Skip to content

Skip to table of contents

Fanongonongo Vēkeveke ʻa e Ongoongo Leleí

Fanongonongo Vēkeveke ʻa e Ongoongo Leleí

Fanongonongo Vēkeveke ʻa e Ongoongo Leleí

“ʻI homou laumalie, mou loto mafana; ʻi he fai ki he ʻEiki, mou tauhi fakatamaioʻeiki ki ai.”—LOMA 12:11.

1, 2. Ko e hā ʻa e fakakaukau ʻoku feinga ʻa e kau Kalisitiané ke tauhi maʻu ʻi honau tuʻunga ko e kau malanga ʻo e ongoongo leleí?

 ʻOKU toʻoa e loto ʻo ha kiʻi talavou ʻo fekauʻaki mo ha ngāue foʻou. ʻI hono ʻuluaki ʻaho ʻi he ngāué, ʻokú ne tatali loto-hohaʻa ai ki he ngaahi fakahinohino ʻa hono pule ngāué. ʻOkú ne fakatuʻotuʻa atu ki hono ʻuluaki ngafá pea mātuʻaki fakamātoato ki ai. ʻOkú ne vēkeveke ke fai ʻa ʻene lelei tahá.

2 ʻI ha founga meimei tatau, ko kitautolu Kalisitiané ʻoku malava ke tau vakai kiate kitautolu ko e kau ngāue foʻou. Koeʻuhi ko ʻetau ʻamanakí ke moʻui taʻengata, ʻoku malava ke pehē kuo tau toki kamata pē ʻi he ngāue kia Sihová. Ko hono moʻoní, ʻoku lahi ʻa e ngaahi ngafa ia kuo fakakaukauʻi mai ʻe hotau Tokotaha-Fakatupú kiate kitautolu ʻa ia te tau hanganaki femoʻuekina ki ai ʻo aʻu ki ʻitāniti. Ka ko e fuofua fekau naʻa tau maʻú naʻe fekauʻaki ia mo hono fanongonongo ʻa e ongoongo lelei ʻo hono Puleʻangá. (1 Tesalonaika 2:4) ʻOku anga-fēfē ʻetau ongoʻi fekauʻaki mo e vāhenga-ngāue ko ʻeni mei he ʻOtuá? Hangē pē ko e kiʻi talavoú, ʻoku tau loto ke fakahoko ia ki he lelei taha ʻo ʻetau malavá, ʻaki ʻa e faivelenga, ʻaki ʻa e fiefia—ʻio, mo e vēkeveke!

3. Ko e hā ʻoku fiemaʻú koeʻuhi ke lavameʻa ʻi he tuʻunga ko ha faifekau ʻo e ongoongo leleí?

3 Ko hono moʻoní, ʻoku malava ke hoko ko ha pole ʻa hono tauhi maʻu ha faʻahinga fakakaukau pau peheé. Tānaki atu ki heʻetau ngāue fakafaifekaú, ʻoku tau maʻu ʻa e ngaahi fatongia lahi kehe, ko honau niʻihi ʻoku nau fakaongosiaʻi fakaesino mo fakaeongo nai kitautolu. Ko e lahi tahá, ʻoku tau lava ke tokanga ki he ngaahi meʻá ni lolotonga ʻetau fai ha tokanga feʻunga ki he ngāue fakafaifekaú. Ka, ʻoku kei malava pē ke hoko ia ko ha fāinga hokohoko. (Maake 8:34) Naʻe fakamamafaʻi ʻe Sīsū ko ʻetau lavameʻa ʻi he tuʻunga ko e kau Kalisitiané ʻe fiemaʻu ki ai ʻa e feinga tōtōivi.—Luke 13:24.

4. ʻE anga-fēfē nai hono uesia ʻe he ngaahi loto-moʻua fakaʻahó ʻa ʻetau vakai fakalaumālié?

4 ʻI he lahi fau ʻa e ngaahi meʻa ke faí, ʻoku faingofua ke ongoʻi lōmekina pe mafasia ʻi ha ngaahi taimi. ʻOku malava ʻe he “faʻa lotomoʻua ki he moʻui” ʻo kāsia ʻetau faivelenga mo e houngaʻia ki he ngaahi ngāue fakateokalatí. (Luke 21:​34, 35; Maake 4:​18, 19) Koeʻuhi ko hotau natula fakaetangata taʻehaohaoá, te tau hiki nai ai ‘mei heʻetau ʻuluaki ʻofá.’ (Fakahā 2:​1-4) ʻE malava ke hoko ʻa e ngaahi tafaʻaki pau ʻo ʻetau ngāue kia Sihová ko ha kiʻi founga-tuʻumaʻu pē. ʻOku anga-fēfē hono tokonaki mai ʻe he Tohitapú ʻa e fakalototoʻa ʻoku fiemaʻu kiate kitautolú ke tauhi ai ʻetau faivelenga ki he ngāue fakafaifekaú ke moʻuí?

