú. Naʻá na fakaafeʻi au ke nofo ʻi honau ʻapí pea tokoniʻi au ke u tupulaki fakalaumālie. ʻI he 1960, naʻá ku papitaiso ai fakataha mo hona foha ko John. Naʻe kamata tāimuʻa ʻa John, ʻo fakaʻaiʻai ai au ke fakalahi ʻeku kau ʻi he ngāue fakafaifekaú. Naʻe fakatokangaʻi ʻe he fanga tokoua ʻi he fakatahaʻangá ʻeku fakalakalaka fakalaumālié, pea faai atu pē naʻe fakanofo au ko e sevāniti ʻo e Ako Fakafaifekau Fakateokalatí. a

KO HA HOA NGĀUE FAKAOFO MO HA LAVAMEʻA FOʻOU

ʻI homa ʻaho malí ʻi he 1966

ʻI he 1966, naʻá ku mali mo Randi Berge, ko ha tāimuʻa faivelenga naʻá ne vēkeveke ke ngāue ʻi he feituʻu naʻe lahi ange ai ʻa e fiemaʻú. Naʻe fakahāhā ʻe heʻemau ʻovasia fefonongaʻakí ʻa e mahuʻingaʻia fakafoʻituitui ʻiate kimaua, ʻo fakalototoʻaʻi kimaua ke tokoni ki he fakatahaʻanga ʻi Orillia, Ontario. Ko ia naʻá ma faʻo ʻema ʻū meʻá pea hiki ki ai.

ʻI heʻema aʻu pē ki Orillia, naʻá ku kau fakataha mo Randi ʻi he tāimuʻa tuʻumaʻú. Naʻe ʻosi tākiekina au ʻe heʻene vēkeveké! ʻI heʻeku tuku taha hoku lotó ki he ngāue tāimuʻá, naʻá ku hokosia ʻa e fiefia ʻi hono ngāueʻaki ʻa e Tohi Tapú pea sio ki hono mahinoʻi ʻe he kakaí ʻa e moʻoní. Ko ha tāpuaki ia ke tokoniʻi ha ongo meʻa ʻi Orillia ke fai ha ngaahi liliu ʻi heʻena moʻuí pea hoko ko ha ongo sevāniti ʻa Sihova.

KO HA LILIU ʻO E LEÁ MO E FAKAKAUKAÚ

Lolotonga ha ʻaʻahi ki Toronto, naʻá ku fetaulaki mo Arnold MacNamara, ko e taha ʻi he fanga tokoua naʻa nau takimuʻa ʻi he Pētelí. Naʻá ne ʻeke mai pe te ma saiʻia ke hoko ko ha tāimuʻa makehe. Naʻá ku tali vave ange: “ʻAupito! Faʻahinga feituʻu pē kae ʻikai ko Quebec!” Naʻe tākiekina au ʻe he ngaahi ongoʻi ʻikai lelei ʻa e kau Kānata lea faka-Pilitāniá fekauʻaki mo e māveuveu fakasōsiale ʻi he vahefonua lea faka-Falanisē ʻo Quebec. ʻI he taimi ko iá, naʻe ʻi ai ha ngaʻunu fakapolitikale ʻi Quebec naʻa nau taukaveʻi ʻa e mavahe mei he toenga ʻo Kānatá.

Naʻe tali mai ʻe Arnold, “Ko Quebec pē ʻa e feituʻu ʻoku ʻave ki ai ʻe he vaʻá ʻa e kau tāimuʻa makehe ʻi he taimi ní.” Naʻá ku tali loto-lelei ke ʻalu ki ai. Naʻá ku ʻosi ʻiloʻi naʻe mahuʻingaʻia ʻa Randi ke ngāue ai. Ki mui ai, naʻá ku ʻiloʻi ko e taha eni ʻi he ngaahi fili lelei taha ʻi heʻema moʻuí!

