Skip to content

Skip to table of contents

KUPU AKO 52

Fanga Tuofāfine Kei Siʻi—Hoko ko e Kau Fefine Kalisitiane Matuʻotuʻa

Fanga Tuofāfine Kei Siʻi—Hoko ko e Kau Fefine Kalisitiane Matuʻotuʻa

“Pehē foki ko e kakai fefiné ʻoku totonu ke nau . . . anga-fakamaʻumaʻu ʻi heʻenau ngaahi tōʻongá, faitōnunga ʻi he meʻa kotoa pē.”—1 TĪM. 3:11.

HIVA 133 Lotu kia Sihova Lolotonga ʻo e Talavoú

ʻI HE KUPÚ NI a

1. Ke tupulaki ki he matuʻotuʻa faka-Kalisitiané, ko e hā kuo pau ke tau faí?

 ʻOKU tau ofoofo ʻi he vave ʻa e tupu ʻa ha kiʻi tama ʻo fuʻu lahi. Ko e tupu ko ení ʻoku hā ngali hoko fakafokifā pē. Kae kehe, ko e tupulaki ki he matuʻotuʻa faka-Kalisitiané ʻoku ʻikai ke hoko fakafokifā ia. b (1 Kol. 13:11; Hep. 6:1) Ke aʻusia ʻa e taumuʻa ko iá, ʻoku fiemaʻu ke tau maʻu ha vahaʻangatae fakafoʻituitui loloto mo Sihova. ʻOku tau fiemaʻu foki ʻa hono laumālie māʻoniʻoní ʻi heʻetau fakatupulekina ʻa e ngaahi ʻulungaanga fakaʻotuá, fakatupulekina ʻa e ngaahi pōtoʻi ʻaongá, pea teuteu ki he ngaahi fatongia ʻi he kahaʻú.—Pal. 1:5.

2. Ko e hā ʻoku tau ako mei he Sēnesi 1:​27, pea ko e hā te tau lāulea ki ai ʻi he kupu ko ení?

2 Naʻe ngaohi ʻe Sihova ʻa e tangatá mo e fefiné. (Lau ʻa e Sēnesi 1:27.) ʻOku hā mahino, ko e kakai tangatá mo e kakai fefiné ʻoku kehekehe honau faʻunga fakaesinó, ka ʻoku nau toe kehekehe foki ʻi he ngaahi founga kehe. Ko e fakatātaá, naʻe ngaohi ʻe Sihova ʻa e kakai tangatá mo e kakai fefiné ke nau fakahoko ʻa e ngaahi ngafa pau, ko ia ʻoku fiemaʻu kiate kinautolu ʻa e ngaahi ʻulungaanga mo e pōtoʻi te ne tokoniʻi kinautolu ke fakahoko honau vāhenga-ngāue taki taha. (Sēn. 2:18) ʻI he kupu ko ení, te tau lāulea ai ki he meʻa ʻe lava ke fai ʻe ha tuofefine kei siʻi ke hoko ai ko ha fefine Kalisitiane matuʻotuʻa. ʻI he kupu hono hokó, te tau lāulea ai ki he meʻa ʻe lava ke fai ʻe he fanga tokoua kei siʻí.

FAKATUPULEKINA ʻA E NGAAHI ʻULUNGAANGA FAKAʻOTUÁ

Ko e faʻifaʻitaki ki he kau fefine faitōnunga hangē ko Lepeka, ʻĒseta, mo ʻApikalé, te ne tokoniʻi koe ke hoko ko ha fefine Kalisitiane matuʻotuʻa (Sio ki he palakalafi 3-4)

3-4. ʻE lava ke maʻu ʻe he fanga tuofāfine kei siʻí ʻa e ngaahi faʻifaʻitakiʻanga leleí mei fē? (Sio foki ki he fakatātaá.)

3 ʻOku lave ʻa e Tohi Tapú ki he kau fefine tuʻu-ki-muʻa tokolahi naʻa nau ʻofa kia Sihova pea tauhi kiate ia. (Sio ʻi he jw.org ʻi he kupu “Kau Fefine ʻi he Tohi Tapú—Ko e Hā ʻe Lava Ke Tau Ako Meiate Kinautolú?”) Hangē ko e meʻa ʻoku leaʻaki ʻe heʻetau konga tohi ʻo e kaveingá, naʻa nau “anga-fakamaʻumaʻu ʻi heʻenau ngaahi tōʻongá” pea “faitōnunga ʻi he meʻa kotoa pē.” ʻIkai ko ia pē, ko e fanga tuofāfiné ʻe lava ke nau maʻu ʻi heʻenau fakatahaʻangá ʻa e kau fefine Kalisitiane matuʻotuʻa ʻoku nau tuha ke faʻifaʻitaki ki ai.

