Skip to content

Skip to table of contents

Ko e Ngaahi Mali Fakafiefia ʻOku Fakalāngilangiʻi Ai ʻa Sihova

Ko e Ngaahi Mali Fakafiefia ʻOku Fakalāngilangiʻi Ai ʻa Sihova

Ko e Ngaahi Mali Fakafiefia ʻOku Fakalāngilangiʻi Ai ʻa Sihova

Naʻe mali ʻa Welsh mo Elthea ʻi Soweto, ʻAfilika Tonga, ʻi he 1985. ʻI he taimi ki he taimi ʻokú na sio ai ki heʻena tohi taá mo hona ʻofefiné, ko Zinzi, ʻo toe fakamanatu ʻa e ʻaho fakafiefia ko iá. ʻOku saiʻia ʻa Zinzi ke ʻiloʻi ʻa e kau fakaafe ki he malí pea fiefia tautefito ʻi he ngaahi laʻitā ʻo ʻene faʻeé ʻi heʻene teuteu mātuʻaki fakaʻofoʻofá.

NAʻE kamataʻaki ʻa e malí ha malanga mali naʻe fai ʻi ha holo fakakolo ʻi Soweto. Naʻe hivaʻi leva ʻe ha kau hiva ko e toʻutupu Kalisitiane ʻa e ngaahi hiva ʻo e fakahīkihiki ki he ʻOtuá ʻi ha faʻahi fā feongoongoi. Ko hono hokó, naʻe fiefia ʻa e kau fakaafé ʻi ha houa kai lolotonga ʻoku ongo mai mei mui ha tā leʻo-siʻi ʻo e ngaahi fasi ʻo e Puleʻangá ʻi ha tepi. Naʻe ʻikai ke tufa ai ha ngaahi inu ʻolokaholo, pea naʻe ʻikai ha ngaahi fasi longoaʻa pe hulohula. ʻI hono kehé, naʻe fiefia ʻa e kau fakaafé ʻi heʻenau feohí pea mo e talamonū ki he ongo meʻa malí. Naʻe ʻosi kotoa ʻa e meʻa naʻe faí ʻi ha houa nai ʻe tolu. “Ko ha mali ia te ne ʻomai maʻu pē kiate au ʻa e ngaahi manatu ʻofa,” ko e manatu ia ʻa Raymond, ko ha tokotaha mātuʻa Kalisitiane.

ʻI he taimi ʻo ʻena malí, naʻe ngāue pole ai ʻa Welsh mo Elthea ʻi he vaʻa ʻi ʻAfilika Tonga ʻo e Sōsaieti Taua Leʻo Tohitapu mo e Tulekí. Naʻe ʻikai lava ke na maʻu ha meʻa lahi ange ka ko ha kiʻi mali feʻunga pē. Kuo fili ʻa e kau Kalisitiane ʻe niʻihi ke nau tukuange ʻa e ngāue fakafaifekau taimi-kakató kae maʻu ha ngaahi ngāue fakamāmani koeʻuhi ke feauʻaki ʻa e ngaahi fakamole ʻo ha mali kātoanga. Kae kehe, ʻoku ʻikai ha ngaahi fakaʻiseʻisa ʻa Welsh mo Elthea ʻi heʻena fili ke maʻu ha kiʻi mali feʻunga pē, koeʻuhi he naʻá ne fakaʻatā ai kinaua ke hokohoko atu ʻa e ngāue ko e ongo faifekau taimi-kakato ʻa e ʻOtuá ʻo aʻu ki hono fāʻeleʻi ʻo Zinzi.

Fēfē leva, kapau ʻoku fili ha ongo meʻa ia ke ʻi ai ha ngaahi fasi mo ha hulohula ʻoku taʻemahino ʻi heʻena malí? Fēfē kapau ʻokú na fili ke tokonaki mai ha uaine pe ko ha ngaahi inu ʻolokaholo kehe? Fēfē kapau ʻoku lava ke na fua ha mali lahi mo fai kātoangaʻi? ʻE lava fēfē ke na fakapapauʻi ʻe iku ʻa e meʻa ʻoku hokó ki ha kātoanga fiefia ʻoku taau mo e kau lotu ʻa e ʻOtuá? ʻOku fiemaʻu ki he ngaahi fehuʻi peheé ʻa e fakakaukau tokanga, he ʻoku fekau mai ʻa e Tohitapú: “Pe ko hoʻomou kai, pe ko hoʻomou inu, pe ko hoʻomou fai ha meʻa, mou fai kotoa pe ke ongoongolelei ai ʻa e ʻOtua.”—1 Kolinito 10:31.

