Skip to content

Skip to table of contents

KUPU AKO 32

Faʻifaʻitaki kia Sihova​—Hoko ʻo Fakaʻatuʻi

Faʻifaʻitaki kia Sihova​—Hoko ʻo Fakaʻatuʻi

“Tuku ke hoko hoʻomou fakaʻatuʻí ʻo ʻiloʻi ʻe he tangata kotoa pē.”​—FIL. 4:5, fkm. ʻi lalo.

HIVA 89 Fanongo pea Maʻu ʻa e Palé

ʻI HE KUPÚ NI a

Ko fē ʻa e fuʻu ʻakau ʻokú ke fie hoko ki aí? (Sio ki he palakalafi 1)

1. ʻI he founga fē kuo pau ke hangē ai ʻa e kau Kalisitiané ko ha fuʻu ʻakaú? (Sio foki ki he fakatātaá.)

 KUÓ KE sio ki he meʻa ʻoku hoko ʻi he faʻaki ha fuʻu matangi ki ha fuʻu niu? ʻOku ngaofe holo hono laú mo e sinó kae tuʻu maʻu pē hono tefitó. ʻOku akoʻi mai heni kiate kitautolu ha ʻulungaanga mahuʻinga ʻokú ne ʻai ʻa e ʻuluʻakau ʻe niʻihi ke nau tupu ʻāfaʻafa, ko e ngaofengofuá. Ke hoko ʻo lakalakaimonū fakalaumālie, ko e kau Kalisitiané kuo pau ke nau hoko ʻo ngaofengofua. Anga-fēfē? Kuo pau ke tau hoko ʻo fakaʻatuʻi ʻaki ʻa e feʻunuʻaki ʻi he taimi ʻoku liliu ai hotau tuʻunga fakafoʻituituí pea fakaʻapaʻapaʻi ʻa e fakakaukau mo e fili ʻa e niʻihi kehé.

2. Ko e hā ʻa e ngaahi ʻulungaanga te ne tokoniʻi kitautolu ke feʻunuʻaki ki he ngaahi tuʻunga feliuliuakí, pea ko e hā te tau lāulea ki ai ʻi he kupu ko ení?

2 ʻI he tuʻunga ko e kau sevāniti ʻa Sihova, ʻoku tau loto ke hoko ʻo fakaʻatuʻi. ʻOku tau loto foki ke anga-fakatōkilalo mo manavaʻofa. ʻI he kupu ko ení, te tau vakai ai ki he anga hono tokoniʻi ʻe he ngaahi ʻulungaanga ko iá ʻa e kau Kalisitiane ʻe niʻihi ke fekuki mo e ngaahi tuʻunga feliuliuakí. Te tau toe vakai foki ki he founga hono tokoniʻi kitautolu ʻe he ngaahi ʻulungaanga ko ení. Kae ʻuluakí, tau ako angé meia Sihova mo Sīsū, ʻa e ongo faʻifaʻitakiʻanga haohaoa ʻo e fakaʻatuʻí.

ʻOKU FAKAʻATUʻI ʻA SIHOVA MO SĪSŪ

3. Ko e hā ʻa e fakamoʻoni ʻoku tau maʻu ʻo e fakaʻatuʻi ʻa Sihová?

3 ʻOku ui ʻa Sihova “ko e Makatuʻu” koeʻuhí ʻokú ne tuʻu maʻu, taʻengaue. (Teu. 32:4) Neongo ia, ʻokú ne toe fakaʻatuʻi foki. Hangē ko ia kuo tatala mai ʻe he ngaahi meʻa kuo hokó, ko hotau ʻOtuá ʻokú ne hokohoko atu ke feʻunuʻaki koeʻuhí ke fakatupunga ke hoko ʻene taumuʻá. Naʻe fakatupu ʻe Sihova ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ʻi hono ʻīmisí mo e malava ke feʻunuʻaki ki he ngaahi tuʻunga feliuliuakí. Naʻá ne tokonaki mai ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni Fakatohitapu māʻalaʻala ʻe lava ke tokoniʻi ai kitautolu ke fai ʻa e ngaahi fili fakapotopoto neongo pe ko e hā ha pole ʻoku tau fehangahangai nai mo ia. Ko e faʻifaʻitakiʻanga tonu ʻa Sihová pea mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni kuó ne ʻomaí ko e fakamoʻoni ia neongo ko Sihová “ko e Makatuʻu,” ʻokú ne toe fakaʻatuʻi foki.

