Skip to content

Skip to table of contents

Founga ʻOku Tataki Ai kitautolu ʻe Sihová

Founga ʻOku Tataki Ai kitautolu ʻe Sihová

Founga ʻOku Tataki Ai kitautolu ʻe Sihová

“Tataki au ʻi he hala tokalelei [“ʻo e faitotonú,” NW].”—SĀME 27:11.

1, 2. (a) ʻOku anga-fēfē hono tataki ʻe Sihova ʻa ʻene kakaí he ʻaho ní? (e) Ko e hā ʻoku kau ʻi hono fakaʻaongaʻi kakato ʻa e ngaahi fakatahá?

 KO SIHOVÁ ko e Matavai ia ʻo e māmá mo e moʻoní, ʻo hangē ko ia naʻa tau ako ki ai ʻi he kupu ki muʻá. ʻOku huluhulu ʻe heʻene Folofolá hotau halá ʻi heʻetau fononga atu ʻi he hala ʻo e faitotonú. ʻOku tataki kitautolu ʻe Sihova ʻaki hono fakahinohinoʻi kitautolu ʻi hono ngaahi halá. (Sāme 119:105) Hangē pē ko e tokotaha-tohi-sāme ʻo e kuonga ko ē, ʻoku tau tali loto-houngaʻia ʻa e ngaahi tataki ʻa e ʻOtuá pea tau lotu: “Huluhulu au ʻi ho hala, ʻEiki, pea tataki au ʻi he hala ʻo e faitotonú.”—Sāme 27:11.

2 Ko e founga ʻe taha ʻa ia ʻoku tokonaki mai ai ʻe Sihova ʻa e fakahinohinó ʻi he ʻaho ní ʻoku fakafou mai ia ʻi he ngaahi fakataha faka-Kalisitiané. ʻOku tau fakaʻaongaʻi kakato ʻa e tokonaki ʻofa ko ʻení ʻaki (1) hono maʻu maʻu pē, (2) fanongo tokanga ki he polokalamá, pea (3) kau loto-lelei ʻi he ngaahi konga ʻoku kau ki ai ʻa e kau fanongó? ʻIkai ngata aí, ʻoku tau tali loto-houngaʻia ʻi he taimi ʻoku tau maʻu ai ha ngaahi fokotuʻu ʻe tokoni kiate kitautolu ke tau nofo maʻu ai “ʻi he hala ʻo e faitotonú”?

ʻOku Fēfē Hoʻo Maʻu Fakatahá?

3. Naʻe anga-fēfē hono fakatupu ʻe ha sevāniti taimi-kakato ʻe taha ʻa e tōʻonga lelei ʻo e maʻu fakataha tuʻumaʻú?

3 Ko e kau malanga ʻe niʻihi ʻo e Puleʻangá kuo nau maʻu tuʻumaʻu ʻa e ngaahi fakatahá talu mei heʻenau kei siʻí. “ʻI he taimi naʻá ku tupu hake ai mo hoku fanga tokouá ʻi he 1930 tupú,” ko e manatu ia ʻa e faifekau taimi-kakato ʻe taha ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, “naʻe ʻikai te mau ʻeke ki heʻemau ongo mātuʻá pe te mau ʻalu ki he fakatahá. Naʻa mau ʻiloʻi te mau ʻalu tuku kehe pē kapau naʻa mau puke. Naʻe ʻikai pē ke liʻaki ʻe homau fāmilí ʻa e ngaahi fakatahá.” ʻI he hangē ko e palōfita fefine ko ʻAná, ko e tuofefiné ni “naʻe ʻikai mahuʻi” mei he feituʻu ʻo e lotu ʻa Sihová.—Luke 2:​36, 37.

4-6. (a) Ko e hā ʻoku liʻaki fakataha ai ʻa e kau malanga ʻe niʻihi ʻo e Puleʻangá? (e) Ko e hā ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ai ke maʻu ʻa e ngaahi fakatahá?