4 Fanga tuofāfine kei siʻi, fēfē ke ke fakakaukau angé ki ha kau fefine Kalisitiane matuʻotuʻa ʻe niʻihi ʻokú ke ʻiloʻi ʻe lava ke ke faʻifaʻitaki kiate kinautolu? Fakatokangaʻi honau ngaahi ʻulungaanga fakamānakó; fakakaukau leva ki he founga ʻe lava ke ke fakahāhā ai iá. ʻI he ngaahi palakalafi hokó, te tau lāulea ai ki he ʻulungaanga mahuʻinga ʻe tolu ʻoku fiemaʻu ki he kau fefine matuʻotuʻá.

5. Ko e hā ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ai ʻa e anga-fakatōkilaló ki ha fefine Kalisitiane matuʻotuʻa?

5 Ko e anga-fakatōkilaló ko ha tafaʻaki mahuʻinga ia ʻo e hoko ʻo matuʻotuʻa faka-Kalisitiané. Kapau ʻoku anga-fakatōkilalo ha fefine, te ne maʻu ha vahaʻangatae lelei mo Sihova pea mo e niʻihi kehé. (Sēm. 4:6) Ko e fakatātaá, ko ha fefine ʻokú ne ʻofa kia Sihova ʻokú ne fili anga-fakatōkilalo ke poupou ki he tefitoʻi moʻoni ʻo e tuʻunga-ʻulú ʻa ia kuo fokotuʻutuʻu ʻe heʻene Tamai fakahēvaní. (1 Kol. 11:3) Ko e tefitoʻi moʻoni ko iá ʻoku ngāueʻaki tefito ia ʻi he fakatahaʻangá pea ʻi he fāmilí. c

6. Ko e hā ʻe lava ke ako ʻe he fanga tuofāfine kei siʻí fekauʻaki mo e anga-fakatōkilaló meia Lepeká?

6 Fakakaukau ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Lepeká. Ko ha fefine ʻatamaiʻia mo loto-pau ia naʻá ne tamuʻomuʻa ʻi hono fai ʻo e ngaahi meʻá ʻi he taimi feʻungamālie ʻi he kotoa ʻene moʻuí. (Sēn. 24:58; 27:​5-17) Neongo ia, naʻá ne anga-fakaʻapaʻapa mo anganofo. (Sēn. 24:​17, 18, 65) Kapau ʻokú ke poupou anga-fakatōkilalo ki he fokotuʻutuʻu ʻa Sihová, hangē ko Lepeká, te ke hoko ai ko ha tākiekina lelei ki ho fāmilí pea ʻi he fakatahaʻangá.

7. ʻE lava fēfē ke faʻifaʻitaki ʻa e fanga tuofāfine kei siʻí kia ʻĒseta ʻi hono fakahāhā ʻa e anga-fakanānaá?

7 Ko e anga-fakanānaá ko ha toe ʻulungaanga ia ʻoku fiemaʻu ki he kau Kalisitiane matuʻotuʻá kotoa. ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú “ko e potó ʻoku ʻi he faʻahinga ia ʻoku anga-fakanānaá.” (Pal. 11:2) Ko ʻĒseta ko ha fefine anga-fakanānā mo anga-fakaʻotua. Naʻe maluʻi ia ʻe heʻene anga-fakanānaá mei he hoko ʻo ʻafungí. Naʻá ne fanongo ki he faleʻi ʻa Motekiai naʻá ne tuongaʻaneʻakí pea muimui ki ai. (ʻĒseta 2:​10, 20, 22) ʻE lava ke fakahāhā ʻa e anga-fakanānā meimei tatau ʻaki ʻa e kumi ki ha faleʻi lelei pea ngāueʻaki ia.—Tai. 2:​3-5.

8. Fakatatau ki he 1 Tīmote 2:​9, 10, ʻe anga-fēfē hono tokoniʻi ʻe he anga-fakanānaá ha tuofefine ke fai ha fili fakapotopoto ʻi he ʻai valá mo e teuteú?