Hangē “ko e Afi Vela” ʻi Hotau Lotó

5, 6. Naʻe anga-fēfē ʻa e vakai ʻa e ʻapositolo ko Paulá ki hono monū ko e malangá?

5 Ko e ngāue fakafaifekau kuo tuku mai ʻe Sihova kiate kitautolú ʻoku fuʻu mātuʻaki mahuʻinga ia ke fakaʻatā ke hoko ko ha meʻa noa pē. Naʻe fakakaukau ʻa e ʻapositolo ko Paulá ki he malangaʻi ʻo e ongoongo leleí ko ha monū lahi ʻaupito ia, pea naʻá ne vakai ʻokú ne taʻetaau ke tuku mai kiate ia ʻa e meʻa ko iá. Naʻá ne pehē: “ʻIo, ko au ia ne tuku ki ai ʻa e kelesi ni, ʻa au ko e siʻi ʻi he siʻi ange fau ʻi he kau lotu kotoa pe, ke aʻaku ʻa e malangaʻaki ki he Senitaile ʻa e koloa ʻa Kalaisi ʻoku taʻe faʻa hakulea: kaeʻumaʻā ke te tuhulu kinautolu ki he ʻalunga ʻo e misiteli ko ia, ʻa ia ne fufū mei muʻa ʻi muʻa ʻi he finangalo ʻo e ʻOtua, (ʻa ʻEne ʻAfio ne ne ngaohi ʻa e meʻa kotoa pe).”—Efeso 3:​8, 9.

6 Ko e fakakaukau pau ʻa Paula fekauʻaki mo ʻene ngāue fakafaifekaú ko ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ʻaupito ia kiate kitautolu. ʻI heʻene tohi ki he kau Lomá, naʻá ne pehē: “Oku ou loto [“vēkeveke,” NW] keu malaga aki ae ogoogolelei.” Naʻe ʻikai te ne maaʻi ʻa e ongoongo leleí. (Loma 1:​15, 16PM) Naʻá ne maʻu ʻa e fakakaukau totonu pea naʻá ne vēkeveke ke fakahoko ʻene ngāue fakafaifekaú.

7. ʻI heʻene tohi ki he kau Lomá, ko e hā naʻe fakatokanga ki ai ʻa Paulá?

7 Naʻe fakatokangaʻi ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻa e fiemaʻu ke tauhi maʻu ha vakai faivelengá, ko ia naʻá ne enginaki ki he kau Kalisitiane ʻi Lomá: “ʻOua te mou fakapikopiko; ʻi homou laumalie, mou loto mafana; ʻi he fai ki he ʻEiki, mou tauhi fakatamaioʻeiki ki ai.” (Loma 12:11) Ko e foʻi lea faka-Kalisi naʻe liliu ko e “fakapikopiko” ʻokú ne maʻu ʻa e foʻi fakakaukau ʻo e hoko ʻo “tōtōʻohi, fakamāmālie.” Neongo ʻoku ʻikai nai te tau fakapikopiko moʻoni ʻi heʻetau ngāue fakafaifekaú, ʻoku fiemaʻu kiate kitautolu kotoa ke tau tokanga ki ha faʻahinga fakaʻilonga tōmuʻa pē ʻo e tōtōʻohi fakalaumālié pea fai ha ngaahi feʻunuʻaki feʻungamālie ʻi heʻetau fakakaukaú kapau ʻoku tau fakatokangaʻi ha ngaahi fakaʻilonga pehē ʻiate kitautolu.—Palovepi 22:3 (Lea Fakatātā, PM).

8. (a) Ko e hā naʻe hoko ʻo hangē “ko e afi vela” ʻi he loto ʻo Selemaiá, pea ko e hā hono ʻuhingá? (e) Ko e hā ʻa e lēsoni ʻoku malava ke tau ako mei he meʻa naʻe hokosia ʻe Selemaiá?

