Malu‘i Papau mei ha Tauhele ‘a Sētane
‘I HE teu ke kolosi ‘a e kau ‘Isileli ‘o e kuonga mu‘á ‘i he Vaitafe Sioataní ki he fonua na‘e tala‘ofa ‘e he ‘Otuá ma‘anautolú, na‘e ‘asi atu ha kau ‘a‘ahi. Ko e kau ‘a‘ahí ko e kau fefine muli ‘a ia na‘a nau fakaafe‘i ‘a e kau tangatá ki ha kātoanga. Na‘e hā ngali ko ha faingamālie makehe eni. Ko hono ma‘u ha ngaahi kaungāme‘a fo‘ou, tau‘olunga pea kai mo e me‘akai lelei na‘e lava ke hā fakamānako ‘aupito. Neongo ko e ngaahi anga fakafonua mo e tō‘onga ‘a e kau fefine ko iá na‘e ‘ikai fehoanaki mo e Lao ‘a e ‘Otuá na‘e ‘oange ki ‘Isilelí, ko e kau tangata ‘Isileli ‘e ni‘ihi na‘a nau pehē nai: ‘Te mau lava‘i pē ‘e kimautolu. Te mau tokanga.’
Ko e hā e me‘a na‘e hokó? ‘Oku tala mai ‘e he fakamatala fakamānava‘í: “Na‘e kamata . . . ke fehokotaki fakasino ta‘etaau ‘a e kakaí mo e ngaahi ‘ofefine ‘o Mōapé.” Ko hono mo‘oní, na‘e loto ‘a e kau fefiné ke lotu ‘a e kau tangata ‘Isileli ko iá ki he ngaahi ‘otua loí. Pea na‘e pehē! ‘Oku hā mahino “na‘e hoko ai ‘o houhau ‘a Sihova ‘i ‘Isileli.”—Na‘e maumau‘i ‘e he kau ‘Isileli ko iá ‘a e Lao ‘a e ‘Otuá ‘i he founga ‘e ua: Na‘a nau punou ki he ngaahi ‘aitolí, pea na‘a nau fai ‘a e fehokotaki fakasino ta‘etaau. Na‘e mate ‘a e laui afe koe‘uhi ko ‘enau talangata‘á. (‘Eki. 20:4, 5, 14; Teu. 13:6-9) Ko e hā na‘e toe mātu‘aki fakamamahi ai ‘a e tu‘ungá ni? Ko e taimí. Kapau na‘e ‘ikai maumau‘i ‘e he kau tangatá ‘a e Lao ‘a e ‘Otuá, ko e laui afe ‘o e kau ‘Isileli ko iá na‘e teu ke nau kolosi ‘i Sioatani ki he Fonua ‘o e Tala‘ofá.—Nōm. 25:5, 9.
‘I he fekau‘aki mo e ngaahi me‘a ko iá, na‘e tohi ‘e he ‘apositolo ko Paulá: “Ko e ngaahi me‘a na‘e hoko kiate kinautolú na‘e tohi ia ko hotau fakahinohino, koe‘uhi ko e fa‘ahinga ko ia ‘o kitautolu ‘oku mo‘ui ‘i he ngata‘anga ‘o e fokotu‘utu‘u ko ení ke ‘oua na‘a tau hangē ko kinautolú.” (1 Kol. 10:7-11) ‘Oku ‘ikai ha veiveiua na‘e fiefia ‘a Sētane ‘i he tō ‘a e ni‘ihi ‘o e kau ‘Isileli ko iá ‘i he angahala mamafá pea ‘ikai ai ke nau taau ke hū ki he Fonua ‘o e Tala‘ofá. He fakapotopoto ē kiate kitautolu ke manatu‘i ‘a e fakatokanga ko iá, ‘o ‘ilo‘i ‘oku ‘ikai ha me‘a ‘e toe sai‘ia ange ai ‘a Sētane ka ko ‘ene ta‘ofi kitautolu mei he hū ki he māmani fo‘ou ‘a e ‘Otuá!