4. ʻOmai ha fakatātā ʻo e fakaʻatuʻi ʻa Sihová. (Livitiko 5:7, 11)

4 Ko e ngaahi founga ʻa Sihová ʻoku haohaoa mo fakaʻatuʻi. ʻOku ʻikai ke ne anga-fefeka ʻi heʻene fakafeangai ki he faʻahinga ʻo e tangatá. Ko e fakatātaá, fakakaukau ki he founga naʻe fakahāhā ai ʻe Sihova ʻa e fakaʻatuʻí ki he kau ʻIsilelí. Naʻe ʻikai ke ne fiemaʻu ʻa e feilaulau tatau mei he tokotaha kotoa, tatau ai pē pe ko e tuʻumālie pe masiva. ʻI he ngaahi tuʻunga ʻe niʻihi, naʻá ne fakaʻatā ʻa e tokotaha taki taha ke ne fai ʻa e ngaahi feilaulau ʻo fakatatau ki hono tuʻungá.​—Lau ʻa e Livitiko 5:7, 11.

5. ʻOmai ha fakatātā ʻo e anga-fakatōkilalo mo e manavaʻofa ʻa Sihová.

5 Ko e anga-fakatōkilalo mo e manavaʻofa ʻa Sihová ʻokú ne ueʻi ia ke hoko ʻo fakaʻatuʻí. Ko e fakatātaá, ko e anga-fakatōkilalo ʻa Sihová naʻe hā mahino ʻi he teu ke ne fakaʻauha ʻa e kakai fulikivanu ʻo Sōtomá. Fakafou ʻi ha ongo ʻāngelo, naʻe fakahinohino ʻe Sihova kia Lote māʻoniʻoni ke ne hola ki he feituʻu moʻungaʻiá. Naʻe ilifia ʻa Lote ke ʻalu ki ai. Ko ia naʻá ne kōlenga ke fakaʻatā ia mo hono fāmilí ke nau kumi hūfanga ʻi Soa, ko ha kiʻi kolo siʻisiʻi naʻe ʻosi fakapapauʻi ʻe fakaʻauha. Naʻe mei fekauʻi ʻe Sihova ʻa Lote ke muimui pē ki Heʻene fakahinohinó. ʻI hono kehé, naʻá ne tali ʻa e kole ʻa Loté, neongo naʻe ʻuhinga iá ke fakahaofi ʻa Soa. (Sēn. 19:18-22) ʻI he laui senituli ki mui ai, naʻe fakahāhā ʻe Sihova ʻa e manavaʻofá ki he kakai ʻo Ninivé. Naʻá ne fekauʻi atu ʻa e palōfita ko Sioná ke ne fanongonongo ʻa e fakaʻauha naʻe teu ke hoko ki he koló mo hono kakai fulikivanú. Ka ʻi he fakatomala ʻa e kau Ninivé, naʻe fakaʻofaʻia ʻa Sihova ʻiate kinautolu pea fakahaofi ʻa e koló.​—Siona 3:1, 10; 4:10, 11.

6. ʻOmi ha fakatātā ʻo e founga naʻe faʻifaʻitaki ai ʻa Sīsū ki he fakaʻatuʻi ʻa Sihová.