4 ʻOkú ke ʻi he lotolotonga ʻo e faʻahinga ko ia ʻoku nau maʻu tuʻumaʻu ʻa e ngaahi fakataha faka-Kalisitiané, pe kuó ke hoko ʻo tātātaha ʻi he tafaʻaki ko ʻení? Ko e kau Kalisitiane ʻe niʻihi ʻa ia naʻa nau fakakaukau naʻa nau fai mātuʻaki lelei pē iá naʻa nau loto ke fakapapauʻi. ʻI ha ngaahi uike siʻi, naʻa nau tohiʻi ai ʻa e fakataha kotoa pē naʻa nau maʻú. ʻI heʻenau toe vakaiʻi ʻa e lēkōtí ʻi he ngataʻanga ʻo e foʻi vahaʻa taimi naʻe vaheʻí, naʻa nau ʻohovale ʻi he lahi ʻo e ngaahi fakataha naʻa nau liʻakí.

5 ‘ʻOku ʻikai ha ofo,’ ko e lea nai ia ʻa ha taha. ‘ʻOku tofanga ʻa e kakaí ʻi he faingataʻa lahi ʻi he ʻahó ni ʻo ʻikai faingofua ai kiate kinautolu ke nau maʻu tuʻumaʻu ʻa e ngaahi fakatahá.’ ʻOku moʻoni ʻaupito ia ʻoku tau moʻui ʻi he ngaahi taimi faingataʻa. ʻIkai ko ia pē, ʻe tupulekina taʻetoeveiveiua ʻa e faingataʻá. (2 Timote 3:13) Kae ʻikai ʻoku ʻai ʻe he meʻa ko iá ke toe mahuʻinga ange ke maʻu tuʻumaʻu ʻa e ngaahi fakatahá? ʻI he ʻikai ha kai tuʻumaʻu ʻo e meʻakai lelei fakalaumālié ke ne fakaivia kitautolú, ʻe ʻikai malava ke tau ʻamanaki atu ke matuʻuaki ʻa e faingataʻa ko ia ʻoku ʻomai ʻe he fokotuʻutuʻu ko ʻení ke tau fuesiá. Ko ē, ʻi he ʻikai ha feohi tuʻumaʻú ʻe fakataueleʻi nai ai kitautolu ke tau liʻaki ʻa e “hala oe agatonu”! (Palovepi 4:18 [Lea Fakatātā], PM) Ko e moʻoni, ʻi heʻetau aʻu ki ʻapi ʻi he hili ha ʻaho ngāue lahi, ʻoku ʻikai nai te tau ongoʻi hehema maʻu pē ke maʻu ha fakataha. Kae kehe, ʻi heʻetau maʻu ia neongo ʻetau ongosiá, ʻoku tau maʻu ai ha ʻaonga pea ʻoku tau fakalototoʻaʻi ai hotau kaungā Kalisitiane ʻi he Fale Fakatahaʻangá.

6 ʻOku fokotuʻu mai ʻe he Hepelu 10:25 ʻa e toe ʻuhinga mahuʻinga ʻe taha ʻoku totonu ke tau tuʻumaʻu ai ʻi he maʻu fakatahá. ʻI aí ʻoku enginaki ai ʻa e ʻapositolo ko Paulá ki he kaungā Kalisitiané ke nau fakatahataha fakataha pea ‘ʻasili he ko ʻenau sio ki he fakaofiofi mai ʻa e ʻahó.’ ʻIo, kuo pau ke ʻoua naʻa mole mei heʻetau vakaí ʻa e moʻoniʻi meʻa ko ia “ko e ʻaho ʻo Sihová” ʻoku ofi mai. (2 Pita 3:​12NW) Kapau naʻe pau ke tau fakaʻosiʻaki ʻo pehē ʻoku kei mamaʻo ʻa e ngataʻanga ʻo e fokotuʻutuʻu ko ʻení, te tau kamata nai ke fakaʻatā ʻa e tuli ki he ngaahi meʻa fakafoʻituituí ke ne fetongi ʻa e ngaahi ngāue fakalaumālie ʻoku fiemaʻú, ʻo hangē ko e maʻu fakatahá. Pea, hangē ko ia naʻe fakatokanga ki ai ʻa Sīsuú, ʻe ‘lapasi kitautolu ʻe he ʻaho ko iá.’—Luke 21:34.

Hoko ko ha Tokotaha Fanongo Lelei

7. Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ki he fānaú ke nau tokanga ʻi he ngaahi fakatahá?

