Skip to content

Skip to table of contents

Tui ki he Folofola Fakaekikite ʻa e ʻOtuá!

Tui ki he Folofola Fakaekikite ʻa e ʻOtuá!

Tui ki he Folofola Fakaekikite ʻa e ʻOtuá!

“ʻOku tau maʻu ʻa e folofola palofisai [“fakaekikite,” NW], ʻa ia ko e meʻa ʻoku pau ange.”​—2 PITA 1:​19.

1, 2. Ko e hā ʻa e fuofua kikite ne faifai ange pea hikí, pea ko e hā ʻa e taha ʻo e ngaahi fehuʻi naʻá ne langaʻi haké?

 KO Sihova ʻa e Matavai ʻo e ʻuluaki kikite kuo faifai ange pea hikí. ʻI he hili ʻa e faiangahala ʻa ʻĀtama mo ʻIví, naʻe tala ʻe he ʻOtuá ki he ngatá: “Te u ʻai ke mo fetaufehiʻa ʻaki, ʻa koe mo e fefine, pea ko ho hako mo hono hako; ʻe laiki ʻe ia ho ʻulu, pea te ke laiki ʻe koe ʻa hono muivaʻe.” (Senesi 3:​1-7, 14, 15) Naʻe mahili atu ha ngaahi senituli pea toki mahinoʻi kakato ʻa e ngaahi folofola fakaekikite ko iá.

2 Ko e ʻuluaki kikite ko iá ʻokú ne ʻomai ʻa e ʻamanaki moʻoni ki he faʻahinga angahalaʻia ʻo e tangatá. Naʻe toki fakahaaʻi ki mui ʻe he ngaahi Konga Tohitapú ko Sētane ko e Tēvoló ʻa e “Ngata ʻo ono ʻaho.” (Fakahā 12:9) Ka ko hai ʻe hoko ko e Hako naʻe talaʻofa ʻe he ʻOtuá?

Kumi ki he Hakó

3. Naʻe anga-fēfē ʻa hono ngāueʻi ʻe ʻĒpeli ʻa ʻene tui ki he ʻuluaki kikité?

3 ʻI he ʻikai hangē ko ʻene tamaí, ko ʻĒpeli anga-fakaʻotua ia naʻá ne ngāueʻi ʻa ʻene tui ki he ʻuluaki kikité. Naʻe hā mahino ʻa e ʻiloʻi ʻe ʻĒpeli ko e lilingi ʻo e totó ʻe fiemaʻu ia ke ʻufiʻufiʻaki ʻa e angahalá. Ko ia ai, naʻe ueʻi ia ʻe he tuí ke ne ʻoatu ha feilaulau monumanu ʻa ia naʻe fakamoʻoniʻi ʻa ʻene fakahōifua ki he ʻOtuá. (Senesi 4:​2-4) Ka, ko e ʻiloʻi ʻo e Hako naʻe talaʻofá naʻe kei misiteli pē.

4. Ko e hā ʻa e talaʻofa naʻe ʻoange ʻe he ʻOtuá kia ʻĒpalahamé, pea ko e hā naʻá ne fakahaaʻi fekauʻaki mo e Hako naʻe talaʻofá?

4 Hili ʻa e taʻu nai ʻe 2,000 mei he taimi ʻo ʻĒpelí, naʻe ʻoange ai ʻe Sihova ki he pēteliake ko ʻĒpalahamé ʻa e talaʻofa fakaekikite ko ení: “Te u matuʻaki tapuakiʻi koe, pea te u matuʻaki fakatokolahi ho hako ke tatau mo e ngaahi fetuʻu ʻo e langi . . . pea ko ho hako ʻe monuʻia ai ʻa e ngaahi puleʻanga ʻo mamani.” (Senesi 22:​17, 18) Naʻe fakafehokotaki ʻe he ngaahi lea ko iá ʻa ʻĒpalahame mo hono fakahoko ko ia ʻo e ʻuluaki kikité. Naʻa nau fakahaaʻi ko e Hako ʻa ia ʻe fakafou mai ai hono fakangata ʻa e ngaahi ngāue ʻa Sētané ʻe hā mai ia ʻi he laine ʻo ʻĒpalahamé. (1 Sione 3:8) “Naʻe ʻikai . . . talaʻa [ʻa ʻĒpalahame] ki he talaʻofa ʻa e ʻOtua ʻi haʻane taʻetui” pea pehē ki he kau fakamoʻoni ʻa Sihova ʻi muʻa ʻi he Kalisitiané ʻa ia “naʻe ʻikai te nau lavaʻi ʻa e Talaʻofa.” (Loma 4:​20, 21; Hepelu 11:39) ʻI hono kehé, naʻa nau tauhi maʻu ʻa e tui ki he folofola fakaekikite ʻa e ʻOtuá.