KO HA TAUHELE FAKATU‘UTĀMAKI
‘Oku tauhele‘i ‘e Sētane ‘a e kau Kalisitiané, ‘o ngāue‘aki ‘a e ngaahi founga ‘okú ne ‘ilo‘i leleí pea kuo ola lelei ‘i he kakai tokolahi. Hangē ko ia na‘e lave ki ai ki mu‘a ‘i he kau ‘Isilelí, na‘á ne ngāue‘aki ‘a e fehokotaki fakasino ta‘etāú. ‘I hotau taimí, ko e ‘ulungaanga ta‘etāú ‘oku hokohoko atu ‘ene hoko ko ha tauhele fakatu‘utāmaki. Ko e founga ola lelei ‘e taha ‘e lava ke ma‘u ai kitautolú ko e ‘ata fakalieliá.
‘I he ‘ahó ni, ‘e lava ke vakai ha taha ki he ‘ata fakalieliá ‘o ‘ikai ‘ilo ki ai ha taha. ‘I he laui hongofulu‘i ta‘u kuohilí, ko ha tokotaha na‘e loto ke sio ‘i he ‘ata fakalieliá na‘e pau ke ne ‘alu ki ha fale faiva ke sio ai ‘i he ngaahi faiva ta‘etāú pe ko e fale tohi ‘a e kakai lalahí ke fakatau ha tohi ‘oku hā ai ‘a e ‘ata fakalieliá. Ngalingali ko e tokolahi na‘e ‘ikai ke nau ‘alu ki he ngaahi feitu‘u ko ení koe‘uhí na‘a nau fakamā‘ia na‘a sio atu kiate kinautolu ‘a e kakai kehé. Ka ‘i he taimí ni, ko ha tokotaha ‘oku hū ki he ‘Initanetí ‘e lava ke ne sio ki he ‘ata fakalieliá ‘i he ngāue‘angá pe na‘a mo e ‘i ha kā. Pea ‘i he ngaahi fonua lahi, ko ha tangata pe fefine ‘e lava ke sio ‘i he ‘ata fakalieliá ‘o ‘ikai fiema‘u ke mavahe mei ‘api.
‘Oku ‘ikai ko ia pē. Ko e ngaahi me‘angāue to‘oto‘ó kuo ‘ai ai ke faingofua ange ke sio ‘i he ‘ata fakalieliá. ‘I he lue ‘a e kakaí ‘i he halá pe heka ‘i ha pasi pe lēlue, ‘e lava ke nau vakai ki he ngaahi ‘ata ta‘etāú ‘i he‘enau me‘angāue to‘oto‘ó.
Koe‘uhi kuo toe faingofua ange ke sio ki he ‘ata fakalieliá pea mo e ‘ikai ke ‘ilo‘i ha taha ‘okú ne fai peheé, ko e ‘ata fakalieliá kuo fakatupu maumau ange ‘i he ‘ahó ni ‘i he kuohilí. Ko e fa‘ahinga ta‘efa‘alaua ‘oku nau sio ‘i he ‘ata fakalieliá ‘oku maumau‘i ai ‘enau nofo malí, toka‘i-kitá mo honau konisēnisí. Ko e kovi angé, ‘oku nau ‘ai ke ‘i ha tu‘unga fakatu‘utāmaki hono maumau‘i ‘enau kaume‘a mo e ‘Otuá. ‘Oku lava ke ke fakapapau‘i ko e ‘ata fakalieliá ‘oku fakatupu maumau ki he fa‘ahinga ‘oku nau sio aí. ‘I he ngaahi tu‘unga lahi, ‘okú ne fakatupunga ha lavea fakaeongo lahi. Ko e ngaahi lavea ko iá ‘e māmālie nai ‘ene saí ka ‘e fakatupunga nai ai ha uesia tu‘uloa.
Kae kehe, ‘oku totonu ke tau ‘ilo‘i ‘oku ‘omai ‘e Sihova ‘a e malu‘i mei he tauhele ko eni ‘a Sētané. Kapau ‘oku tau loto ke ma‘u ‘a e malu‘i ‘a Sihová, kuo pau ke tau fai ‘a e me‘a na‘e ‘ikai ke fai ‘e he kau tangata ‘Isilelí—“mātu‘aki talangofua” kiate ia. (‘Eki. 19:5) ‘Oku fiema‘u ke tau ‘ilo‘i ‘oku fehi‘a ‘aupito ‘a e ‘Otuá ‘i he ‘ata fakalieliá. Ko e hā ‘oku tau lea pehē aí?