6 Naʻe faʻifaʻitaki ʻa Sīsū ki he fakaʻatuʻi ʻa Sihová. Naʻe fekauʻi mai ia ki he māmaní ke malanga ki he “fanga sipi mole ʻo e fale ʻo ʻIsilelí.” Ka naʻá ne fakahāhā ʻa e fakaʻatuʻí ʻi heʻene fakahoko ʻa e vāhenga-ngāue ko iá. ʻI he taimi ʻe taha, ko ha fefine ʻikai ko ha ʻIsileli naʻá ne kōlenga kiate ia ke fakamoʻui ʻene taʻahine naʻe “mātuʻaki maʻukovia ʻe ha tēmeniō.” Naʻe manavaʻofa ʻa Sīsū ʻo tali ʻa e kole ʻa e fefiné pea fakamoʻui ʻene taʻahiné. (Māt. 15:21-28) Fakakaukau ki ha fakatātā ʻe taha. ʻI he lolotonga ʻa e ngāue fakafaifekau ʻa Sīsuú, naʻá ne talaki: “ʻIlonga ʻa ia ʻokú ne siʻaki au . . . , te u siʻaki foki ia.” (Māt. 10:33) Ka naʻá ne siʻaki ʻa Pita, ʻa ia naʻá ne fakaʻikaiʻi tuʻo tolu iá? ʻIkai. Naʻe fakakaukau fakalelei ʻa Sīsū ki he fakatomala mo e tui ʻa Pitá. Hili ʻa e toetuʻu ʻa Sīsuú, naʻá ne hā kia Pita pea fakapapauʻi kiate ia kuó ne fakamolemoleʻi ia pea ʻokú ne ʻofa ʻiate ia.​—Luke 24:33, 34.

7. ʻI he fehoanaki mo e Filipai 4:5, ko e hā ʻa e ongoongo ʻoku tau loto ke maʻú?

7 Kuo tau vakai ko Sihova ko e ʻOtuá mo Sīsū Kalaisi ʻokú na fakaʻatuʻi. Fēfē kitautolu? ʻOku ʻamanekina mai ʻe Sihova ke tau hoko ʻo fakaʻatuʻi. (Lau ʻa e Filipai 4:5 mo e fakamatala ʻi lalo.) ʻOku fakalea ʻi ha liliu ʻe taha ʻa e veesi ko ení: “Maʻu ha ongoongo ʻi he hoko ʻo anga-fakaʻatuʻí.” ʻE lava ke tau ʻeke hifo: ‘ʻOku ʻiloʻi au ʻe he kakaí ko ha tokotaha fakaʻatuʻi, ʻulutukua mo anga-kātaki? Pe ʻoku nau vakai mai kiate au ko ha tokotaha anga-fefeka, anga-mālohi pe taʻefieauna? ʻOku ou vilitaki ke fakahoko ʻe he niʻihi kehé ʻa e meʻa ʻoku ou fakakaukau ko e ʻuhinga ia ʻo e laó? Pe ʻoku ou fanongo ki he niʻihi kehé pea ʻulutukua ki heʻenau ngaahi fakaʻamú ʻi heʻene feʻungamālié?’ Ko e tuʻunga ʻo ʻetau fakaʻatuʻí ʻoku tapua atu ai ʻa e lahi ʻo ʻetau faʻifaʻitaki kia Sihova mo Sīsuú. Tau lāulea angé ki ha tafaʻaki ʻe ua ʻoku fiemaʻu ki ai ʻa e fakaʻatuʻí​—ʻi he taimi ʻoku liliu ai hotau tuʻunga fakafoʻituituí pea mo e taimi ʻoku kehe ai ʻa e fakakaukau mo e fili ʻa e niʻihi kehé meiate kitautolú.

HOKO ʻO FAKAʻATUʻI ʻI HE LILIU ʻA E NGAAHI TUʻUNGÁ

8. Ko e hā ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke hoko ʻo fakaʻatuʻi ʻi he liliu ʻa e ngaahi tuʻungá? (Sio foki ki he fakamatala ʻi laló.)

8 Ko e fakaʻatuʻí ʻoku kau ki ai ʻa e hoko ʻo ngaofengofua ʻi he taimi ʻoku liliu ai hotau ngaahi tuʻungá. ʻE lava ke fakatupunga ʻe he ngaahi liliu ko iá ha ngaahi faingataʻa taʻeʻamanekina kiate kitautolu. Te tau fehangahangai nai mo ha palopalema fakaemoʻuilelei mafatukituki. Pe ʻe veuki fakaʻaufuli nai ʻetau moʻuí ʻi ha liliu fakafokifā ʻi he ʻekonōmiká pe ʻi he tuʻunga fakapolitikale ʻi he feituʻu ʻoku tau nofo aí. (Tml. 9:11; 1 Kol. 7:31) Naʻa mo e liliu ʻi ha vāhenga-ngāue fakateokalati ʻe lava ke ne ʻahiʻahiʻi kitautolu. Pe ko e hā pē ʻa e polé, ʻoku lava ke tau feʻunuʻaki lavameʻa ki he ngaahi tuʻunga foʻoú kapau te tau fou ʻi he sitepu ʻe fā ko ení: (1) Tali ʻa e tuʻunga moʻoní, (2) hanga ki he kahaʻú, (3) tokangataha ki he meʻa ʻoku leleí, (4) fai ʻa e ngaahi meʻa maʻá e niʻihi kehé. b Tau lāulea angé ki ha ngaahi faʻifaʻitakiʻanga moʻoni ke fakatātaaʻi ʻaki ʻa e founga ʻoku tokoni ai ʻa e fou ʻi he ngaahi sitepu ko ení.

