Skip to content

Skip to table of contents

KUPU AKO 15

Ko e Hā Ho‘o Vakai ki he Ngoué?

Ko e Hā Ho‘o Vakai ki he Ngoué?

“Hanga hake homou matá ‘o vakai atu ki he ngaahi ngoué, ‘oku nau hina ki he utu-ta‘ú.”—SIONE 4:35.

HIVA 44 Kau Fiefia he Utu-Ta‘ú

‘I HE KUPÚ NI *

1-2. Ko e hā na‘e lea‘aki nai ai ‘e Sīsū ‘a e ngaahi lea ‘i he Sione 4:35, 36?

NA‘E fou atu ‘a Sīsū ‘i he ngaahi ngoue, ‘oku ngalingali na‘e te‘eki ke motu‘a. (Sione 4:3-6) Ko e ngoue ko ení ‘e toki utu ia ‘i ha māhina nai ‘e fā. Na‘e lea‘aki ‘e Sīsū ha me‘a kuo pau pē na‘e hā ngalikehe: “Hanga hake homou matá ‘o vakai atu ki he ngaahi ngoué, ‘oku nau hina ki he utu-ta‘ú.” (Lau ‘a e Sione 4:35, 36.) Ko e hā na‘á ne ‘uhinga ki aí?

2 ‘Oku ngalingali na‘e lave ‘a Sīsū ia ki ha utu-ta‘u fakaefakatātā ‘o e kakaí. Fakakaukau atu ki he me‘a na‘e toki hokó. Neongo na‘e ‘ikai ke feohi ‘a e kau Siú mo e kau Samēliá, na‘e malanga ‘a Sīsū ia ki ha fefine Samēlia—pea na‘á ne fanongo! Ko hono mo‘oní, ‘i he lea ‘a Sīsū fekau‘aki mo e ngaahi ngoue na‘e “hina ki he utu-ta‘ú,” ko e fu‘u kakai Samēlia na‘a nau fanongo fekau‘aki mo Sīsū mei he fefiné na‘a nau ha‘u ke ako lahi ange meiate ia. (Sione 4:9, 39-42) ‘Oku pehē ‘e ha tokotaha fakamatala Tohi Tapu ‘e taha: “Ko e vēkeveke ‘a e kakaí . . . na‘e fakahaa‘i ai na‘a nau hangē ko e uite na‘e teu ke utú.”

Ko e hā ‘oku totonu ke tau fai kapau ‘oku tau vakai ki he ngoué ‘oku “hina ki he utu-ta‘ú”? (Sio ki he palakalafi 3)

3. Kapau ‘okú ke vakai ki he kakaí ‘o hangē ko Sīsuú, ‘e ‘aonga fēfē ia ki ho‘o malangá?

3 Kae fēfē ‘a e kakai ‘okú ke malanga‘i ki ai ‘a e ongoongo leleí? ‘Okú ke vakai kiate kinautolu ‘o hangē ko ha uite ‘oku teu ke utú? Kapau ko ia, ko e me‘a ‘e tolu ko ení ‘e fakamo‘oni‘i. ‘Uluakí te ke malanga fakataha mo e ongo‘i fakavavevave lahi ange. Ko e taimi utu-ta‘ú ‘oku fakangatangata; ‘oku ‘ikai fakamoleki noa ‘a e taimí. Uá, te ke fiefia ‘i he sio ki hono tali ‘e he kakaí ‘a e ongoongo leleí. ‘Oku pehē ‘i he Tohi Tapú: “[‘Oku] fiefia ‘a e kakaí ‘i he taimi utu-ta‘ú.” (‘Ai. 9:3) Pea ko e tolú, te ke vakai ki he tokotaha taki taha ‘e malava ke hoko ko ha ākonga, ko ia te ke fe‘unu‘aki ho‘o founga malangá ke fakamānako kiate ia.