Fakaʻehiʻehi mei he Paati Longoaʻá

ʻOku faingataʻa ke fakakaukauloto atu ki ha mali taʻefiefia. ʻOku ʻi ai ʻa e fakatuʻutāmaki lahi ange ʻi he hoko ʻo fuʻu tōtuʻa ʻi he tafaʻaki ʻe tahá pea ʻi ai ha fuʻu paati longoaʻa taʻefaʻamataʻofi. ʻI he ngaahi mali lahi ʻa e faʻahinga ʻikai ko e kau Fakamoʻoní, ʻoku fai ai ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ʻikai ke fakalāngilangiʻi ai ʻa e ʻOtuá. Ko e fakatātaá, ko hono ngāueʻaki ʻa e ʻolokaholó ʻo aʻu ki he tuʻunga konaá ʻoku failahia ia. ʻOku fakamamahí, he kuo aʻu ʻo hoko eni ʻi he ngaahi mali Kalisitiane ʻe niʻihi.

ʻOku fakatokanga mai ʻa e Tohitapú “ko kava malohi ko e tama maveuveu.” (Palovepi 20:1 [Lea Fakatātā, PM]) Ko e foʻi lea faka-Hepelū naʻe liliu ko e “maveuveu” ʻoku ʻuhingá ko hono “fai ha longoaʻa.” Kapau ʻoku lava ʻe he ʻolokaholó ke ʻai ha tokotaha ke longoaʻa, fakakaukauloto atu ki he meʻa ʻoku lava ke ne fai ki ha fuʻu kakai tokolahi ʻoku nau fakatahataha ʻo inu ʻo fuʻu lahi! ʻOku hā mahino, ko e ngaahi kātoanga peheé ʻoku lavangofua pē ke ololalo ia ʻo aʻu ki he tuʻunga “faʻa konā, ko e [“ngaahi paati longoaʻa,” NW], mo e ngaahi alāmeʻa pehe,” ʻa ia ʻoku fakahokohoko ʻi he Tohitapú ko e “ngaahi ngaue ʻa Kakano.” Ko e ngaahi tōʻonga peheé ʻokú ne ʻai ke taʻetaau ha faʻahinga pē ʻa ia ʻoku ʻikai te nau fakatomalá mei hono maʻu ʻa e moʻui taʻengata ʻi he malumalu ʻo e pule ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá.—Kaletia 5:​19-21.

Ko e foʻi lea faka-Kalisi ki he “paati longoaʻá” naʻe ngāueʻaki ia ke fakamatalaʻiʻaki ha hala longoaʻa ʻoku fononga ai ha toʻutupu ʻoku nau kiʻi konā ʻa ia ʻoku nau hiva, tauʻolunga, mo tā fasi. Kapau ʻoku maʻu ʻo fuʻu tauʻatāina ʻa e ʻolokaholó ʻi ha mali, pea kapau ʻoku ʻi ai ha fasi leʻo-lahi mo ha hulohula taʻemapuleʻi, ʻoku ʻi ai moʻoni ha fakatuʻutāmaki ʻe iku ai ʻa e kātoangá ki ha meʻa hangē ha paati longoaʻá. ʻI ha ʻatimosifia pehē, ʻe tōngofua nai ai ʻa e faʻahinga vaivaí ki he ʻahiʻahí pea nau fai ʻa e ngaahi ngāue kehe ʻo e kakanó hangē ko e “feʻauaki, ko e angaʻuli, ko e pauʻu, [pe hehema ki he] feʻiteʻitani.” Ko e hā ʻoku lava ke fai ke taʻofiʻaki ʻa e ngaahi ngāue pehē ʻo e kakanó mei hono fakameleʻi ʻa e fiefia ʻa ha mali Kalisitiane? Ke tali ʻa e fehuʻi ko iá, tau vakai angé ki he meʻa ʻoku leaʻaki ʻe he Tohitapú ʻo fekauʻaki mo ha mali pau naʻe fai.

