Skip to content

Skip to table of contents

KUPU AKO 52

Mātu‘a—Ako‘i Ho‘omou Fānaú ke ‘Ofa kia Sihova

Mātu‘a—Ako‘i Ho‘omou Fānaú ke ‘Ofa kia Sihova

“Ko e fānaú ko ha tofi‘a ia meia Sihova.”—SAAME 127:3, fkm. ‘i lalo.

HIVA 41 Lotu kia Sihova Lolotonga ‘o e Talavoú

‘I HE KUPÚ NI *

1. Ko e hā ‘oku fakafatongia‘aki ‘e Sihova ‘a e ngaahi mātu‘á?

NA‘E fakatupu ‘e Sihova ‘a e ‘uluaki ongo me‘a malí mo e holi ke ma‘u fānau. ‘Oku mo‘oni ‘a e pehē ‘e he Tohi Tapú: “Ko e fānaú ko ha tofi‘a ia meia Sihova.” (Saame 127:3, fkm. ‘i lalo) ‘Oku ‘uhinga ia ki he hā? Sioloto atu ‘oku kole atu ‘e ha kaume‘a ofi ke ke tokanga‘i ha fu‘u pa‘anga lahi ma‘ana. ‘E anga-fēfē ho‘o ongo‘í? ‘Oku ngalingali ‘okú ke ongo‘i ko ha monū ia ‘ene falala atú. Ka ‘okú ke hoha‘a nai pe te ke tauhi fēfē ke malu ‘a e fu‘u pa‘anga ko iá. Ko Sihova, ‘a hotau Kaume‘a ofi tahá, ‘okú ne ‘oange ki he ngaahi mātu‘á ha me‘a ke tokanga‘i ‘a ia ‘oku mahu‘inga mama‘o ange ia ‘i he pa‘angá. ‘Okú ne fakafatongia‘aki kinautolu ke tokanga ki he lelei mo e fiefia ‘enau fānaú.

2. Ko e hā ‘a e ongo fehu‘i te tau lāulea ki aí?

2 Ko hai ‘oku totonu ke ne fili pe ‘e ma‘u fānau ha ongo me‘a mali pea mo e taimi ke fai pehē aí? Pea ko e hā ‘e lava ke fai ‘e he ngaahi mātu‘á ke tokoni ki he‘enau fānaú ke ma‘u ha mo‘ui fiefia? Fakakaukau ki ha ni‘ihi ‘o e ngaahi tefito‘i mo‘oni ‘oku ma‘u ‘i he Folofola ‘a e ‘Otuá ‘a ia ‘e lava ke tokoni ki he ngaahi hoa mali Kalisitiané ke fai ‘a e ngaahi fili fakapotopoto.

FAKA‘APA‘APA‘I ‘A E FILI HA ONGO ME‘A

3. (a) Ko hai ‘oku totonu ke ne fili pe ‘e ma‘u fānau ha ongo me‘a malí? (e) Ko e hā ‘a e tefito‘i mo‘oni Fakatohitapu ‘oku totonu ke manatu‘i ‘e he ngaahi kaume‘a mo e fāmili ‘o ha ongo me‘a?

3 ‘I he anga fakafonua ‘e ni‘ihi, ko e ngaahi hoa mali fo‘oú ‘oku ‘amanekina ke nau kamata ma‘u fānau ‘i he vave taha ‘e ala lavá. ‘Oku a‘u nai ‘o nau ongo‘i ‘oku tenge kinautolu ‘e honau fāmilí mo e ni‘ihi kehé ke muimui ‘i he anga fakafonua ko iá. ‘Oku pehē ‘e Jethro, ko ha tokoua ‘i ‘Ēsia, “‘I he fakataha‘angá, ‘oku tenge ‘e he ni‘ihi ‘oku ‘i ai ‘enau fānaú ‘a e ngaahi hoa mali ‘oku ‘ikai ha‘anau fānaú ke nau ma‘u fānau.” Ko Jeffrey, ko ha tokoua ‘e taha ‘i ‘Ēsia, ‘okú ne pehē, “‘Oku tala ange ‘e he ni‘ihi ki he ngaahi hoa mali ‘oku ‘ikai ha‘anau fānaú he‘ikai ha taha ke tokanga‘i kinautolu ‘i he‘enau motu‘á.” Kae kehe, ko e hoa mali taki taha ‘oku totonu ke nau fili ‘iate kinautolu pe te nau ma‘u fānau. Ko e fili ia ‘a kinautolu; ko honau fatongia ia. (Kal. 6:5, fkm. ‘i lalo) Ko hono mo‘oní, ‘oku loto ‘a e ngaahi kaume‘á mo e fāmilí ke fiefia ‘a e ongo me‘a mali fo‘oú. Ka ‘oku fiema‘u ke manatu‘i ‘e he tokotaha kotoa ko e fili ke ma‘u fānau pe ‘ikaí ko e me‘a pē ia ‘a e ongo me‘á.—1 Tes. 4:11.

