Skip to content

Skip to table of contents

Tūtuuʻi ʻa e Ngaahi Tenga ʻo e Moʻoni ʻo e Puleʻangá

Tūtuuʻi ʻa e Ngaahi Tenga ʻo e Moʻoni ʻo e Puleʻangá

Tūtuuʻi ʻa e Ngaahi Tenga ʻo e Moʻoni ʻo e Puleʻangá

“Tūtūʻi hoo tega i he bogibogi, bea i he efiafi oua naa taofi ho nima.”—KOHELETI 11:6 (TAGATA MALAGA), PM.

1. ʻI he ʻuhinga fē ʻoku tūtuuʻi ai ʻe he kau Kalisitiané ʻa e tenga ʻi he ʻaho ní?

 NAʻE fakahoko ʻe he ngoué ha ngafa mātuʻaki mahuʻinga ʻaupito ʻi he sōsaieti Hepelū ʻo e kuonga muʻá. Ko e ʻuhinga ia naʻe hanga ai ʻe Sīsū, ʻa ia ko ʻene moʻui kotoa ko ha tangatá naʻe fakamoleki ʻi he Fonua ʻo e Talaʻofá, ʻo fakakau ʻa e ngaahi kaveinga fakaengoué ki heʻene ngaahi talanoa fakatātaá. Ko e fakatātaá, naʻá ne fakatatau ʻa e malangaʻi ʻo e ongoongo lelei ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ki hono tūtuuʻi ʻo e tengá. (Mātiu 13:​1-9, 18-23; Luke 8:​5-15) ʻI he aʻu mai ki he ʻaho ní, pe ʻoku tau moʻui ʻi ha sōsaieti fakaengoue pe ʻikai, ko hono tūtuuʻi ʻa e tenga fakalaumālié ʻi he founga ko ʻení ʻa e ngāue mahuʻinga lahi taha ʻoku fai ʻe he kau Kalisitiané.

2. ʻOku mahuʻinga fēfē ʻa ʻetau ngāue fakamalangá, pea ko e hā ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi meʻa ʻoku fai ʻi he ʻahó ni ke fakahoko ai iá?

2 Ko ha monū lahi ʻaupito ia ke kau ʻi hono tūtuuʻi ʻo e moʻoni ʻo e Tohitapú ʻi he taimi ko ʻeni ʻo e ngataʻangá. ʻOku fakahaaʻi lelei mai ʻe he Loma 10:​14, 15 ʻa e mahuʻinga ʻo e ngāue ko ʻení: “Fefe haʻanau fanongo ʻoka ʻikai ha taha ke malanga? pea malanga fefe ha niʻihi ʻo kapau ʻe ʻikai fekau atu kinautolu? ʻo hange ko ia kuo tohi, Hono ʻikai fakaʻofoʻofa siʻi vaʻe ʻo e kakai ʻoku ongoongo mai ha ngaahi meʻa lelei!” Kuo ʻikai ʻaupito mo ha toe taimi ʻe mahuʻinga ange heni ke tutui atu ai mo ha fakakaukau pau ʻi hono fakahoko ʻa e fekau ko ʻeni mei he ʻOtuá. ʻI he ʻuhinga ko iá kuo nōfoʻi kakato ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi hono ngaohi mo tufaki ʻa e ngaahi Tohitapu mo e ngaahi tokoni ki he ako Tohitapú ʻi he ngaahi lea ʻe 340. Ko hono teuteu ʻo e naunaú ni ʻoku fiemaʻu ki ai ʻa e kau ngāue pole ʻoku laka hake he toko 18,000 ʻi honau ʻuluʻiʻōfisí pea ʻi he ngaahi ʻōfisi vaʻá ʻi he ngaahi fonua kehekehe. Pea ʻoku meimei toko ono miliona ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻoku nau kau ʻi hono tufaki takatakai ʻi he māmaní ʻa e ngaahi tohi faka-Tohitapu ko ʻení.

