Skip to content

Skip to table of contents

ʻOku Anga-Fēfē Hoʻo Vakai Kiate Koé?

ʻOku Anga-Fēfē Hoʻo Vakai Kiate Koé?

ʻOku Anga-Fēfē Hoʻo Vakai Kiate Koé?

KO HA tangata hīkisia ia. ʻI hono hiki hake ia ki ha tuʻunga fakapuleʻanga māʻolungá, naʻá ne fiefia ʻi he mālieʻia mo e hohoi kuo fai ange kiate iá. Ka naʻá ne ongoʻi ʻita lahi, he naʻe fakafisi ha ʻōfisa ia ʻe taha ke fai ange kiate ia ʻa e fakalāngilangi peheé. ʻI ha sāuni, naʻe faʻufaʻu ai ʻa e ʻōfisa loto-mahikihikí ke fakaʻauha ʻa e kakai kotoa ʻi he ʻemipaeá ʻa ia naʻa nau ʻi he ʻātakai ʻo e matakali tatau mo e tokotaha-fakalotomamahí. He ʻuhinga mioʻi moʻoni ē ʻo e fakamahuʻingaʻi-kitá!

Ko e tokotaha-faʻufaʻú ko Hāmani, ko ha ʻōfisa māʻolunga ʻi he lotoʻā ʻo e Tuʻi Pēsia ko ʻEhasiveló. Pea ko e tokotaha naʻá ne fakafili ki aí? Ko ha Siu ko hono hingoá ko Motekiai. Neongo naʻe tōtuʻa ʻa e tōʻonga tāmate fakamatakali ʻa Hāmaní, ʻokú ne fakatātaaʻi ʻa e ngaahi nunuʻa fakatuʻutāmaki mo mafatukituki ʻo e loto-pōlepolé. Naʻe ʻikai ngata pē ʻi he fakatupunga ʻe hono laumālie fieʻeikí ha faingataʻa ki he niʻihi kehé ka naʻe toe taki atu ia ki hono fakamaaʻi ia ʻi he kakaí pea iku ai ki heʻene mate.​—Eseta 3:​1-9; 5:​8-​14; 6:​4-​10; 7:​1-​10.

ʻOku ʻIkai Tōngofua ʻa e Kau Lotu Moʻoní ki he Loto-Pōlepolé

ʻOku fiemaʻu ʻe Sihova ke tau ‘angavaivai ʻi heʻetau feangai mo hotau ʻOtuá.’ (Maika 6:8) ʻOku ʻi he Tohitapú ʻa e ngaahi fakamatala kehekehe ʻo kau ki he faʻahinga tāutaha naʻe ʻikai lava ke nau tauhi maʻu ha vakai angavaivai kiate kinautolu. Naʻe ʻomai ʻe he meʻá ni kiate kinautolu ʻa e ngaahi palopalema mo e mamahi. Ko e fakakaukau ki he niʻihi ʻo e ngaahi fakatātā ko ení ʻoku lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke sio ki he ʻikai ha lelei mo e fakatuʻutāmaki ʻo e fakakaukau taʻemafamafatataú.

Ko e fakakaukau ʻa e palōfita ʻa e ʻOtuá ko Sioná naʻe hoko ia ʻo mātuʻaki taʻemafamafatatau ʻo ne feinga ai ke hola ʻi he taimi naʻe fekauʻi fakaʻotua ai ia ke ne fakatokanga ki he kakai fulikivanu ʻo Ninivé fekauʻaki mo e fakamaau ʻa Sihova kiate kinautolú. (Siona 1:​1-3) Ki mui ai, ʻi he taimi naʻe lavameʻa ai ʻa ʻene ngāue fakamalangá ʻi hono fakatupunga ke fakatomala ʻa e kau Ninivé, naʻe fakafulofula ʻa Siona. Naʻá ne tokanga lahi fekauʻaki mo hono ongoongo tonu ʻi he tuʻunga ko ha palōfitá ʻo siʻi ai pe ʻikai haʻane tokanga ki he moʻui ʻe laui afe ʻa e kau Ninivé. (Siona 4:​1-3) Kapau ʻoku tau taʻeangavaivai ʻo tokanga tōtuʻa kiate kitautolu, te tau ʻilo nai ʻoku faingataʻa ke tauhi maʻu ha fakakaukau taʻefilifilimānako mo totonu ki he kakaí mo e ngaahi meʻa ʻoku hoko takatakai ʻiate kitautolú.