8 Naʻe fakahāhā ʻe ʻĒseta ʻa e anga-fakanānaá ʻi ha founga ʻe taha. Naʻá ne “sino fakaʻofoʻofa mo fōtunga hoihoifua”; neongo ia, naʻe ʻikai ke ne tohoakiʻi mai ha tokanga taʻetotonu kiate ia. (ʻĒseta 2:​7, 15) ʻE lava fēfē ke maʻu ʻaonga ha fefine Kalisitiane mei he faʻifaʻitakiʻanga ʻa ʻĒsetá? Ko e founga ʻe taha ʻoku fakamamafaʻi ʻi he 1 Tīmote 2:​9, 10. (Lau.) Naʻe fakahinohino ʻe he ʻapositolo ko Paulá ki he kau fefine Kalisitiané ke nau teuʻaki ʻa e kofu ʻoku anga-fakanānā fakataha mo e fakakaukau lelei. Ko e foʻi lea faka-Kalisi ʻoku ngāueʻaki hení ʻoku fakahaaʻi ai ko e ʻai vala ʻa ha fefine Kalisitiane ke anga-fakaʻapaʻapa pea fakahāhā ʻa e fakaʻatuʻi ki he ongoʻi pe fakakaukau ʻa e niʻihi kehé. He laukauʻaki ē ko kitautolu ʻa hotau fanga tuofāfine Kalisitiane matuʻotuʻá ki heʻenau ʻai vala anga-fakanānaá!

9. Ko e hā ʻe lava ke tau ako mei he faʻifaʻitakiʻanga ʻa ʻApikalé?

9 Ko e ʻiloʻiló ko ha ʻulungaanga ia ʻe taha ke fakahāhā ʻe he fanga tuofāfine Kalisitiane matuʻotuʻá kotoa. Ko e hā ʻa e ʻiloʻilo? Ko e fakafuofua lelei—ko e malava ke tala ʻa e tonú mei he halá pea fili leva ʻa e ʻalunga fakapotopotó. Fakakaukau ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻa ʻApikalé. Naʻe fai ʻe hono husepānití ha fili fakavalevale naʻe mei ʻomai ai ha fakatamaki mafatukituki ki he kotoa hono falé. Naʻe fai ʻe ʻApikale ha ngāue fakavave. Ko ʻene fakafuofua leleí naʻe fakahaofi ai ʻa e moʻuí. (1 Sām. 25:​14-23, 32-35) ʻOku toe tokoniʻi kitautolu ʻe he ʻiloʻiló ke ʻiloʻi ʻa e taimi ke lea aí mo e taimi ke hanganaki fakalongolongo aí. Pea ʻokú ne tokoniʻi kitautolu ke tauhi maʻu ʻa e mafamafatatau ʻi hono fakahāhā ʻa e mahuʻingaʻia fakafoʻituitui ʻi he niʻihi kehé.—1 Tes. 4:11.

FAKATUPULEKINA ʻA E NGAAHI PŌTOʻI ʻAONGA

Kuo anga-fēfē hoʻo maʻu ʻaonga mei he ako ke lautohi mo tohi leleí? (Sio ki he palakalafi 11)

10-11. ʻE lava fēfē ke ke maʻu ʻaonga mo e niʻihi kehé ʻi he lautohi mo e tohi leleí? (Sio foki ki he fakatātaá.)

10 Ko ha fefine Kalisitiane ʻoku fiemaʻu ke ne fakatupulekina ʻa e ngaahi pōtoʻi ʻaonga. Ko e ngaahi pōtoʻi ʻe niʻihi ʻoku ako ʻe ha kiʻi taʻahine ʻi heʻene kei siʻí ʻe hokohoko atu ʻene ʻaonga kiate ia ʻi he kotoa ʻene moʻuí. Fakakaukau ki ha ngaahi fakatātā ʻe niʻihi.