3. Ko e hā ʻoku lolotonga fakahoko fakafou ʻi hono tūtuuʻi ʻa e moʻoni ʻo e Puleʻangá?

3 Ko e hā ʻa e fua ʻo e ngāue mālohi ko ʻení? Hangē pē ko ia ʻi he muʻaki ngaahi ʻaho ʻo e lotu faka-Kalisitiané, ʻoku koloaʻaki ʻe he tokolahi he ʻahó ni ʻa e moʻoní. (Ngāue 2:​41, 46, 47) Kae kehe, ko e meʻa ʻoku mahuʻinga ange ia ʻi he fika tokolahi ʻo e kau malanga ʻo e Puleʻangá naʻe toki papitaiso foʻoú ko e moʻoniʻi meʻa ko ia ko e fuʻu fakamoʻoni lahi ko ʻení ʻoku tokoni ia ki he fakamāʻoniʻoniʻi ʻo e huafa ʻo Sihová pea ki hono fakatonuhiaʻi ia ʻi hono tuʻunga ko e ʻOtua moʻoni pē tahá. (Mātiu 6:9) ʻIkai ngata aí, ko ha ʻiloʻi ʻo e Folofola ʻa e ʻOtuá ʻoku fakaleleiʻi ai ʻa e moʻui ʻa e tokolahi pea ʻoku malava ke taki atu ia ki honau fakamoʻuí.—Ngāue 13:47.

4. Ko e hā hono lahi ʻo e tokanga naʻe ʻi he kau ʻapositoló ʻo fekauʻaki mo e kakai ko ia naʻa nau malanga ki aí?

4 Naʻe ʻilo kakato ʻa e kau ʻapositoló ki he mahuʻinga fakaefoakimoʻui ʻa e ongoongo leleí, pea naʻa nau ongoʻi loloto ʻa e faʻahinga ko ia naʻa nau malanga ki aí. ʻOku hā mahino ʻeni mei he ngaahi lea ʻa e ʻapositolo ko Paulá, ʻi he taimi naʻá ne tohi ai: “I he e mau tokaga ofa kiate kimoutolu, naa mau loto ke atu kiate kimoutolu, ikai koe ogoogolelei oe Otua be, ka koe mau moui foki, koeuhi koe ofeina lahi akimoutolu kiate kimautolu.” (1 Tesalonaika 2:​8PM) ʻI hono fakahāhā ʻa e tokanga moʻoni peheé ki he kakaí, naʻe faʻifaʻitaki ai ʻa Paula mo e kau ʻapositolo kehé kia Sīsū mo e kau ʻāngelo fakahēvaní, ʻa ia ʻoku nau kau lahi ʻaupito ʻi he ngāue fakahaofi-moʻui ko ʻení. Tau toe vakai ange ki he ngaahi ngafa mahuʻinga ko ia ʻoku fakahoko ʻe he kau sevāniti fakahēvani ko ʻeni ʻa e ʻOtuá ʻi hono tūtuuʻi ʻa e moʻoni ʻo e Puleʻangá, pea ʻai ke tau sio ki he anga ʻo hono fakalototoʻaʻi kitautolu ʻe heʻenau faʻifaʻitakiʻangá ke tau fakahoko ai hotau ngafá.

Sīsū—Ko e Tokotaha-Tūtuuʻi ʻo e Moʻoni ʻo e Puleʻangá

5. Ko e hā ʻa e ngāue naʻe fakafemoʻuekinaʻi tefito ki ai ʻe Sīsū ʻa ia tonu ʻi heʻene ʻi māmaní?

5 Ko Sīsuú, ko ha tangata haohaoa, naʻá ne maʻu ʻa e mālohi ke tokonaki mai ʻa e ngaahi meʻa lelei lahi ʻi ha founga fakamatelie maʻá e kakai ʻi hono taimí. Ko e fakatātaá, naʻe mei malava pē ke ne fakaleleiʻi ʻa e ngaahi fakakaukau hala lahi fakaefaitoʻo ʻi hono taimí, pe naʻe mei malava pē ke ne ʻai ke laka ki muʻa ʻa e mahino ʻa e tangatá ʻi he ngaahi saienisi kehé. Ka, naʻá ne mātuʻaki fakamahino tokamuʻa ʻi heʻene ngāue fakafaifekaú ko e fekau naʻe ʻoange kiate iá ko hono malangaʻi ʻa e ongoongo leleí. (Luke 4:​17-21) Pea ʻi he ofi ki he ngataʻanga ʻo ʻene ngāue fakafaifekaú, naʻá ne fakamatala: “Ko e meʻa ko ia naʻe fanauʻi ai au, pea ko e meʻa ko ia kuo u haʻu ai ki māmani, koeʻuhi ke u fakahāʻi ʻa e moʻoni.” (Sione 18:37) Ko ia, naʻá ne fakafemoʻuekinaʻi ia ʻi hono tūtuuʻi ʻa e ngaahi tenga ʻo e moʻoni ʻo e Puleʻangá. Ko hono akoʻi ʻa hono toʻutangatá ʻo fekauʻaki mo e ʻOtuá mo ʻEne ngaahi taumuʻá naʻe mahuʻinga ange ia ʻi ha toe faʻahinga ako kehe pē naʻe mei malava ʻe Sīsū ke ne fai kiate kinautolu.—Loma 11:​33-36.