Toe fakakaukau kia ʻŪsaia, ʻa ia naʻá ne hoko ko ha tuʻi lelei ʻo Siutá. ʻI he taimi naʻá ne hoko ai ʻo taʻemafamafatatau ʻi heʻene fakakaukaú, naʻá ne feinga loto-fieʻeiki ke maʻu ʻa e ngaahi fatongia pau fakaetaulaʻeikí. Ki heʻene ngaahi tōʻonga, taʻeangavaivai mo ʻafungí, naʻá ne totongi ia ʻaki ʻa ʻene tuʻunga moʻui leleí mo e mole ʻa e hōifua fakaʻotuá.​—2 Kalonikali 26:​3, 16-​21 (2 Fakamatala Mea Hokohoko, PM).

Naʻe meimei maʻu ʻa e kau ʻapositolo ʻa Sīsuú ʻe he fakakaukau taʻemafamafatataú. Naʻa nau hoko ʻo tokanga lahi ki honau lāngilangí mo e mafai fakafoʻituituí. ʻI he taimi naʻe hoko mai ai ʻa e ʻahiʻahi lahí, naʻa nau liʻaki ʻa Sīsū pea nau hola. (Mātiu 18:1; 20:​20-​28; 26:56; Maake 9:​33, 34; Luke 22:24) Ko e ʻikai haʻanau angavaivaí mo ʻenau ngaahi fakakaukau ʻo e fakamahuʻingaʻi-kitá naʻe mei fakatupunga ai ke mole ʻenau vakai atu ki he taumuʻa ʻa Sihová pea mo honau ngafa ʻi he felāveʻi mo hono finangaló.

Ngaahi Nunuʻa Fakatupu Maumau ʻo e Fakamahuʻingaʻi-Kitá

Ko ha vakai taʻemafamafatatau kiate kitautolú ʻoku lava ke ne fakatupunga ʻa e mamahi pea ʻoku lava ke ne maumauʻi hotau vahaʻangatae mo e niʻihi kehé. Ko e fakatātaá, te tau tangutu nai ʻi ha loki ʻo fakatokangaʻi nai ai ha ongo meʻa ʻokú na fefanafanahi mo fekataʻi. Kapau ʻoku tau siokita, te tau fakahuʻunga taʻetotonu nai ko ʻena fakakataʻaki kitautolu koeʻuhi ko ʻena lea mātuʻaki leʻo-siʻí. ʻE ʻikai nai fakaʻatā ʻe hotau ʻatamaí kitautolu ke fakakaukau ki ha toe fakamatala ʻe malava ke maʻu ki hona ʻulungāngá. Hili iá, ko hai ia ʻokú na talanoa ʻo kau ki aí? Te tau hoko nai ai ʻo loto-mamahi pea fakapapauʻi ke ʻoua ʻe toe lea ki he ongo meʻa ko iá. ʻI he founga ko iá ko ha vakai taʻemafamafatatau ki hotau mahuʻingá tonu ʻe lava ke taki atu ia ki he ngaahi vahaʻangatae taʻefemahinoʻaki mo fakatupu maumau mo e ngaahi kaumeʻá, ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí, mo e niʻihi kehé.

Ko e faʻahinga ko ia ʻoku nau fakakaukau tōtuʻa kiate kinautolú te nau hoko nai ko e kau fakamafutofuta, ʻo toutou pōlepole fekauʻaki mo honau ngaahi talēnití, ngaahi ngāué, pe ngaahi koloa lahi ʻoku nau fakaʻuta atu ki aí. Pe ʻoku nau puleʻi nai ʻa e ngaahi fetalanoaʻakí, ʻo lave maʻu pē ki ha meʻa fekauʻaki mo kinautolu tonu. Ko e lea peheé ʻokú ne fakahaaʻi ʻa e ʻikai ha ʻofa moʻoní pea ʻoku lava ke mātuʻaki fakatupu ʻita. Ko ia ai, ko e faʻahinga fiemeʻá ʻoku nau faʻa fakamavaheʻi kinautolu mei he niʻihi kehé.​—1 Kolinito 13:4.

