Skip to content

Skip to table of contents

Ko e Hā ʻa e Kī ki he Lavameʻá?

Ko e Hā ʻa e Kī ki he Lavameʻá?

Ko e Hā ʻa e Kī ki he Lavameʻá?

NAʻE teuteuʻi ʻi he founga pau ʻe he ongo talavou ngāue loto-vēkeveke ʻe toko ua ha mīsini hā ngali-kehe ki ha sivi mahuʻinga. Fakafokifā pē, naʻe maʻu ʻe ha tuʻoni matangi mālohi ʻa e meʻangāue pelepelengesí, ʻo vilohi ia ʻi he ʻeá, pea ʻi ha fuʻu liaki longoaʻa naʻá ne haʻaki hifo ia ki lalo. ʻI ha loto-foʻi, naʻe tuʻu fakalongomate ʻa e ongo tangatá. Ko ʻena ngāue tokangaʻi lelei mo mālohí kuo movete ia ko ha fokotuʻunga papa mo e ukamea kuo pikopiko.

Kia Orville mo Wilbur Wright, ko e meʻa ne hoko ʻi he ʻaho ko ia ʻo ʻOkatopa ʻi he 1900 naʻe ʻikai ko e toki fakaholomui fakasiva ʻamanaki ia ʻi heʻena feinga ke faʻu ha mīsini puna ʻoku mamafa ange ʻi he ʻeá. Kuó na ʻosi fakamoleki ha ngaahi taʻu mo ha fuʻu paʻanga lahi ʻi heʻena ʻahiʻahí.

Neongo ia, naʻe faifai pē ʻo ʻi ai hono ola ʻa ʻena kītakí. ʻI Tīsema 17, 1903, ʻi Kitty Hawk, North Carolina, U.S.A., naʻe malava ai ʻa e ongo tautehina Wright ke fakapuna ha ʻuluaki sīpinga ʻo ha vakapuna fakalele mīsini ʻa ia naʻe puna ʻo feʻunga mo e sekoni ʻe 12​—naʻe nounou ia ʻi he fakahoa atu ki he fepunaʻaki ʻi he ngaahi ʻaho ní, kae lōloa feʻunga ia ke ne liliuʻi taʻengata ʻa e māmaní!

Ko e lavameʻá ʻi he lahi taha ʻo e ngaahi feingá ʻoku fakatuʻunga lahi ia ʻi he kītaki anga-kātakí. Pe ko hono maʻu ha mahino ki ha lea foʻou, ako ki ha ngāue, pe naʻa mo hano fakatupu ha vahaʻangatae, ko e lahi taha ʻo e ngaahi meʻa ʻoku mahuʻingá ʻoku maʻu pē ia fakafou ʻi ha feinga tuʻumaʻu. “Ko e tuʻo hiva mei he hongofulú,” ko e lea ia ʻa e faʻu-tohi ko Charles Templeton, “ko e lavameʻá ʻoku tuku fakahangatonu ia ki he meʻa ʻe taha: ko e ngāue mālohi.” ʻOku pehē ʻe he Faʻu-Kōlomu ko Leonard Pitts Siʻi: “ʻOku tau talanoa fekauʻaki mo e talēnití, ʻoku tau kamo ki he monūʻiá, ka ʻi he taimi lahi, ʻoku tau tukunoaʻi ʻa e ngaahi meʻa mahuʻinga tahá. Ko e ngāue mālohí mo e ngaahi taʻemalava lahi. Ko e ngāue ʻi he ngaahi houa lahí.”

ʻOku fakapapauʻi ʻe he meʻá ni ʻa e meʻa naʻe fakahaaʻi fuoloa ʻe he Tohitapú: “Ko e nima tutui [“tōtōivi,” NW] ʻe pule.” (Palovepi 12:​24 [Lea Fakatātā, PM]) Ko e tōtōiví ʻoku ʻuhingá ko ʻetau kītaki ʻi heʻetau ngaahi feingá. ʻOku fiemaʻu ʻa e meʻá ni kapau ʻoku tau loto ke maʻu ʻa e meʻa naʻa tau kamata ke faí. Ko e hā ʻa e kītaki? ʻE lava fēfē ke tau kītaki ʻi he tuli ki heʻetau ngaahi taumuʻá, pea ko e hā e meʻa ʻoku totonu ke tau kītaki aí? ʻE tali ʻa e ongo fehuʻí ni ʻi he kupu hoko maí.

[Maʻuʻanga ʻo e Tā ʻi he peesi 3]

U.S. National Archives photo