6, 7. (a) Ko e hā ʻa e aleapau fisifisimuʻa naʻe fai ʻe Sīsū ki muʻa peá ne ʻalu hake ki hēvaní, pea ʻoku anga-fēfē ʻene fakahoko iá? (e) ʻOku anga-fēfē ʻa e kaunga fakafoʻituitui kiate koe ʻa e fakakaukau ʻa Sīsū ki he ngāue fakamalangá?

6 Naʻe lave ʻa Sīsū kiate ia tonu ko e Tokotaha-Tūtuuʻi ʻo e moʻoni ʻo e Puleʻangá. (Sione 4:​35-38) Naʻá ne fakamafola ʻa e ngaahi tenga ʻo e ongoongo leleí ʻi he faingamālie kotoa pē. Naʻa mo e taimi naʻá ne tei mate ai ʻi he ʻakaú, naʻá ne talaki ai ʻa e ongoongo lelei fekauʻaki mo ha palataisi fakaemāmani ʻi he kahaʻú. (Luke 23:43) ʻIkai ngata aí, ko ʻene tokanga loloto ke malangaʻi ʻa e ongoongo leleí naʻe ʻikai ke ngata ia ʻi heʻene pekia ʻi he ʻakau fakamamahí. Ki muʻa ke ne ʻalu hake ki hēvaní, naʻá ne fekau ki heʻene kau ʻapositoló ke hokohoko atu hono tūtuuʻi ʻa e ngaahi tenga ʻo e moʻoni ʻo e Puleʻangá pea ngaohi-ākonga. Naʻe fai leva ʻe Sīsū ha talaʻofa fisifisimuʻa. Naʻá ne pehē: “Ko eni, ʻoku ou ʻiate kimoutolu ʻe au ʻi he ngaahi ʻaho kotoa pe, ʻo aʻu ki he ngataʻanga ʻo mamani.”—Mātiu 28:​19, 20.

7 Naʻe fai ʻaki ʻe Sīsū ʻa e ngaahi leá ni ha aleapau ke poupouʻi, tataki, mo maluʻi ʻa e ngāue ko hono malangaʻi ʻa e ongoongo leleí “ʻi he ngaahi ʻaho kotoa pe, ʻo aʻu ki he ngataʻanga ʻo māmani.” (Fakaʻītali ʻamautolu.) ʻI he aʻu mai ki hotau taimí, ʻoku hokohoko atu ʻa hono maʻu ʻe Sīsū ha mahuʻingaʻia fakafoʻituitui ʻi he ngāue fakaʻevangelioó. Ko ia ʻa hotau Takí, ʻokú ne pule ʻi hono tūtuuʻi ʻa e moʻoni ʻo e Puleʻangá. (Mātiu 23:10) ʻI hono tuʻunga ko e ʻUlu ʻo e fakatahaʻanga Kalisitiané, ʻokú ne fatongiaʻaki ai ʻi he ʻao ʻo Sihová ʻa e ngāue ko ʻeni ʻi māmani lahí.—Efeso 1:​22, 23; Kolose 1:18.

ʻOku Fanongonongo ʻe he Kau ʻĀngeló ʻa e Ngaahi Ongoongo Fakafiefia

8, 9. (a) Kuo anga-fēfē hono fakahaaʻi ʻe he kau ʻāngeló ha mahuʻingaʻia moʻoni ʻi he ngaahi meʻa ʻa e tangatá? (e) ʻI he ʻuhinga fē ʻoku lava nai ai ke pehē ko kitautolú ko ha faʻahinga ʻoku mamataʻi ʻi ha falefaiva ʻe he kau ʻāngeló?