Ko ha Mali ʻA Ia Naʻe Kau ki Ai ʻa Sīsū

Naʻe fakaafeʻi ʻa Sīsū mo ʻene kau ākongá ke nau kau ki ha mali ʻi Kena ʻo Kālelí. Naʻa nau tali ʻa e fakaafé, pea naʻe aʻu ʻo tokoni ʻa Sīsū ki he fiefia ʻa e kātoangá. ʻI he taimi naʻe nounou ai ʻa e uainé, naʻá ne ngaohi fakaemana ha tokonaki lahi ʻo e meʻa lelei tahá. ʻI he hili ʻa e malí, ko e meʻa naʻe toé ʻoku ʻikai ha veiveiua naʻá ne tokangaʻi ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻa e tangata mali houngaʻiá mo hono fāmilí ʻi ha taimi.​—Sione 2:​3-​11.

ʻOku ʻi ai ha ngaahi lēsoni ʻoku lava ke tau ako mei he mali naʻe kau ki ai ʻa Sīsuú. ʻUluakí, naʻe ʻikai ke hū taʻefakaafe ʻa Sīsū mo ʻene kau ākongá ki he kātoanga malí. ʻOku fakamatalaʻi totonu ʻe he Tohitapú naʻe fakaafeʻi kinautolu. (Sione 2:​1, 2) ʻI he tuʻunga meimei tatau, ʻi he talanoa fakatātā ʻe ua ki ha ongo kātoanga mali, naʻe toutou lea ai ʻa Sīsū ʻo fekauʻaki mo e kau fakaafe naʻa nau ʻi aí koeʻuhi naʻe fakaafeʻi kinautolu.​—Mātiu 22:​2-4, 8, 9; Luke 14:​8-​10.

ʻI he ngaahi fonua ʻe niʻihi ʻoku angamaheniʻaki ki he tokotaha kotoa ʻi he feituʻú ke ne ongoʻi tauʻatāina ke kau ki ha kātoanga mali ʻo tatau ai pē pe ʻoku fakaafeʻi pe ʻikai. Kae kehe, ʻe lava ke iku eni ki ha faingataʻaʻia fakapaʻanga. Ko ha ongo meʻa teu mali ʻa ia ʻoku ʻikai ke na koloaʻiá te na tā moʻua nai koeʻuhi ke fakapapauʻi ʻoku ʻi ai ha meʻakai feʻunga mo ha inu ki ha fuʻu tokolahi taʻefakangatangata. Ko ia ai, kapau ʻoku fili ha ongo meʻa Kalisitiane ke fai ha kiʻi talitali feʻunga pē, mo ha tokolahi pau ʻo e kau fakaafé, ʻoku totonu ke mahinoʻi ʻa e meʻá ni pea tokaʻi ʻe he kaungā Kalisitiane ko ia ʻoku ʻikai ke fakaafeʻí. Ko ha tangata ʻa ia naʻe mali ʻi Cape Town, ʻAfilika Tonga, ʻokú ne manatuʻi ʻa hono fakaafeʻi ʻa e kau fakaafe ʻe toko 200 ki heʻene malí. Kae kehe, naʻe haʻu ki ai ʻa e toko 600 ia, pea naʻe vave ʻa e ʻosi ʻenau meʻakaí. Naʻe ʻi he lotolotonga ʻo e faʻahinga taʻefakaafeʻí ha pasi uta ʻo e kau ʻaʻahi ʻa ia naʻa nau mamataʻi ʻa Cape Town ʻi he fakaʻosinga uike ʻo e malí. Ko e tokotaha fakahinohino ʻo e pasi taki mamata ko ení ko ha kāinga mamaʻo ia ʻo e fefine malí pea naʻá ne tui ko ʻene totonu ia ke ʻomai ʻa e kulupú kotoa ʻo ʻikai naʻa mo ha feongoongoi mo e ongo meʻa malí!