11 Ako ke lautohi mo tohi lelei. ʻI he anga fakafonua ʻe niʻihi, ko e lautohí mo e tohí ʻoku ʻikai lau ia ko ha pōtoʻi mahuʻinga ke ako ʻe he kakai fefiné. Kae kehe, ko ha pōtoʻi mātuʻaki mahuʻinga ia ke ako ʻe he Kalisitiane kotoa. d (1 Tīm. 4:13) Ko ia ʻoua ʻe fakaʻatā ha faʻahinga fakafaingataʻaʻiaʻanga pē ke taʻofi koe mei he ako ke lautohi mo tohi leleí. ʻE anga-fēfē hono fakapaleʻi koé? Ko e pōtoʻi peheé ʻe tokoni nai kiate koe ke maʻu ha ngāue pea nofo maʻu ai. Te ke hoko ai ko ha tokotaha ako mo ha faiako lelei ange ʻo e Folofola ʻa e ʻOtuá. Mahulu atu aí, te ke ʻunuʻunu ofi ange kia Sihova ʻi hoʻo lau ʻene Folofolá pea fakalaulauloto ki ai.—Sios. 1:8; 1 Tīm. 4:15.

12. ʻE lava fēfē ke tokoniʻi koe ʻe he Palōveepi 31:26 ke hoko ko ha tokotaha fetuʻutaki lelei?

12 Fakatupulekina ʻa e pōtoʻi ʻi he fetuʻutaki leleí. ʻOku fiemaʻu ki he kau Kalisitiané ke nau fetuʻutaki ola lelei. ʻI he fekauʻaki mo e meʻá ni, ʻoku ʻomai ʻe he ākonga ko Sēmisi ha faleʻi ʻaonga kiate kitautolu, ʻi heʻene pehē: “Ko e tokotaha kotoa pē kuo pau ke ne vave ki he fanongo, fakatuotuai ki he lea.” (Sēm. 1:19) ʻI hoʻo fanongo tokanga ki he lea ʻa e niʻihi kehé, ʻokú ke fakahāhā ai ʻa e “kaungāongoʻi,” kiate kinautolu. (1 Pita 3:8) Kapau ʻoku ʻikai ke ke mahinoʻi ʻa e meʻa ʻoku leaʻaki ʻe ha tokotaha pe ko e anga ʻene ongoʻí, ʻeke ha ngaahi fehuʻi feʻungamālie. Pea kiʻi tuʻu ʻo fakakaukau ki muʻa ke ke leá. (Pal. 15:​28, fkm. ʻi lalo.) ʻEke hifo kiate koe: ‘Ko e meʻa ʻoku teu ke u leaʻakí ʻoku moʻoni mo langa hake? ʻOku fakapotopoto mo anga-lelei?’ Ako mei he fanga tuofāfine matuʻotuʻa ʻoku nau hoko ko e kau fetuʻutaki leleí. (Lau ʻa e Palōveepi 31:26.) Tokanga ki he founga ʻoku nau lea aí. Ko e lelei ange hoʻo ako ʻa e pōtoʻi ko ení, ko e lelei ange ia ho vahaʻangatae mo e niʻihi kehé.

Ko ha fefine kuó ne ako ke tokangaʻi ha ʻapi, ko ha tākiekina mālohi ia ki he leleí ʻi hono fāmilí pea ʻi he fakatahaʻangá (Sio ki he palakalafi 13)

13. ʻE lava fēfē ke ke ako ke tokangaʻi ha ʻapi? (Sio foki ki he fakatātaá.)

13 Ako ke tokangaʻi ha ʻapi. ʻI he ngaahi feituʻu lahi, ko e kakai fefiné ʻoku nau fua ʻa e kavenga lahi ʻi hono fakalele ha fāmili. Ko hoʻo faʻeé pe ko ha tuofefine lavameʻa ʻe malava nai ke ne tokoniʻi koe ke ako ʻa e ngaahi pōtoʻi ʻoku fiemaʻú. Ko ha tuofefine ko Cindy ʻokú ne pehē: “Ko e taha ʻo e ngaahi meʻaʻofa mahuʻinga taha naʻe foaki mai ʻe heʻeku faʻeé ko hono akoʻi mai ʻa e fiefia ʻoku maʻu mei he ngāue mālohí. Ko hono ako ʻa e ngaahi pōtoʻi hangē ko e feimeʻatokoní, fakamaʻá, tuituí, mo e fakataú, naʻá ne ʻai ke faingofua ange ʻeku moʻuí pea naʻe fakaava mai ai ʻa e faingamālie ke u fai ʻa e meʻa lahi ange ʻi he ngāue ʻa Sihová. Naʻe toe akoʻi au ʻe heʻeku faʻeé ki he founga ke hoko ai ʻo anga-talitali kakaí, pea naʻe fakaʻatā heni au ke u fetaulaki mo e fanga tokoua mo e fanga tuofāfine lelei ʻa ia ʻe lava ke u faʻifaʻitaki ki heʻenau faʻifaʻitakiʻangá.” (Pal. 31:​15, 21, 22) Ko ha fefine faʻa ngāue mo anga-tatali kakai kuó ne ako ke tokangaʻi ha ʻapi, ko ha tākiekina mālohi ia ki he leleí ki hono fāmilí pea ʻi he fakatahaʻangá.—Pal. 31:​13, 17, 27; Ngā. 16:15.