5. Ko hai ia naʻe fakahoko ai ʻa e talaʻofa ʻa e ʻOtuá fekauʻaki mo e Hakó, pea ko e hā ʻokú ke tali pehē aí?

5 Naʻe fakamahinoʻi ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻa e Hako naʻe talaʻofa ʻe he ʻOtuá ʻi he taimi naʻá ne tohi ai: “Naʻe fai ʻa e ngaahi talaʻofa maʻa Epalahame mo hono hako. ʻOku ʻikai te ne pehe, Pea mo ho ngaahi hako, ʻo hange ko haʻane lau ki ha tokolahi; ka hange ko ʻene lau ki ha toko taha pe, ʻo pehe, Pea mo ho hako: ʻa ia ko Kalaisi.” (Kaletia 3:16) Ko e Hako ʻa ia ʻe fou mai ai ʻa e tāpuaki ki he ngaahi puleʻangá naʻe ʻikai fakakau kotoa ki ai ʻa e hako ʻo ʻĒpalahamé. Ko e ngaahi hako ʻo hono foha ko ʻIsimeʻelí mo ia ʻo hono ngaahi foha ʻia Ketulá naʻe ʻikai ke ngāueʻaki kinautolu ke tāpuakiʻi ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá. Ko e Hako ʻo e tāpuakí naʻe fou mai ia ʻi hono foha ko ʻAisaké mo hono mokopuna ko Sēkopé. (Senesi 21:12; 25:​23, 31-​34; 27:​18-​29, 37; 28:14) Naʻe fakahaaʻi ʻe Sēkope ʻe talangofua ʻa e “[ngaahi] kakai” kia Sailo ʻo e matakali ʻo Siutá, ka ko e Hakó naʻe fakangatangata ia ki mui ki he laine ʻo Tēvitá. (Senesi 49:10; 2 Samiuela 7:​12-​16) Ko e kau Siu ʻi he ʻuluaki senitulí naʻa nau ʻamanekina ʻa e foʻi tokotaha pē ʻe hoko mai ko e Mīsaiá, pe Kalaisí. (Sione 7:​41, 42) Pea ko e kikite ʻa e ʻOtuá ki ha Hakó naʻe fakahoko ia ʻi hono ʻAló, ʻa Sīsū Kalaisi.

Hā ʻa e Mīsaiá!

6. (a) ʻE anga-fēfē haʻatau mahinoʻi ʻa e kikite ʻo e uike ʻe 70? (e) ʻAnefē pea naʻe anga-fēfē ʻa e hanga ʻe Sīsū ʻo ‘fakaʻosi ʻa e angahalá’?

6 Naʻe hiki ʻe he palōfita ko Tanielá ha kikite faka-Mīsaia mātuʻaki mahuʻinga. ʻI he ʻuluaki taʻu ʻo Talaiasi ko e Mītiá, naʻá ne mahinoʻi ai ko e fakalala ʻo Selusalemá kuo ofi ki hono ngataʻangá. (Selemaia 29:10; Taniela 9:​1-4) Lolotonga ʻa e lotu ʻa Tanielá, naʻe haʻu ʻa e ʻāngelo ko Kepalelí ʻo fakaeʻa ko e ‘fitungofuluʻi uike kuo kotofa ke fakaʻosi ʻa e angahalá.’ Ko e Mīsaiá ʻe tuʻusi ia ʻi he vaeuaʻanga ʻo e uike hono 70. “Ko e ngaahi uike ʻe fitungofulu ʻo e ngaahi taʻú” naʻe kamata ia ʻi he 455 K.M. ʻi he taimi naʻe hanga ai ʻe he tuʻi Pēsia ko ʻAtasease I ʻo ‘fekau atu ke toe langa ʻa Selusalemá.’ (Taniela 9:​20-​27; Moffatt; Nehemaia 2:​1-8) Ko e Mīsaiá ʻe hoko mai ia hili ʻa e uike ʻe 7 tānaki ki ai mo e uike ʻe 62. Ko e taʻu ko eni ʻe 483 naʻe lele ia mei he 455 K.M. ki he 29 T.S., ʻi he taimi naʻe papitaiso ai ʻa Sīsuú pea hanga ai ʻe he ʻOtuá ʻo pani ia ko e Mīsaiá, pe Kalaisí. (Luke 3:​21, 22) Naʻe hanga ʻe Sīsū ʻo ‘fakangata ʻa e angahalá’ ʻaki ʻene foaki ʻene moʻuí ko ha huhuʻi ʻi he 33 T.S. (Maake 10:45) He ngaahi ʻuhinga mālohi ē ke tui ai ki he folofola fakaekikite ʻa e ʻOtuá! a