9. Naʻe anga-fēfē fekuki ha ongo meʻa misinale mo e ngaahi ʻahiʻahi taʻeʻamanekiná?

9 Tali ʻa e tuʻunga moʻoní. Ko Emanuele mo Francesca naʻe vaheʻi kinaua ko ha ongo misinale ki ha fonua muli. ʻI he kamata pē ke na ako ʻa e leá pea maheni mo ʻena fakatahaʻanga foʻoú, naʻe tō ʻa e mahaki fakaʻauha COVID-19 pea naʻe pau ke na fakamavaheʻi kinaua meia kinautolu. Pea naʻe mate fakafokifā ʻa e faʻē ʻa Francesca. Naʻe fiemaʻu lahi ʻe Francesca ke fakataha mo hono fāmilí, ka naʻe taʻofi ia ʻe he mahaki fakaʻauhá mei he folau ki aí. Naʻe malava fēfē ke ne fekuki mo e ngaahi meʻa fakalotosiʻi kotoa ko ení? ʻUluakí, naʻe lotu fakataha ʻa Emanuele mo Francesca ki ha poto ke tokanga ki he meʻa pē ʻo e ʻaho ko iá. Naʻe tali ʻe Sihova ʻena lotú fakafou ʻi he ngaahi tokonaki fakalaumālie taimi totonu. Ko e fakatātaá, naʻe fakalototoʻaʻi kinaua ʻe ha tokoua naʻá ne pehē ʻi ha vitiō fakaʻekeʻeke: “Ko e vave ange ko ia ʻetau tali ʻa hotau tuʻunga foʻoú, ko e vave ange ia ʻa e toe foki mai ʻetau fiefiá fakataha mo ha faingamālie ke tau ngāue lelei ʻaki ʻa hotau tuʻunga foʻoú.” c Uá, naʻe ueʻi kinaua ke hoko ʻo pōtoʻi ange ʻi he faifakamoʻoni ʻi he telefoní pea naʻe aʻu ʻo na kamataʻi ha ako Tohi Tapu. Tolú, naʻá na tali ʻi he houngaʻia ʻa e fakalototoʻa mo e poupou anga-ʻofa ʻa e fanga tokoua fakalotofonuá. Ko ha tuofefine tokanga ʻe taha naʻá ne ʻave kiate kinaua ha pōpoaki Fakatohitapu nounou ʻi he ʻaho kotoa ʻo feʻunga mo ha taʻu ʻe taha. ʻI he taimi ʻoku tau tali foki ai hotau tuʻunga foʻoú, te tau maʻu ʻa e fiemālie ʻi he meʻa ʻoku malava ke tau faí.