4-5. Ko e hā ‘a e kaveinga ‘e ua ‘oku fiema‘u ke lāulea ki ai ‘a e ngaahi hoa malí, pea ko fē ‘a e taimi lelei taha ke fai ai ‘a e lāulea ko ení? Fakamatala‘i.

4 Ko ha ongo me‘a ‘okú na fili ke ma‘u fānau ‘oku lelei ke na lāulea ki he fehu‘i mahu‘inga ‘e ua: ‘Uluakí, ko fē taimi ‘okú na loto ai ke ma‘u fānaú? Uá, ko e fānau ‘e toko fiha ‘okú na loto ke ma‘ú? Ko fē taimi lelei taha ki ha ongo me‘a ke lāulea ai ki hení? Pea ko e hā ‘oku mātu‘aki mahu‘inga ai ‘a e ongo kaveinga ko ení?

5 ‘I he ngaahi tu‘unga lahi, ki mu‘a ke na malí, ko ha ongo me‘a ‘oku lelei ke na lāulea ki he kaveinga ‘o e ma‘u fānaú. Ko e hā hono ‘uhingá? Koe‘uhí ‘oku mātu‘aki mahu‘inga ke na ma‘u ha fakakaukau tatau ‘i he me‘a ko ení. Pehē foki, ‘e fiema‘u ke na lāulea pe ‘okú na mateuteu ki he fatongia ko iá. Ko e ngaahi hoa mali ‘e ni‘ihi kuo nau fili ke tatali ‘i ha ta‘u ‘e taha pe ua hili ‘enau malí ki mu‘a ke ma‘u fānau koe‘uhi ko e hoko ko ha mātu‘á, ‘e fiema‘u ki ai ‘a e taimi mo e ivi lahi. ‘Oku nau pehē ko e tatali ‘i ha vaha‘a taimí, ‘oku nau ma‘u ai ha taimi ke fe‘unu‘aki ki he nofo malí pea vāofi ange ai.—‘Ef. 5:33.

6. Kuo anga-fēfē tākiekina ‘e he taimi ‘oku tau mo‘ui aí ‘a e ngaahi hoa mali ‘e ni‘ihi?

6 Ko e kau Kalisitiane ‘e ni‘ihi kuo nau fili ke muimui ‘i he sīpinga na‘e fokotu‘u mai ‘e he ngaahi foha ‘o Noá mo honau ngaahi uaifí. Ko e hoa mali ‘e tolu ko iá na‘e ‘ikai ke nau fakavave ke ma‘u fānau. (Sēn. 6:18; 9:18, 19; 10:1; 2 Pita 2:5) Na‘e fakahoa ‘e Sīsū hotau taimí ki he “ngaahi ‘aho ‘o Noá,” pea ‘oku ‘ikai ha veiveiua ‘oku tau lolotonga mo‘ui ‘i he “ngaahi taimi fakalilifu ‘a ia ‘e faingata‘a ke fekuki mo ia.” (Māt. 24:37; 2 Tīm. 3:1) ‘I hono manatu‘i iá, ko e ngaahi hoa mali ‘e ni‘ihi kuo nau fakamulituku te nau sai‘ia ke tatali ‘a e ma‘u fānaú koe‘uhi ke lava ‘o nau lī‘oa ‘a e taimi lahi ange ke kau ‘i he ngāue fakafaifekau faka-Kalisitiané.

‘I he fili ha ongo me‘a fakapotopoto pe te na ma‘u fānau pea ‘e toko fiha, ‘okú na “fika‘i ‘a e fakamolé” (Sio ki he palakalafi 7) *

7. ‘E lava fēfē ke tokoni ‘a e tefito‘i mo‘oni ‘i he Luke 14:28, 29 mo e Palōveepi 21:5 ki ha ongo me‘a?