Tuku kehe kapau kuo fakahaaʻi ʻoku ʻatā ʻa e talitalí ki he tokotaha kotoa, ko ha tokotaha muimui moʻoni ʻo Sīsū ʻe fakaʻehiʻehi ia mei he kau ki ha talitali ʻo ha mali taʻefakaafeʻi, pea maʻu ʻinasi ʻi he meʻakai mo e inu kuo tokonaki maʻá e kau ʻaʻahi naʻe fakaafeʻí. Ko e faʻahinga ko ia kuo ʻahiʻahi ke ō taʻefakaafeʻí ʻoku totonu ke nau ʻeke hifo kiate kinautolu, ‘ʻE ʻikai nai ke fakahaaʻi ʻe heʻeku maʻu ʻa e kātoanga mali ko ení haʻaku ʻofa ki he ongo meʻa mali foʻoú? ʻIkai nai te u fakatupunga ha moveuveu mo fakahohaʻasi ʻa e fiefia ʻi he kātoangá?’ ʻI he ʻikai loto-mamahi ʻi he ʻikai ke fakaafeʻí, ko ha Kalisitiane mahino te ne ʻoatu nai ʻi he anga-ʻofa ha pōpoaki ke talamonū ki he ongo meʻá mo fakatauange ke na maʻu ʻa e tāpuaki ʻa Sihová. ʻE aʻu nai ʻo ne fakakaukau ke tokoniʻi ʻa e ongo meʻá ʻaki hono ʻave ha meʻaʻofa ke tānaki atu ia ki he fiefia ʻi hona ʻaho malí.​—Koheleti 7:9 (Tagata Malaga, PM); Efeso 4:​28.

Ko Hai ʻOku Fakafatongiaʻakí?

ʻI he ngaahi konga ʻo ʻAfilika, ʻoku angamaheniʻaki ai ki he ngaahi kāinga taʻumotuʻá ke nau puleʻi ʻa e ngaahi fokotuʻutuʻu ʻo e malí. ʻE ongoʻi houngaʻia nai ʻa e ongo meʻá ʻi he meʻá ni, koeʻuhi ʻokú ne fakaʻatā ai kinaua mei he ngaahi fiemaʻu fakapaʻangá. Te na ongoʻi nai ʻoku toe fakaʻatā ai kinaua mei he fakafatongiaʻaki ki ha meʻa pē nai ʻe hoko. Kae kehe, ki muʻa ke tali ha founga tokoni pē mei he ngaahi kāinga taumuʻa leleí, ʻoku totonu ke fakapapauʻi ʻe ha ongo meʻa ʻe tokaʻi ʻa ʻena ngaahi fakaʻamu fakafoʻituituí.

Neongo ko Sīsuú ko e ʻAlo ia ʻo e ʻOtuá ʻa ia “naʻe ʻalu hifo mei he langi,” ʻoku ʻikai ha fakamatala ia naʻá ne pule ʻo fakahinohino ʻa e lahi taha ʻo e ngaahi meʻa ʻi he mali ʻi Kená. (Sione 6:​41) Ka, ʻoku tala mai kiate kitautolu ʻe he fakamatala ʻa e Tohitapú naʻe fakanofo ha tokotaha kehe ke ne ngāue “ko e talēkita ʻo e kātoangá.” (Sione 2:​8NW) Ko ia ai, ko e tangatá ni, naʻe pau ke ne fai ha tali ki he ʻuluʻifāmili foʻoú, ʻa ia ko e tangata malí.​—Sione 2:​9, 10.

ʻOku totonu ke tokaʻi ʻe he ngaahi kāinga Kalisitiané ʻa e ʻulu ʻo e fāmili foʻoú ʻa ia kuo fakanofo ʻe he ʻOtuá. (Kolose 3:​18-​20) Ko e tokotaha ia ʻoku totonu ke ne maʻu ʻa e fatongia ki he meʻa ʻoku fai ʻi heʻene malí. ʻOku fakaenatula pē, ʻa e totonu ke faifakaʻatuʻi ha tangata mali, pea kapau ʻe ala lava, ke ne fakakau ai ʻa e ngaahi fakaʻamu ʻa ʻene fefine malí, ko ʻene ongo mātuʻá, mo hono kāinga ʻi he fonó. Ka, ʻo kapau ʻoku kīvoi pē ʻa e ngaahi kāingá ki hono fokotuʻutuʻu ʻo e ngaahi meʻa ʻoku kehe mei he ngaahi fakaʻamu ʻa e ongo meʻá, ʻe pau leva ke fakafisingaʻi ʻe he ongo meʻá ʻa ʻenau tokoní ʻi he anga-ʻofa peá na totongi ʻa e fakamole ki heʻena kiʻi mali feʻungá. ʻI he foungá ni ʻe ʻikai ke fai ai ha meʻa ʻe tuku ai ki he ongo meʻá ha ngaahi manatu ʻikai lelei. Ko e fakatātaá, ʻi ha mali Kalisitiane ʻi ʻAfilika, ko ha kāinga taʻetui naʻe ngāue ko ha pule ʻo e kātoangá naʻá ne fai ai ha inu fakalāngilangi ki he fanga kui kuo maté!