8 ʻOku malava foki ʻe he laumālie ʻo e ʻOtuá ke ne tokoniʻi kitautolu ʻi he taimi ʻoku tau loto-siʻi aí. Hangē ko ʻení, ʻi he taimi ʻe taha naʻe ʻilo ai ʻe he palōfita ko Selemaiá naʻá ne loto-siʻi, peá ne fakakaukau ke tuku ʻene ngāue fakapalōfitá. Naʻe aʻu ʻo ne pehē fekauʻaki mo Sihova: “ʻE ʻikai te u toe hueʻekina ia, pea ʻe ʻikai te u toe lea ʻi hono huafa.” Ko ha fakamoʻoni ʻeni ʻo ha tōnounou fakalaumālie mafatukituki ʻia Selemaia? ʻIkai. Ko hono moʻoní, ko e mālohi fakalaumālie ʻa Selemaiá, ko ʻene ʻofa kia Sihová, pea mo ʻene faivelenga ki he moʻoní naʻá na fakaivia ia ke ne hokohoko atu ʻene kikité. ʻOkú ne fakamatala: “Toki hoko [ʻa e folofola ʻa Sihová] ia ʻi hoku loto ʻo hange ko e afi vela kuo loki ʻi hoku hui, pea ʻoku ou fiu ʻi he fakamaʻumaʻu au, ʻo ʻikai te u malava.” (Selemaia 20:9) ʻOku fakaenatula pē ki he kau sevāniti anga-tonu ʻa e ʻOtuá ke nau hokosia ʻa e loto-siʻí ʻi he taimi ki he taimi. Ka ʻi he taimi ʻoku nau lotu ai kia Sihova ki ha tokoní, te ne ʻafioʻi honau lotó pea ʻomai tauʻatāina kiate kinautolu hono laumālie māʻoniʻoní, kapau ʻoku nau maʻu ʻa ʻene folofolá ʻi honau lotó, ʻo hangē ko Selemaiá.—Luke 11:​9-13; Ngāue 15:8.

“ʻOua ʻe Fuʻifuʻi ʻa e Laumalie”

9. Ko e hā ʻoku malava ke ne fakafaingataʻaʻiaʻi ʻa e ngāue mai ʻa e laumālie māʻoniʻoní kiate kitautolú?

9 Naʻe enginaki ʻa e ʻapositolo ko Paulá ki he kau Tesalonaiká: “ʻOua ʻe fuʻifuʻi ʻa e Laumalie.” (1 Tesalonaika 5:19) ʻIo, ko e ngaahi ngāue mo e ngaahi fakakaukau ʻoku kauhala kehekehe mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni fakaʻotuá ʻoku malava ke ne fakafaingataʻaʻiaʻi ʻa e ngāue mai ʻa e laumālie māʻoniʻoní kiate kitautolú. (Efeso 4:30) ʻOku maʻu ʻe he kau Kalisitiane ʻo e ʻaho ní ʻa e vāhenga-ngāue ko hono malangaʻi ʻa e ongoongo leleí. ʻOku tau tōʻongaʻaki ʻa e ʻapasia loloto ki he monū ko ʻení. ʻOku ʻikai ko ha meʻa fakaʻohovale ia kiate kitautolu ʻa e tōʻongaʻaki ʻe he faʻahinga ʻoku ʻikai ke nau ʻiloʻi ʻa e ʻOtuá ʻa e manuki ki heʻetau ngāue fakamalangá. Ka ʻi he taimi ʻoku siʻaki ʻosi fakakaukauʻi pē ai ʻe ha Kalisitiane ʻa ʻene ngāue fakafaifekaú, ʻoku iku nai ia ki heʻene tāmateʻi ʻa e afi ko e laumālie fakaueʻiloto ʻo e ʻOtuá.

10. (a) ʻOku lava fēfē ke uesia kitautolu ʻe he vakai mai ʻa hotau kaungā faʻahinga ʻo e tangatá? (e) Ko e hā ʻa e vakai māʻolunga ki heʻetau ngāue fakafaifekaú ʻoku fakahaaʻi ʻi he 2 Kolinito 2:17?