7 ‘I he fili pe ‘e ma‘u ha fānau mo e tokolahi ‘o e fānaú, ko e ngaahi hoa mali fakapotopotó ‘oku nau “fika‘i ‘a e fakamolé.” (Lau ‘a e Luke 14:28, 29.) Kuo fakamo‘oni‘i ‘e he ngaahi mātu‘a taukeí ko hono ‘ohake ‘a e fānaú ‘oku ‘ikai ngata pē ‘a e fiema‘u ha pa‘anga lahi ki ai ka ‘oku toe fiema‘u ki ai ‘a e taimi mo e ivi lahi. Ko ia, ‘oku mahu‘inga ki ha ongo me‘a ke fakakaukau ki he ngaahi fehu‘i hangē ko ení: ‘‘E fiema‘u ke ma ngāue fakatou‘osi ke tokonaki ‘a e ngaahi fiema‘u tefito ‘a e fāmilí? ‘Okú ma loto-tatau ki he‘ema “ngaahi fiema‘u tefitó”? Kapau ‘e fiema‘u ke ma ngāue fakatou‘osi, ko hai te ne tokanga‘i ‘ema fānaú? Ko hai te ne tākiekina ‘enau fakakaukaú mo ‘enau tō‘ongá?’ Ko e ngaahi hoa mali ‘oku nau lāulea ‘i he anga-mokomoko ki he ngaahi fehu‘i ko iá ‘oku nau fakakaukau fakamātoato ki he ngaahi lea ‘i he Palōveepi 21:5.Lau.

Ko ha husepāniti anga-‘ofa ‘okú ne fai ‘a e me‘a te ne malavá ke poupou ki hono uaifí (Sio ki he palakalafi 8)

8. Ko e hā ‘a e ngaahi pole ‘oku fiema‘u ke ‘amanekina ‘e he ngaahi hoa mali Kalisitiané, pea ko e hā ‘e fai ‘e ha husepāniti anga-‘ofa?

8 ‘Oku tuha mo fiema‘u ki ha ki‘i tama ‘a e taimi mo e ivi lahi mei he ongo mātu‘á fakatou‘osi. Ko ia kapau ‘oku tokolahi ‘a e fānaú pea fu‘u hokohoko, ‘e faingata‘a nai ki he ongo me‘á ke ‘oange ki he ki‘i tama taki taha ‘a e tokanga ‘okú ne fiema‘ú. Ko e ngaahi hoa mali ‘e ni‘ihi ‘a ia ‘oku tokolahi ‘enau kau leká na‘a nau pehē kuo nau ongo‘i lōmekina. ‘E fāinga nai ha fa‘ē mo e ongo‘i hela‘ia fakaesino mo fakaeongo. ‘E lava ke uesia ai ‘ene malava ke ako, lotu pea kau tu‘uma‘u ‘i he ngāue fakafaifekaú? ‘E toe faingata‘a nai ke ne tokangataha ki he ngaahi fakataha faka-Kalisitiané pea ma‘u ‘aonga mei ai. Ko e mo‘oni, ko ha husepāniti anga-‘ofa te ne fai ‘a e me‘a te ne malavá ke poupou ki hono uaifí ‘i he fiema‘u ‘e he‘ena fānaú ha tokanga, ‘i he ngaahi fakatahá pea ‘i ‘api. Ko e fakatātaá, ‘e lava ke ne tokoni ki hono uaifí ‘i he ngāue faka‘apí. Te ne ngāue mālohi ke fakapapau‘i ‘oku ma‘u ‘aonga ‘a e tokotaha kotoa mei ha polokalama Lotu Fakafāmili tu‘uma‘u. Pea ko e ngaahi tamai Kalisitiané te nau kau tu‘uma‘u mo e fāmilí ‘i he ngāue fakafaifekaú.

AKO‘I ‘A E FĀNAÚ KE ‘OFA KIA SIHOVA

9-10. Ko e hā ‘oku mātu‘aki mahu‘inga ki he ngaahi mātu‘a ‘oku nau loto ke tokoni‘i ‘enau fānaú?

9 Ko e hā ‘a e ngaahi me‘a ‘e ni‘ihi ‘e lava ke fai ‘e he ngaahi mātu‘á ke tokoni‘i ‘enau fānaú ke ako ke ‘ofa kia Sihová? ‘E lava fēfē ke nau malu‘i ‘enau fānaú mei he ngaahi fakatu‘utāmaki fakae‘ulungāngá? Fakakaukau ki he ngaahi sitepu ‘e lava ke fou ai ‘a e ngaahi mātu‘á.