ʻI he taimi ʻe niʻihi ʻoku mavahe ai ha ongo meʻa mali ʻi heʻena hanimuní ki muʻa ke ngata ʻa e kātoanga malí. ʻI ha tuʻunga pehē, ʻoku totonu ke fokotuʻutuʻu ʻe he tangata malí ha faʻahinga falalaʻanga ke nau fakapapauʻi ʻoku tauhi maʻu ʻa e ngaahi tuʻunga faka-Tohitapú pea ʻoku ngata ʻa e kātoangá ʻi ha houa ʻoku fakaʻatuʻi.

Palani Tokanga pea Mafamafatatau

ʻOku hā mahino, naʻe ʻi ai ʻa e meʻakai lahi ʻi he mali naʻe kau ki ai ʻa Sīsuú, he ʻoku fakamatalaʻi ʻe he Tohitapú ko ha kātoanga mali ia. Hangē ko ia kuo fakahāʻí, naʻe toe ʻi ai mo e uaine lahi. ʻOku ʻikai ha veiveiua, naʻe ʻi ai ʻa e fasi taau mo e hula fakangeingeia koeʻuhi ko e tafaʻaki anga-maheni ia ʻo e moʻui sōsiale faka-Siú. Naʻe fakahaaʻi eni ʻe Sīsū ʻi heʻene talanoa fakatātā ʻiloa ʻo kau ki he foha maumau koloá. Ko e tamai koloaʻia ʻo e talanoa ko iá naʻe fiefia lahi ʻi he toe foki mai ʻa hono foha fakatomalá ʻo ne pehē ai: “Tau kai mo fakafiefia.” Fakatatau kia Sīsū, naʻe kau ʻi he kātoangá “ha ta nafa mo e meʻe.”—Luke 15:​23, 25.

Kae kehe, ʻoku mahuʻingá, ʻoku ʻikai ke lave fakahangatonu ʻa e Tohitapú ia ki he fasi mo e hula ʻi he mali ʻi Kená. Ko hono moʻoní, ʻoku ʻikai fai ha lave ia ki he hulá ʻi he ngaahi fakamatala ʻa e Tohitapú ʻo kau ki he ngaahi malí. ʻE hā ai, ko e haʻohaʻonga ko ia ʻo e kau sevāniti anga-tonu ʻa e ʻOtuá ʻi he taimi ʻo e Tohitapú, naʻe hokonoa pē ai ʻa e hulá ʻo ʻikai ko e tafaʻaki tefito ia ʻo ʻenau ngaahi malí. ʻOku lava ke tau ako ha meʻa mei he meʻá ni?

ʻI he ngaahi mali faka-Kalisitiane ʻe niʻihi ʻi ʻAfilika, ʻoku ngāueʻaki ai ʻa e ngaahi meʻa fakaongo leʻo-lahi mālohi fakaʻilekitulōnika. ʻOku lava ke fuʻu longoaʻa ʻa e fasí ʻo ʻikai lava ai ke fetalanoaʻaki fiemālie ʻa e kau fakaafé. ʻI he taimi ʻe niʻihi ʻoku hā mahino ai ʻa e nounou ʻo e meʻakaí kae ʻikai ha nounou ia ʻo e hulohulá ʻo faingofua ai ke hoko ʻo taʻefakangatangata. ʻI he ʻikai ke hoko pē ko ha kātoanga malí, ʻoku hoko pē nai ʻa e ngaahi kātoanga peheé ko ha kalofanga ia ki ha paati hulohula. ʻIkai ko ia pē, ʻoku faʻa tohoakiʻi mai ʻe he fasi longoaʻá ʻa e kau fakatupu kovi, ko e kau sola ʻa ia ʻoku nau haʻu taʻefakaafeʻi pē.