7. ʻI hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi Konga Tohitapú, fakahaaʻi mai ʻa e founga naʻe fakahoko ai ʻe Sīsū ʻa e kikite faka-Mīsaiá?

7 Ko e tui ki he folofola fakaekikite ʻa e ʻOtuá ʻokú ne ʻai ai ke malava kiate kitautolu ke ʻiloʻi ʻa e Mīsaiá. ʻI he ngaahi kikite faka-Mīsaia lahi ko ia kuo hiki ʻi he Ngaahi Konga Tohitapu Faka-Hepeluú, ko e lahi ai naʻe ngāueʻaki fakahangatonu ʻe he kau tangata-tohi ʻo e Ngaahi Konga Tohitapu Faka-Kalisi Kalisitiané kia Sīsū. Ke fakatātaaʻi: Ko Sīsuú naʻe fanauʻi ia ʻe ha tāupoʻou ʻi Pētelihema. (Aisea 7:​14 [Isaia, PM]; Maika 5:2; Mātiu 1:​18-​23; Luke 2:​4-​11) Naʻe ui ia mei ʻIsipite, pea ko e kau valevalé naʻe fakapoongi kinautolu hili hono fanauʻí. (Selemaia 31:15; Hosea 11:1; Mātiu 2:​13-​18) Naʻe fua ʻe Sīsū hotau ngaahi mahamahakí. (Aisea 53:4; Mātiu 8:​16, 17) Hangē ko ia naʻe tomuʻa talá, naʻá ne hū ki Selusalema ʻi ha ʻuhiki ʻo ha ʻasi. (Sakalaia 9:9; Sione 12:​12-​15) Ko e ngaahi lea ʻa e tangata-tohi-sāmé naʻe fakahoko ia hili hono tutuki ʻo Sīsuú ʻi he taimi naʻe vahevahe ai ʻe he kau sōtiá ʻiate kinautolu hono kofú mo talotalo ki hono teunga ʻi lotó. (Sāme 22:18; Sione 19:​23, 24) Ko e foʻi moʻoni ko ia ko e ngaahi hui ʻo Sīsuú naʻe ʻikai ke fesiʻí pea mo hono hokaʻi iá naʻe toe fakahoko ai ʻa e kikite. (Sāme 34:20; Sakalaia 12:10; Sione 19:​33-​37) Ko e niʻihi pē eni ʻo e fakatātā ʻo e ngaahi kikite faka-Mīsaia naʻe ngāueʻaki kia Sīsū ʻe he kau tangata-tohi Tohitapu naʻe fakamānavaʻi fakaʻotuá. b

Fakahīkihikiʻi ʻa e Tuʻi Faka-Mīsaiá!

8. Ko hai ʻa Talumeimuʻa, pea naʻe fakahoko fēfē ʻa e kikite ʻoku hiki ʻi he Taniela 7:​9-14?

8 ʻI he ʻuluaki taʻu ʻo Tuʻi Pelisasa ʻo Pāpiloné, naʻe tuku ai ʻe Sihova ki heʻene palōfita ko Tānielá ha misi mo ha ngaahi vīsone fakaofo. Naʻe ʻuluaki sio ʻa e palōfitá ki ha ngaahi fuʻu manu lalahi ʻe fā. Naʻe fakamahinoʻi kinautolu ʻe he ʻāngelo ʻa e ʻOtuá ko e “faaʻi tuʻi ia,” ʻo fakahaaʻi ai ʻoku nau fakatātaaʻi ʻa e fakahokohoko ʻo e ngaahi mafai ʻo e māmaní. (Taniela 7:​1-8, 17) Hoko ai ʻa e mamata ʻa Taniela kia Sihova, ʻa “Talumeimuʻa,” ʻoku ʻafio lāngilangiʻia ʻi he taloní. ʻI hono fakamāuʻi hoatamaki ʻa e fanga manú, naʻá ne toʻo ai ʻa e tuʻunga pulé meiate kinautolu pea fakaʻauha ʻa e manu hono faá. Ko e tuʻunga pule tuʻuloa ki he “ngaahi kakai, matakali, mo faʻahinga lea kehekehe” naʻe tuku ia ki he “Taha hange ha hakoʻi tangata.” (Taniela 7:​9-​14) He kikite fakaofo moʻoni ia felāveʻi mo hono fakanofo tuʻi ʻo e “Fanautama ʻa Tangata,” ʻa Sīsū Kalaisi, ʻi hēvani ʻi he taʻu 1914!—Mātiu 16:13.