14. Ko e hā ʻokú ke ako mei he hokosia ʻa Crystal, pea ko e hā ʻoku totonu ke ke tokangataha ki aí?

14 Ako ke loto-topono. Ko e hoko ʻo loto-toponó ko ha taumuʻa mahuʻinga ia ki he kotoa ʻo e kau Kalisitiane matuʻotuʻá. (Fil. 4:11) Ko ha tuofefine ko Crystal ʻokú ne pehē: “Naʻe tokoni ʻeku ongo mātuʻá ki heʻeku fili ʻa e lēsoni ke u toʻo ʻi heʻeku ʻi he kolisí koeʻuhi ke u ako ai ʻa e ngaahi pōtoʻi ʻaonga. Naʻe fakalototoʻaʻi au heʻeku tamaí ke u toʻo ʻa e lēsoni tauhi tohí, ʻa ia naʻe hoko ʻo ʻaonga moʻoni.” Tānaki atu ki hono ako ʻo e ngaahi pōtoʻi ke maʻu ai ha ngāue paʻangá, feinga ke ako ke ʻai ha patiseti pea pipiki ki ai. (Pal. 31:​16, 18) Hanganaki tokangataha ki he ngaahi taumuʻa fakalaumālié ʻaki ʻa e fakaʻehiʻehi mei hono maʻu ha moʻua ʻikai fiemaʻu pea fiemālie pē ʻi ha founga moʻui faingofua.—1 Tīm. 6:8.

TEUTEU KI HE NGAAHI NGAFA ʻI HE KAHAʻÚ

15-16. ʻOku anga-fēfē maʻu ʻaonga ʻa e niʻihi kehé mei he fanga tuofāfine teʻeki malí? (Maʻake 10:​29, 30)

15 ʻI he taimi ʻokú ke fakatupulekina ai ʻa e ngaahi ʻulungaanga fakalaumālié mo e ngaahi pōtoʻi ʻaongá, ʻe teuʻi lelei ange ai koe ki he ngaahi ngafa ʻi he kahaʻú. Fakakaukau ki ha fakatātā ʻe niʻihi ʻo e meʻa ʻe lava ke ke faí.

16 ʻE lava ke ke nofo taʻemali ʻi ha vahaʻa taimi. ʻI he fehoanaki mo e ngaahi lea ʻa Sīsuú, ko e kakai fefine ʻe niʻihi ʻoku nau fili ke ʻoua ʻe mali, neongo kapau ʻoku fai ʻa e siolalo ki he nofo taʻemalí ʻi heʻenau anga fakafonuá. (Māt. 19:​10-12) Ko e niʻihi ʻoku nau nofo taʻemali nai koeʻuhí ko ha ngaahi ʻuhinga kehe. Hoko ʻo fakapapauʻi ko Sihova mo Sīsū ʻoku ʻikai ke na siolalo ki he kau Kalisitiane teʻeki malí. ʻI māmani lahi, ko e fanga tuofāfine teʻeki malí ʻoku nau hoko ko ha tākiekina lelei ʻi he fakatahaʻangá. Ko ʻenau ʻofa mo e mahuʻingaʻia loto-moʻoni ʻi he niʻihi kehé ʻokú ne ueʻi ʻa e kau fefine Kalisitiane ko ení ke nau hoko ko e fanga tuofāfine fakalaumālie mo e ngaahi faʻē fakalaumālie ki he tokolahi.—Lau ʻa e Maʻake 10:​29, 30; 1 Tīm. 5:2.

17. ʻE lava fēfē ke teuteu he taimí ni ha tuofefine kei siʻi ke kau ʻi he ngāue taimi-kakató?