4. Ko e hā te tau ako meia Paula ‘i he kupu ko ení?

4 Na‘e ‘ikai ke tukunoa‘i ‘e Sīsū ‘a e kau Samēliá, ‘o hangē ko ia na‘e mei fai ‘e hono kau muimuí. ‘I hono kehé, na‘á ne vakai ‘e malava ke nau hoko ko e kau ākonga. ‘Oku fiema‘u foki ke tau vakai ki he kakai ‘i hotau feitu‘u ngāué ‘e malava ke nau hoko ko e kau ākonga ‘a Kalaisi. Na‘e fokotu‘u mai ‘e Paula ha fa‘ifa‘itaki‘anga tu‘u-ki-mu‘a ke tau muimui ai. Ko e hā ‘e lava ke tau ako meiate iá? ‘I he kupu ko ení, te tau lāulea ai ki he founga na‘á ne (1) ‘ilo‘i ai ha me‘a fekau‘aki mo e tui ‘a e fa‘ahinga na‘á ne malanga ki aí, (2) ‘ilo‘i ai ‘a e me‘a na‘a nau mahu‘inga‘ia aí, mo e (3) na‘á ne vakai ‘e malava ke nau hoko ko e ākonga ‘a Sīsū.

KO E HĀ ‘OKU NAU TUI KI AÍ?

5. Ko e hā na‘e mahino‘i ai ‘e Paula ‘ene kau fanongo ‘i he sinakoké?

5 Na‘e fa‘a malanga ‘a Paula ‘i he sinakoke ‘o e kau Siú. Ko e fakatātaá, ‘i he sinakoke ‘i Tesalonaiká, “‘i he Sāpate ‘e tolu na‘á ne faka‘uhinga ai [mo e kau Siú] mei he Folofolá.” (Ngā. 17:1, 2) Ngalingali na‘e ongo‘i fiemālie ‘a Paula ‘i he sinakoké. Na‘e ‘ohake ia ko ha Siu. (Ngā. 26:4, 5) Na‘e mahino‘i ‘e Paula ‘a e kau Siú, ko ia na‘e malava ke ne malanga kiate kinautolu ‘i he loto-ma‘u.—Fil. 3:4, 5.

6. Na‘e anga-fēfē ‘a e kehe ‘a e kakai ‘i he feitu‘u fai‘anga fakatau ‘i ‘Atenisí mei he fa‘ahinga na‘e malanga ki ai ‘a Paula ‘i he sinakoké?

6 Hili hono fakatanga‘i ‘a Paula peá ne hola mei Tesalonaika ki Pēleá, na‘á ne a‘u ai ki ‘Atenisi. Na‘e toe “kamata ke ne faka‘uhinga ‘i he sinakoké mo e kau Siú mo e kakai kehe na‘a nau lotu ki he ‘Otuá.” (Ngā. 17:17) Kae kehe, ‘i he malanga ‘a Paula ‘i he feitu‘u fai‘anga fakataú, na‘e kehe ‘ene kau fanongo ko iá. Na‘e kau ki he‘ene kau fanongó ‘a e kau filōsefa mo e kau Senitaile ‘a ia na‘a nau vakai ki he pōpoaki ‘a Paulá ko ha “akonaki fo‘ou.” Na‘a nau tala ange: “‘Okú ke ‘omai ha ngaahi me‘a ‘oku faikehe ia ki homau telingá.”—Ngā. 17:18-20.