9, 10. (a) ʻOku tuhu ʻa e ngaahi konga kehekehe ʻo e ʻīmisi ʻi he misí ki he hā? (e) Te ke lava fēfē ke fakamatalaʻi ʻa hono fakahoko ʻo e Taniela 2:44?

9 Naʻe ʻilo ʻe Taniela ko e ʻOtuá ʻokú ne “ave ae gaahi tuʻi, bea oku ne fokotuu ae gaahi tuʻi.” (Taniela 2:​21PM) ʻI he tui kia Sihova, ko e “Tokotaha-Fakaeʻa ʻo e ngaahi meʻa fakaliloliló,” naʻe fakahā ai ʻe he palōfitá ʻa e ʻuhinga ʻo e misi ʻa Tuʻi Nepukanesa ʻo Pāpiloné fekauʻaki mo ha fuʻu ʻīmisi kāfakafa. Ko hono ngaahi kongokonga kehekehé naʻe tuhu ia ki he tuʻu hake mo e tō hifo ʻo e ngaahi mafai pehē ʻo māmani hangē ko ia ko Pāpiloné, Mītia-Pēsia, Kalisi, mo Lomá. Naʻe toe ngāueʻaki ʻe he ʻOtuá ʻa Taniela ke ne fakahā mai ʻa e ngaahi meʻa ʻe hoko ʻi māmani ʻo aʻu mai ki hotau taimí pea fakalaka atu ai.—Taniela 2:​24-30NW.

10 “ʻI he taimi ʻo e ngaahi tuʻi ko ia,” ko e lau ia ʻa e kikité, “ko e ʻOtua ʻo Langi te ne fokotuʻu ha puleʻanga ʻe ʻikai fulihi ʻo taʻengata; pea ko hono pule ʻe ʻikai tuku ki ha kakai kehe: ka te ne laiki mo fakaʻauha ʻa e ngaahi puleʻanga ko ia, kae tuʻu pe ia ʻo taʻengata.” (Taniela 2:44) ʻI he taimi naʻe ngata ai “ʻa e taimi kotofa ʻo e ngaahi puleʻangá” ʻi he 1914, naʻe hanga ʻe he ʻOtuá ʻo fokotuʻu ʻa e Puleʻanga fakahēvaní ʻi he malumalu ʻo Kalaisí. (Luke 21:​24NW; Fakahā 12:​1-5) Fakafou ʻi he mafai fakaʻotuá naʻe tongi mai leva ʻa e “maka” ko e Puleʻanga Faka-Mīsaiá mei he “moʻunga” ʻo e tuʻunga-hau fakaleveleva ʻo e ʻOtuá. ʻI ʻĀmaketone ko e maka ko iá te ne taaʻi ʻa e ʻīmisí pea momosi ia ke efuefu. ʻI hono tuʻunga ko e moʻunga fakaepuleʻanga ʻokú ne tākiekina ʻa “mamani kotoabe,” ko e Puleʻanga Faka-Mīsaiá ʻe tuʻu ia ʻo taʻengata.—Taniela 2:​35, 45PM; Fakahā 16:​14, 16. c