Hili ʻa e kau ki ha kalasi ako lea faka-Falanisē ʻi he uike ʻe nima, ko Randi mo au fakataha mo ha ongo meʻa naʻa mau ʻalu ki Rimouski, ko e kilomita ʻe 540 nai (maile ʻe 336) ki he tokelau-hahake ʻo Montreal. Naʻe kei toe lahi ʻa e meʻa ke akó, ʻa ia naʻe mātuʻaki hā mahino ʻi ha fakataha ʻi heʻeku lau ha fanongonongo. Naʻá ku pehē ʻi he fakataha-lahi ka hokó, te tau maʻu ha kau fakafofonga tokolahi ko e “fanga ʻositalesi” kae ʻikai ko e “kau fakafofonga mei ʻAositulia.”

Ko e “White House” ʻi Rimouski

ʻI Rimouski, naʻe kau fakataha mo kimautolu toko fā ha fanga tuofāfine teʻeki mali faivelenga ʻe toko fā pehē foki kia Tokoua mo Tuofefine Huberdeau mo ʻena ongo tamaiki fefine. Naʻe lisi ʻe Tokoua mo Tuofefine Huberdeau ha ʻapi loki ʻe fitu pea tokoni ʻa e kau tāimuʻa ne nofo aí ki hono totongí. Naʻa mau ui ia ko e White House koeʻuhí ko hono ngaahi pou hinehiná mo hono konga ki muʻá. Naʻe faʻa toko 12 ki he 14 ʻa e kakai naʻe nofo aí. ʻI he tuʻunga ko e ongo tāimuʻa makehe, naʻá ku ʻalu mo Randi ʻo malanga ʻi he pongipongí, hoʻataá mo e efiafí, ko ia naʻá ma houngaʻia ʻi he ʻi ai ha taha naʻe faingamālie ke mau ʻalu fakataha ʻi he malangá​—naʻa mo e ʻi he ngaahi efiafi momoko ʻi he faʻahitaʻu momokó.

Naʻá ma fuʻu vāofi mo e kau tāimuʻa faitōnunga ko iá ʻo nau hoko ko ha fāmili kiate kimaua. ʻI he taimi ʻe niʻihi naʻa mau tangutu takatakai ʻi ha veʻe afi naʻe tafu pe ko ha ʻaho naʻa mau kuki fakataha ʻo ngaahi dumpling. Ko e taha ʻi he fanga tokouá naʻe tāmeʻa, ko ia ʻi he ngaahi efiafi Tokonakí naʻa mau faʻa hiva mo tauʻolunga.

Ko e feituʻu ngāue ʻi Rimouski naʻe fua lahi! ʻI loto ʻi he māhina ʻe nima, naʻá ma fiefia ʻi he sio ki he fakalakalaka ʻa e kau ako Tohi Tapu ʻe niʻihi ʻo papitaiso. Naʻe tupulaki ʻa e fakatahaʻangá ki he kau malanga ʻe toko 35 nai.

ʻI Quebec, naʻe akoʻi lelei ʻaupito ai kimaua ke ma hoko ko e ongo ʻevangeliō. Naʻá ma vakai ki he anga hono tokoniʻi kimaua ʻe Sihova ʻi he ngāue fakafaifekaú pea mo ʻema ngaahi fiemaʻu fakamatelié. ʻIkai ko ia pē, naʻá ma ako ke ʻofa ʻi he kakai lea faka-Falaniseé, ko ʻenau leá mo ʻenau anga fakafonuá​—ʻa ia naʻe taki atu ai ke ma ʻofa foki ʻi he ngaahi anga fakafonua kehé.​—2 Kol. 6:13.

Ko e meʻa taʻeʻamanekiná, naʻe kole mai ʻe he vaʻá ke ma hiki ki he kolo ko Tracadie, ʻi he matāfanga fakahahake ʻo New Brunswick. Naʻe hoko eni ko ha pole he naʻá ma toki fakamoʻoni pē ʻi ha lisi ʻo ha ʻapaatimeni pea naʻe ʻi ai ʻeku konituleki faiako konga-taimi mo e poate akó. Tānaki atu ki aí, ko e niʻihi ʻema kau ako Tohi Tapú naʻa nau toki hoko pē ko ha kau malanga pea naʻa mau lolotonga langa ha Fale Fakatahaʻanga.