10 ʻOku vakai mai nai ʻa e niʻihi mei tuʻa ʻi he fakatahaʻanga Kalisitiané ki heʻetau ngāue fakafaifekaú ko ha tufa tohi pē. ʻE maʻuhala nai ʻa e niʻihi ʻo fakaʻosiʻaki ʻoku tau ʻalu pē mei he fale ki he falé ke maʻu mai ha ngaahi meʻaʻofa. Kapau ʻoku tau fakaʻatā ʻa e ngaahi vakai hala peheé ke ne tākiekina ʻetau fakakaukaú, ʻe fakasiʻisiʻi nai ʻe he meʻá ni ʻetau ola lelei ʻi he ngāue fakafaifekaú. ʻI he lelei ange ke ʻoua ʻe fakaʻatā ʻa e fakakaukau peheé ke ne uesia kitautolú, tau tauhi maʻu ʻa e vakai ʻoku maʻu ʻe Sihova mo Sīsū ki heʻetau ngāue fakafaifekaú. Naʻe fakaongo mai ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻa e fakakaukau māʻolunga ko iá ʻi heʻene fanongonongo mai: “Talaʻehai ko ʻemau anga ke hangē ko e tokolahi ke huʻi ʻa e folofola ʻa e ʻOtua: kae kehe, ko e anga oʻemau lea ʻia Kalaisi, ko e lea ʻa ha taha ʻoku loto hanga taha, ko e lea ʻa ha taha ʻoku haʻu tonu mei he ʻOtua, ko e matuʻaki lea ʻi he ʻao ʻo e ʻOtua.”—2 Kolinito 2:17.

11. Ko e hā naʻá ne fakaivia ʻa e ʻuluaki kau Kalisitiané ke nau hanganaki faivelenga naʻa mo e ʻi he malumalu ʻo e fakatangá, pea ʻoku totonu ke anga-fēfē ʻa e kaunga kiate kitautolu ʻenau faʻifaʻitakiʻangá?

11 ʻI he taimi siʻi hili ʻa e pekia ʻa Sīsuú, naʻe fehangahangai ʻa ʻene kau ākongá ʻi Selusalema mo ha vahaʻa taimi ʻo e fakatanga. Naʻe fakamanamanaʻi mo fekauʻi kinautolu ke tuku ʻa e malangá. Ka, ʻoku pehē ʻe he Tohitapú naʻe “fakafonu ʻa kinautolu katokatoa ʻi he Laumālie Māʻoniʻoni: pea naʻa nau malangaʻaki ʻa e folofola ʻa e ʻOtua ʻo taʻemāluʻia.” (Ngāue 4:​17, 21, 31) ʻOku fakahāhaaʻi ʻe he ngaahi lea ʻa Paula kia Tīmote ʻi he ngaahi taʻu ʻe niʻihi ki mui aí ʻa e loto-papau ʻoku totonu ke tauhi maʻu ʻe he kau Kalisitiané. Naʻe pehē ʻe Paula: “Ko e Laumalie naʻe foaki ʻe he ʻOtua kiate kitaua, naʻe ʻikai ko e Laumalie angafoʻi, ka ko e angamalohi, mo ʻofa, mo valoki. Ko ia ʻoua te ke māʻi ʻa e fakaha ʻo hotau ʻEiki, pe te ke māʻi au ko ʻene popula: kaekehe, ke ke kau mo au ʻi he kai mamahi koeʻuhi ko e [ongoongo leleí] ʻi he funga ʻo e māfimafi ʻo e ʻOtua.”—2 Timote 1:​7, 8.

Ko e Hā ʻOku Tau Moʻuaʻaki ki Hotau Kaungāʻapí?

12. Ko e hā ʻa e ʻuhinga tefito ʻoku tau malangaʻi ai ʻa e ongoongo leleí?

12 Koeʻuhi ke tau maʻu ha fakakaukau totonu ki heʻetau ngāue fakafaifekaú, kuo pau ke tau maʻu ʻa e fakaueʻiloto totonu. Ko e hā ʻoku tau malanga aí? Ko e ʻuhinga tefitó ʻoku hā ia ʻi he ngaahi lea ʻa e tokotaha-tohi-sāmé: “E fakafetai kiate koe [Sihova] a hoo kakai maonioni. Te nau lea ki he nāunāu o ho buleaga, bea talanoa ki hoo mafimafi; ke fakailo ki he gaahi foha oe tagata ene gaahi gaue lahi, bea moe ogoogolelei lahi o hono buleaga.” (Sāme 145:​10-12PM) ʻIo, ʻoku tau malangá koeʻuhi ke fakahīkihikiʻi fakahāhā ʻa Sihova mo fakamāʻoniʻoniʻi hono huafá ʻi he ʻao ʻo e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá. Naʻa mo e taimi ko e tokosiʻi pē ʻoku fanongo mai kiate kitautolú, ko ʻetau talaki anga-tonu ʻa e pōpoaki ʻo e fakamoʻuí ʻoku ʻomai ai ʻa e fakahīkihiki kia Sihova.