11. Ko e fakasinokehe ʻa Sīsuú ko e tomuʻa fakaʻali mai ia ʻo e hā, pea naʻe maongo fēfē ʻa e vīsone ko iá kia Pitá?

11 Lolotonga ʻene fakakaukau ki hono tuʻunga pule ʻi he Puleʻangá, naʻe tala ʻe Sīsū ki heʻene kau ākongá: “ʻOku tutuʻu heni, ʻa ia ʻe ʻikai te nau momoʻi lave ki he mate, kaeʻoua ke nau mamata ki he Fanautama ʻa Tangata ʻoku ne haʻele fakapuleʻanga mai.” (Mātiu 16:28) Hili ha ʻaho ʻe ono mei ai, naʻe ʻave ʻe Sīsū ʻa Pita, Sēmisi, mo Sione ki ha moʻunga māʻolunga ʻa ia naʻá ne fakasinokehe ai ʻi honau ʻaó. ʻI hono fakapūlou ʻe ha ʻao maama ʻa e kau ʻapositoló, naʻe fakaongo mai ʻe he ʻOtuá: “Ko hoku ʻAlo Pele ʻena: mou fakaongo kiate ia.” (Mātiu 17:​1-9; Maake 9:​1-9) He lāngilangi ē ʻo e Puleʻanga ʻo Kalaisí ʻoku tomuʻa fakaʻali maí! ʻOku ʻikai ha ofo ʻi he lave ʻa Pita ki he vīsone maamangia ko iá ʻo ne pehē: “Kaeʻumaʻā ʻoku tau maʻu ʻa e folofola palofisai [“fakaekikite,” NW], ʻa ia ko e meʻa ʻoku pau ange.”—2 Pita 1:​16-19. d

12. Ko e hā ko e taimi tefito ai eni ke fakahāhaaʻi ai ʻetau tui ki he folofola fakaekikite ʻa e ʻOtuá?

12 “Ko e folofola fakaekikité” ʻoku hā mahino ʻoku kau ai ʻo ʻikai ngata pē ʻi he ngaahi kikite ʻa e Konga Tohitapu Faka-Hepeluú ʻo fekauʻaki mo e Mīsaiá, kae toe pehē foki ki he lea ko ia ʻa Sīsū te ne haʻu “ʻi he mālohi mo e lāngilangi lahi.” (Mātiu 24:​30NW) Ko e fakasinokehé naʻá ne fakapapauʻi ʻa e folofola fakaekikite fekauʻaki mo e haʻu lāngilangiʻia ʻa Kalaisi ʻi he mālohi ʻo e Puleʻangá. Kuo vave ʻaupito, ko ʻene fakahā mai ʻo ia ʻi he lāngilangí ʻe ʻuhinga ia ko e fakaʻauha ki he kau taʻetuí mo e ngaahi tāpuaki ki he faʻahinga ʻoku nau ngāueʻi ʻenau tuí. (2 Tesalonaika 1:​6-​10) Ko hono fakahoko ko ia ʻo e kikite ʻa e Tohitapú ʻoku fakamoʻoniʻi ai ko e “kuonga fakamui” eni. (2 Timote 3:​1-5, 16, 17; Mātiu 24:​3-​14) ʻI he tuʻunga ko e Pule Faifakaʻauha ʻa Sihová, ko Maikeli, ʻa ia ko Sīsū Kalaisi, te ne tuʻu ʻo mateuteu ke ne hanga ʻo fakangata ʻa e fokotuʻutuʻu fulikivanu ʻo e ngaahi meʻa ko ení lolotonga ʻa e “mamahi lahi.” (Mātiu 24:21; Taniela 12:1) Ko e taimi pau leva eni, ke tau fakahāhā ʻoku tau maʻu ʻa e tui ki he folofola fakaekikite ʻa e ʻOtuá.

Tauhi Maʻu ʻa e Tui ki he Folofola Fakaekikite ʻa e ʻOtuá

13. Ko e hā ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke tauhi maʻu ʻetau ʻofa ki he ʻOtuá mo tauhi ke moʻui ʻetau tui ki heʻene folofolá?

13 ʻOku pau pē naʻa tau fiefia ʻi he taimi naʻa tau fuofua ako ai fekauʻaki mo e ngaahi fakahoko ʻo e folofola fakaekikite ʻa e ʻOtuá. Ka kuo hōloa ʻetau tuí pea momoko ʻetau ʻofá talu mei ai? ʻOfa ke ʻoua ʻaupito naʻa tau teitei hangē ko e kau Kalisitiane ʻi ʻEfesoó ʻa ia naʻa ‘nau hiki mei heʻenau ʻuluaki ʻofá.’ (Fakahā 2:​1-4) Neongo ko e hā hono fuoloa ʻetau tauhi kia Sihová, ʻe malava pē ke tau tofanga ʻi ha mole pehē tuku kehe kapau te tau “hanganaki fuofua kumi ki he puleʻanga ʻo e ʻOtuá mo e maʻoniʻoni ʻaʻaná” koeʻuhi ke tau faʻoaki koloa ai ʻi hēvani. (Mātiu 6:​19-​21, 31-​33NW) Ko e ako fakamākukanga ʻo e Tohitapú, kau maʻu pē ʻi he ngaahi fakataha faka-Kalisitiané, mo e faivelenga ʻi he ngāue malangaʻi ʻo e Puleʻangá te ne hanga ʻo tokoniʻi kitautolu ke tauhi maʻu ʻetau ʻofa kia Sihová, ko hono ʻaló, pea ki he ngaahi Konga Tohitapú. (Sāme 119:105; Maake 13:10; Hepelu 10:​24, 25) Ko hono olá, ʻe hanga ʻe he meʻá ni ʻo tauhi ke moʻui ʻetau tui ki he folofola fakaekikite ʻa e ʻOtuá.—Sāme 106:12.