7. Fakatatau ki he Ngāue 17:22, 23, na‘e anga-fēfē hono fe‘unu‘aki ‘e Paula ‘ene founga malangá?

7 Lau ‘a e Ngāue 17:22, 23. Na‘e kehe ‘a e founga na‘e malanga ai ‘a Paula ki he kau Senitaile ‘i ‘Atenisí mei he‘ene founga malanga ki he kau Siu ‘i he sinakoké. Ngalingali na‘e ‘eke hifo ‘e Paula, ‘Ko e hā ‘oku tui ki ai ‘a e kakai ‘i ‘Atenisí?’ Na‘á ne siofi fakalelei hono ‘ātakaí pea mo e tui fakalotu ‘a e kakaí. Hokó, na‘e kumi ‘e Paula ha makatu‘unga ke nau loto-tatau ai ‘i he founga ‘enau lotú mo e mo‘oni ‘i he Folofolá. “‘I he tu‘unga ko ha Kalisitiane Siu, na‘á ne ‘ilo‘i ko e kau Kalisi panganí na‘e ‘ikai ke nau lotu ki he ‘Otua ‘mo‘oni’ ‘o e kau Siú mo e kau Kalisitiané,” ko e lau ia ‘a ha tokotaha fakamatala Tohi Tapu, “ka na‘á ne feinga ke fakahaa‘i ko e ‘Otua ‘okú ne talakí ko hono mo‘oní na‘e ‘ikai ke sola ia ki he kau ‘Atenisí.” Ko ia na‘e loto-lelei ‘a Paula ke fe‘unu‘aki ‘ene foungá. Na‘á ne tala ange ki he kau ‘Atenisí ko ‘ene pōpoakí ko e ha‘u mei he “‘Otua Ta‘e‘iloa,” ‘a ē kuo nau feinga ke lotu ki aí. Neongo na‘e ‘ikai maheni ‘a e kau Senitailé mo e Folofolá, na‘e ‘ikai ke fo‘i ‘a Paula. Ka, na‘á ne vakai kiate kinautolu ‘o hangē ko ha uite ‘oku teu ke utú, pea na‘á ne fe‘unu‘aki ‘ene founga malangá.

‘I he muimui ki he fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a Paulá, hoko ‘o fakatokanga me‘a, fe‘unu‘aki ho‘o malangá pea vakai ki he malava ‘a e kakaí (Sio ki he palakalafi 8, 12, 18) *

8. (a) ‘E lava fēfē ke ke ‘ilo‘i ‘a e tui fakalotu ‘a e kakai ‘i ho feitu‘u ngāué? (e) Kapau ‘oku tala atu ‘e ha taha ‘oku ‘i ai pē ‘ene lotu, ‘e fēfē nai ha‘o tali?

8 Hangē ko Paulá, hoko ‘o fakatokanga me‘a. Sio ki ha faka‘ilonga ‘oku hā mei ai ‘a e me‘a ‘oku tui ki ai ‘a e kakai ‘i ho feitu‘u ngāué. ‘Oku anga-fēfē hono teuteu‘i ‘e he tokotaha-‘apí hono ‘apí pe me‘alelé? ‘Oku fakahaa‘i ‘i hono hingoá, valá, teuteú pe na‘a mo ‘ene ngaahi leá ‘a e siasi ‘oku kau ki aí? Mahalo kuó ne tala atu hangatonu ‘oku ‘i ai pē ‘ene lotu. ‘I he hoko ia ki ha tāimu‘a makehe ko Flutura, ‘okú ne pehē ange, “‘Oku ‘ikai ke u ‘i hení ke u fakamālohi‘i koe ki he‘eku tuí, ka ke talanoa fekau‘aki mo e kaveinga ko ení . . . ”

9. Ko e hā ‘a e makatu‘unga ‘e lava ke mo loto-tatau ki ai mo ha tokotaha lotu?

9 Ko e hā ‘a e kaveinga te ke lāulea nai ki ai mo ha tokotaha lotu? Feinga ke ma‘u ha makatu‘unga ke mo loto-tatau ai. ‘Okú ne lotu nai ki he ‘Otua pē taha, ‘okú ne ‘ilo‘i nai ko Sīsū ko e Fakamo‘ui ia ‘o e fa‘ahinga ‘o e tangatá pe ‘okú ne tui nai ‘oku tau mo‘ui ‘i he taimi fulikivanu ‘e vavé ni ke ngata. Makatu‘unga ‘i he ngaahi tui ‘okú mo tatau aí, ‘oatu ‘a e pōpoaki ‘a e Tohi Tapú ‘i ha founga ‘e fakamānako ki he tokotaha ko iá.