13. Ko e hā ʻokú ne ueʻi kitautolu ke tau tala ki he niʻihi kehé ʻa e ʻamanaki ʻo e fakamoʻuí?

13 ʻOku tau toe malangá ko ʻetau ʻofa ki he kakaí pea koeʻuhi ke tau ʻataʻatā mei he halaia ʻi he totó. (Isikeli 33:8; Maake 6:34) ʻOku fekauʻaki mo e meʻá ni ʻa e ngaahi lea ʻa Paula ʻi heʻene lea ki he faʻahinga ʻi tuʻa mei he fakatahaʻanga Kalisitiané: “Ko e tangata moʻua au ki he Kalisi mo e Papeliane fakatouʻosi, ki he ʻatamai mo e taʻe ʻatamai.” (Loma 1:14) Naʻe ongoʻi ʻe Paula naʻá ne moʻuaʻaki ki he kakaí ke fanongonongo kiate kinautolu ʻa e ongoongo leleí, koeʻuhi ko e finangalo ia ʻo e ʻOtuá ke “maʻu moʻui ʻe he kakai kotoa pe.” (1 Timote 2:4) ʻI he ʻahó ni, ʻoku tau ongoʻi ʻa e ʻofa tatau mo e moʻua tatau ki hotau kaungāʻapí. Naʻe hanga ʻe he ʻofa ʻa Sihova ki he faʻahinga ʻo e tangatá ʻo ueʻi ia ke ne fekau hifo hono ʻAló ki he māmaní ke ne pekia maʻanautolu. (Sione 3:16) Ko ha feilaulau lahi ia. ʻOku tau faʻifaʻitaki ki he ʻofa ʻa Sihová ʻi heʻetau fakamoleki ʻa e taimi mo e feinga mālohi ʻi hono tala ki he niʻihi kehé ʻa e ongoongo lelei ʻo e fakamoʻui naʻe makatuʻunga ʻi he feilaulau ʻa Sīsuú.

14. ʻOku anga-fēfē hono fakamatalaʻi ʻe he Tohitapú ʻa e māmani ʻi tuʻa mei he fakatahaʻanga Kalisitiané?

14 ʻOku vakai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ki he kaungā faʻahinga ʻo e tangatá ko ha ngaahi mēmipa ʻamanekina kinautolu ʻo e fetokouaʻaki faka-Kalisitiané. Kuo pau ke tau malanga ʻaki ʻa e taʻemāluʻia, ka ko ʻetau taʻemāluʻiá ʻoku ʻikai ke anga-fakakikihi. Ko hono moʻoní, ʻoku ngāueʻaki ʻe he Tohitapú ʻa e ngaahi foʻi lea mālohi ʻi he taimi ʻoku lea ai ki he māmaní ʻi he tuʻunga fakalūkufuá. Ko e foʻi lea “māmani” ʻiate ia pē ʻoku ngāueʻaki ia ʻe Paula ʻi ha ʻuhinga taʻepau ʻi heʻene lea fekauʻaki mo e “boto o mamani” pea mo e “ngaahi holi fakaemamani.” (1 Kolinito 3:​19PM; Taitusi 2:12) Naʻe toe fakamanatu ʻe Paula ki he kau Kalisitiane ʻEfesoó ʻo pehē ʻi he taimi naʻa nau ʻaʻeva ai “o fakatatau ki he aluga oe mamani,” naʻa nau “mate” fakalaumālie. (Efeso 2:​1-3PM) Ko e ngaahi fakamatalá ni pea mo e ngaahi fakamatala kehe hangē ko kinautolú ʻoku fehoanaki ia mo e ngaahi lea ʻa e ʻapositolo ko Sioné: “Oku tokoto a mamani kotoabe i he toko taha kovi.”—1 Sione 5:​19PM.

15. ʻI he fekauʻaki mo e faʻahinga tāutaha ʻi tuʻa mei he fakatahaʻanga Kalisitiané, ko e hā ke ʻoua te tau faí, pea ko e hā hono ʻuhingá?