10. Naʻe anga-fēfē feʻunuʻaki ha tuofefine ʻe taha ki ha liliu lahi ʻi heʻene moʻuí?

10 Hanga ki he kahaʻú, pea tokangataha ki he meʻa ʻoku leleí. Ko Christina, ko ha tuofefine Lumēnia ʻokú ne nofo ʻi Siapani, naʻá ne loto-mamahi ʻi he ʻikai ke toe hoko atu ʻa e fakatahaʻanga lea faka-Pilitānia naʻá ne kau ki aí. Kae kehe, naʻe ʻikai ke ne nōfoʻi ʻi he kuohilí. ʻI hono kehé, naʻá ne fili ke fai hono lelei tahá ʻi he fakatahaʻanga lea faka-Siapani fakalotofonuá ʻaki ʻa e kau mohu ʻuhinga ʻi he ngāue fakamalangá. Naʻá ne kole ki ha kaungāngāue ki muʻa ke tokoniʻi ia ke fakalakalaka ʻene pōtoʻi leá. Naʻe loto ki ai ʻa e fefiné pea ngāueʻaki ʻa e Tohi Tapú mo e polosiua Fiefia ʻi he Moʻuí ʻo Taʻengata! ke akoʻi ʻa e lea faka-Siapaní kia Christina. Naʻe ʻikai ngata pē ʻi he fakalakalaka ʻa e malava ʻa Christina ke fetuʻutaki ʻi he lea faka-Siapaní ka naʻe kamata ke mahuʻingaʻia ʻa e fefiné ʻi he moʻoni. ʻI heʻetau hanga ki he kahaʻú pea tokangataha ki he leleí, ko e ngaahi liliu ʻoku hoko ʻo ʻikai ke tau tomuʻa ʻilo ki aí ʻe lava ke ne ʻomi ʻa e ngaahi tāpuaki taʻeʻamanekina.

11. Naʻe anga-fēfē fekuki ha ongo meʻa mo ha palopalema fakaʻekonōmika naʻá na fehangahangai mo ia?

11 Fai ʻa e ngaahi meʻa maʻá e niʻihi kehé. Ko ha ongo meʻa ʻokú na nofo ʻi ha fonua ʻoku tapui ai ʻetau ngāué naʻe mole ʻena paʻanga hū maí ʻi he holafa ʻa e ʻekonōmiká. Naʻe anga-fēfē ʻena feʻunuʻakí? ʻUluakí, naʻá na fou ʻi he ngaahi sitepu ke fakafaingofuaʻi ʻena moʻuí. Hokó, ʻi he ʻikai ke na nōfoʻi ʻi heʻena ngaahi palopalemá, naʻá na fili ke tokangataha ki hono tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé ʻaki ʻa e nofoʻaki femoʻuekina ʻi he ngāue fakamalangá. (Ngā. 20:35) Naʻe pehē ʻe he husepānití, “Ko e femoʻuekina ʻi he ngāue fakafaifekaú naʻe fakasiʻisiʻi ai ʻa e taimi ke ma maʻu ʻa e ngaahi fakakaukau taʻepaú pea maʻu ai ʻa e taimi lahi ange ke tokangataha ki hono fai ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá.” ʻI he liliu ʻa hotau ngaahi tuʻungá, kuo pau ke tau manatuʻi ʻa e mahuʻinga ke hokohoko atu ʻetau tokoni ki he niʻihi kehé, tautautefito ʻi heʻetau ngāue fakafaifekau faka-Kalisitiané.

12. ʻE lava fēfē ke tokoniʻi kitautolu ʻe he faʻifaʻitakiʻanga ʻa e ʻapositolo ko Paulá ke feʻunuʻaki ki he tuʻunga feliuliuaki ʻi heʻetau ngāue fakafaifekaú?

12 ʻI heʻetau ngāue fakafaifekaú, ʻoku fiemaʻu ke tau ngaofengofua. ʻOku tau fetaulaki mo e kakai ʻoku kehe ʻenau tuí mo e vakaí pea ʻoku nau haʻu mei ha puipuituʻa kehekehe. Naʻe feʻunuʻakingofua ʻa e ʻapositolo ko Paulá, pea ʻe lava ke tau ako mei heʻene faʻifaʻitakiʻangá. Naʻe fakanofo ʻe Sīsū ʻa Paula “ko ha ʻapositolo . . . ki he ngaahi puleʻangá.” (Loma 11:13) ʻI he ngafa ko iá, naʻe malanga ʻa Paula ki he kau Siu, kau Kalisi, kau poto, kau māʻulalo, kau māʻolunga mo e ngaahi tuʻi. Koeʻuhi ke aʻu ki he loto ʻo e kau fanongo kehekehe ko iá, naʻe hoko ʻa Paula “ko e ngaahi meʻa kotoa pē ki he ngaahi faʻahinga kakai kotoa pē.” (1 Kol. 9:19-23) Naʻá ne tokanga ki he anga fakafonua, puipuituʻa mo e ngaahi tui ʻene kau fanongó pea feʻunuʻaki ʻene foungá ke fehoanakimālie mo ia. Ko kitautolu foki ʻe lava ke ola lelei ange ʻetau ngāue fakafaifekaú kapau ʻoku tau mohu fakakaukau pea feʻunuʻaki ʻetau foungá ke feʻungamālie mo e fiemaʻu ʻetau kau fanongó.