Koeʻuhi ko e lēkooti ʻo e ngaahi mali ʻi he Tohitapú ʻoku ʻikai ke fakamamafaʻi ai ʻa e ngaahi fasí mo e hulá, ʻikai ʻoku totonu ke tataki ʻe he meʻá ni ha ongo meʻa ʻokú na palani ki he mali ko ia ʻe fakalāngilangiʻi ai ʻa Sihová? Neongo ia, ʻi he teuteu ki he ngaahi mali ʻe niʻihi ki muí ni ʻi he fakatonga ʻo ʻAfiliká, ko e toʻutupu Kalisitiane ko ia naʻe fili ke nau kau ʻi he konga ʻo e kātoanga malí naʻa nau fakamoleki ha ngaahi houa lahi ʻi hono ʻahiʻahiʻi ʻa e ngaahi vilo hulohula faingataʻa. Naʻe ngāueʻaki ʻi ha ngaahi māhina ʻa e konga lahi ʻo honau taimí ʻi he founga ko ení. Ka ʻoku fiemaʻu ki he kau Kalisitiané ke nau ‘fakatau mai ʻa e taimí’ ki he “ngaahi meʻa mahuʻinga lahi angé,” hangē ko e ngāue fakaʻevangelioó, ako Tohitapú, mo e kau ki he ngaahi fakataha faka-Kalisitiané.​—Efeso 5:​16NW; Filipai 1:​10NW.

Mei he lahi ʻo e uaine naʻe tokonaki ʻe Sīsuú, ʻoku hā ai ko e mali ʻi Kená naʻe lahi, ko ha mali kātoanga. Kae kehe, ʻoku lava ke tau fakapapauʻi naʻe ʻikai ke longoaʻa ʻa e kātoangá pea naʻe ʻikai ke ngāuekoviʻaki ʻe he kau fakaafé ʻa e ʻolokaholó ʻo hangē ko e tuʻunga ʻo e ngaahi mali Siu ʻe niʻihi. (Sione 2:​10) ʻOku lava fēfē ke tau fakapapauʻi ʻa e meʻá ni? Koeʻuhi he naʻe kau ki ai ʻa e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí. ʻI he kotoa ʻo e tangatá, ko Sīsū pē ʻa e tokotaha tokanga taha ke talangofua ki he fekau ʻa e ʻOtuá ʻo fekauʻaki mo e feohi koví: “Oua naa ke kau moe kakai faa inu ke kona.”—Palovepi 23:​20PM.

Ko ia ai, kapau ʻoku fili ha ongo meʻa ke ʻi ai ha uaine pe ko ha ngaahi inu ʻolokaholo kehe ʻe tufa ʻi heʻena malí, ʻoku totonu ke na fokotuʻutuʻu ke fai ʻa e meʻá ni ʻi he malumalu ʻo e puleʻi fefeka ʻe he faʻahinga falalaʻanga. Pea kapau ʻokú na fili ke ʻi ai ha fasi, ʻoku totonu ke na filifili ʻa e ngaahi fasi feʻunga, pea ʻai ha tokotaha falalaʻanga ke ngāue ki he leʻo-lahí. ʻOku ʻikai totonu ke fakaʻatā ʻa e kau fakaafé ke nau pule ʻo fakahoko ha fasi ʻoku fehuʻia pe tuku hake ʻa e leʻo-lahí ki he ngaahi tuʻunga taʻefakaʻatuʻi. Kapau ʻe fai ha hulohula, ʻoku lava ke fakahoko ia ʻi ha founga ngeia mo mataʻotaʻofi. Kapau ʻoku ngāueʻaki ʻe he ngaahi kāinga taʻetuí pe ko e kau Kalisitiane taʻematuʻotuʻá ha ngaahi vilo hulohula pango pe fakakakano, ʻe pau nai ki he tangata malí ke ne liliu ʻa e kalasi ʻo e fasí pe kole fakapotopoto ke taʻofi ʻa e hulohulá. He ka ʻikai, ʻe lava ke tōlalo ʻa e malí ki ha meʻa fakahohaʻa mo fakatupunga tūkia.​—Loma 14:21.