Naʻá ma lotu ʻi he fakaʻosinga uiké kotoa fekauʻaki mo e hikí pea ʻaʻahi ki Tracadie, ʻa ia naʻe kehe ʻaupito ia mei Rimouski. Ka naʻá ma fakapapauʻi koeʻuhi naʻe fiemaʻu kimaua ʻe Sihova ʻi ai, te ma ʻalu. Naʻá ma ʻahiʻahiʻi ʻa Sihova pea sio ki heʻene toʻo ʻa e fakafaingataʻaʻiaʻanga taki taha. (Mal. 3:10) Hangē ko ia naʻe hoko maʻu peé, ko e mālohi fakalaumālie, laumālie feilaulauʻi-kita mo e anga-fakakata ʻa Randi naʻá ne fakafaingofuaʻi ʻa e hikí.

Ko e mātuʻa pē ʻi heʻema fakatahaʻanga foʻoú ko Robert Ross. Naʻá ne tāimuʻa ai mo hono uaifí, ʻa Linda, pea naʻá na fili ke mālōlō hili hono fanauʻi ʻena fuofua tamá. Neongo naʻá na tokangaʻi ha kiʻi tamasiʻi, naʻá na fakalototoʻaʻi lahi au mo Randi ʻaki ʻena anga-talitali kakai loto-māfaná, fakapapau mo e faivelenga ʻi he ngāue fakafaifekaú.

TĀPUAKI ʻO E NGĀUE ʻI HA FEITUʻU PĒ NAʻE ʻI AI HA FIEMAʻU

Faʻahitaʻu momoko ʻi heʻema fuofua ʻaʻahi fakasēketí

Hili ʻema tāimuʻa ʻi Tracadie ʻi ha taʻu ʻe ua, naʻá ma toe hokosia ha meʻa fakaʻohovale taʻeʻamanekina​—ko ha fakaafe ke ngāue fefonongaʻaki. Naʻá ma ngāue ʻi he ngaahi sēketi lea faka-Pilitānia ʻi he taʻu ʻe fitu, hili iá naʻe toe vaheʻi kimaua ki ha sēketi lea faka-Falanisē ʻi Quebec. Ko ʻemau ʻovasia fakavahe ʻi Quebec, ko Léonce Crépeault, naʻá ne fakaongoongoleleiʻi au ki heʻeku ngaahi malangá. Ka ki mui ange naʻá ne faʻa ʻeke mai, “ʻE lava fēfē ke toe hoko ia ʻo ʻaonga ange?” b Naʻe tokoniʻi au ʻe he tokanga fakafoʻituitui ko ení ke tokangataha ki hono ʻai ʻeku faiakó ke mahino mo faingofua ange.

Ko e taha ʻi hoku ngaahi vāhenga-ngāue fakangalongataʻa tahá ko e Fakataha-Lahi Fakavahaʻapuleʻanga “Ikuna ʻa e Tuí” ʻi he 1978 ʻi Montreal. Naʻá ku ngāue ʻi he Potungāue Meʻakaí. Naʻa mau ʻamanekina ʻe ʻi ai ha kakai ʻe toko 80,000 pea naʻe fokotuʻu ha founga foʻou ki he fafangá. Naʻe foʻou ʻa e meʻa kotoa: Ko e meʻangāué, meʻakaí mo e founga hono teuteú. Naʻe ʻi ai ʻemau ʻaisi lalahi ʻe 20, ʻa ia ʻi he taimi ʻe niʻihi naʻe ʻikai ngāue lelei. Ki muʻa ke kamata ʻa e ʻaho ʻuluakí, naʻe toki lava pē ke mau hū ki he sitētiumé ke teuteu ʻi he tuʻuapoó koeʻuhi ko ha kātoanga sipoti naʻe ʻosi puka ki muʻa. Pea naʻe pau ke mau fakamoʻui ʻa e ngaahi ʻōvaní ki muʻa ke maʻa hake ʻa e ʻahó ke ngaahi ʻa e kai pongipongí! Naʻa mau helaʻia, ka naʻá ku ako ʻa e meʻa lahi mei he ngāue mālohi, matuʻotuʻa mo e anga-fakakata ʻa hoku kaungā-polé. Naʻa mau vāofi ʻo iku atu ki he kaungāmeʻa ʻo aʻu mai ki he ʻahó ni. He meʻa fakafiefia ē ke hokosia ʻa e fakataha-lahi fakahisitōlia ko eni ʻi Quebec, ʻa e vahefonua tonu naʻe ʻi ai ʻa e fakatanga kakaha lolotonga ʻa e 1940 tupú mo e 1950 tupú!