FEHI‘A AI—‘O HANGĒ KO SIHOVÁ
‘I he fakakaukau ki he me‘á ni: Ko e lao ‘a e ‘Otuá ki he pule‘anga ‘Isilelí na‘e makehe ‘i he kuonga mu‘á. ‘I he hangē ha ‘ā, na‘e lava ke fakamavahe‘i ai ‘a ‘Isileli mei he kakai takatakaí mo ‘enau ngaahi tō‘onga fakalieliá. (Teu. 4:6-8) Ko e ngaahi lao ko iá na‘e ‘ai ai ke mā‘ala‘ala ‘a e mo‘oni mātu‘aki mahu‘inga: ‘Oku fehi‘a ‘a Sihova ‘i he fehokotaki fakasino ta‘etāú.
Na‘e lave ‘a Sihova ki he ngaahi me‘a ta‘etaau na‘e fai ‘e he ngaahi pule‘anga takatakaí peá ne tala ki he kau ‘Isilelí: “Kuo pau ke ‘oua na‘a mou fai ‘a e me‘a ‘oku fai ‘e kinautolu ‘i he fonua ko Kēnaní, ‘a ia ‘oku ou ‘omi kimoutolu ki aí. . . . ‘Oku ta‘ema‘a ‘a e fonuá, pea te u ‘omai ‘a e tautea ki ai ‘i he‘ene faihalá.” Ki he ‘Otua mā‘oni‘oni ‘o ‘Isilelí, ko e tō‘onga mo‘ui ‘a e kau Kēnaní na‘e fakalielia pea ko e fonua na‘a nau nofo aí na‘e ta‘ema‘a mo ‘uli.—Neongo na‘e tautea‘i ‘e Sihova ‘a e kau Kēnaní, ko e kakai ‘e ni‘ihi na‘e hokohoko atu pē ‘enau fai ‘a e fehokotaki fakasino ta‘etāú. ‘I he ta‘u ‘e 1,500 tupu ki mui ai, na‘e fakamatala‘i ‘e Paula ‘a e ngaahi pule‘anga na‘e nofo ai ‘a e kau Kalisitiané “kuo ‘ikai ke nau toe ma‘u ‘a e ongo‘i fakae‘ulungaanga totonu kotoa pē.” Ko hono mo‘oní, “kuo nau tuku atu kinautolu ki he faikovi ta‘emīngao, ke tō‘onga‘aki ‘a e fa‘ahinga kotoa pē ‘o e ta‘ema‘á ‘i he havala.” (‘Ef. 4:17-19) ‘I he ‘ahó ni foki, ko e kakai tokolahi ‘oku nau ‘ulungaanga ta‘etaau ta‘emīngao. Ko ia kuo pau ki he kau lotu mo‘oní ke nau faka‘ehi‘ehi ‘i he mama‘o taha ‘e ala lavá mei he sio ki he ngaahi tō‘onga ta‘etaau ‘a e fa‘ahinga ‘i he māmani ko ení.
Ko e sio ‘i he ‘ata fakalieliá ko ha ta‘efaka‘apa‘apa‘i lahi ia ‘o e ‘Otuá. Na‘á ne ngaohi ‘a e tangatá ‘i hono ‘īmisí mo hono tataú pea ‘omai ‘a e malava ke ‘ilo‘i ‘a e tonú pe halá. Na‘e fakapotopoto ‘a e ‘Otuá ‘i hono ‘omai ‘a e fakangatangata totonu ki he fehokotaki fakasinó. Na‘á ne fakataumu‘a ia ke hoko ko ha me‘a ‘e lava ke fiefia fakataha ai ‘a e ngaahi hoa malí. (Sēn. 1:26-28; Pal. 5:18, 19) Kae fēfē ‘a e fa‘ahinga ‘oku nau fa‘u mo pouaki ‘a e sio ‘i he ‘ata fakalieliá? ‘Oku nau mātu‘aki tukunoa‘i ‘a e ngaahi tu‘unga ‘a e ‘Otuá. ‘Io, ko e kakai ‘oku nau pouaki ‘a e sio ‘i he ‘ata fakalieliá ‘oku nau luma‘i ‘a Sihova. ‘E fakamāu‘i ‘e he ‘Otuá ‘a e fa‘ahinga ‘oku nau tukunoa‘i ‘ene ngaahi tu‘ungá ‘aki ‘enau fa‘u pe pouaki ‘a e ngaahi me‘a ta‘etāú.—Loma 1:24-27.
