Skip to content

Skip to table of contents

ʻE Lava Ke Ke Maʻu ʻa e Nonga ʻi Lotó?

ʻE Lava Ke Ke Maʻu ʻa e Nonga ʻi Lotó?

ʻE Lava Ke Ke Maʻu ʻa e Nonga ʻi Lotó?

ʻI he 1854, naʻe tohi ai ʻe he faʻu-tohi ʻAmelika ko Henry Thoreau: “Ko e fakakātoa ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá ʻoku nau tataki ha ngaahi moʻui taʻealaleaʻaki ʻo e tōnoa ʻa e ʻamanakí.”

ʻOku hā mahino, ʻi hono ʻahó ko e tokolahi taha ʻo e kakaí naʻe ʻikai te nau fiefia ʻi ha nonga ʻi loto. Kae kehe, ko e meʻa ia, ʻi he meimei taʻu ʻe 150 kuohilí. ʻOku kehe ʻa e ngaahi meʻá he ʻahó ni? Pe ʻoku kei ngāueʻaki pē ki ai ʻa e ngaahi lea ʻa Thoreau? Fēfē koe fakafoʻituitui? ʻOkú ke fiemālie, ʻo nonga? Pe ʻokú ke taʻemalu, ʻo veiveiua fekauʻaki mo e kahaʻú, ‘ʻo taʻealaleaʻaki e tōnoa ʻa e ʻamanakí,’ ko hono toe fakalea ia ʻo e ngaahi lea ʻa Thoreau?

ʻOKU fakamamahí, he ʻoku lahi ʻa e ngaahi meʻa ʻi he māmaní ʻokú ne kaihaʻasia mei he kakaí ʻa e nonga ʻi lotó. Te tau lave ki ha niʻihi siʻi pē. ʻI he ngaahi fonua lahi, ko e taʻemaʻu ha ngāué mo e tōlalo ʻa e paʻanga hūmaí ʻoku ʻomai ai ʻa e masiva pea haʻu fakataha ai mo e faingatāmaki fakaʻikonōmika. ʻI he ngaahi fonua kehé ʻoku fakamoleki ʻe he tokolahi ʻa e lahi taha ʻo honau iví ʻi he tuli ki he tuʻumālié mo e ngaahi koloa fakamatelié. Neongo ia, ko e tōʻonga moʻui feʻauʻauhi ʻoku kau ki aí ʻokú ne faʻa ʻomai ʻa e loto-moʻua, ʻo ʻikai ko e nonga. Ko e mahamahakí, taú, faihiá, fakamaau taʻetotonú, mo e fakafeʻātungiá ʻokú ne toe kaihaʻasia foki ʻa e nongá mei he kakaí.

Naʻa Nau Kumi ʻa e Nonga ʻi Lotó

ʻOku ʻikai loto-lelei ʻa e tokolahi ke makātakiʻi ʻa e māmaní ʻi hono tuʻunga ʻoku ʻi aí. Ko ʻAnitonio a naʻe taki ngāue leipa ia ʻi ha fuʻu falengāue lahi ʻi São Paulo, Pelēsila. ʻI he ʻamanaki ke fakaleleiʻi ʻa e ngaahi tuʻunga ʻo e moʻuí, naʻá ne kau ai ʻi he ngaahi fakafepaki mo e ngaahi fakahāhā loto, ka naʻe ʻikai ke ʻomai ʻe he meʻá ni kiate ia ha nonga ʻi loto.

ʻOku ʻamanaki ʻa e niʻihi ʻe ʻomai ʻe he nofo malí ha tuʻunga ʻo e nonga ki heʻenau moʻuí, ka ʻe siva nai ʻenau ʻamanakí. Ko Mākosi ko ha tangata pisinisi ia naʻe lavameʻa. Naʻá ne kau ʻi he ngaahi meʻa fakapolitikalé peá ne hoko ko ha pule kolo ʻi ha fuʻu kolo moʻumoʻua. Kae kehe, naʻe taʻelavameʻa fakaʻaufuli ʻa ʻene moʻuí. ʻI he taimi naʻe mavahe ai mei ʻapi ʻene fānaú, naʻá ne māvae mo hono uaifí koeʻuhi ko e ngaahi faikehekehe naʻe taʻemalava ke fakaleleiʻi.

Ko Kēsoni, ko ha kiʻi tama haua ia ʻi Salavatoa, Pelēsila, ʻa ia naʻe loto ke fetaulaki mo ha ngaahi meʻa fakatuʻutāmaki. Naʻá ne heka mei he kolo ki he kolo, ʻo fononga taʻetotongi holo ʻi he kau fakaʻuli lolí. ʻIkai ke fuoloa naʻá ne hoko ʻo maʻunimā ʻe he faitoʻo kona tapú, ʻo kaihaʻa mei he kakaí ke totongiʻaki ʻene ngaahi tōʻonga koví. Naʻe maʻu ia ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻe he kau polisí. Kae kehe, neongo ʻa ʻene ʻulungaanga fakaaoao, mo fakamālohí, naʻe ʻunaloto ʻa Kēsoni ki ha nonga ʻi loto. ʻE malava ke faifai peá ne maʻu ia?

Lolotonga ʻa e kei siʻi ʻa Vania, naʻe mate ʻa ʻene faʻeé, pea naʻe hoko ai ʻa Vania ʻo fua fatongia ʻi he ʻapí, ʻo kau ai ʻa e tokangaʻi ʻo hano tehina naʻe mahamahaki. Naʻe maʻu lotu ʻa Vania ka naʻá ne ongoʻi ne līʻekina ia ʻe he ʻOtuá. Naʻe ʻikai moʻoni ke ne maʻu ha nonga ʻi loto.

Pehē foki kia Maselo. Ko e meʻa pē naʻe fiemaʻu ʻe Maselo ko ha taimi fiefia. Naʻá ne saiʻia ke paati mo e toʻutupu kehé​—ʻo hulohula, inu, mo ngāuekoviʻaki ʻa e ngaahi faitoʻo kona tapú. ʻI he taimi ʻe taha naʻá ne kau ai ʻi ha fuhu peá ne fakalaveaʻi ai ha talavou ʻe taha. Hili iá, naʻe lōmekina ia ʻe he fakaʻiseʻisa ki he meʻa naʻá ne faí peá ne lotu ki he ʻOtuá ki ha tokoni. Ko ia foki naʻá ne fiemaʻu ʻa e nonga ʻo e ʻatamaí.

ʻOku fakatātaaʻi ʻe he ngaahi meʻa ko eni naʻe hokosiá ʻa e ngaahi tuʻunga ʻe lava ke ne fakaʻauha ʻa e nonga ʻo e ʻatamaí. Naʻe ʻi ai ha toe founga naʻe lava ke maʻu ai ʻe he taki ngāue leipá, ko e politikí, ko e kiʻi tama hauá, ko e ʻofefine naʻe fuʻu lahi ʻene ngāué, mo e tokotaha tuli pātí ʻa e nonga ʻi loto naʻa nau kumi ki aí? ʻOku akoʻi mai ha meʻa kiate kitautolu ʻe he meʻa naʻe hoko kiate kinautolú? Ko e tali ki he ongo fehuʻí fakatouʻosi ko e ʻio, hangē ko ia te tau sio ki ai ʻi he kupu hoko maí.

[Fakamatala ʻi lalo]

a Kuo liliu ʻa e ngaahi hingoa ʻe niʻihi.

[Fakatātā ʻi he peesi 3]

ʻOkú ke fakaʻamu ki ha nonga ʻi loto?