15 Kae kehe, manatuʻi, ko e ngaahi fakamatala peheé ʻoku ʻuhinga ia ki he māmaní fakalūkufua ʻa ē ʻoku mavahe mei he ʻOtuá, ʻo ʻikai ki ha faʻahinga tāutaha. ʻOku ʻikai ke fakatoʻotoʻa ʻa e kau Kalisitiané ke tomuʻa fakamāuʻi pe ʻe anga-fēfē ʻa e tali ʻe fai ʻe he tokotaha tāutaha ki he ngāue fakamalangá. ʻOku ʻikai te nau maʻu ha makatuʻunga ke fakamatalaʻi ai ha faʻahinga tāutaha ko e fanga kosi. ʻOku ʻikai ko kitautolu ia ke tau leaʻaki pe ko e hā ʻa e ikuʻanga ʻe hoko ʻi he taimi ʻe haʻu ai ʻa Sīsū ke vaheʻi “ʻa e fanga sipi” mei he “fanga kosi.” (Mātiu 25:​31-46) Ko Sīsū ʻa e fakamaau kuo fakanofó; ʻoku ʻikai ko kitautolu. ʻIkai ngata aí, kuo fakahaaʻi ʻe he meʻa kuo hokosiá ko e niʻihi ko ia naʻa nau kau lahi, naʻa mo e ʻi he ʻulungaanga kovi tahá kuo nau tali ʻa e pōpoaki ʻa e Tohitapú, ʻo liliu, pea hoko ko e kau Kalisitiane moʻui maʻa. Ko ia ai, lolotonga ʻoku ʻikai ke tau feinga nai ke feohi mo e faʻahinga tāutaha pau, ʻoku ʻikai ke tau toumoua ke lea kiate kinautolu ʻo fekauʻaki mo e ʻamanaki ʻo e Puleʻangá ʻi he hoko mai ha faingamālié. ʻOku lāulea ʻa e ngaahi Konga Tohitapú ki he faʻahinga pau, ʻa ia lolotonga ʻenau kei hoko ko e kau taʻetui, “naʻa nau hehema totonu ki he moʻui taʻengatá.” Naʻe faifai pē ʻo nau hoko ko e kau tui. (Ngāue 13:​48NW) ʻOku ʻikai ʻaupito malava ke tau ʻilo pe ko hai ia ʻoku hehema totonú kae ʻoua kuo tau fai ha fakamoʻoni—mahalo ʻi ha ngaahi taimi lahi. ʻI he fakakaukau atu ki he meʻá ni, ʻoku tau tōʻongaʻaki ki he faʻahinga ko ia ʻoku teʻeki ai ke nau tali ʻa e pōpoaki ʻo e fakamoʻuí ʻaki ʻa e “angamalū” mo e “ʻapasia loloto,” ʻo ʻamanaki ko e niʻihi ʻi honau lotolotongá te nau tali ʻa e pōpoaki ʻo e moʻuí.—2 Timote 2:25; 1 Pita 3:​15NW.

16. Ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻe taha ʻoku tau loto ai ke fakatupulekina ʻa e “pōtoʻi faiakó”?

16 Ko hono fakatupulekina ʻa e ngaahi pōtoʻi ʻi he tuʻunga ko e kau faiakó ʻe fakalahi ai ʻetau vēkeveke ke fanongonongo ʻa e ongoongo leleí. Ke fakatātaaʻi: Ko ha vaʻinga pe sipoti fakafiefia ʻoku ʻikai nai ke mahuʻinga ia ki ha taha ʻoku ʻikai te ne poto ʻi he founga ʻo hono vaʻingaʻí. Ka ki he tokotaha ʻokú ne vaʻingaʻi lelei iá, ʻoku fakafiefia ia. ʻI he tuʻunga meimei tatau, ko e kau Kalisitiane ko ia ʻoku nau fakatupulekina ʻa e “pōtoʻi faiakó” ʻoku tupulekina ʻenau fiefia ʻi he ngāue fakafaifekaú. (2 Timote 4:​2NW; Taitusi 1:9) Naʻe naʻinaʻi ʻa Paula kia Tīmote: “Ka ko koe, ke ke feinga ke fakaha koe ki he ʻOtua ʻoku ke tuʻu mo e lau; ko e tangata ngaue ʻoku ʻikai mā, ko hoʻo tofa totonu ʻa e folofola ʻo e moʻoni.” (2 Timote 2:15) ʻE malava fēfē ke tau fakatupulekina ʻetau ngaahi pōtoʻi faiakó?

17. ʻOku malava fēfē ke tau maʻu ha “holi lahi” ki he ʻilo faka-Tohitapú, pea ʻe anga-fēfē ʻa e ʻaonga ʻa e ʻilo peheé ki heʻetau ngāue fakafaifekaú?