10 Lotu ki he tokoni ‘a Sihová. Fakatokanga‘i ‘a e fa‘ifa‘itaki‘anga na‘e fokotu‘u ‘e Mānoa mo hono uaifí, ‘a ia ko e ongo mātu‘a ‘a Samisoni. ‘I he ‘ilo‘i ‘e Mānoa mo hono uaifí ‘e ‘i ai ‘ena tamasi‘í, na‘á ne kōlenga kia Sihova ki ha tataki ke ‘ohake ‘aki ‘ena tamá.

11. ‘E lava fēfē ke fa‘ifa‘itaki ‘a e ngaahi mātu‘á ki he fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a Mānoá, ‘a ia ‘oku hā ‘i he Fakamaau 13:8?

11 Ko Nihad mo Alma, mei Posinia mo Hesekoviná, na‘á na ako mei he fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a Mānoá. ‘Okú na fakamatala: “Hangē ko Mānoá, na‘á ma kōlenga kia Sihova ke ako‘i kimaua ki he founga ke hoko ai ko ha ongo mātu‘a leleí. Pea na‘e tali ‘e Sihova ‘ema lotú ‘i he ngaahi founga kehekehe—fakafou ‘i he Folofolá, ‘ū tohi Fakatohitapú, ngaahi fakataha ‘a e fakataha‘angá mo e ngaahi fakataha-lahí.”—Lau ‘a e Fakamaau 13:8.

12. Ko e hā ‘a e fa‘ifa‘itaki‘anga na‘e fokotu‘u ‘e Siosifa mo Mele ki he‘ena fānaú?

12 Faiako ‘aki ‘a e fa‘ifa‘itaki‘angá. Ko e me‘a ‘okú ke lea‘akí ‘oku mahu‘inga; kae kehe, ko e me‘a ‘okú ke faí ‘oku ngalingali ‘e maongo lahi ange ia ki ho‘o ki‘i tamá. ‘Oku lava ke tau fakapapau‘i na‘e fokotu‘u ‘e Siosifa mo Mele ha fa‘ifa‘itaki‘anga lelei ‘aupito ki he‘ena fānaú, kau ai ‘a Sīsū. Na‘e ngāue mālohi ‘a Siosifa ke poupou‘i hono fāmilí. Tānaki atu ki aí, na‘e fakalototo‘a‘i ‘e Siosifa hono fāmilí ke nau hounga‘ia ‘i he ngaahi me‘a fakalaumālié. (Teu. 4:9, 10) Neongo na‘e ‘ikai fiema‘u pau ‘i he Laó kia Siosifa ke ‘ave hono fāmilí mo ia ki Selusalema “‘i he ta‘u ki he ta‘u” ke kātoanga‘i ‘a e Pāsová, na‘á ne fai pehē. (Luke 2:41, 42) Ko e ngaahi tamai ‘e ni‘ihi ‘i hono taimí na‘a nau vakai nai ki he fononga fakafāmili ko iá na‘e ‘ikai fe‘ungamālie pea fakamole taimi mo fakamole pa‘anga. Neongo ia, na‘e hā mahino ‘a e hounga‘ia ‘a Siosifa ‘i he ngaahi me‘a fakalaumālié pea ako‘i ‘ene fānaú ke fai ‘a e me‘a tatau. Pehē foki, na‘e ‘ilo‘i lelei ‘e Mele ‘a e Folofolá. ‘I he‘ene leá mo e tō‘ongá, ‘oku ‘ikai ha veiveiua na‘á ne ako‘i ‘ene fānaú ke ‘ofa ‘i he Folofola ‘a e ‘Otuá.

13. Na‘e anga-fēfē muimui ha ongo me‘a ki he fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a Siosifa mo Melé?

13 Ko Nihad mo Alma, na‘e lave ki ai ki mu‘á, na‘á na loto ke muimui ‘i he fa‘ifa‘itaki‘anga na‘e fokotu‘u ‘e Siosifa mo Melé. Na‘e anga-fēfē tokoni ia kiate kinaua ke ‘ohake ‘ena tamasi‘í ke ‘ofa pea tauhi ki he ‘Otuá? ‘Okú na pehē, “‘I he‘ema founga mo‘uí, na‘á ma feinga ke fakahaa‘i ki he‘ema tamasi‘í ‘a e lelei ‘o e mo‘ui ‘o fehoanaki mo e ngaahi tefito‘i mo‘oni ‘a Sihová.” ‘Oku toe pehē ‘e Nihad, “Hoko ko e tokotaha ‘okú ke loto ke hoko ki ai ho‘o ki‘i tamá.”