Teuteu ki ha fakataha-lahi mo Randi ʻi Montreal ʻi he 1985

Naʻá ku ako lahi mei hoku kaungāʻovasiá lolotonga ʻa e ngaahi fakataha-lahi ʻi Montreal. ʻI he taʻu ʻe taha, ko David Splane, ʻokú ne ngāue he taimí ni ʻi he Kulupu Pulé, naʻá ne tokangaʻi ʻa e ʻōfisi fakataha-lahí. ʻI ha fakataha-lahi ki mui ai ʻi hono kole mai ke u tokangaʻi ʻa e vāhenga-ngāue ko iá, naʻe poupouʻi kakato au ʻe David.

ʻI he 2011, hili ʻema fiefia ʻi he ngāue fefonongaʻakí ʻi he taʻu ʻe 36, naʻe fakaafeʻi au ke hoko ko ha faiako ʻi he Ako Maʻá e Kau Mātuʻa ʻi he Fakatahaʻangá. Naʻá ku mohe mo Randi ʻi he mohenga kehekehe ʻe 75 ʻi loto ʻi he taʻu ʻe ua, ka naʻe tuha kotoa ia mo e feilaulaú. ʻI he ngataʻanga ʻo e uike taki taha, naʻe houngaʻia lahi ʻa e kau mātuʻá koeʻuhi ko ʻenau vakai ki he tokanga lahi ʻa e Kulupu Pulé ki he tuʻunga fakalaumālie ʻo e kau mātuʻá.

Ki mui ai, naʻá ku faiako ʻi he Ako Maʻá e Kau ʻEvangeliō ʻo e Puleʻangá. Naʻe faʻa ongoʻi lōmekina ʻa e kau akó ʻi he taimi-tēpile femoʻuekiná, ko e tangutu ʻi he kalasí ʻi ha houa ʻe fitu nai ʻi he ʻaho, fai ʻa e homueka ʻi he houa ʻe tolu he efiafi taki taha, pea fai ʻa e konga ʻe fā pe nima he uike. Naʻá ku tala ange mo e kau faiako kehé heʻikai ke nau lava ʻo fai ia kae ʻoua kuo nau maʻu ʻa e tokoni ʻa Sihová. ʻE ʻikai ʻaupito ngalo ʻiate au ʻa e ʻohovale ʻa e kau akó ke sio ʻi heʻenau falala kia Sihová, naʻe malava ke nau fakahoko ʻa e meʻa lahi mamaʻo ange ia ʻi he meʻa naʻa nau fakakaukau ʻe malavá.