ʻI he tuʻunga ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, te tau fetaulaki nai mo e manuki pea mo e talitekeʻi ʻi heʻetau ngāue fakafaifekau ki he kakaí. ʻOku fiemaʻu ke tau manatuʻi ko e fakafepaki peheé ʻoku fakahanga moʻoni mai ia, ʻo ʻikai kiate kitautolu fakafoʻituitui, ka kia Sihova, ko e Matavai ʻo ʻetau pōpoakí. Kae kehe, ko ha vakai mioʻi ki hotau mahuʻingá tonu ʻe lava ke taki atu ia ki he ngaahi nunuʻa mafatukituki. ʻI he ngaahi taʻu kuo maliu atú, naʻe vakai fakafoʻituitui ai ha tokoua ki he ʻohofi fakaelea mei he tokotaha-ʻapí peá ne taliʻi atu ʻaki ʻa e lea kovi. (Efeso 4:​29) Hili iá, naʻe ʻikai ʻaupito toe kau ʻa e tokouá ʻi he ngāue fakafaifekau ʻi he matapā ki he matapaá. ʻIo, ʻe ueʻi nai kitautolu ʻe he loto-pōlepolé ke tau ʻita ʻi heʻetau malangá. Tau feinga ke ʻoua ʻaupito ʻe fakaʻatā ke hoko ia. ʻI hono kehé, tau kumi anga-fakatōkilalo ki he tokoni ʻa Sihová ke tauhi maʻu ʻa e houngaʻia totonu ki he monū ʻo e kau ʻi he ngāue fakafaifekau faka-Kalisitiané.​—2 Kolinito 4:​1, 7; 10:​4, 5.

Ko hono maʻu ʻa e fakakaukau fakamahuʻingaʻi-kitá ʻoku lava ke ne toe taʻofi kitautolu mei hono tali ʻa e akonaki ʻoku fiemaʻu lahí. ʻI ha fonua ʻAmelika Lotoloto ʻi he ngaahi taʻu kuo maliu atú, naʻe fai ai ʻe he tamasiʻi taʻu hongofulu tupu ha malanga ʻi he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí ʻi he fakatahaʻanga Kalisitiané. ʻI hono fai ange kiate ia ʻe he ʻovasia ʻo e akó ha akonaki hangatonú, naʻe tataha ʻe he talavou loto-ʻitá ʻa ʻene Tohitapú ki he falikí peá ne laka patupatū ki tuʻa mei he Fale Fakatahaʻangá mo e taumuʻa ʻe ʻikai ʻaupito toe foki mai. Ka ʻi he hili ha ngaahi ʻaho siʻi, naʻá ne folo ʻa ʻene loto-pōlepolé, ʻo fakalelei mo e ʻovasia akó, peá ne tali anga-fakatōkilalo ʻa ʻene akonakí. ʻI he faai atu ʻa e taimí, naʻe tupu ʻa e kiʻi talavou ko ení ʻo hoko ko ha Kalisitiane matuʻotuʻa.

Ko e ʻikai angavaivai pea fakakaukau fuʻu tōtuʻa kiate kitautolú ʻoku lava ke taki atu ia ki hono maumauʻi hotau vahaʻangatae mo e ʻOtuá. ʻOku fakatokanga mai ʻa e Palovepi 16:5 (Lea Fakatātā, PM): “ʻOku fakaliliʻa ʻa Sihova kiate kinautolu fua pe ʻoku loto afungi.”

Ko ha Vakai Mafamafatatau Kiate Kitautolu

ʻOku hā mahino, ʻoku ʻikai totonu ke tau fuʻu tokanga tōtuʻa kiate kitautolu. Ko e moʻoni, ʻoku ʻikai ko e pehē eni ia ʻoku ʻikai totonu ke tau fakamātoato fekauʻaki mo e meʻa ʻoku tau faí pe leaʻakí. ʻOku fakahaaʻi ʻe he Tohitapú ko e kau ʻovasiá, kau sevāniti fakafaifekaú​—ko hono moʻoní, ʻa e tokotaha kotoa ʻi he fakatahaʻangá​—ʻoku totonu ke fakamātoato. (1 Timote 3:​4, 8, 11; Taitusi 2:2) Ko ia, ʻoku lava fēfē ke fakatupulekina mo tauhi maʻu ʻe he kau Kalisitiané ha vakai angavaivai, mafamafatatau, mo fakamātoato kiate kinautolu?