7 ʻOku ʻikai feʻunga pē ʻa hono maʻu ʻo e ngaahi fakatahá. Kuo pau ke tau fanongo lelei, ʻo tokanga ki he meʻa ʻoku leaʻaki aí. (Palovepi 7:24) ʻOku kau heni ʻetau fānaú. ʻI he taimi ʻoku ʻalu ai ha kiʻi tama ki he akó, ʻoku ʻamanekina te ne tokanga ki he faiakó, naʻa mo e taimi ʻoku ʻikai ke fakamānako ai kiate ia ha lēsoni makehe pe ʻoku hā ngali mahulu atu ia mei heʻene mahinó. ʻOku ʻiloʻi ʻe he faiakó kapau ʻe feinga ʻa e kiʻi tamá ke tokanga, te ne maʻu ha ngaahi ʻaonga mei he lēsoní. ʻIkai ʻoku ʻuhinga lelei leva, ki he fānau ʻoku taʻu akó ke nau tokanga ki he fakahinohino ʻoku tokonaki mai ʻi he ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá kae ʻoua ʻe fakaʻatā ke nau mohe ʻi he kamata pē ʻa e fakatahá? Ko e moʻoni, ʻoku ʻi he lotolotonga ʻo e ngaahi moʻoni mātuʻaki mahuʻinga ʻoku maʻu ʻi he ngaahi Konga Tohitapú ʻa e “ngaahi meʻa ʻilongataʻa.” (2 Pita 3:16) Ka ʻoku ʻikai totonu ke tau fakasiʻisiʻi ʻa e malava ʻa ha kiʻi tama ke akó. ʻOku ʻikai ke pehē ʻa e ʻOtuá. ʻI he ngaahi taimi ʻo e Tohitapú, naʻá ne fekau ai ki heʻene kau sevāniti kei siʻí ke nau ‘fanongoa, pea ke nau maʻu akonaki, mo ʻapasia kia Sihova, pea ke nau tokanga ke fai ʻa e ngaahi meʻa kehekehe ʻo e laó,’ ʻa ia ko e niʻihi ai naʻe ʻikai ha toe veiveiua ʻa e faingataʻa ke mahino ki he fānaú. (Teutalonome 31:12; fakafehoanaki mo Livitiko 18:​1-30.) ʻOku toe siʻi ange ʻa e meʻa ʻoku ʻamanekina ʻe Sihova mei he fānau ʻo e ʻaho ní?

8. Ko e hā ʻa e ngaahi sitepu ʻoku laka ai ʻa e ngaahi mātuʻa ʻe niʻihi ke tokoniʻiʻaki ʻenau fānaú ke nau tokanga ʻi he ngaahi fakatahá?

8 ʻOku ʻiloʻi ʻe he ngaahi mātuʻa Kalisitiané ko e ngaahi fiemaʻu fakalaumālie ʻa ʻenau fānaú ʻoku fakatōliʻa ʻa hono konga ʻe he ngaahi meʻa ʻoku nau ako ʻi he ngaahi fakatahá. Ko ia ai, ʻoku fokotuʻutuʻu ʻe he ngaahi mātuʻa ʻe niʻihi ki heʻenau fānaú ke nau kiʻi mohe ki muʻa ʻi he ngaahi fakatahá koeʻuhi ke nau aʻu mai ki he Fale Fakatahaʻangá ʻoku nau ongoʻi foʻou mo mateuteu ai ke ako. ʻOku ʻi ai ʻa e ngaahi mātuʻa ʻe niʻihi ʻoku nau fakangatangata fefeka nai pe aʻu ʻo taʻofi fakapotopoto ʻa e mamata televīsone ʻenau fānaú ʻi he ngaahi pō fakatahá. (Efeso 5:​15, 16) Pea ko e ngaahi mātuʻa peheé ʻoku nau taʻotaʻofi ʻa e ngaahi meʻa fakatupu fakaleluʻí ke siʻisiʻi, ʻo fakaʻaiʻai ʻenau fānaú ke fanongo pea ke nau ako, ʻo fakatatau ki honau taʻumotuʻá mo e malavá.—Palovepi 8:32.