Kae fēfē ‘a e kakai ‘oku nau lau pe vakai ‘ilo‘ilo pau ki he ‘ata fakalieliá? ‘Oku ongo‘i nai ‘a e ni‘ihi ‘oku ‘ikai fakatupu maumau ‘a e fakafiefia ko iá. Neongo ia, ‘oku nau poupou‘i mo‘oni ‘a e fa‘ahinga ‘oku nau ta‘efaka‘apa‘apa‘i ‘a e ngaahi tu‘unga ‘a Sihová. Na‘e ‘ikai nai ko ‘enau taumu‘á eni ‘i he‘enau kamata sio ‘i he ‘ata fakalieliá. Ka ‘oku hā mahino ko e kau lotu ki he ‘Otua mo‘oní ‘oku totonu ke nau fehi‘a ‘aupito ‘i he ‘ata fakalieliá. Saame 97:10.
‘Oku ekinaki mai ‘a e Tohi Tapú: “Ko kimoutolu ‘oku ‘ofa kia Sihová, mou fehi‘a ‘i he me‘a ‘oku koví.”—Na‘a mo e fa‘ahinga ‘oku nau loto ke faka‘ehi‘ehi mei he sio ‘i he ‘ata fakalieliá ‘oku lava ke nau ‘ilo ‘oku faingata‘a ke fai peheni. ‘Oku tau ta‘ehaohaoa, pea kuo pau nai ke tau faitau ke taliteke‘i ‘a e ngaahi holi ta‘ema‘a fakaefehokotaki fakasinó. ‘Ikai ko ia pē, ko hotau loto ta‘ehaohaoá te tau kumi kalofanga nai ai ke sio ‘i he ‘ata fakalieliá. (Sel. 17:9) Ka ko e tokolahi kuo nau hoko ko e kau Kalisitiané kuo nau ikuna ‘i he faitau ko ení. Ko hono ‘ilo‘i ení ‘e lava ke hoko ia ko ha fakalototo‘a kapau ‘okú ke faitau mo ha me‘a meimei tatau. Fakatokanga‘i ‘a e founga ‘e lava ke tokoni‘i ai koe ‘e he Folofola ‘a e ‘Otuá ke faka‘ehi‘ehi mei he tauhele ‘a Sētane fakafou he ‘ata fakalieliá.
‘OUA ‘E NŌFO‘I ‘I HE NGAAHI HOLI TA‘ETĀÚ
Hangē ko ia na‘e lave ki ai ki mu‘á, na‘e faka‘atā ‘e he kau ‘Isileli tokolahi ke taki kinautolu ‘e he ngaahi holi fehālaakí ki he fakatamakí. Ko e me‘a tatau ‘e lava ke hoko ‘i he ‘aho ní. Ko e tokoua fa‘ē taha ‘a Sīsū ko Sēmisí na‘á ne fakamatala ki he fakatu‘utāmakí: “Ka ‘oku ‘ahi‘ahi‘i ‘a e tokotaha taki taha ‘i hono tohoaki‘i mo fakatauele‘i ‘e he‘ene holi pē ‘a‘aná. Ko e holí leva, ‘i he‘ene hoko ‘o tu‘itu‘iá, ‘okú ne fanau‘i mai ‘a e angahala.” (Sēm. 1:14, 15) ‘I he tupu ha holi ta‘etaau ‘o a‘u ki ha tu‘unga pau ‘i he loto ‘o ha tokotaha, ngalingali ko e tokotaha ko iá te ne fai ha angahala. Ko ia kuo pau ke tau to‘o atu ‘a e ngaahi fakakaukau ta‘etāú, ‘o ‘oua ‘e nōfo‘i ai.