14. ʻOku anga-fēfē ʻa hono fakapaleʻi ʻa e kau Kalisitiane paní ʻi heʻenau tui ko ia ki he folofola fakaekikite ʻa e ʻOtuá?

14 Hangē tofu pē ko hono fakahoko ko ia ʻo e folofola fakaekikite ʻa e ʻOtuá ʻi he kuohilí, ʻoku pehē ʻa e malava ke tau maʻu ʻa e tui ki he meʻa ko ia ʻokú ne tomuʻa tala ki he kahaʻú. Hangē ko ení, ko e ʻi ai ʻa Kalaisi ʻi he lāngilangi ʻo e Puleʻangá kuo hoko ia he taimí ni ko e meʻa moʻoni, pea ko e kau Kalisitiane pani ko ia naʻa nau anga-tonu ʻo aʻu ki he maté kuo nau hokosia ʻa hono fakahoko ʻo e talaʻofa fakaekikite: “Ko ia ia te ne [ikuna], te u tuku kiate ia, ke kai mei he ʻakau ʻo e moʻui ʻa ia ʻoku tuʻu ʻi he Palataisi ʻo e ʻOtua.” (Fakahā 2:​7, 10; 1 Tesalonaika 4:​14-​17) ʻOku tuku ʻe Sīsū ki he kau ikuna ko ení ʻa e monū “ke kai mei he ʻakau ʻo e moʻui” ʻi he “palataisi [fakahēvani] ʻo e ʻOtua.” ʻI heʻenau toetuʻú pea fakafou ʻia Sīsū Kalaisi, te nau ʻinasi ai ʻi he taʻefaʻamaté mo e taʻefaʻaʻauha ko ia ʻe tuku mai ʻe Sihova, ko e “Tuʻi Itaniti, ko e Taʻeʻauha, ko e Taʻehamai, ko e ʻOtua pe Taha.” (1 Timote 1:​17; 1 Kolinito 15:​50-​54; 2 Timote 1:​10) Ko ha pale maʻongoʻonga ē ki heʻenau ʻofa taʻemōlia ki he ʻOtuá mo ʻenau tui taʻeueʻia ki heʻene folofola fakaekikité!

15. Ko hai ia naʻe fakatoka ai ʻa e makatuʻunga ʻo e “māmani foʻoú,” pea ko hai honau ngaahi kaungāmeʻá?

15 Taimi nounou pē hili hono toe fokotuʻu hake ʻa kinautolu kau pani anga-tonu ne maté ki he “palataisi [fakahēvani] ʻo e ʻOtua,” ko e toenga ʻo e ʻIsileli fakalaumālie ʻi māmaní naʻe fakatauʻatāinaʻi kinautolu mei “Pāpilone ko e Lahi,” ʻa e ʻemipaea ʻo e lotu loí ʻi he māmaní. (Fakahā 14:​8NW; Kaletia 6:16) Ko kinautolu naʻe fakatoka ai ʻa e makatuʻunga ʻo e “māmani foʻoú.” (Fakahā 21:​1NW) Ko ia naʻe fanauʻi mai ai “ha fonua,” pea naʻe langa hake ia ki ha palataisi fakalaumālie ʻa ia ʻoku lakalakaimonū ʻi he māmaní kotoa he ʻahó ni. (Aisea 66:8) ʻOku tafe tonu ki ai he taimí ni, “ʻi he konga fakaʻosi ʻo e ngaahi ʻahó,” ʻa e fuʻu kakai tokolahi ʻo e ngaahi kaungāmeʻa hangē ha sipí ʻo e ʻIsileli fakalaumālié.—Aisea 2:​2-4NW; Sakalaia 8:​23; Sione 10:16; Fakahā 7:9.