ʻOku tokonaki mai ʻe he Tohitapú ʻa e ngaahi faʻifaʻitakiʻanga fakalototoʻa lahi fekauʻaki mo e faʻahinga tāutaha ʻa ia naʻa nau tauhi maʻu ha vakai mafamafatatau kiate kinautolu. Ko e tuʻu-ki-muʻa ʻi he faʻifaʻitakiʻanga ʻo e anga-fakatōkilaló ko Sīsū Kalaisi. Ke fai ʻa e finangalo ʻo ʻene Tamaí pea ke ʻomai ʻa e fakamoʻui ki he faʻahinga ʻo e tangatá, naʻe tuku loto-lelei ai ʻe he ʻAlo ʻo e ʻOtuá ʻa hono tuʻunga fakahēvani lāngilangiʻiá peá ne hoko ko ha tangata māʻulalo ʻi he māmaní. Neongo ʻa hono ngaahi manukiá, ngaohikoviá, pea mo ha pekia fakamā, naʻá ne tauhi maʻu ʻa e mapuleʻi-kitá mo hono ngeiá. (Mātiu 20:28; Filipai 2:​5-8; 1 Pita 2:​23, 24) Naʻe anga-fēfē ʻa e malava ʻa Sīsū ke ne fai ʻa e meʻá ni? Naʻá ne falala kakato kia Sihova peá ne fakapapauʻi ke fai ʻa e finangalo fakaʻotuá. Naʻe ako tōtōivi ʻe Sīsū ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá, ʻo lotu faivelenga, peá ne ngāue mālohi ʻi he ngāue fakafaifekaú. (Mātiu 4:​1-​10; 26:​36-​44; Luke 8:1; Sione 4:​34; 8:​28; Hepelu 5:7) Ko e muimui ʻi he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsuú ʻoku lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke fakatupulekina mo tauhi maʻu ha vakai mafamafatatau kiate kitautolu.​—1 Pita 2:​21.

Toe fakakaukau ki he faʻifaʻitakiʻanga lelei ʻa e foha ʻo Tuʻi Saula ko Sionatané. Koeʻuhi ko e talangataʻa ʻa ʻene tamaí, ne mole ai meia Sionatane ʻa e faingamālie ke ne fetongi ʻa Saula ʻi he tuʻí. (1 Samiuela 15:​10-​29) Naʻe loto-tāufehiʻa ʻa Sionatane ʻi heʻene molé? Naʻá ne hoko ʻo meheka kia Tēvita, ʻa e talavou ʻa ia ʻe pule ʻo fetongi iá? Neongo naʻe taʻumotuʻa lahi ange ʻa Sionatane pea ngalingali naʻá ne taukei ange ʻia Tēvita, naʻá ne fai angavaivai mo anga-fakatōkilalo ki he fokotuʻutuʻu ʻa Sihová pea poupouʻi mateaki ʻa Tēvita. (1 Samiuela 23:​16-​18) Ko hono maʻu ha fakakaukau māʻalaʻala ki he finangalo ʻo e ʻOtuá mo ha loto-lelei ke fakamoʻulaloa ki aí te ne tokoniʻi kitautolu ‘ke ʻoua naʻa hulu atu ʻetau fakakaukau kiate kitautolú ʻi he meʻa ʻoku totonú.’​—Loma 12:3.

Naʻe akoʻi ʻe Sīsū ʻa e mahuʻinga ʻo hono fakahāhaaʻi ʻa e angavaivaí mo e anga-fakatōkilaló. Naʻá ne fakatātaaʻi eni ʻaki ʻene pehē ʻi he taimi naʻe ʻi ha kātoanga mali ai ʻene kau ākongá, naʻe ʻikai totonu ke nau maʻu ʻa e “ngaahi nofoʻa muʻa” koeʻuhi ko ha tokotaha ʻoku ʻiloa lahi angé ʻe haʻu nai ia pea te nau fuesia ʻa e mā ʻi he pau ke nau ō ki he nofoʻanga māʻulalo tahá. ʻI hono ʻai ke mātuʻaki māʻalaʻala ʻa e lēsoní, naʻe tānaki mai ʻe Sīsū: “He ko ia ʻoku ne hakeakiʻi ia ʻe fakavaivaiʻi; pea ko ia ʻoku ne fakavaivaiʻi ia ʻe hakeakiʻi.” (Luke 14:​7-​11) ʻOku tau fakapotopoto ʻi he tokanga ki he akonaki ʻa Sīsuú pea ke ‘tau ʻai; ʻa e fakaʻakiʻakimuí.’​—Kolose 3:​12; 1 Kolinito 1:​31.

Ko e Ngaahi Tāpuaki ʻo ha Vakai Mafamafatatau

Ko hono maʻu ha laumālie angavaivai mo anga-fakatōkilaló ʻokú ne ʻai ai ʻa e kau sevāniti ʻa Sihová ke nau malava ʻo maʻu ʻa e fiefia moʻoni ʻi heʻenau ngāue fakafaifekaú. ʻOku fotungofua ange ʻa e kau mātuʻá ʻi heʻenau anga-fakatōkilalo ʻo “tōʻongafai ʻaki ki he tākangá ʻa e fakaalaalá.” (Ngāue 20:​28, 29NW) Ko e tokotaha kotoa leva ʻi he fakatahaʻangá ʻe ongoʻi fiemālie ange ke talanoa kiate kinautolu ʻo kumi ki heʻenau tokoní. ʻE tohoaki fakataha mai nai ai ʻa e fakatahaʻangá ke vāofi ange ʻi ha laumālie ʻo e ʻofa, māfana, mo e falala.