9. Ko e hā ʻe tokoni nai kiate kitautolu ke tau fakatupulekina ʻetau malava ke fanongó?

9 Naʻe lea ʻa Sīsū ki he kakai lalahí ʻi heʻene pehē: “Mou tokanga ki he anga ʻo hoʻomou fanongo.” (Luke 8:18) ʻI he ngaahi ʻahó ni, ʻoku faʻa faingofua ange ʻa e leaʻakí ʻi hono faí. ʻOku fakamoʻoniʻi, ko e ngāue lahi ʻa e fanongo longomoʻuí, ka ko e malava ke fanongó ʻoku lava ke fakatupulekina. ʻI hoʻo fanongo ki ha malanga faka-Tohitapu pe ko ha konga ʻi ha fakataha, feinga ke fakamavahevaheʻi ʻa e ngaahi foʻi fakakaukau tefito aí. Fakakaukauloto atu ki he meʻa hono hoko ʻe leaʻaki ʻe he tokotaha malangá. Sio ki he ngaahi poini ʻe lava ke ke ngāueʻaki ʻi hoʻo ngāue fakafaifekaú pe ngāueʻaki ʻi hoʻo moʻuí. Toe vakai fakaeʻatamai ki he ngaahi poiní ʻi he lolotonga ʻa e lāulea kiate kinautolú. Hiki ha ngaahi nouti nounou.

10, 11. Kuo anga-fēfē hono tokoniʻi ʻe he ngaahi mātuʻa ʻe niʻihi ʻenau fānaú ke nau hoko ko e kau fanongo lelei angé, pea ko e hā ʻa e ngaahi founga kuó ke ʻilo ʻoku tokoni lahi?

10 Ko e tōʻongaʻaki ʻo e fanongo leleí ʻoku akoʻi lelei taha ia ʻi ha tuʻunga kei taʻu siʻi. Naʻa mo e ki muʻa ke nau ako ke lautohi mo tohí, ko e niʻihi ʻo e faʻahinga teʻeki taʻu akó ʻoku fakaʻaiʻai kinautolu ʻe heʻenau ngaahi mātuʻá ke nau hiki ʻa e “ngaahi nouti” he lolotonga ʻa e ngaahi fakatahá. ʻOku nau ʻai ha fakaʻilonga ʻi ha kiʻi lauʻipepa ʻi he taimi ʻoku ngāueʻaki ai ʻa e ngaahi foʻi lea anga-maheni hangē ko e “Sihova,” “Sīsū,” pe “Puleʻangá.” ʻI he foungá ni, ʻoku lava ke ako ai ʻa e fānaú ke tokangataha ki he meʻa ʻoku leaʻaki mai mei he peletifōmú.

11 Naʻa mo e fānau taʻumotuʻa angé ʻoku fiemaʻu he taimi ʻe niʻihi ke fakaʻaiʻai ke nau tokanga. ʻI hono fakatokangaʻi ʻa e fakaʻānaua ʻa hono kiʻi foha taʻu 11 he lolotonga ʻo ha fakataha-lahi faka-Kalisitiane, naʻe ʻoange ai ʻe he ʻuluʻifāmili ʻe taha ha Tohitapu ki he kiʻi tamá pea kole kiate ia ke ne sio ki he ngaahi konga Tohitapú ʻi hono tala mai ʻe he kau malangá. Ko e tamaí, ʻa ia naʻá ne hiki nouti, naʻá ne vakai ki ai ʻi hono pukepuke ʻe hono fohá ʻa e Tohitapú. ʻI he hili iá, naʻe muimui ʻa e kiʻi tamasiʻí ki he polokalama ʻo e fakataha-lahí ʻaki ʻa e loto-māfana lahi ange.

Tuku Atu Ho Leʻó ke Ongona

12, 13. Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke kau ʻi he hiva fakaefakatahaʻangá?

12 Naʻe hiva ʻa Tuʻi Tēvita: “Kau ʻalu takai, ʻEiki, ki ho olita: ke u kau ʻi he lea fakamalo.” (Sāme 26:​6, 7) Ko e ngaahi fakataha ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻokú ne tokonaki mai ʻa e ngaahi faingamālie lelei ʻaupito kiate kitautolu ke fakahāhaaʻi ai ʻi hotau leʻó ʻa ʻetau tuí. Ko e founga ʻe taha ʻoku malava ke tau fai ai ʻení ko e kau ʻi he hiva fakaefakatahaʻangá. Ko ha tafaʻaki mahuʻinga ʻeni ʻo ʻetau lotú, ka ʻoku faingofua hono malava ke tukunoaʻí.