17 ʻE lava ke ke hoko ko ha sevāniti ngāue taimi-kakato. Ko e kau fefine Kalisitiané ʻoku nau fakahoko ʻa e konga lahi ʻi he ngāue fakamalanga ʻi māmani lahí. (Saame 68:11) ʻE lava ke ke palani he taimí ni ke kau ki he ngāue fakafaifekau taimi-kakató? Te ke ngāue nai ko ha tāimuʻa, pole ki he ngāue langá, pe ngāue ʻi he Pētelí. Lotu fekauʻaki mo hoʻo taumuʻá. Talanoa ki he niʻihi kehe kuo nau aʻusia ha taumuʻa pehē, pea feinga ke ʻiloʻi ʻa e meʻa ʻoku fiemaʻu ke ke fai ke taau aí. Pea fai leva ha palani feʻungamālie. ʻI hoʻo aʻusia hoʻo taumuʻá ʻe fakaava atu ai ʻa e ngaahi faingamālie fakafiefia kiate koe ʻi he ngāue ʻa Sihová.

Kapau ʻokú ke fakakaukau ki he nofo malí, ʻoku totonu ke ke mātuʻaki filifili lelei ho hoá (Sio ki he palakalafi 18)

18. Ko e hā ʻoku totonu ai ke mātuʻaki filifili lelei ʻe ha tuofefine ʻa hono husepānití? (Sio foki ki he fakatātaá.)

18 Te ke fili nai ke mali. Ko e ngaahi ʻulungaanga mo e ngaahi pōtoʻi naʻa tau lāulea ki aí te ne tokoniʻi koe ke hoko ko ha uaifi lavameʻa. Ko e moʻoni, kapau ʻokú ke fakakaukau ki he nofo malí, ʻoku totonu ke ke mātuʻaki filifili lelei ho hoá. Ko e taha ia ʻi he ngaahi fili mahuʻinga taha ʻe faifai ange peá ke faí. Manatuʻi, te ke hoko ʻo ʻi he malumalu ʻo e tuʻunga-ʻulu ʻo e tangata te ke mali mo iá. (Loma 7:2; ʻEf. 5:​23, 33) Ko ia ʻeke hifo kiate koe: ‘Ko ha tokotaha Kalisitiane matuʻotuʻa ia? ʻOkú ne fakamuʻomuʻa ʻa e ngaahi meʻa fakalaumālié ʻi heʻene moʻuí? ʻOkú ne fai ʻa e ngaahi fili fakapotopoto? ʻOku lava ke ne fakahaaʻi ʻene ngaahi fehālākí? ʻOkú ne fakaʻapaʻapaʻi ʻa e kakai fefiné? ʻOkú ne maʻu ʻa e pōtoʻi ʻoku fiemaʻu ke poupouʻi au fakalaumālie, fakamatelie mo fakaeongo? ʻOkú ne fakahoko lelei ʻa e ngaahi fatongiá? Ko e fakatātaá, ko e hā ʻa e ngaahi fatongia ʻi he fakatahaʻangá ʻokú ne maʻú pea ʻoku anga-fēfē ʻene fakahoko iá?’ (Luke 16:10; 1 Tīm. 5:8) Ko e moʻoni, kapau ʻokú ke loto ke maʻu ha husepāniti lelei ʻi he kahaʻú, ʻe fiemaʻu ke ke hoko ko ha uaifi lelei ʻi he kahaʻú.

19. Ko e hā ko ha ngafa fakangeingeia ai ʻa e hoko ko ha “tokoní”?

19 ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú ko ha uaifi lelei ko ha “tokoni” ia ki hono husepānití pea ko ha “fakakakato” ia ʻo ia. (Sēn. 2:18) ʻOku fakasiʻia ʻe he fakamatala ko ení ʻa e kakai fefiné? ʻIkai! Ko e hoko ʻa e uaifí ko ha tokoní ko ha ngafa fakangeingeia ia. Ko hono moʻoní, ʻoku faʻa fakamatalaʻi ʻi he Tohi Tapú ʻa Sihova ko ha ‘tokoni.’ (Saame 54:4; Hep. 13:6) Ko ha uaifi ko ha tokoni moʻoni ia ki hono husepānití ʻi he taimi ʻokú ne poupou ai kiate ia pea tokoni kiate ia ʻi hono fakahoko ʻa e ngaahi fili ʻoku kaunga ki he fāmilí. Pea koeʻuhí ʻokú ne ʻofa kia Sihova, ʻokú ne tokoni ke maʻu ʻe hono husepānití ha ongoongo ʻoku lelei. (Pal. 31:​11, 12; 1 Tīm. 3:11) ʻE lava ke ke teuteu ki he ngafa ko eni ʻi he kahaʻú ʻaki hono fakalolotoʻi hoʻo ʻofa kia Sihová pea ʻaki hoʻo hoko ko ha tokoni ki he niʻihi kehé ʻi ʻapi pea ʻi he fakatahaʻangá.