Ko e ʻikai ke tokanga ʻo fuʻu hulu kiate kitautolú ʻokú ne ʻai ai ke tau malava ʻo maʻu ha ngaahi kaumeʻa lelei. Ko e angavaivaí mo e anga-fakatōkilaló te ne taʻofi kitautolu mei hono fakatupu ha laumālie feʻauʻauhi mo e feinga ke fakalaka ʻi he niʻihi kehé ʻi he ngaahi ngāué pe ʻi he ngaahi meʻa fakamatelié. Ko e ngaahi anga–fakaʻotua ko ení ʻe tokoni ke ʻai ai kitautolu ke tau fakaʻatuʻi ange, pea te tau ʻi ha tuʻunga lelei ange ai ke fakafiemālieʻi mo poupouʻi ʻa e faʻahinga ʻoku nau fiemaʻu iá. (Filipai 2:​3, 4) ʻI hono laveʻi ʻa e kakaí ʻe he ʻofá mo e anga-ʻofá, ʻoku nau faʻa tali lelei ai. Pea ʻikai ko ha vahaʻangatae taʻesiokita pehē ʻoku hoko ko e makatuʻunga ʻa ia ʻoku langa ai ʻa e ngaahi kaumeʻa fefeká? Ko ha tāpuaki ē ki he ʻikai ke taʻeangavaivai ʻo tokanga ʻo fuʻu hulu kiate kitautolú!​—Loma 12:10.

Ko ha vakai mafamafatatau kiate kitautolú ʻokú ne toe ʻai ke faingofua ange ai ke fakahaaʻi ʻetau fehālaakí ʻi he taimi kuo tau fakalotomamahiʻi ai ha taha. (Mātiu 5:​23, 24) ʻOku iku eni ki he ngaahi vahaʻangatae lelei ange, ʻo fakaʻatā ai ki he fakalelei mo e fefakaʻapaʻapaʻaki. Kapau ʻoku nau anga-fakatōkilalo mo angavaivai, ko e faʻahinga ko ia ʻi he ngaahi tuʻunga tauhí, hangē ko e kau mātuʻa Kalisitiané, ʻoku nau maʻu ʻa e faingamālie ke fai ʻa e meʻa lelei lahi ki he niʻihi kehé. (Palovepi 3:​27; Mātiu 11:29) Ko ha tokotaha anga-fakatōkilalo te ne toe ʻiloʻi ʻa e faingofua ange ke fakamolemoleʻi ʻa e niʻihi kehe ʻoku nau faiangahala mai kiate iá. (Mātiu 6:​12-​15) ʻE ʻikai te ne tali tōtuʻa ki he ngaahi tōnounou ʻoku sio ki aí, pea te ne falala kia Sihova te ne fakatonutonu ʻa e ngaahi meʻa ʻa ia ʻoku ʻikai lava ke fakatonutonu ʻi ha toe foungá.​—Sāme 37:5; Palovepi 3:​5, 6.

Ko e tāpuaki lahi taha ʻoku maʻu ʻi hono maʻu ha vakai angavaivai mo anga-fakatōkilalo kiate kitautolú ko e fiefia ʻi he leleiʻia mo e hōifua ʻa Sihová. “ʻOku tali tekeʻi ʻe he ʻOtua ʻa e ʻafungi, ka ʻoku ne foaki kelesi ki he angavaivai.” (1 Pita 5:5) ʻOfa ke ʻoua te tau tō ki he tauhele ʻo e fakakaukau ʻoku tau lelei ange ʻi he tuʻunga moʻoni ʻoku tau ʻi aí. ʻI hono kehé, tau fakahaaʻi anga-fakatōkilalo hotau tuʻungá ʻi he fokotuʻutuʻu ʻo e ngaahi meʻa ʻa Sihová. ʻOku tukutauhi mai ʻa e ngaahi tāpuaki maʻongoʻonga ki he tokotaha kotoa ʻokú ne aʻusia ʻa ʻene fiemaʻu ke ‘angavaivai ʻi he ʻaʻeva mo e ʻOtuá.’

[Fakatātā ʻi he peesi 22]

Naʻe poupouʻi anga-fakatōkilalo ʻe Sionatane ʻa Tēvita