13 Ko e fānau ko ia ʻe niʻihi ʻoku teʻeki ai ke nau lava ʻo lautohí ʻoku nau ako maʻuloto ʻa e ngaahi lea ʻo e ngaahi hiva ʻo e Puleʻangá ʻa ia ʻe ngāueʻaki ʻi he ngaahi fakataha ʻo e uike taki taha. ʻOku nau fiefia ke nau lava ʻo hiva fakataha mo e faʻahinga kei tupu haké. Kae kehe, ʻi he tupu hake ʻa e fānaú ʻo kiʻi taʻumotuʻa angé, ʻoku siʻi nai ai ʻenau hehema ke kau ʻi he hivaʻi ʻo e ngaahi hiva ʻo e Puleʻangá. ʻOku mā foki mo e kakai lalahi ʻe niʻihi ke hiva ʻi he ngaahi fakatahá. Ka, ko e hivá ko e konga ia ʻo ʻetau lotú, ʻo hangē pē ko e hoko ʻa e malaʻe malangá ko e konga ʻo ʻetau lotú. (Efeso 5:19) ʻOku tau fai hotau lelei tahá ke fakahīkihikiʻi ʻa Sihova ʻi he malaʻe malangá. ʻIkai ʻe lava ke tau toe fakalāngilangiʻi ia ʻaki ʻa e hiki hake hotau ngaahi leʻó—pe ʻoku ongo-mālie pe ʻikai—ʻi he ngaahi hiva fakamātoato ʻo e fakahīkihikí?—Hepelu 13:15.

14. Ko e hā ʻoku taau ai ke fai ha teuteu lelei ki muʻa ʻo e meʻa ʻoku tau ako ʻi he ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá?

14 ʻOku tau toe ʻoatu ʻa e fakahīkihiki ki he ʻOtuá ʻi he taimi ʻoku tau fai ai ha ngaahi tali fakatupu langa hake ʻi he lolotonga ʻo e ngaahi konga ʻo ʻetau ngaahi fakatahá ʻa ē ʻoku fiemaʻu ke kau mai ki ai ʻa e kau fanongó. ʻOku fiemaʻu ki he meʻá ni ʻa e teuteu. ʻOku fiemaʻu ʻa e taimi ke fakakaukauloto ai ki he ngaahi tafaʻaki loloto ange ʻo e Folofola ʻa e ʻOtuá. Ko e ʻapositolo ko Paulá, ko ha tokotaha ako vēkeveke ʻo e ngaahi Konga Tohitapú, naʻá ne fakatokangaʻi ʻa e meʻá ni. Naʻá ne tohi: “ʻOiau! ʻene kilukilua ʻa e koloa mo e poto mo e ʻilomeʻa ʻa e ʻOtua!” (Loma 11:33) Ki he ngaahi ʻulu ʻo e fāmilí, ʻoku mātuʻaki mahuʻinga kiate kimoutolu ke mou tokoniʻi ʻa e mēmipa taki taha ʻo homou fāmilí ke fekumi ki he poto ʻo e ʻOtuá, hangē ko ia ʻoku fakahaaʻi mai ʻi he ngaahi Konga Tohitapú. Vaheʻi ha taimi he lolotonga ʻa e ako Tohitapu fakafāmilí ke fakamatalaʻi ai ʻa e ngaahi poini faingataʻá pea ke tokoniʻi ai ho fāmilí ke teuteu ki he ngaahi fakatahá.

15. Ko e hā ʻa e ngaahi fokotuʻu ʻe tokoni nai ki ha taha ke ne fai ai ha poupou ʻi he ngaahi fakatahá?

15 Kapau ʻokú ke loto ke ke toutou poupou lahi ange ʻi he ngaahi fakatahá, ko e hā ʻoku ʻikai te ke teuteu ai ki muʻa ʻa e meʻa ʻokú ke loto ke ke leaʻakí? ʻOku ʻikai fiemaʻu ia ke fakaʻāuliliki. Ko hano lau ha konga Tohitapu feʻungamālie fakataha mo e tuipau pe ko hano leaʻaki mei he lotó ha ngaahi foʻi lea kuo filifili lelei ʻe fakahoungaʻi ia. ʻOku kole ʻe he kau malanga ʻe niʻihi ki he faiakó ke tuku ange ʻa e ʻuluaki poupou ʻi ha foʻi palakalafi makehe maʻanautolu, koeʻuhi ke ʻoua te nau tō ʻi he faingamālie ke fakahāhaaʻi ai ʻenau tuí.