8 ʻI he taimi naʻe fakatupu ai ʻe Sihova ʻa e foʻi māmaní, ko e kau ʻāngeló naʻa nau “hiva fakataha . . . pea hiki mavava kotoa pe.” (Siope 38:​4-7) Talu mei ai, mo hono fakahāhā ʻe he ngaahi meʻamoʻui fakahēvani ko ʻení ha mahuʻingaʻia vēkeveke ʻi he ngaahi meʻa ʻa e tangatá. Kuo ngāueʻaki ʻe Sihova kinautolu ki hono fakahoko mai ʻa e ngaahi tuʻutuʻuni fakaʻotuá ki he tangatá. (Sāme 103:20) ʻOku moʻoni ʻeni tautefito ʻi he fekauʻaki mo hono fakamafola ʻa e ongoongo leleí ʻi hotau taimí. ʻI he meʻa fakahā naʻe ʻoange kiate iá, naʻe sio ai ʻa e ʻapositolo ko Sioné ki ha “agelo kehe e taha oku buna i he loto lagi” ʻa ia ʻoku ʻiate ia ʻa e “ogoogolelei taegata ke malaga aki kiate kinautolu oku nofo i he mamani, bea ki he buleaga kotoabe, moe faahiga, moe lea, moe kakai, O ne behe aki ae leʻo lahi, Manavahe ki he Otua, bea atu ae fakamalo kiate ia; he kuo hokojia ae feituulaa o ene fakamāu.”—Fakahā 14:​6, 7PM.

9 ʻOku lave ʻa e Tohitapú ki he kau ʻāngeló ko e “kau laumalie ngaue ʻa kinautolu fuape, ʻoku kouna atu ke fai ha lakanga, koeʻuhi ko kinautolu te nau hokosi ʻa e fakamoʻui.” (Hepelu 1:14) ʻI hono fakahoko vēkeveke ʻe he kau ʻāngeló honau ngaahi ngafa kuo vaheʻi angé, ʻoku nau maʻu ai ʻa e faingamālie ke siofi kitautolu mo ʻetau ngāué. ʻOku hangē ko ha ʻi ha funga siteisi tekeutua ʻaupito ʻi ha falefaivá, ʻa ʻetau fakahoko ʻetau ngāué ʻi he ʻao ʻo ha kau fanongo fakahēvaní. (1 Kolinito 4:9) He meʻa fakatupu fakakaukau mo fakatupu fiefia ē ke ʻilo ʻoku ʻikai ko kitautolu pē ʻoku ngāue ʻi he tuʻunga ko e kau tūtuuʻi ʻo e moʻoni ʻo e Puleʻangá!

ʻOku Tau Fakahoko Vēkeveke Hotau Ngafá

10. ʻOku malava fēfē ke ngāueʻaki ʻa e faleʻi fakapotopoto ʻi he Koheleti 11:6 ki heʻetau ngāue fakaʻevangelioó?

10 Ko e hā ʻoku mātuʻaki mahuʻingaʻia ai ʻa Sīsū mo e kau ʻāngeló ʻi heʻetau ngāué? Naʻe ʻomai ʻe Sīsū ʻa e ʻuhinga ʻe taha ʻi heʻene pehē: “Tala atu, ʻe hoko ha fiefia pehē ʻi he haʻohaʻonga ʻo e kau angelo ʻa e ʻOtua ʻi he fakatomala ʻa ha foʻi angahala ʻe toko taha.” (Luke 15:10) ʻOku tau mahuʻingaʻia loto-moʻoni foki mo kitautolu ʻi he kakaí. ʻI he meʻá ni, ʻoku tau fai hotau lelei tahá ke fakamafola ʻa e ngaahi tenga ʻo e moʻoni ʻo e Puleʻangá ki he feituʻu kotoa pē. ʻOku lava ke ngāueʻaki ʻa e ngaahi lea ʻa e Koheleti 11:6 (PM) ki heʻetau ngāué. ʻOku enginaki mai ai ʻa e Tohitapú kiate kitautolu: “Tūtūʻi hoo tega i he bogibogi, bea i he efiafi oua naa taofi ho nima: he oku ikai te ke ilo be koefe e tubu lelei, a eni be ko ena, be te na lelei fakatouoji be.” Ko ia ai, ki he tokotaha kotoa pē ʻokú ne tali ʻetau pōpoakí ʻoku ʻi ai nai ʻa e lauingeau pe naʻa mo e laui afe ʻoku nau fakataleʻi ia. Ka ʻi he hangē ko e kau ʻāngeló, ʻoku tau fiefia ʻi he taimi naʻa mo ha “foʻi angahala ʻe toko taha” ʻokú ne tali ʻa e pōpoaki ʻo e fakamoʻuí.