Kapau ‘oku fakatauele‘i koe ‘e he ngaahi fakakaukau ta‘etāú, fai ha ngāue fakavave. Na‘e pehē ‘e Sīsū: “Kapau leva ko ho nimá pe ko ho va‘é ‘okú ne ‘ai koe ke ke tūkiá, tu‘usi ia ‘o li‘aki. . . . Pehē foki, kapau ko ho matá ‘okú ne ‘ai koe ke ke tūkiá, kape‘i ia ‘o li‘aki.” (Māt. 18:8, 9) Na‘e ‘ikai ‘uhinga mai ‘a Sīsū ia ke tau fai mo‘oni eni ki he ngaahi konga hotau sinó. Na‘á ne fakatātaa‘i ‘a e fiema‘u ke to‘o ‘a e me‘a ‘oku fakatupu tūkiá—vave mo pau. ‘E lava fēfē ke tau ngāue‘aki ‘a e akonaki ko ení ‘i he fekau‘aki mo e ‘ata fakalieliá?
Kapau te ke fetaulaki mo ha ‘ata fakalielia, ‘oua te ke fakakaukau, ‘Te u lava‘i pē ‘e au.’ Sio kehe ‘i he taimi pē ko iá. Tāmate‘i ‘a e televīsone ‘i he taimi pē ko iá. Tāmate‘i leva ‘a e komipiutá pe me‘angāue to‘oto‘ó. Tokangataha ki ha me‘a ‘oku ma‘a. Ko hono fai ení ‘e lava ke ke mapule‘i ai ho‘o
fakakaukaú kae ‘ikai faka‘atā ‘a e ngaahi holi fehālaakí ke ne pule‘i koe.FĒFĒ KAPAU ‘OKU TAU FA‘A FAKAKAUKAU KI HE ‘ATA FAKALIELIA NA‘A TAU SIO AI HE KUOHILÍ?
Fēfē kapau kuó ke malava ‘o ta‘ofi ‘a e sio ‘i he ‘ata fakalieliá, ka ‘okú ke fa‘a manatu‘i he taimi ‘e ni‘ihi ‘a e me‘a na‘á ke sio aí? Ko e ‘ata pe fakakaukau fakalieliá ‘e lava ke nofo ia ‘i he ‘atamai ‘o ha taha ‘i ha taimi fuoloa. ‘E lava ke hoko eni ‘i ha fa‘ahinga taimi pē. Kapau ‘oku hoko ia, te ke ongo‘i nai ‘oku tenge koe ke ke fai ha me‘a ta‘ema‘a, hangē ko e fakalielia-toko-taha. Ko ia ‘ilo‘i ko e ngaahi fakakaukau peheé ‘e lava ke malanga fakafokifā hake, pea mateuteu ke tau‘i ia.
Fakaivimālohi‘i ho‘o fakapapau ke fakamo‘ulaloa ho‘o fakakaukaú mo e tō‘ongá ki he finangalo ‘o e ‘Otuá. Hoko ‘o hangē ko e ‘apositolo ko Paulá, na‘á ne loto-lelei ke “tuki pohu ‘a [hono] sinó mo taki ia hangē ha pōpulá.” (1 Kol. 9:27) ‘Oua ‘e faka‘atā ‘a e ngaahi holi ta‘ema‘á ke ne taki pōpula koe. “Fai homou liliú ‘aki hono fakafo‘ou homou ‘atamaí, koe‘uhi ke mou lava ‘o fakamo‘oni‘i kiate kimoutolu ‘a e finangalo lelei mo fakahōifua mo haohaoa ‘o e ‘Otuá.” (Loma 12:2) Manatu‘i: Ko e fakakaukau pea ngāue ‘o fehoanaki mo e finangalo ‘o e ‘Otuá te ne ‘oatu ‘a e fiemālie lahi mama‘o ange ia ‘i he ‘ulutukua ki he ngaahi holi angahala‘iá.
Ko e fakakaukau pea ngāue ‘o fehoanaki mo e finangalo ‘o e ‘Otuá te ne ‘oatu ‘a e fiemālie lahi mama‘o ange ia ‘i he ‘ulutukua ki he ngaahi holi angahala‘iá
Feinga ke manatu‘i ‘a e ngaahi veesi Tohi Tapu pau. Pea ‘i he taimi ‘oku malanga hake ai ‘a e ngaahi fakakaukau fehālaakí, ‘ai ke ke fakakaukau fekau‘aki mo e ngaahi konga Tohi Tapu ko iá. Ko e Saame 119:37; ‘Aisea 52:11; Mātiu 5:28; ‘Efesō 5:3; Kolose 3:5; mo e 1 Tesalonaika 4:4-8 te ne tokoni‘i koe ke ke ma‘u ‘a e fakakaukau ‘a Sihova fekau‘aki mo e ‘ata fakalieliá mo e me‘a ‘okú ne ‘amanekina meiate koé.