14. Ko e hā ‘oku fiema‘u ai ki he ngaahi mātu‘á ke nau ‘ilo pe ko hai ‘oku feohi mo ‘enau fānaú?

14 Tokoni‘i ho‘o fānaú ke fili ‘a e feohi lelei. Ko e fa‘eé mo e tamaí ‘oku fiema‘u ke na fakatou ‘ilo pe ko hai ‘oku feohi mo ‘ena fānaú mo e me‘a ‘oku nau faí. ‘Oku kau ki ai ‘a hono ‘ilo‘i ‘e he ngaahi mātu‘á pe ko hai ‘oku fetu‘utaki mo ‘enau fānaú ‘i he mītia fakasōsialé mo ‘enau telefoní. Ko e ngaahi feohi ko iá ‘e lava ke ne tākiekina ‘a e fakakaukau mo e tō‘onga ‘a e fānaú.—1 Kol. 15:33.

15. Ko e hā ‘oku lava ke ako ‘e he ngaahi mātu‘á mei he fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a Jessie?

15 Ko e hā ‘e lava ke fai ‘e he ngaahi mātu‘á kapau ‘oku ‘ikai ke nau ‘ilo hono ngāue‘aki ‘a e komipiutá pe me‘angāue to‘oto‘ó? Ko Jessie, ko ha tamai ‘i he ‘Otu Motu Filipainí, ‘okú ne pehē: “‘Oku ‘ikai ke ma fu‘u ‘ilo fekau‘aki mo e tekinolosiá. Ka ‘oku ‘ikai ke ta‘ofi ai kimaua mei hono ‘ai ke lāu‘ilo ‘a e fānaú ki he ngaahi fakatu‘utāmaki ‘e ala hoko ‘i he ngaahi me‘angāue faka‘ilekitulōniká.” Na‘e ‘ikai tapui ‘e Jessie ‘ene fānaú mei hono ngāue‘aki ‘a e ngaahi me‘angāue peheé koe‘uhí pē ko e ‘ikai ke ne ‘ilo hono ngāue‘aki iá. ‘Okú ne fakamatala: “Na‘á ku fakalototo‘a‘i ‘eku fānaú ke ngāue‘aki ‘enau me‘angāue faka‘ilekitulōniká ke ako ha lea fo‘ou, teuteu ki he fakatahá pea lau faka‘aho ‘a e Tohi Tapú.” Kapau ko ha mātu‘a koe, kuó ke lau mo lāulea mo ho‘o fānaú ki he fale‘i mafamafatatau ki he fe‘ave‘aki pōpoakí mo hono fe‘ave‘aki ‘a e ngaahi tā ‘i he ‘initanetí ‘a ia ‘oku lava ke ke ma‘u ‘i he konga fekau‘aki mo e “To‘utupu” ‘i he jw.org®? Kuó ke fakamanatu mo kinautolu ‘a e vitiō Ko Hai ‘Oku Pulé—Ko Koe pe ko e Me‘a Faka‘ilekitulōniká? mo e Ngāue‘aki Fakapotopoto ‘a e ‘Initanetí? * ‘E lava ke ‘aonga ‘a e fakamatala ko iá ‘i ho‘o ako‘i ho‘o fānaú ki he founga ke ngāue‘aki fakapotopoto ai ‘a e ngaahi me‘angāue faka‘ilekitulōniká.—Pal. 13:20.

16. Ko e hā kuo fai ‘e he ngaahi mātu‘a tokolahi, pea ko e hā hono olá?

16 ‘Oku feinga mālohi ‘a e ngaahi mātu‘a tokolahi ke fokotu‘utu‘u ‘a e faingamālie ki he‘enau fānaú ke feohi mo e fa‘ahinga ‘oku nau fokotu‘u ha fa‘ifa‘itaki‘anga lelei ‘i he tauhi ki he ‘Otuá. Ko e fakatātaá, ko N’Déni mo Bomine, ko ha ongo me‘a ‘i Kōtevuā, na‘á na fa‘a fakaafe‘i ‘a e ‘ovasia sēketí ke nofo ‘i honau ‘apí. ‘Oku pehē ‘e N’Déni: “Na‘e hoko eni ko ha tākiekina lelei ki homa fohá. Na‘á ne kamata tāimu‘a pea ‘i he taimi ní ‘okú ne ngāue ko ha ‘ovasia sēketi tokoni.” ‘E lava ke ke fokotu‘utu‘u ha feohi meimei tatau ma‘a ho‘o fānaú?