11. ʻE ola lelei fēfē ʻa e malava ke ngāueʻaki ʻa e ngaahi tohi makatuʻunga ʻi he Tohitapú?

11 ʻOku lahi ʻa e meʻa ʻoku kau ki hono malangaʻi ʻa e ongoongo leleí. Ko e tokoni mahuʻinga ʻe taha ʻi he ngāué ni ko e fakamatala ʻoku pulusi makatuʻunga ʻi he Tohitapú ʻoku ngāueʻaki ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. ʻI he ngaahi tafaʻaki ʻe niʻihi, ko e ngaahi tohí ni ʻoku nau toe hangē ha ngaahi tenga ʻoku mafola ʻi he feituʻu kotoa pē. ʻOku ʻikai ke tau ʻilo ʻe kitautolu pe ko fē te nau lavameʻa aí. ʻI he taimi ʻe niʻihi ʻoku feʻaluʻaki holo ai ʻa e tohí ia ki muʻa ke lau ia ʻe ha taha. ʻOku aʻu ʻo tataki nai ʻe Sīsū mo e kau ʻāngeló ʻi he ngaahi tuʻunga ʻe niʻihi ke hoko ʻa e meʻá ni ki ha lelei maʻá e faʻahinga loto-totonú. Fakakaukau ange ki he ngaahi meʻa ʻe niʻihi naʻe hokosia ʻa ia ʻokú ne fakatātaaʻi ʻa e anga ʻo e malava ʻe Sihova ke ʻai ke hoko ʻa e ngaahi ola taʻeʻamanekina mo fakaofo ʻi hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi tohi naʻe tuku ki he kakaí.

Ko e Ngāue ʻa e ʻOtua Moʻoní

12. Naʻe meʻangāueʻaki fēfē ha makasini motuʻa ʻi hono tokoniʻi ha fāmili ʻe taha ke nau hoko ʻo ʻiloʻi ʻa Sihová?

12 ʻI he 1953, naʻe hiki ai ʻa Robert, Lila, mo ʻena fānaú mei ha kolo lahi ki ha kiʻi motuʻi fale ʻi ha faama ʻi he tukuʻuta ʻo Pennsylvania, U.S.A. ʻI he hili pē ha taimi siʻi ʻenau hiki ki aí, naʻe loto ʻa Robert ke fokotuʻu ha falekaukau ʻi lalo ʻi ha sitepu holisi malu. ʻI he hili hano toʻo ʻo ha ngaahi lauʻipapa ʻe niʻihi, naʻá ne ʻiloʻi ai ʻi mui ʻi he holisí, naʻe hanga ʻe he fanga kumaá ʻo tānaki ai ʻa e momomomoʻi pepa, ngaahi ngeʻesi nati, mo e ngaahi veveʻi meʻa kehe. ʻI aí, ʻi he lotolotonga ʻo e ngaahi meʻa kotoa ko iá, naʻe lī ai ha tatau ʻo e makasini The Golden Age. Naʻe mahuʻingaʻia ʻa Robert tautefito ʻi ha kupu ai ʻi he tuʻunga-lea fekauʻaki mo hono ʻohake ʻo e fānaú. Naʻe mātuʻaki maongo kiate ia ʻa e fakahinohino mahino makatuʻunga ʻi he Tohitapú naʻe ʻomai ʻi he makasiní ʻo ne tala ai kia Lila te na kau ki he “lotu ʻa e The Golden Age.” ʻI loto ʻi ha ngaahi uike siʻi pē, naʻe haʻu ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ki hona matapaá, ka naʻe tala ange ʻe Robert ia kiate kinautolu naʻe mahuʻingaʻia pē ʻa e fāmilí ia ʻi he “lotu ʻa e The Golden Age.” Naʻe fakamatala ange ʻa e Kau Fakamoʻoní kuo maʻu ʻe he The Golden Age ʻi he taimi ko ʻení ha ʻuluʻihingoa foʻou, ko e Awake! Naʻe kamata leva ʻa Robert mo Lila ke ako tuʻumaʻu ʻa e Tohitapú mo e Kau Fakamoʻoní, pea faifai pē ʻo na papitaiso. Naʻá na tūtuuʻi leva ʻa e ngaahi tenga ʻo e moʻoní ki heʻena fānaú peá na utu lahi mei ai. ʻI he ʻahó ni, ʻoku lahi hake ʻi he kau mēmipa ʻe toko 20 ʻo e fāmilí ni, ʻo kau ai ʻa e fānau kotoa ʻe toko fitu ʻa Robert mo Lila, ko e kau sevāniti ʻosi papitaiso kinautolu ʻa Sihova ko e ʻOtuá.