17 Ko e founga ʻe tahá ko hono fakalahi mai ʻa e ʻilo totonú. ʻOku fakalototoʻaʻi mai kitautolu ʻe he ʻapositolo ko Pitá: “Mou holi lahi, o hage koe fānau toki faeleʻi, ki he hua huhu taekākā oe folofola, koeuhi ke mou tubu ai [ki he fakamoʻuí].” (1 Pita 2:​2PM) ʻOku holi fakaenatula pē ha pēpē moʻui lelei ki he huʻakaú. Kae kehe, ʻoku fiemaʻu nai ki ha Kalisitiane ke ne “holi lahi” ki he ʻilo faka-Tohitapú. ʻOku lava ke fai ʻeni ʻaki hono fakatupulekina ʻa e ngaahi tōʻonga ʻo e ako mo e lautohi leleí. (Palovepi 2:​1-6) ʻOku fiemaʻu ʻa e feinga mo e akonakiʻi-kita kapau ʻoku tau fie hoko ko e kau faiako pōtoʻi ʻo e Folofola ʻa e ʻOtuá, ka ko e ngaahi feinga peheé ʻokú ne ʻomai ʻa e ngaahi pale. Ko e fiefia ʻoku haʻu mei hono sivisiviʻi ʻo e Folofola ʻa e ʻOtuá te ne ʻai kitautolu ke tau loto māfana ʻi he laumālie ʻo e ʻOtuá, ʻo vēkeveke ke vahevahe atu ki he niʻihi kehé ʻa e ngaahi meʻa ʻoku tau akó.

18. ʻOku malava fēfē ke teuʻi kitautolu ʻe he ngaahi fakataha faka-Kalisitiané ke tau tofa totonu ʻa e folofola ʻo e moʻoní?

18 ʻOku toe kaunga mātuʻaki mahuʻinga ʻa e ngaahi fakataha faka-Kalisitiané ki heʻetau ngāuepōtoʻiʻaki ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá. ʻI he taimi ʻoku lau ai ha ngaahi konga Tohitapu ʻi he lolotonga ʻa e ngaahi malanga maʻá e kakaí pea mo e ngaahi fetalanoaʻaki Fakatohitapu kehé, ʻoku lelei ke tau muimui ai ʻi heʻetau Tohitapu ʻatautolú. ʻOku fakapotopoto ke tau tokanga lelei ki he ngaahi konga ʻi he fakatahá, ʻo kau ai ʻa e ngaahi konga ko ia ʻoku fekauʻaki hangatonu mo ʻetau ngāue fakamalangá. ʻOua ʻaupito naʻa tau fakasiʻisiʻi ʻa e mahuʻinga ʻo e ngaahi fakahāhaá, ʻo tau fakaʻatā nai kitautolu ke hoko ʻo fakahohaʻasi. ʻOku toe fiemaʻu heni ʻa e akonakiʻi-kitá mo e tokangatahá. (1 Timote 4:16) ʻOku hanga ʻe he ngaahi fakataha faka-Kalisitiané ʻo langa hake ʻetau tuí, tokoniʻi kitautolu ke tau fakatupu ha holi lahi ki he Folofola ʻa e ʻOtuá, pea akoʻi kitautolu ke tau hoko ko e kau talaki vēkeveke ʻo e ongoongo leleí.

ʻOku Malava Ke Tau Falala ki he Poupou ʻa Sihová

19. Ko e hā ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ai ha kau maʻu pē ki he ngāue fakamalangá?

19 Ko e kau Kalisitiane ko ia ʻoku nau ‘loto mafana ʻi he laumālié’ pea ʻoku nau vēkeveke ke fanongonongo ʻa e ongoongo leleí ʻoku nau feinga ke kau maʻu pē ʻi he ngāue fakafaifekaú. (Efeso 5:​15, 16) Ko e moʻoni, ʻoku kehekehe ʻa e ngaahi tuʻungá, pea heʻikai lava ke fakamoleki ʻe he faʻahinga kotoa pē ʻa e taimi lahi tatau ʻi he ngāue fakahaofimoʻui ko ʻení. (Kaletia 6:​4, 5) Neongo ia, mahalo ko e meʻa ʻoku mahuʻinga lahi ange ia ʻi he fakakātoa ʻo e taimi ʻoku tau fakamoleki ʻi he ngāue fakamalangá ko e tuʻo lahi ko ia ʻo ʻetau lea fekauʻaki mo ʻetau ʻamanakí ki he niʻihi kehé. (2 Timote 4:​1, 2) Ko e lahi ange ʻo ʻetau malangá, ko e lahi ange ia ʻa ʻetau houngaʻia ʻi he mahuʻinga ʻo e ngāue ko ʻení. (Loma 10:​14, 15) Te tau tupulaki ʻi he manavaʻofá mo e kaungāongoʻí ʻi heʻetau fetuʻutaki maʻu pē mo e kakai loto-totonu ko ia ʻoku nau māpuhoi mo toʻe pea ʻoku ʻikai haʻanau ʻamanakí.—Isikeli 9:4; Loma 8:22.