17-18. Ko fē taimi ‘oku totonu ke kamata ako‘i ai ‘e he ngaahi mātu‘á ‘enau fānaú?

17 Kamata tokamu‘a hono ako‘i ‘a e fānaú. Ko e vave ange hono kamata ako‘i ‘e he ngaahi mātu‘á ‘enau fānaú, ko ‘ene leleí ange ia. (Pal. 22:6) Fakakaukau kia Tīmote, ‘a ia na‘e faai atu pē ‘o ne fononga mo e ‘apositolo ko Paulá. Ko e fa‘ē ‘a Tīmoté, ‘a ‘Iunisi, pea mo ‘ene kui fefiné ‘a Loisi na‘á na ako‘i ia “talu mei [he‘ene] kei valevalé.”—2 Tīm. 1:5; 3:15.

18 Ko ha ongo me‘a ‘e taha ‘i Kōtevuā, ko Jean-Claude mo Peace, na‘e malava ke na ‘ohake ‘ena fānau kotoa ‘e toko onó ke ‘ofa mo tauhi kia Sihova. Ko e hā na‘á ne tokoni‘i kinaua ke lavame‘á? Na‘á na muimui ki he fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a ‘Iunisi mo Loisí. ‘Okú na pehē, “Na‘á ma akonaki‘aki ki he‘ema fānaú ‘a e Folofola ‘a e ‘Otuá mei he‘enau kei valevalé, taimi nounou pē mei hono fanau‘i kinautolú.”—Teu. 6:6, 7.

19. Ko e hā ‘oku kau ki hono akonaki‘aki ‘a e Folofola ‘a e ‘Otuá ki ho‘o fānaú?

19 ‘Oku ‘uhinga ki he hā ‘a e “akonaki‘aki” ‘a e Folofola ‘a Sihová ki ho‘o fānaú? Ko e ‘akonaki‘akí’ ‘oku ‘uhinga ia ki he “toutou lea‘aki mo e ‘ai ke maongo.” Ke fai peheé, ko e ngaahi mātu‘á ‘oku fiema‘u ke nau fakamoleki ma‘u pē ‘a e taimi mo ‘enau fānaú. ‘E lava ke hoko ‘i he taimi ‘e ni‘ihi ‘o fakatupu ‘ita hono toutou ‘oatu ‘a e fakahinohinó ki he fānaú. Kae kehe, ‘e lava ke feinga ‘a e ngaahi mātu‘á ke vakai ki heni ko ha founga ia ke tokoni‘i ai ‘enau fānaú ke mahino‘i ‘a e Folofola ‘a e ‘Otuá pea ngāue‘aki ia.

‘Oku fiema‘u ke fakapapau‘i ‘e he mātu‘á ‘a e founga ke ako‘i ai ‘a e ki‘i tama taki taha (Sio ki he palakalafi 20) *

20. Fakamatala ki he founga ‘e lava ke ngāue‘aki ai ‘a e Saame 127:4 ki hono ‘ohake ‘a e fānaú.

20 Hoko ‘o ‘ilo‘ilo. ‘Oku fakahoa ‘e he Saame 127 ‘a e fānaú ki he ngaahi ngahau. (Lau ‘a e Saame 127:4.) Hangē pē ko e lava ke ngaohi ‘a e ngaahi ngahaú mei he ngaahi naunau kehekehe pea lava ke lalahi kehekehe, ‘oku ‘ikai ha ongo ki‘i leka te na tatau tofu pē. Ko ia ‘oku fiema‘u ki he ngaahi mātu‘á ke fakapapau‘i ‘a e founga ke ako‘i ai ‘a e tokotaha taki taha ‘o ‘ena fānaú. Ko ha ongo me‘a ‘i ‘Isileli he ‘aho ní ‘a ia na‘á na ‘ohake lavame‘a ha fānau ‘e toko ua ke tauhi kia Sihova ‘okú na fakamatala ki he me‘a na‘e ‘aonga kiate kinauá, “Na‘á ma fai ha ako Tohi Tapu kehekehe mo e ki‘i tama taki taha.” Ko e mo‘oni, ko e ‘ulu‘i fāmili taki taha te ne fili pe ‘oku fiema‘u pe malava ke fai ‘a e akó ‘i he founga ko iá.