Ko e Kahaʻu ʻo e Faʻahinga ʻo e Tangatá Naʻe Tomuʻa Tala ʻi he Folofola Fakaekikite ʻa e ʻOtuá

16. Ko e hā ʻa e ngaahi ʻamanaki ʻa e kau poupou mateaki ʻo e kau paní?

16 Ko e hā ʻa e ngaahi ʻamanaki ʻa e kau poupou mateaki ʻo e kau paní? ʻOku nau toe tui foki mo kinautolu ki he folofola fakaekikite ʻa e ʻOtuá, pea ko ʻenau ʻamanakí ʻoku tuʻu ia ʻi he hū atu ki he Palataisi fakaemāmaní. (Luke 23:​39-​43) Te nau inu mei ha vai fakatupu moʻui ʻi he “vaitafe ʻo e vai ʻo e moʻuí” pea te nau maʻu ʻa e fakamoʻui mei he “ngaahi lau ʻo e ʻuluʻakau” ʻoku tō ʻi hono kauvaí. (Fakahā 22:​1, 2NW) Kapau ʻokú ke maʻu ha ʻamanaki fakaofo pehē, ʻofa ke ke hokohoko atu ke fakahāhā ʻa e ʻofa loloto kia Sihova pea tui ki heʻene folofola fakaekikité. ʻOfa ke ke kau ʻi he haʻohaʻonga ʻo e faʻahinga ko ia ʻoku nau hokosia ʻa e fiefia taʻefakangatangata ʻo e moʻui taʻengata ʻi he māmani Palataisí.

17. Ko e moʻui ʻi he Palataisi fakaemāmaní ʻe kau ki ai ʻa e ngaahi tāpuaki fē?

17 Ko e faʻahinga taʻehaohaoa ʻo e tangatá ʻoku nau taʻemalava ke fakamatalaʻi ʻa e moʻui ʻi he Palataisi fakaemāmani ʻe hoko maí, ka ko e folofola fakaekikite ʻa e ʻOtuá ʻokú ne ʻomi kiate kitautolu ha vavanga ki he ngaahi tāpuaki ʻoku tuku tauhi mai ai ki he faʻahinga talangofua ʻo e tangatá. ʻI he taimi ʻe pule ai ʻo ʻikai fakafepakiʻi ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá pea ko hono finangaló ʻe fai ia he māmaní ʻo hangē ko ia ʻi hēvaní, ʻe ʻikai ha tangata anga-fakamanu—he ʻikai, naʻa mo ha fanga manu—te nau “fai ha maumau, pea ʻe ʻikai te nau fai ha fakaʻauha.” (Aisea 11:9; Mātiu 6:​9, 10) ʻE nofoʻi ʻe he angavaivaí ʻa e māmaní, pea “te nau fefiefiaʻi ʻi he melino lahi.” (Sāme 37:11) Ko e fiekaia fakatokolahí ʻe ʻikai toe ʻi ai, he ʻe “ai ae falukuga oe uite i he fonua i he tumutumu oe gaahi mouga, e gauʻeuʻe hono fua.” (Sāme 72:​16PM) He ʻikai toe tō ha loʻimata ʻo e mamahi. ʻE mole atu ʻa e mahamahakí, naʻa mo e maté ʻe ʻikai. (Aisea 33:24; Fakahā 21:4) ʻE lava ke ke fakaʻuta atu ki ai—ʻe ʻikai ha kau toketā, ʻikai ha ngaahi faitoʻo, ʻikai ha ngaahi falemahaki pe ngaahi fale ki he puke fakaʻatamaí, ʻikai ha ngaahi putu. He ngaahi ʻamanaki fisifisimuʻa moʻoni ē!

18. (a) Ko e hā ʻa e meʻa naʻe fakapapauʻi ange kia Tanielá? (e) Ko e hā ʻe hoko ko e “tofiʻa” ʻo Tanielá?