Koeʻuhi ko e ngaahi fakatuʻutāmaki ʻoku tupu ʻi he faʻahinga kalasi ʻe niʻihi ʻo e hulohula ʻi onopōní, fasi longoaʻá, pea mo hono maʻu tauʻatāina ʻa e ʻolokaholó, kuo fili ai ha kau tangata mali Kalisitiane tokolahi ke ʻoua ʻe fakakau ʻa e ngaahi tafaʻaki ko ení ʻi heʻenau malí. Kuo fakaangaʻi ʻa e faʻahinga ʻe niʻihi ʻi he meʻá ni, ka ʻi hono kehé ʻoku totonu ke fakaongoongoleleiʻi kinautolu ʻi heʻenau holi ke fakaʻehiʻehi mei ha meʻa pē ʻe ʻomai nai ai ha fakamā ki he huafa māʻoniʻoni ʻo e ʻOtuá. ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ʻoku fokotuʻutuʻu ʻa e kau tangata mali ʻe niʻihi ki ha ngaahi fasi taau, ki ha taimi ki he hulohulá, pea tufa fakafuofua ʻa e ʻolokaholó. Tatau ai pē pe ko e hā ʻa e tuʻungá ko e tangata malí ʻoku fakafatongiaʻaki ki he meʻa ʻokú ne fakaʻatā ke fai ʻi heʻene malí.

ʻI ʻAfilika ʻoku siolalo ai ʻa e faʻahinga taʻematuʻotuʻa ʻe niʻihi ki he ngaahi mali Kalisitiane ngeiá pea pehē ʻoku nau hangē ko ha kau ki ha putú. Kae kehe, ʻoku ʻikai ko ha vakai mafamafatatau ia. Ko e ngaahi ngāue angahalaʻia ʻo e kakanó te nau ʻomai nai ha fiefia fakataimi, ka ʻoku nau tuku ki he kau Kalisitiané ha konisēnisi hohaʻa pea ʻomai ai ʻa e fakamā ki he huafa ʻo e ʻOtuá. (Loma 2:​24) ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ʻoku fakatupu ʻe he laumālie māʻoniʻoni ʻo e ʻOtuá ʻa e fiefia moʻoni. (Kaletia 5:​22) ʻOku toe sio atu ʻa e ngaahi hoa Kalisitiane tokolahi fakataha mo e fiefia ki honau ʻaho malí, ʻi he ʻiloʻi ko ha kātoanga fakafiefia ia ʻo ʻikai ko “ha tūkiaʻanga.”​—2 Kolinito 6:3.

ʻOku kei manatuʻi pē ʻe Welsh mo Elthea ʻa e ngaahi fakamatala lelei lahi ʻa e ngaahi kāinga taʻetui ko ia naʻa nau kau ki heʻena malí. Naʻe pehē ʻe he tokotaha: “ʻOku mau foʻi he ngaahi mali longoaʻa ʻoku fai he ngaahi ʻaho ní. Naʻe mātuʻaki lelei ke kau ki ha mali taau ʻo kehe ange ia.”

Ko e meʻa ʻoku mahuʻinga tahá, ko e ngaahi mali Kalisitiane ko ia ʻoku fakafiefia mo fakangeingeiá ʻoku fakalāngilangiʻi ai ʻa e Tupuʻanga ʻo e nofo malí, ko Sihova ko e ʻOtuá.

[Puha/​Fakatātā ʻi he peesi 22]

LISI KI HA TALITALI ʻO HA MALI

• Kapau ʻokú ke fakaafeʻi ha kāinga taʻetui ke ne fai ha lea, kuó ke fakapapauʻi ʻe ʻikai te ne ngāueʻaki ha talatukufakaholo taʻefakakalisitiane?

• Kapau ʻe tā ai ha fasi, kuó ke filifili pē ʻa e ngaahi hiva ʻoku tāú?

• ʻE tā ʻa hoʻo fasí ʻi ha leʻo-lahi fakaʻatuʻi?

• Kapau ʻoku fakaʻatā ʻa e hulohulá, ʻe fai ia ʻi ha founga fakangeingeia?

• ʻE tufa pē ʻa e ʻolokaholó ʻo fakafuofua?

• ʻE puleʻi ʻa hono tufá ʻe ha faʻahinga falalaʻanga?

• Kuó ke fokotuʻu ha taimi fakaʻatuʻi ke fakaʻosi ai ʻa e talitali ʻo e malí?

• ʻE ʻi ai ʻa e faʻahinga falalaʻanga ke fakapapauʻi ʻe maau ʻo aʻu ki he ngataʻangá?