ʻOMI ʻE HE MAHUʻINGAʻIA FAKAFOʻITUITUÍ ʻA E TĀPUAKI TUʻULOA

Ko e mahuʻingaʻia fakafoʻituitui ʻeku faʻeé ʻi he niʻihi kehé naʻe tokoniʻi ai ʻene kau ako Tohi Tapú ke nau fakalakalaka pea aʻu ʻo ne liliu ʻa e vakai ʻeku tamaí ki he moʻoní. ʻI he hili ha ʻaho ʻe tolu ʻa e mate ʻeku faʻeé, naʻe fakaʻohovaleʻi kimautolu ʻe heʻeku tamaí ʻaki ʻene ʻalu ki ha malanga maʻá e kakaí ʻi he Fale Fakatahaʻangá, pea naʻe hokohoko atu ʻene maʻu ʻa e ngaahi fakatahá ʻi he taʻu ʻe 26 hokó. Neongo naʻe ʻikai ke papitaiso ʻeku Tamaí, naʻe tala mai ʻe he kau mātuʻá ko ia maʻu pē naʻe fuofua aʻu ki he fakatahá ʻi he uike taki taha.

Naʻe toe maongo tuʻuloa ʻa e ngāue ʻeku faʻeé ki heʻene fānaú. Ko e kotoa hoku fanga tuofāfine ʻe toko tolú mo honau ngaahi husepānití ʻoku nau ngāue faitōnunga kia Sihova. Ko e toko ua ʻi hoku fanga tuofāfiné ʻokú na ngāue ʻi he ʻōfisi vaʻá​—ko e taha ʻi Potukali pea taha ʻi Haiti.

ʻOku ou ngāue he taimí ni mo Randi ko ha ongo tāimuʻa makehe ʻi Hamilton, Ontario. ʻI heʻema ngāue fefonongaʻakí, naʻá ma fiefia ʻi he kau fakataha mo e niʻihi kehé ʻi heʻenau ngaahi toe ʻaʻahí mo e ako Tohi Tapú. Ka ʻokú ma fiefia he taimí ni ke sio ki he fakalakalaka fakalaumālie ʻema kau akó. Pea ʻi heʻema feohi mo e fanga tokoua mo e fanga tuofāfine ʻi heʻema fakatahaʻanga foʻoú, ʻokú ma ongoʻi loto-toʻa ke vakai ki hono poupouʻi kinautolu ʻe Sihova ʻi he ngaahi taimi leleí mo e taimi faingataʻá.

ʻI he vakai atu ki he kuohilí, ʻokú ma houngaʻia loloto ʻi he mahuʻingaʻia fakafoʻituitui naʻe fakahāhā mai ʻe he tokolahi kiate kimauá. Ko ia kuó ma feinga ke fakahāhā ʻa e “tokanga fakamātoato” ki he niʻihi kehé, ʻo fakalototoʻaʻi kinautolu ke aʻusia ʻa e malava kakato fakalaumālié. (2 Kol. 7:6, 7) Ko e fakatātaá, ʻi he fāmili ʻe taha, ko e uaifí, fohá mo e ʻofefiné naʻa nau ngāue taimi-kakato kotoa. Naʻá ku ʻeke ki he husepānití pe kuó ne fakakaukau fekauʻaki mo e ngāue tāimuʻá. Naʻá ne tala mai ʻokú ne poupouʻi ha kau tāimuʻa ʻe toko tolu. Ko ia naʻá ku ʻeke ange, “ʻE lava ke lelei ange hoʻo poupouʻi kinautolú ʻia Sihova?” Naʻá ku fakalototoʻaʻi ia ke ne hokosia ʻa e fiefia tatau mo e toenga ʻo e fāmilí. Naʻá ne tāimuʻa ʻi loto ʻi he māhina ʻe ono.

Ko au mo Randi te ma hokohoko atu ke “talanoa ki he toʻutangata hoko maí” fekauʻaki mo e ʻngaahi ngāue fakaofo’ ʻa Sihová, pea ʻokú ma ʻamanaki te nau fiefia ʻi heʻene ngāué ʻo hangē ko ia naʻá ma maʻú.​—Saame 71:17, 18.

a ʻOku ui he taimí ni ko e ʻovasia Fakataha ki he Moʻuí mo e Ngāue Fakafaifekaú.

b Sio ki he talanoa ki he moʻuí ʻa Léonce Crépeault ʻi he ʻīsiu ʻo e Taua Leʻo ʻo Fepueli 2020, p. 26-30.