18 Naʻa mo e ngaahi faʻitoka anga-maheni ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá ʻe fakamaha ia he ʻe fetongi ʻa e kau maté ʻaki ʻa e ngaahi toetuʻú. Naʻe maʻu ʻe he tangata anga-tonu ko Siopé ha ʻamanaki pehē. (Siope 14:​14, 15) Naʻe pehē mo e palōfita ko Tanielá, he naʻe ʻoange ʻe he ʻāngelo ʻa Sihová kiate ia ha fakapapau fakafiemālie: “Ka ke ʻalu a pe koe, ʻo aʻu ki he ngataʻanga: pea te ke malolo, pea te ke tuʻu ʻi ho tofiʻa ʻi he fakaʻosi ʻo e ngaahi ʻaho.” (Taniela 12:13) Naʻe tauhi anga-tonu ʻa Taniela ki he ʻOtuá ʻo aʻu ki he ngataʻanga ʻo ʻene moʻuí. ʻOkú ne mālōlō he taimí ni ʻi he maté, ka te ne “tuʻu” ʻi he “toetuu oe agatonu” lolotonga ʻa e Pule Milēniume ʻa Kalaisí. (Luke 14:​14PM) Ko e hā ʻa e “tofiʻa” ʻo Tanielá? Sai, ʻi hono fakahoko ʻo e Palataisí, ʻoku pehē ʻe he kikite ʻa ʻIsikelí ko e kotoa ʻa e kakai ʻa Sihová ʻe ʻi ai honau feituʻu, naʻa mo e fonua kuo vahevahe ʻi ha founga totonu mo maau. (Isikeli 47:13–​48:35) Ko ia ai, ʻe ʻi ai ʻa e feituʻu ʻo Taniela ʻi Palataisi, ka ko hono tofiʻa aí ʻe kau ki ai ʻa e meʻa lahi ange ia ʻi he fonuá pē. ʻE kau ki ai ʻa hono feituʻu ʻi he taumuʻa ʻa Sihová.

19. Ko e hā ʻoku fiemaʻu ki he moʻui ʻi he Palataisi fakaemāmaní?

19 Fēfē koe mo ho tofiʻá? Kapau ʻokú ke maʻu ha tui ki he Folofola ʻa e ʻOtuá, ʻa e Tohitapú, ʻoku mātuʻaki hangehangē leva ʻokú ke hoholi ki he moʻui ʻi he Palataisi fakaemāmaní. ʻE aʻu nai ʻo ke sioloto atu ʻokú ke ʻi ai, ʻo fiefia ʻi hono ngaahi tāpuaki lahí, ʻo tokangaʻi ʻa e foʻi māmaní, mo talitali fiefia mai ʻa e kau maté. Ko hono moʻoní, ko Palataisi ko e feituʻu ia ʻoku totonu ke ʻi ai ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá. Naʻe fakatupu ʻe he ʻOtuá ʻa e ʻuluaki ongo meʻa fakaetangatá ke na nofo ʻi ha feituʻu pehē. (Senesi 2:​7-9) Pea ʻokú ne fiemaʻu ʻa e faʻahinga talangofua ʻo e tangatá ke nau moʻui taʻengata ʻi Palataisi. Te ke ngāue ʻo fakatatau mo e ngaahi Konga Tohitapú koeʻuhiā ka ke malava ke ʻi he haʻohaʻonga ʻo e laui piliona ko ia te nau iku ʻo nofo ʻi he māmani Palataisí? ʻE lava ke ke ʻi ai kapau ʻokú ke maʻu ha ʻofa moʻoni ki heʻetau Tamai fakahēvaní, ʻa Sihova, pea kātekina ʻa e tui ki he folofola fakaekikite ʻa e ʻOtuá.

[Fakamatala ʻi lalo]

a Sio ki he vahe 11 ʻo e Pay Attention to Daniel’s Prophecy! mo e “Seventy Weeks” ʻi he Insight on the Scriptures, ko e pulusi ʻe he Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.

b Sio ki he “All Scripture Is Inspired of God and Beneficial,” peesi 343-344, ko e pulusi ʻe he Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.

c Sio ki he vahe 4 mo e 9 ʻo e tohi Pay Attention to Daniel’s Prophecy!

d Sio ki he kupu ʻoku fakakaveinga “Tokanga ki he Folofola Fakaekikite ʻa e ʻOtuá,” ʻoku hā ʻi he Taua Leʻo ʻo ʻEpeleli 1, 2000.

ʻE Fēfē Haʻo Tali?

• Ko e hā ʻa e fuofua kikité, pea ko hai ʻa e Hako naʻe talaʻofá?

• Ko e hā ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi kikite faka-Mīsaia naʻe fakahoko ʻia Sīsuú?

• ʻE anga-fēfē hano fakahoko ʻo e Taniela 2:44, 45?

• Ko e hā ʻa e kahaʻu maʻá e faʻahinga talangofua ʻo e tangatá ʻoku tuhu ki ai ʻa e folofola fakaekikité?

[Fehuʻi ki he Ako]

[Fakatātā ʻi he peesi 18]

ʻOkú ke ʻamanaki atu ke moʻui ʻi he Palataisi fakaemāmaní?