10. Ko e hā ‘oku totonu ke tau faí, pea ko e hā hono ‘uhingá?

10 Manatu‘i ko e kakaí he‘ikai nai ke nau tui ki he me‘a kotoa pē ‘oku ako‘i ‘i honau siasí. Ko ia na‘a mo e hili ho‘o ‘ilo‘i ‘a e lotu ‘oku kau ki ai ha taha, feinga ke ‘ilo‘i ‘a e me‘a ‘okú ne tui mo‘oni ki aí. “Ko e tokolahi he ‘ahó ni ‘oku nau fio ‘a e filōsofiá mo ‘enau tui fakalotú,” ko e lau ia ‘a David, ko ha tāimu‘a makehe ‘i ‘Aositelēlia. ‘Oku pehē ‘e Donalta, ‘i ‘Alipēnia, “Ko e ni‘ihi ‘oku mau fetaulakí ‘oku nau tala mai ‘oku ‘i ai pē ‘enau lotu, ka ki mui ai ‘oku nau pehē ‘oku ‘ikai ke nau tui mo‘oni ki he ‘Otuá.” Pea ‘oku pehē ‘e ha tokoua misinale ‘i ‘Āsenitina ‘oku pehē ‘e he kakai ‘e ni‘ihi ‘oku nau tui ki he Tolu-Taha‘i-‘Otuá, ka ko hono mo‘oní ‘oku ‘ikai ke nau tui ko e Tamaí, ‘Aló mo e laumālie mā‘oni‘oní ko ha ‘Otua ‘e taha. ‘Okú ne pehē, “Ko hono ‘ilo‘i iá ‘oku faingofua ange ai ke ma‘u ha makatu‘unga ke loto-tatau mo e tokotahá.” Ko ia feinga ke ‘ilo‘i ‘a e me‘a ‘oku tui mo‘oni ki ai ‘a e kakaí. Pea hangē ko Paulá, ‘e lava ke ke “hoko ko e ngaahi me‘a kotoa pē ki he ngaahi fa‘ahinga kakai kotoa pē.”—1 Kol. 9:19-23.

KO E HĀ ‘OKU NAU MAHU‘INGA‘IA AÍ?

11. ‘I he Ngāue 14:14-17, na‘e anga-fēfē hono ‘ai ‘e Paula ke fakamānako ‘ene pōpoakí ki he kakai ‘i Līsitá?

11 Lau ‘a e Ngāue 14:14-17. Na‘e lāu‘ilo ‘a Paula ki he me‘a na‘e mahu‘inga‘ia ai ‘ene kau fanongó, peá ne fe‘unu‘aki leva ‘ene malangá. Ko e fakatātaá, ko e fu‘u kakai na‘á ne lea ki ai ‘i Līsitá na‘e si‘i pe ‘ikai ha‘anau ‘ilo ‘e taha ki he Folofolá. Ko ia na‘e ngāue‘aki ‘e Paula ‘a e faka‘uhinga na‘e lava ke nau mahino‘í. Na‘á ne lea fekau‘aki mo e fa‘ahita‘u mahu pea mo e malava ke fiefia ‘i he mo‘uí. Na‘á ne ngāue‘aki ‘a e ngaahi lea mo e fakatātā na‘e mahino‘ingofua ‘e he‘ene kau fanongó.

12. ‘E lava fēfē ke ke ‘ilo‘i ‘a e me‘a ‘oku mahu‘inga‘ia ai ha tokotaha pea fe‘unu‘aki ho‘o malangá?

12 Ngāue‘aki ‘a e ‘ilo‘iló ke mahino‘i ‘a e me‘a ‘oku mahu‘inga‘ia ai ‘a e kakai ‘i ho feitu‘u ngāué pea fe‘unu‘aki ho‘o malangá. ‘E lava fēfē ke ke ‘ilo‘i ‘a e me‘a ‘oku mahu‘inga‘ia ai ha tokotaha ‘i ho‘o fakaofiofi atu kiate ia pe ko hono ‘apí? Hoko ‘o fakatokanga me‘a. Mahalo ‘okú ne huo ngoue, lautohi, ngaahi me‘alele pe ko ha toe ngāue kehe. Kapau ‘oku fe‘ungamālie, ngāue‘aki ‘a e me‘a ‘okú ne faí ke kamata ha fetalanoa‘aki. (Sione 4:7) Na‘a mo e vala ‘o e tokotahá ‘e lava ke tala atu ai ha me‘a fekau‘aki mo ia—mahalo ko hono fonuá, ngāué pe ko e timi sipoti ‘okú ne sai‘ia aí. “Na‘á ku kamata ha fetalanoa‘aki mo ha ki‘i talavou ta‘u 19 ‘a ia ko hono falaní na‘e ‘asi ai ha tokotaha hiva ‘iloa,” ko e lau ia ‘a Gustavo. “Na‘á ku ‘eke ange fekau‘aki mo hono falaní, peá ne tala mai ‘a e ‘uhinga ‘okú ne sai‘ia ai he tokotaha hivá. Ko e fetalanoa‘akí na‘e taki atu ki ha ako Tohi Tapu, pea ko hotau tokoua ia he taimí ni.”