FAKAʻAPAʻAPAʻI ʻA E VAKAI ʻA E NIʻIHI KEHÉ

Kapau ʻoku tau hoko ʻo fakaʻatuʻi, te tau fakaʻapaʻapaʻi ʻa e vakai ʻa e niʻihi kehé (Sio ki he palakalafi 13)

13. Ko e hā ʻa e fakatuʻutāmaki ʻoku fakamatalaʻi ʻi he 1 Kolinitō 8:9 ʻe lava ke tau fakaʻehiʻehi mei ai kapau ʻoku tau fakaʻapaʻapaʻi ʻa e vakai ʻa e niʻihi kehé?

13 ʻOku toe tokoniʻi kitautolu ʻe he fakaʻatuʻí ke fakaʻapaʻapaʻi ʻa e vakai ʻa e niʻihi kehé. Ko e fakatātaá, ko e niʻihi hotau fanga tuofāfiné ʻoku nau saiʻia ke valivali honau fofongá, ka ko e niʻihi ʻoku ʻikai ke nau fie fai pehē. Ko e kau Kalisitiane ʻe niʻihi ʻoku nau fiefia ke inu ʻolokaholo fakafeʻunga pē, ka ko e niʻihi ʻoku nau fili ke fakaʻehiʻehi mei ai. Ko e kau Kalisitiané kotoa ʻoku nau holi ke moʻui lelei ka ʻoku nau fili ʻa e ngaahi founga kehekehe ʻo e tokoni fakafaitoʻó. Kapau ʻoku tau fakamatematē ʻi heʻetau ngaahi filí tonu ʻo tau feinga ke pouaki ia ʻi he fakatahaʻangá, ʻe lava ke tau fakatūkiaʻi ʻa e niʻihi kehé pea fakatupunga ha māvahevahe. Heʻikai ʻaupito te tau loto ke fai pehē! (Lau ʻa e 1 Kolinitō 8:9; 10:23, 24) Tau lāulea angé ki ha fakatātā ʻe ua ʻo e anga hono tokoniʻi kitautolu ʻe he ngāueʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni Fakatohitapú ke hoko ʻo mafamafatatau pea tauhi maʻu ʻa e melinó.

Kapau ʻoku tau hoko ʻo fakaʻatuʻi, te tau fakaʻapaʻapaʻi ʻa e vakai ʻa e niʻihi kehé (Sio ki he palakalafi 14)