20, 21. (a) Ko e hā ʻa e ngāue ʻoku kei tuʻu mai mei muʻa kiate kitautolú? (e) ʻOku anga-fēfē hono poupouʻi ʻe Sihova ʻetau ngaahi feingá?

20 Kuo tuku mai ʻe Sihova kiate kitautolu ʻa e ongoongo leleí. Ko e ʻuluaki fekau ʻeni ʻoku tau maʻu meiate ia ʻi he tuʻunga ko hono “kaungāngaue.” (1 Kolinito 3:​6-9) ʻOku tau vēkeveke ke fakahoko loto-ʻaufuatō ʻa e fatongia ko ʻeni kuo ʻomai ʻe he ʻOtuá, ki he lelei taha ʻo ʻetau malavá. (Maake 12:30; Loma 12:1) ʻOku kei tokolahi ʻa e kakai hehema totonu ʻi he māmaní ʻoku nau fiekaia ki he moʻoní. ʻOku ʻi ai ʻa e ngāue lahi ke fai, ka ʻoku malava ke tau falala ki he poupou ʻa Sihová ʻi heʻetau fakahoko kakato ʻetau ngāue fakafaifekaú.—2 Timote 4:5.

21 ʻOku ʻomai ʻe Sihova kiate kitautolu ʻa hono laumālié pea teuʻi kitautolu ʻaki ʻa e “heletā ʻa e Laumalie,” ko e Folofola ʻa e ʻOtuá. ʻOku malava ʻi heʻene tokoní ke tau fakaava ai hotau ngutú “ʻi he lea tauʻatāina ke ʻai ke ʻiloa ʻa e fakalilolilo toputapu ʻo e ongoongo leleí.” (Efeso 6:​17-20NW) ʻAi ke leaʻaki fekauʻaki mo kitautolu ʻa e meʻa naʻe tohi ʻe he ʻapositolo ko Paulá ki he kau Kalisitiane ʻi Tesalonaiká: “Nae ikai hoko e mau ogoogolelei kiate kimoutolu i he lea be, ka i he malohi foki, bea i he Laumalie Maonioni, bea moe fakamooni lahi.” (1 Tesalonaika 1:​5PM) ʻIo, tau fanongonongo ʻa e ongoongo leleí ʻaki ʻa e vēkeveke!

Ko ha Fakamanatu Nounou

• Koeʻuhi ko e ngaahi loto-moʻua ʻo e moʻuí, ko e hā ʻoku malava ke hoko ki heʻetau faivelenga ʻi he ngāue fakafaifekaú?

• ʻI he founga fē ʻoku totonu ke hangē ai “ko e afi vela” ʻi hotau lotó ʻa ʻetau holi ke fanongonongo ʻa e ongoongo leleí?

• Ko e hā ʻa e ngaahi fakakaukau hala ki he ngāue fakafaifekaú ʻoku totonu ke tau fakaʻehiʻehi mei aí?

• ʻI he tuʻunga fakalūkufuá, ʻoku totonu ke fēfē ʻetau vakai ki he faʻahinga ʻoku ʻikai ke nau tui tatau mo kitautolú?

• ʻOku anga-fēfē hono tokoniʻi kitautolu ʻe Sihova ke tau tauhi maʻu ʻetau faivelenga ʻi he ngāue fakamalangá?

[Fehuʻi ki he Ako]

[Fakatātā ʻi he peesi 9]

ʻOku faʻifaʻitaki ʻa e kau Kalisitiané ki he faivelenga ʻa Paula mo Selemaiá

[Fakatātā ʻi he peesi 10]

Ko ʻetau vēkeveke ʻi he ngāue fakafaifekaú ʻoku ueʻi ia ʻe he ʻofa ki he ʻOtuá mo e kaungāʻapí