‘E TOKONI‘I KOE ‘E SIHOVA

21. Ko e hā ‘a e tokoni ‘oku lava ke ‘amanekina ‘e he ngaahi mātu‘á meia Sihová?

21 ‘Oku lōmekina nai ‘i he taimi ‘e ni‘ihi ‘a e ngaahi mātu‘á ‘e he ngaahi pole ‘oku nau fehangahangai mo iá, ka ko e fānaú ko ha me‘a‘ofa meia Sihova. ‘Okú ne faingamālie ma‘u pē ke tokoni. ‘Okú ne loto-lelei ke fanongo ki he lotu ‘a e ngaahi mātu‘á. Pea ‘okú ne tali ‘a e ngaahi lotu ko iá fakafou ‘i he Tohi Tapú, ko ‘etau ‘ū tohí, pea mo e fa‘ifa‘itaki‘anga mo e fale‘i ‘a e ngaahi mātu‘a matu‘otu‘a kehe ‘i he fakataha‘angá.

22. Ko e hā ‘oku kau ‘i he ngaahi me‘a lelei taha ‘e lava ke foaki ‘e he ngaahi mātu‘á?

22 ‘Oku pehē ‘e he ni‘ihi ko hono ‘ohake ‘a e fānaú ko ha poloseki ta‘u 20, ka ko e ngaahi mātu‘á he‘ikai ‘aupito ke ‘osi honau fatongiá. ‘Oku kau ‘i he ngaahi me‘a lelei taha ‘e lava ke nau foaki ki he‘enau fānaú ‘a e ‘ofá, taimí mo e akonaki makatu‘unga ‘i he Tohi Tapú. ‘E kehekehe ‘a e tali ‘a e ki‘i tama taki taha ki he akonakí. Kae kehe, ko e tokolahi ‘o kinautolu kuo ‘ohake ‘e ha ongo mātu‘a ‘okú na ‘ofa kia Sihova ‘oku nau ongo‘i ‘o hangē ko Joanna Mae, ko ha tuofefine ‘i ‘Ēsia: “‘I he sio atu ki he ako na‘á ku ma‘u mei he‘eku ongo mātu‘á, ‘oku ou fakamālō lahi ki he‘ena fakatonutonu mo ako‘i au ke ‘ofa kia Sihová. Na‘e ‘ikai ngata pē ‘i he‘ena ‘omai ‘a e mo‘uí kiate aú, ka na‘á na ‘omai ha mo‘ui mohu ‘uhinga.” (Pal. 23:24, 25) ‘Oku lava ke fakahaa‘i ‘e he kau Kalisitiane ‘e laui miliona ‘a e ongo‘i meimei tatau.

HIVA 9 Viki ‘a Sihova, ko Hotau ‘Otuá!

^ pal. 5 ‘Oku totonu ki ha ongo me‘a mali ke na ma‘u fānau? Kapau ‘oku pehē, ko e fānau ‘e toko fiha ‘oku totonu ke na ma‘ú? Pea ‘e lava fēfē ke na ako‘i ‘ena fānaú ke ‘ofa pea tauhi kia Sihova? ‘Oku lāulea ‘a e kupu ko ení ki he ngaahi fa‘ifa‘itaki‘anga ‘i onopooni pea lave ki he ngaahi tefito‘i mo‘oni Fakatohitapu ‘e lava ke tokoni kiate kitautolu ke tali ‘a e ngaahi fehu‘i ko iá.

^ pal. 15 Sio foki ki he Questions Young People Ask—Answers That Work, Voliume 1, vahe 36 mo e Voliume 2, vahe 11.

^ pal. 60 FAKAMATALA ‘O E FAKATĀTĀ: Ko ha ongo me‘a Kalisitiane ‘okú na lāulea pe te na ma‘u fānau, ‘o sivisivi‘i ‘a e me‘a fakafiefiá mo e ngaahi fatongiá.

^ pal. 64 FAKAMATALA ‘O E FAKATĀTĀ: Ko ha ongo me‘a ‘okú na ako kehekehe mo ‘ena fānaú koe‘uhi ko e ta‘u mo e malava ‘ena fānaú.