14. Ko e hā ʻa e tefitoʻi moʻoni Fakatohitapu ʻoku totonu ke ne puleʻi ʻetau ʻai valá mo e teuteú?

14 ʻAi valá mo e teuteú. ʻI he ʻikai ke puleʻi fakaʻaufuli ʻa e founga ʻo ʻetau ʻai valá, kuo ʻomai ʻe Sihova ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ke tau muimui ai. ʻOku fiemaʻu ke tau ʻai vala ʻi ha founga ʻoku feʻunga mo e kau faifekau ʻa e ʻOtuá, ʻo fakahāhā ʻa e fakaʻatuʻi, anga-fakanānā mo e “fakakaukau lelei.” (1 Tīm. 2:9, 10; 1 Pita 3:3) Ko ia ai, ʻoku ʻikai ke tau tohoakiʻi mai ʻa e tokanga taʻetotonu kiate kitautolu ʻi he anga ʻo ʻetau ʻai valá. ʻE tokoniʻi foki ʻe he ngaahi tefitoʻi moʻoni Fakatohitapú ʻa e kau mātuʻá ke fakaʻehiʻehi mei hono fokotuʻu ʻa e ngaahi tuʻutuʻuni pē ʻanautolu fekauʻaki mo e ʻai valá mo e sitaila ʻulú. Ko e fakatātaá, ko e kau mātuʻa ʻi ha fakatahaʻanga ʻe taha naʻa nau loto ke tokoniʻi ʻa e fanga tokoua kei siʻi ʻe niʻihi ʻa ia naʻa nau ohi ha sitaila ʻulu manakoa ʻa ia naʻe nonou pē ka naʻe mātuʻaki moveuveu. ʻE lava fēfē ke tokoniʻi kinautolu ʻe he kau mātuʻá ʻo ʻoua ʻe fokotuʻu ha lao? Naʻe faleʻi ʻe he ʻovasia sēketí ʻa e kau mātuʻá ke tala ange ki he fanga tokouá, “Kapau ʻokú ke ʻi he peletifōmú pea ʻoku lahi ange ʻa e tokanga ʻa e kau fanongó ki ho fōtunga hā maí ʻi he meʻa ʻokú ke leaʻakí, tā ʻoku ʻi ai ʻa e fehālaaki ʻi hoʻo ʻai valá mo e teuteú.” Ko e fakamatala faingofua ko ení naʻá ne fakaleleiʻi ʻa e palopalemá ʻo ʻikai ha fiemaʻu ke fokotuʻu ha lao. d

Kapau ʻoku tau hoko ʻo fakaʻatuʻi, te tau fakaʻapaʻapaʻi ʻa e vakai ʻa e niʻihi kehé (Sio ki he palakalafi 15)

15. Ko e hā ʻa e ngaahi lao mo e tefitoʻi moʻoni ʻi he Tohi Tapú ʻokú ne tataki kitautolu ʻi he fili ke tokangaekina ʻetau moʻui leleí? (Loma 14:5)

15 Tokangaekina ʻa e moʻui leleí. Ko e Kalisitiane taki taha kuo pau ke ne fili ʻa e founga ke tokangaekina ai ʻene moʻui leleí. (Kal. 6:5) Ko e ngaahi lao pau pē ʻe niʻihi ʻi he Tohi Tapú, hangē ko e fekau ke fakaʻehiʻehi mei he totó mo e fakahaʻele fakafaʻahikehé, ʻoku kaunga ki he fili fakafaitoʻo ʻa ha Kalisitiane. (Ngā. 15:20; Kal. 5:19, 20) Ko e ngaahi tafaʻaki kehe mei aí ʻoku makatuʻunga ia ʻi heʻetau saiʻia fakafoʻituituí. Ko e niʻihi ʻoku nau kumi pē ki he feituʻu fakafaitoʻó ki ha tokangaekina ʻenau moʻui leleí, lolotonga iá ko e niʻihi ʻoku nau saiʻia ʻi he ngaahi founga fakafaitoʻo kehe. Tatau ai pē pe ko e hā ʻetau ongoʻi fekauʻaki mo ha founga fakafaitoʻo, ʻoku fiemaʻu ke tau fakaʻapaʻapaʻi ʻa e totonu ʻa hotau fanga tokouá ke fai ʻenau fili pē ʻanautolu fekauʻaki mo e tokangaekina ʻenau moʻui leleí. ʻI he fekauʻaki mo e meʻá ni, ʻoku totonu ke tau manatuʻi ʻa e ngaahi poini ko ení: (1) Ko e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá pē te ne ʻomai ʻa e fakamoʻui fakaʻaufuli mo tuʻuloá. (ʻAi. 33:24) (2) Ko e Kalisitiane taki taha kuo pau ke ne “tuipau kakato” ki he meʻa ʻoku lelei taha kiate iá. (Lau ʻa e Loma 14:5.) (3) ʻOku ʻikai ke tau fakamāuʻi ʻa e niʻihi kehé pe ʻai ha tūkiaʻanga kiate kinautolu. (Loma 14:13) (4) ʻOku fakahāhā ʻe he kau Kalisitiané ʻa e ʻofá pea ʻoku ʻikai ke nau fakamuʻomuʻa ʻenau tauʻatāina ke fai ʻa e ngaahi fili fakafoʻituituí ʻi he fāʻūtaha ʻa e fakatahaʻangá. (Loma 14:15, 19, 20) Kapau ʻoku tau manatuʻi ʻa e ngaahi poini ko ení, te tau tauhi maʻu ha vahaʻangatae vāofi mo hotau fanga tokouá pea tokoni ki he melino ʻa e fakatahaʻangá.