13. ‘E anga-fēfē nai ho‘o tu‘uaki ha ako Tohi Tapu ‘i ha founga fakamānako?

13 ‘I ho‘o tu‘uaki ha ako Tohi Tapu ki ha tokotaha, ‘ai ke fakamānako kiate ia; fakahaa‘i ange ko e akó ‘e tokoni kiate ia. (Sione 4:13-15) Ko e fakatātaá, ko ha tuofefine ko Poppy, na‘e fakaafe‘i ia ‘e ha fefine ki hono falé ‘a ia na‘á ne fakahāhā ‘a e mahu‘inga‘ia. ‘I he sio ‘a Poppy ki ha tohi fakamo‘oni ako ‘i he holisí ‘o fakahaa‘i ai ko e fefiné ko ha palōfesa ‘i he akó, na‘á ne fakamamafa‘i ‘etau ako‘i ‘a e kakaí fakafou ‘i he‘etau polokalama ako Tohi Tapú mo ‘etau ngaahi fakatahá. Na‘e tali ‘e he fefiné ha ako, ‘alu ki he fakatahá ‘i he ‘aho hono hokó pea ‘i he hili iá na‘á ne ma‘u mo ha ‘asemipilī fakasēketi. ‘I he ‘osi ha ta‘u ‘e taha, na‘á ne papitaiso. ‘Eke hifo: ‘Ko e hā ‘oku mahu‘inga‘ia ai ‘eku ngaahi toe ‘a‘ahí? ‘E lava ke u fakamatala‘i ‘etau polokalama ako Tohi Tapú ‘i ha founga ‘e fakamānako kiate kinautolu?’

14. ‘E lava fēfē ke ke fe‘unu‘aki ha ako Tohi Tapu ki he tokotaha ako taki taha?

14 Hili ho‘o kamata ha ako Tohi Tapu, teuteu lelei ki he ako taki taha, manatu‘i ‘a e puipuitu‘a mo e me‘a ‘oku mahu‘inga‘ia ai ho‘o tokotaha akó. ‘I ho‘o teuteú, fili ‘a e veesi Tohi Tapu te ke laú, vitiō te ke hulú mo e talanoa fakatātā te ke ngāue‘aki ke fakamatala‘i ‘a e mo‘oni Fakatohitapú. ‘Eke hifo kiate koe, ‘Ko e hā ‘e tautefito ‘ene fakamānako pea a‘u ki he loto ‘o e tokotaha ako ko ení?’ (Pal. 16:23) ‘I ‘Alipēnia, ko ha fefine na‘á ne ako mo ha tāimu‘a ko Flora na‘á ne fakapapau‘i, “He‘ikai ke u tali ‘a e akonaki ‘o e toetu‘ú.” Na‘e ‘ikai ke fakamālohi‘i ia ‘e Flora ke tui ki he toetu‘ú. ‘Okú ne pehē, “Na‘á ku fakakaukau kuo pau ke ne ‘uluaki hoko ‘o ‘ilo‘i ‘a e ‘Otua ‘okú ne tala‘ofa mai ‘a e toetu‘ú.” Talu mei ai, ‘i he ako taki taha, na‘e fakamamafa‘i ‘e Flora ‘a e ‘ofa, poto mo e mālohi ‘o Sihová. Ki mui ai, na‘e mateuteu ‘ene tokotaha akó ke tui ki he toetu‘ú. ‘Okú ne hoko he taimí ni ko ha Fakamo‘oni faivelenga ‘a Sihova.

‘E MALAVA KE NAU HOKO KO E KAU ĀKONGA

15. Fakatatau ki he Ngāue 17:16-18, ko e hā ‘a e ngaahi tō‘onga ‘a e kau Kalisi ‘i he kuonga mu‘á na‘e hoha‘a ki ai ‘a Paulá, ka ko e hā na‘e ‘ikai ke ne fo‘i ai ‘i he kau ‘Atenisí?