ʻOku Hoko ʻa e Taʻetaukeí ʻo Poto

16, 17. Ko e hā ʻa e akonaki naʻe ʻoange ʻe ha tokotaha mātuʻa ʻe taha ki ha sevāniti fakafaifekau, pea ko e hā naʻe ola lelei ai iá?

16 ʻI he ngaahi fakataha ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, ʻoku faʻa fakamanatu mai ai kiate kitautolu ke lau fakaʻaho ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá. ʻOku fakaivifoʻou ʻa hono fai iá. ʻOku toe tokoni ia kiate kitautolu ki hono fai ʻa e ngaahi fili fakapotopotó, fakatonutonu ʻa e ngaahi fehālaaki fakafoʻituituí, talitekeʻi ʻa e ngaahi fakatauelé, pea mo hono toe maʻu mai ʻetau mafamafatatau fakalaumālié kapau kuo tau foua ha sitepu ʻi he ʻalunga ʻoku halá.—Sāme 19:7.

17 ʻOku tuʻu mateuteu ʻa e kau mātuʻa taukei ʻo e fakatahaʻangá ke fai ha akonaki Fakatohitapu ʻa ia ʻoku fekauʻaki mo e ngaahi fiemaʻu kiate kitautolú. Ko e meʻa pē ʻoku fiemaʻu ke tau faí ko hono “fusi hake” ia ʻaki ʻa e fekumi ki heʻenau akonaki makatuʻunga ʻi he Tohitapú. (Palovepi 20:5) ʻI he ʻaho ʻe taha naʻe kole ai ha sevāniti fakafaifekau kei siʻi mo loto-māfana ki ha tokotaha mātuʻa ki ha ngaahi fokotuʻu ki he founga ke hoko ai ʻo ne ʻaonga lahi ange ʻi he fakatahaʻangá. Naʻe hanga ʻe he tokotaha mātuʻá, ʻa ia naʻá ne ʻilo lelei ʻa e talavoú, ʻo fakaava hake ʻa ʻene Tohitapú ki he 1 Timote 3:3 (NW), ʻa ia ʻoku fakahā mai ai ko e kau tangata kuo fakanofó kuo pau ke nau “fakaʻatuʻi.” Naʻá ne fakahaaʻi anga-ʻofa ange ʻa e ngaahi founga ʻe malava ke fakahāhā ai ʻe he talavoú ʻa e fakaʻatuʻí ʻi hono ngaahi vā mo e niʻihi kehé. Naʻe loto-mamahi ʻa e kiʻi tangatá ʻi he akonaki hangatonu naʻá ne maʻú? ʻIkai ʻaupito! “Naʻe ngāueʻaki ʻe he tokotaha mātuʻá ʻa e Tohitapú,” ko ʻene fakamatalá ia, “ko ia naʻá ku ʻiloʻi ko e akonakí naʻe haʻu ia meia Sihova.” Naʻe ngāueʻaki loto-hounga ʻe he sevāniti fakafaifekaú ʻa e akonakí pea ʻokú ne fai ha fakalakalaka lelei.

18. (a) Ko e hā naʻá ne tokoniʻi ha talavou Kalisitiane ke ne talitekeʻi ʻa e fakatauele ʻi he ʻapiakó? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi konga Tohitapu ʻokú ke fakamanatuʻi ʻi hoʻo fehangahangai mo e fakatauelé?