20. Ko e hā ʻa e tākiekina lelei ʻe lava ke fai ʻe ha faʻē?

20 ʻE lava ke ke hoko ko ha faʻē. Hili hoʻomo malí, te ke maʻu nai mo ho husepānití ha fānau. (Saame 127:3) Ko ia, ʻoku fakapotopoto ke fakakaukau tokamuʻa ki ai. Ko e ngaahi ʻulungaanga mo e ngaahi pōtoʻi naʻa tau lāulea ki ai ʻi he kupu ko ení ʻe tokoni kiate koe kapau te ke hoko ko ha uaifi mo ha faʻē. Ko hoʻo ʻofá, anga-leleí mo e kātakí, ʻe tokoni ia ki ha ʻātakai māfana ʻi ʻapi ʻa ia ʻe ongoʻi malu ai ʻa e fānaú pea ʻoku ngalingali te nau tupu ʻāfaʻafa ai.—Pal. 24:3.

Kuo hoko ʻa e kau finemui tokolahi ʻa ia naʻa nau ako ʻa e Folofolá pea ngāueʻaki ʻa e meʻa naʻa nau akó ko e kau Kalisitiane matuʻotuʻa (Sio ki he palakalafi 21)

21. ʻOku anga-fēfē ʻetau ongoʻi fekauʻaki mo hotau fanga tuofāfiné, pea ko e hā hono ʻuhingá? (Sio ki he tā ʻi he takafí.)

21 ʻOku mau ʻofa ʻiate kimoutolu fanga tuofāfine, ki he meʻa kotoa ʻoku mou fai maʻa Sihova pea maʻa hono kakaí. (Hep. 6:10) ʻOku mou ngāue mālohi ke fakatupulekina ʻa e ngaahi ʻulungaanga fakalaumālie, ke fakatupulekina ʻa e ngaahi pōtoʻi ʻokú ne fakakoloa hoʻomou moʻuí pea mo e moʻui ʻa e faʻahinga takatakai kiate kimoutolú, pea ke teuteu lelei ki he ngaahi ngafa ʻi he kahaʻú. Ko ha koloa moʻoni kimoutolu ki he kautaha ʻa Sihová!

HIVA 137 Kau Fefine Faitōnunga, Tuofāfine Kalisitiane

a Ko kimoutolu siʻi fanga tuofāfine kei siʻi ʻoku fakamahuʻingaʻi kimoutolu ʻi he fakatahaʻangá. ʻE lava ke mou aʻusia ʻa e matuʻotuʻa faka-Kalisitiané ʻaki hono fakatupulekina ʻa e ngaahi ʻulungaanga fakaʻotua, fakatupulekina ʻa e ngaahi pōtoʻi ʻaonga, pea teuteu ki ha ngaahi ngafa ʻi he kahaʻú. Ko hono olá, ʻe lava ke mou maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki lahi ʻi he ngāue ʻa Sihová.

b LEA MO HONO ʻUHINGA: Ko ha tokotaha kuó ne aʻusia ʻa e matuʻotuʻa faka-Kalisitiané ʻoku tataki ia ʻe he laumālie ʻo e ʻOtuá, ʻo ʻikai ko e poto fakamāmaní. ʻOkú ne faʻifaʻitaki ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsuú, ngāue mālohi ke tauhi maʻu ha vahaʻangatae vāofi mo Sihova, pea fakahāhā ʻa e ʻofa feilaulauʻi-kita ki he niʻihi kehé.

d Ki ha lāulea ki he mahuʻinga ʻo e lautohí, sio ʻi he jw.org ʻi he kupu “ʻUhinga ʻOku Mahuʻinga Ai ʻa e Lautohí ki he Fānaú—Konga 1: Lautohi pe Sio Vitiō?”