15 Lau ‘a e Ngāue 17:16-18. Na‘e ‘ikai ke fo‘i ‘a Paula ‘i he kau ‘Atenisí, neongo na‘e fonu honau koló ‘i he tauhi ‘aitolí, fehokotaki fakasino ta‘etāú mo e filōsofia fakapanganí; pea na‘e ‘ikai ke ne faka‘atā ‘enau leakoví ke fakalotosi‘i‘i ia. Ko Paula tonu na‘á ne hoko ko ha Kalisitiane, neongo na‘á ne hoko “ko ha tokotaha laukovi ki he ‘Otuá pea ko ha tokotaha fakatanga pea ko ha tangata anga-ta‘etoka‘i.” (1 Tīm. 1:13) Hangē pē ko e vakai ‘a Sīsū ki he malava ke hoko ‘a Paula ko ha ākongá, ko Paula na‘á ne vakai pehē foki ki he kau ‘Atenisí. Pea ko ‘ene tuipaú na‘e ‘ikai kulanoa.—Ngā. 9:13-15; 17:34.

16-17. Ko e hā ‘okú ne fakahaa‘i ko e kakai mei he puipuitu‘a kotoa pē ‘e lava ke nau hoko ko e kau ākonga ‘a Kalaisi? ‘Omai ha fakatātā.

16 ‘I he ‘uluaki senitulí, na‘e hoko ‘a e kakai mei he puipuitu‘a kotoa pē ko e kau ākonga ‘a Sīsū. ‘I he tohi ‘a Paula ki he kau Kalisitiane na‘a nau nofo ‘i he kolo Kalisi ko Kolinitoó, na‘á ne pehē ko e ni‘ihi ‘i he fakataha‘angá na‘a nau hoko ko e kau faihia pe ‘ulungaanga mātu‘aki ta‘etaau ki mu‘a. Pea na‘á ne tānaki mai: “Na‘e pehē ‘a e ni‘ihi ‘o kimoutolu. Ka kuo fakama‘a kimoutolu.” (1 Kol. 6:9-11) Na‘á ke mei vakai nai ki he kakai ko iá na‘a nau ma‘u ‘a e malava ke liliu pea hoko ko ha kau ākonga?

17 ‘I he ‘ahó ni, ‘oku loto-lelei ‘a e tokolahi ke fai ‘a e ngaahi liliu ‘oku fiema‘ú ke hoko ko e kau ākonga ‘a Sīsū. Ko e fakatātaá, ‘i ‘Aositelēlia, na‘e ‘ilo‘i ‘e ha tāimu‘a makehe ko Yukina ko e fa‘ahinga kakai kotoa pē ‘e lava ke nau tali ‘a e pōpoaki ‘a e Tohi Tapú. ‘I he taimi ‘e taha, ‘i ha ‘ōfisi fakatau ‘api, na‘á ne fakatokanga‘i ha finemui tā-tatau ‘okú ne tui ha vala ngatōtō. “Na‘á ku ki‘i toumoua,” ko e lau ia ‘a Yukina, “ka na‘e kamata leva ke u talanoa kiate ia. Na‘á ku ‘ilo‘i na‘á ne mahu‘inga‘ia ‘aupito ‘i he Tohi Tapú he ko e ni‘ihi hono ngaahi tā-tataú ko e ngaahi veesi mei he Saame!” Na‘e kamata ke ne ako pea ma‘u ‘a e ngaahi fakatahá. *