18 ʻOku toe lava ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá ke tokoniʻi ʻa e kau talavoú ke nau ‘hola mei he ngaahi holi fakatalavoú.’ (2 Timote 2:22) Ko ha talavou Fakamoʻoni ʻa Sihova ʻa ia naʻá ne toki ʻosi mei he ako māʻolungá naʻe malava ke ne talitekeʻi ʻa e fakatauelé ʻi he kotoa ʻo hono ngaahi taʻu akó ʻaki ʻa e fakalaulauloto mo ngāueʻaki ʻa e ngaahi konga Tohitapu ʻe niʻihi. Naʻá ne faʻa fakakaukau ki he akonaki ʻoku lēkooti ʻi he Palovepi 13:20: “Ko ia ʻoku fafale ki he kau poto, te ne hoko ko e poto.” Fakatatau ki ai, naʻá ne tokanga ke fakatupu ʻa e ngaahi kaungāmeʻá mo e faʻahinga pē ʻoku nau tokaʻi loloto ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni Fakatohitapú. Naʻá ne pehē: “ʻOku ʻikai te u lelei ange au ʻi ha toe taha kehe. Kapau te u hoko ʻo kau fakataha mo e faʻahinga ʻoku halá, te u loto ai ke u fakafiemālieʻi ʻa hoku ngaahi kaumeʻá, pea ʻoku malava ke iku ia ki he kovi.” Ko e akonaki ʻa Paula ʻoku lēkooti ʻi he 2 Timote 1:8 (PM), naʻe toe tokoni ia kiate ia. Naʻá ne tohi: “Oua naa ke ma koe ki he fakamooni ʻa ho tau Eiki, . . . ka ke kau koe i he gaahi mamahi oe ogoogolelei.” ʻI he fehoanaki mo e akonaki ko iá, naʻá ne vahevahe loto-toʻa atu ai ʻa ʻene ngaahi tui makatuʻunga ʻi he Tohitapú ki hono kaungā-kalasí ʻi he taimi faingamālie kotoa pē. ʻI ha taimi pē naʻe vaheʻi ange ai kiate ia ke ne fai ha fakamatala ki he kalasí, naʻá ne fili ha tuʻunga-lea ʻe fakaʻatā ai ia ke ne fai ha fakamoʻoni pōtoʻi ʻo fekauʻaki mo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá.

19. Ko e hā naʻe ʻikai malava ai ʻe ha talavou ʻe taha ke ne talitekeʻi ʻa e ngaahi tenge ʻo e māmani ko ʻení, ka ko e hā naʻá ne ʻoange kiate ia ʻa e mālohi fakalaumālié?

19 Ka faifai ange ʻo tau hē mei he “hala oe agatonu,” ʻoku malava ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá ke ne tokoniʻi kitautolu ke tau fakatonutonu ʻetau ngaahi laká. (Palovepi 4:​18PM) Naʻe ako tonu ʻeni ʻe ha talavou ʻoku nofo ʻi ʻAfilika. ʻI he ʻaʻahi kiate ia ʻa e taha ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, naʻá ne tali ha ako Tohitapu. Naʻá ne fiefia ʻi he meʻa naʻá ne akó ka naʻe vave ʻene hoko ʻo kau ʻi ha feohi kovi ʻi he ʻapiakó. ʻI he faai mai ʻa e taimí, naʻá ne ʻauhia atu ai ki ha founga moʻui taʻetaau. “Naʻe toutou fakamamahiʻi au ʻe hoku konisēnisí, pea naʻe pau ke u taʻofi ʻeku maʻu ʻa e ngaahi fakatahá,” ko ʻene lea moʻoní ia. Ki mui ai, naʻá ne kamata ke toe maʻu ʻa e ngaahi fakatahá. Naʻe fai ʻe he talavoú ʻa e fakamatala mahino ko ʻení: “Naʻá ku toki ʻilo ko e ʻuhinga tefito ʻo e meʻá ni kotoa he naʻá ku hōngea fakalaumālie. Naʻe ʻikai te u fai ha ako fakafoʻituitui. Ko e ʻuhinga ia naʻe ʻikai ke u malava ai ke matuʻuaki ʻa e fakatauelé. Naʻá ku kamata lau leva ʻa e Taua Leʻo mo e Awake! Naʻe faai mai pē peá u toe maʻu ʻeku mālohi fakalaumālié pea fakamaʻa mo ʻeku moʻuí. Naʻe hoko ʻeni ko ha fakamoʻoni lelei ki he faʻahinga ko ia naʻa nau fakatokangaʻi ʻa e ngaahi liliu naʻá ku faí. Naʻá ku papitaiso, pea ʻi he taimi ní ʻoku ou fiefia.” Ko e hā naʻá ne ʻoange ki he talavoú ni ʻa e mālohi ke ne ikuʻi ai ʻa ʻene ngaahi vaivai fakakakanó? Naʻá ne toe maʻu mai ʻa ʻene mālohi fakalaumālié ʻi heʻene ako Tohitapu tuʻumaʻu fakafoʻituitui.

20. ʻE lava fēfē ʻe ha talavou ke ne talitekeʻi ʻa e ngaahi ʻohofi ʻoku fai ʻe Sētané?