Kapau ʻoku tau hoko ʻo fakaʻatuʻi, te tau fakaʻapaʻapaʻi ʻa e vakai ʻa e niʻihi kehé (Sio ki he palakalafi 16)

16. ʻE lava fēfē ke fakahāhā ʻe ha mātuʻa ʻa e fakaʻatuʻí ʻi heʻene fakafeangai ki hono kaungāmātuʻá? (Sio foki ki he fakatātaá.)

16 Kuo pau ke fokotuʻu ʻe he kau mātuʻá ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ʻi he hoko ʻo fakaʻatuʻí. (1 Tīm. 3:2, 3) Ko e fakatātaá, ko ha mātuʻa ʻoku ʻikai totonu ke ne ʻamanekina ko ʻene ngaahi fakakaukaú ʻe tali maʻu pē koeʻuhí pē ko ʻene taʻumotuʻa ange ʻi he kau mātuʻa kehé. ʻOkú ne ʻiloʻi ko e laumālie ʻo Sihová ʻe lava ke ne ueʻi ha mēmipa pē ʻi he kulupú ke ne ʻoatu ha fokotuʻu ʻe tokoni ki ha fili fakapotopoto. Pea kapau ʻoku ʻikai ke maumauʻi ha tefitoʻi moʻoni Fakatohitapu, ko e kau mātuʻa fakaʻatuʻí ʻoku nau poupou loto-lelei ki he fili ʻa e tokolahi ʻi he kulupú, neongo kapau naʻa nau saiʻia ange ʻi ha fili kehe.

ʻAONGA ʻO E HOKO ʻO FAKAʻATUʻÍ

17. Ko e hā ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu ʻe he kau Kalisitiane ʻoku nau fakaʻatuʻí?

17 ʻOku utu ʻe he kau Kalisitiané ʻa e ngaahi tāpuaki lahi ʻi he hoko ʻo fakaʻatuʻí. ʻOku tau maʻu ʻa e ngaahi vahaʻangatae lelei ange mo hotau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné, pea melino ʻa e fakatahaʻangá. ʻOku tau fiefia ʻi he fakaʻofoʻofa ʻo e ngaahi angaʻitangata mo e anga fakafonua kehekehe ʻi he lotolotonga ʻo e kau lotu fāʻūtaha ʻa Sihová. Hiliō he meʻa kotoa, ʻoku tau maʻu ʻa e fiemālie ʻi hono ʻiloʻi ʻoku tau faʻifaʻitaki ki hotau ʻOtua fakaʻatuʻí, ʻa Sihova.

HIVA 90 Mou Fefakalototoʻaʻaki

a Ko Sihova mo Sīsū ʻokú na fakaʻatuʻi, pea ʻokú na loto ke tau fakatupulekina ʻa e ʻulungaanga ko iá. Kapau ʻoku tau fakaʻatuʻi, ʻe faingofua ange ke tau feʻunuʻaki ki he ngaahi liliu ʻi hotau tuʻungá, hangē ko e liliu hotau tuʻunga moʻui leleí pe tuʻunga fakapaʻangá. Te tau tokoni foki ai ki he melino mo e fāʻūtaha ʻa e fakatahaʻangá.

b Sio ki he kupu “Founga ke Fekuki Ai mo e Liliú” ʻi he Awake! Fika 4 2016.

c Sio ʻi he vitiō Fakaʻekeʻeke mo Tokoua Dmitriy Mikhaylov, ʻoku fekauʻaki mo e kupu “Liliu ʻe Sihova ha Fakatanga ki ha Faifakamoʻoni” ʻi he Ko ʻEtau Moʻui Faka-Kalisitiané mo e Ngāue Fakafaifekaú​—Polokalama Ngāue ki he Fakatahá ʻo Maʻasi-ʻEpeleli 2021.

d Ki ha fakamatala lahi ange fekauʻaki mo e ʻai valá mo e teuteú, sio ki he lēsoni 52 ʻi he tohi Fiefia ʻi he Moʻuí ʻo Taʻengata!