18. Ko e hā ‘oku ‘ikai totonu ai ke tau fakamāu‘i ‘a e kakaí?

18 Na‘e vakai ‘a Sīsū ki he ngoué kuo mateuteu ke utu koe‘uhí na‘á ne ‘amanekina ko e tokolahi taha ‘o e kakaí te nau muimui kiate ia? ‘Ikai ‘aupito. Na‘e tomu‘a tala ‘e he Folofolá ko e ni‘ihi tokosi‘i pē te nau tui kiate iá. (Sione 12:37, 38) Pea na‘e ma‘u ‘e Sīsū ‘a e malava fakaemana ke ‘ilo‘i ‘a e lotó. (Māt. 9:4) Ka na‘á ne tokangataha ki he ni‘ihi tokosi‘i ko ia te nau tuí, pea na‘á ne malanga faivelenga ki he tokotaha kotoa. Huanoa hake ai ‘a e totonu kiate kitautolu, ‘oku ‘ikai lava ke tau ‘ilo‘i ‘a e lotó, ke taliteke‘i ‘a e hehema ke fakamāu‘i ha feitu‘u ngāue pe fa‘ahinga tāutaha! ‘I hono kehé, vakai ki he malava ‘a e kakaí. Ko Marc, ko ha misinale ‘i Pēkina Faso, ‘okú ne pehē: “Ko e kakai ‘oku ou fakakaukau te nau fakalakalaká ‘oku fa‘a ta‘ofi ‘enau akó. Ka ko e kakai ‘oku ou fakakaukau ‘e ta‘ofi ‘enau akó ‘oku nau fakalakalaka lelei. Ko ia na‘á ku ‘ilo ‘oku lelei ange ke tuku ki he laumālie ‘o Sihová ke tataki kitautolu.”

19. ‘Oku totonu ke fēfē ‘etau vakai ki he kakai ‘i hotau feitu‘u ngāué?

19 ‘I ho‘o ‘uluaki vakai atu ki he feitu‘u ngāué, ‘e hā ngali ‘oku ‘ikai tokolahi ‘a e fa‘ahinga hangē ha uite ‘oku teu ke utú. Kae manatu‘i ‘a e me‘a na‘e lea‘aki ‘e Sīsū ki he‘ene kau ākongá. Ko e ngoué ‘oku hina, ‘a ia, ‘oku mateuteu ke utu. Ko e kakaí ‘e lava ke nau liliu pea malava ke nau hoko ko e kau ākonga ‘a Kalaisi. ‘Oku vakai ‘a Sihova kiate kinautolu ko e “ngaahi me‘a mahu‘inga.” (Hāk. 2:7) Kapau ‘oku tau vakai ki he kakaí ‘o hangē ko Sihova mo Sīsuú, te tau feinga ke ‘ilo‘i honau puipuitu‘á mo e me‘a ‘oku nau mahu‘inga‘ia aí. Te tau vakai kiate kinautolu, ‘o ‘ikai ko ha kau sola, ka ko e fa‘ahinga te nau malava ‘o hoko ko e fanga tokoua mo e fanga tuofāfine.

HIVA 18 ‘Ofa Mateaki ‘a e ‘Otuá

^ pal. 5 ‘Oku anga-fēfē hono tākiekina ‘e he‘etau vakai ki hotau feitu‘u ngāué ‘a e founga ‘etau malangá mo e faiakó? ‘Oku sivisivi‘i ‘i he kupu ko ení ‘a e anga ‘o e vakai ‘a Sīsū mo Paula ki he‘ena kau fanongó pea mo e founga ‘e lava ke tau fa‘ifa‘itaki ai kiate kinaua ‘aki ‘a e fakakaukau ki he tui, me‘a ‘oku mahu‘inga‘ia ai ‘etau kau fanongó mo e malava ke nau hoko ko ha kau ākonga.

^ pal. 17 Ko e kupu hokohoko “Liliu ‘e he Tohi Tapú ‘a e Mo‘uí” ‘oku ‘omai ai ‘a e ngaahi fakatātā lahi ange ‘o e founga ‘oku lava ke liliu ai ‘a e kakaí. Ko e kupu hokohoko ko ení na‘e hā ‘i he Taua Le‘o ‘o a‘u ki he 2017. ‘I he taimí ni ‘oku hokohoko atu hono ‘omai iá ‘i he jw.org®. Sio ‘i he FEKAU‘AKI MO KIMAUTOLU > NGAAHI HOKOSIA.

^ pal. 57 FAKAMATALA ‘O E FAKATĀTĀ: Ko ha ongo me‘a ‘okú na malanga mei he fale ki he fale, ‘okú na vakai ki ha (1) ‘api maau, ‘oku teuteu ‘aki ‘a e matala‘i‘akau; (2) ‘api ‘o ha ki‘i fāmili; (3) ‘api ‘oku ta‘emaau ‘a tu‘a mo fale; (4) ‘api lotu. Ko fē te ke ma‘u ai ha tokotaha ‘e malava ke hoko ko ha ākonga?