20 Kau talavou Kalisitiane, ʻoku mou ʻi he malumalu ʻo e ʻohofi ʻi he ʻahó ni! Kapau ʻoku mou loto ke talitekeʻi ʻa e ngaahi ʻoho ʻa Sētané, kuo pau ke mou maʻu tuʻumaʻu ʻa e meʻakai fakalaumālié. Ko e tokotaha-tohi-sāmé, ʻoku hā mahino ko ha talavou ia, naʻe mahino ki ai ʻeni. Naʻá ne fakamālō kia Sihova ki hono tokonaki mai ʻa ʻene Folofolá, koeʻuhi ‘ke malava [ai] ʻe ha talavou ke fakamaʻa hono halá.’—Sāme 119:9.

Ko Fē Pē ʻOku Tataki ki Ai ʻe he ʻOtuá, Te Tau Muimui Ai

21, 22. Ko e hā ʻoku ʻikai totonu ai ke tau fakaʻosiʻaki ʻo pehē ʻoku fuʻu faingataʻa ʻa e hala ʻo e moʻoní?

21 Naʻe tataki atu ʻe Sihova ʻa e puleʻanga ʻo ʻIsilelí mei ʻIsipite ʻo ʻave ki he Fonua ʻo e Talaʻofá. Ko e fonongaʻanga naʻá ne filí naʻe hā ngali fakaongosia taʻetotonu nai ia mei he anga ʻo e vakai ki ai ʻa e tangatá. ʻI he ʻikai ke fou ʻi he fonongaʻanga naʻe hā faingofua angé, mo hangatonu ange ʻi he tafaʻaki Tahi Metiteleniané, naʻe taki ʻe Sihova ia hono kakaí ʻi ha fonongaʻanga faingataʻa ʻi he toafá. Kae kehe, ko ha anga-ʻofa moʻoni ʻeni ia ʻi he tafaʻaki ʻa e ʻOtuá. Neongo ʻene nounou angé, ko e fonongaʻanga ia ʻi tahí ne fou atu ai ʻa e kau ʻIsilelí ia ʻi he fonua ʻo e kau Filisitia fakafilí. ʻI hono fili ʻa e toe fonongaʻanga ʻe tahá, naʻe fakahaofi ai ʻe Sihova ʻa ʻene kakaí mei ha fetaulaki tōmuʻa mo e kau Filisitiá.

22 ʻI he tuʻunga meimei tatau, ko e hala ko ia ʻoku tataki ai kitautolu ʻe Sihova ʻi he ʻaho ní ʻoku hā ngali faingataʻa nai ʻi he taimi lahi. ʻI he uike taki taha, ʻoku tau maʻu ai ha taimi-tēpile moʻumoʻua ʻo e ngaahi ngāue faka-Kalisitiané, ʻo kau ai ʻa e ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá, ako fakafoʻituituí, mo e ngāue fakamalangá. ʻOku hā ngali faingofua ange ʻa e ngaahi hala kehé ia. Ka te tau toki aʻu pē ki he feituʻu ʻoku tau ngāue mālohi ke aʻu ki aí ʻo kapau te tau muimui ki he tataki ʻa e ʻOtuá. Ko ia ai, ʻai ke tau hokohoko atu hono maʻu ʻa e fakahinohino mātuʻaki mahuʻinga meia Sihová pea kei nofo ai pē “ʻi he hala ʻo e faitotonú” ʻo taʻengata!—Sāme 27:11.

ʻE Lava Ke Ke Fakamatalaʻi?

Ko e hā ʻoku fiemaʻu tefito ai ke tau maʻu tuʻumaʻu ʻa e ngaahi fakataha faka-Kalisitiané?

Ko e hā ʻoku malava ke fai ʻe he ngaahi mātuʻá ke tokoniʻi ʻenau fānaú ke nau tokanga ʻi he ngaahi fakatahá?

Ko e hā ʻoku kau ʻi he hoko ko ha tokotaha fanongo leleí?

Ko e hā ʻoku malava ke ne tokoniʻi kitautolu ke tau fai ha poupou ʻi he ngaahi fakatahá?

[Fehuʻi ki he Ako]

[Fakatātā ʻi he peesi 16, 17]

ʻOku tokoniʻi kitautolu ʻe he maʻu ʻo e ngaahi fakataha faka-Kalisitiané ke tau tauhi ʻi he fakakaukaú ʻa e ʻaho ʻo Sihová

[Fakatātā ʻi he peesi 18]

ʻOku ʻi ai ʻa e ngaahi founga kehekehe ke fakahīkihikiʻi ai ʻa Sihova ʻi he ngaahi fakataha faka-Kalisitiané