Fēfē kapau ‘i he tu‘unga ‘e ni‘ihi ko e holi ke sio pe fakakaukau fekau‘aki mo e ngaahi me‘a ta‘etāú ‘oku hoko ‘o ‘ikai meimei lava ‘o iku‘i? Muimui ofi ki hotau Fa‘ifa‘itaki‘angá, ‘a Sīsū. (1 Pita 2:21) Hili ‘a e papitaiso ‘a Sīsuú, na‘e hanganaki fakatauele‘i ia ‘e Sētane. Ko e hā na‘e fai ‘e Sīsuú? Na‘á ne hanganaki taliteke‘i ia. ‘I hono toutou ngāue‘aki ‘a e ngaahi konga Tohi Tapú, na‘á ne taliteke‘i ai ‘a e ngaahi fakatauele ‘a Sētané. Na‘á ne pehē: “‘Alu ki mama‘o, Sētane!” Pea na‘e mavahe meiate ia ‘a Sētane. Hangē pē ko e ‘ikai ‘aupito ke fo‘i ‘a Sīsū ‘i he faitau mo e Tēvoló, ‘oku totonu ke ke pehē foki mo koe. (Māt. 4:1-11) Ko Sētane mo hono māmaní ‘e hokohoko atu ‘enau feinga ke fakafonu ho ‘atamaí ‘aki ‘a e ngaahi fakakaukau ta‘etāú, kae ‘oua ‘e fo‘i ‘i he faitaú. ‘E lava ke ke ikuna ‘i he faitau mo e sio ‘i he ‘ata fakalieliá. ‘I he tokoni ‘a Sihová, ‘e lava ke ke ikuna‘i ho filí.
LOTU KIA SIHOVA PEA TALANGOFUA KIATE IA
Falala kakato kia Sihova ‘i he lotu. Na‘e pehē ‘e Paula: “‘Ai ke ‘ilo ho‘omou ngaahi kolé ‘e he ‘Otuá . . . pea ko e nonga ‘a e ‘Otuá ‘a ia ‘oku fakalaka atu ‘i he mahino kotoa pē te ne malu‘i homou lotó pea mo homou ngaahi mafai fakaefakakaukaú fakafou ‘ia Kalaisi Sīsū.” (Fil. 4:6, 7) Ko e nonga ‘a e ‘Otuá ‘okú ne ‘omai ‘a e fakafiemālie ‘i he faitau mo e angahalá. Kapau te ke ‘unu‘unu ofi kia Sihova, “te ne ‘unu‘unu ofi mai kiate [koe].”—Sēm. 4:8.
Ko e malu‘i lelei taha mei ha fakamanamana pē ko e ‘unu‘unu ofi ki he Hau ‘o e ‘univēsí. Na‘e pehē ‘e Sīsū: “‘Oku ha‘u ‘a e pule ‘o e māmaní [‘a Sētane], pea ‘oku ‘ikai hano mafai kiate au.” (Sione 14:30) Ko e hā na‘e ma‘u ai ‘e Sīsū ‘a e falala pau peheé? Na‘e tu‘o taha ‘ene pehē: “Ko e Tokotaha na‘á ne fekau mai aú ‘okú ne kau mo au; na‘e ‘ikai te ne si‘aki au ke u toko taha, koe‘uhi ‘oku ou fai ma‘u pē ‘a e ngaahi me‘a ‘oku fakahōifua kiate iá.” (Sione 8:29) ‘I ho‘o fai ‘a e ngaahi me‘a ‘oku fakahōifua kia Sihová, he‘ikai ‘aupito foki te ne li‘aki koe. Faka‘ehi‘ehi mei he tauhele ‘o e sio ‘i he ‘ata fakalieliá, pea he‘ikai malava ‘e Sētane ke ne ma‘u tu‘uloa koe.