13. Ko e hā naʻá ne ueʻi ha ongo mātuʻa ʻi Pueto Liko ke na fakatupulekina ha mahuʻingaʻia ʻi he Tohitapú?

13 ʻI he taʻu nai ʻe 40 kuo maliu atú, ko William mo Ada, ko ha ongo meʻa mali mei Pueto Liko, naʻe ʻikai haʻana mahuʻingaʻia ʻi hono ako ʻa e Tohitapú. ʻI ha taimi pē naʻe tukituki atu ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi hona matapaá, naʻe fakangalingali ʻa e ongo meʻá ni ʻoku ʻikai te na ʻi ʻapi. ʻI he ʻaho ʻe taha naʻe ʻaʻahi ai ʻa William ki ha tukuʻanga motumotuʻi mīsini ke fakatau mai ha konga naʻe fiemaʻu ki ha monomono ʻi ʻapi. ʻI heʻene mavahé, naʻá ne fakatokangaʻi ha tohi lanu mata maama ʻoku lī ʻi ha fuʻu faʻoʻanga veve lahi. Ko e Religion ia, ko ha tohi naʻe pulusi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he 1940. Naʻe ʻalu ʻa William mo e tohí ki ʻapi pea naʻá ne fiefia ʻi hono lau hifo ai ʻo fekauʻaki mo e kehekehe ʻi he vahaʻa ʻo e lotu loí mo e lotu moʻoní. ʻI he taimi hono hoko naʻe ʻaʻahi atu ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, naʻe fanongo fiefia ʻa William mo Ada ki heʻenau pōpoakí pea kamata ke na ako ʻa e Tohitapú mo kinautolu. ʻI ha ngaahi māhina ʻe niʻihi ki mui ai, naʻá na papitaiso ai ʻi he ʻAsemipilī Fakavahaʻapuleʻanga Finangalo Fakaʻotuá ʻi he 1958. Talu mei ai, kuó na tokoniʻi ʻo laka hake ʻi he faʻahinga tāutaha ʻe toko 50 ke nau hoko ko e konga ʻo ʻetau fetokouaʻaki Kalisitiané.

14. Hangē ko ia ʻoku fakahaaʻi ʻe ha meʻa naʻe hokosia, ko e hā ʻa e malava ʻoku maʻu ʻe heʻetau ngaahi tohi makatuʻunga ʻi he Tohitapú?

14 Naʻe taʻu 11 pē ʻa Karl pea naʻá ne kiʻi anga-pauʻu. Naʻe hā kiate ia naʻá ne tō maʻu pē ki ha faingataʻa. Ko ʻene tamaí, ko ha tokotaha malanga Metotisi Siamane, naʻá ne akoʻi ange kiate ia ko e kakai koví ʻoku tutu kinautolu ʻi heli ʻi he hili ʻa e maté. Ko ia naʻe ilifia ʻaupito ʻa Karl ʻi he helí. ʻI he ʻaho ʻe taha ʻi he 1917, naʻe fakatokangaʻi ai ʻe Karl ha kiʻi lauʻipepa paaki ʻi he halá peá ne toʻo hake ia. ʻI heʻene lau iá, naʻe vave ʻa e hangataha hono matá ki he fehuʻi: “Ko e hā ʻa heli?” Ko e lauʻipepá ko ha fakaafe ia ki ha malanga maʻá e kakaí ʻi he kaveinga fekauʻaki mo e helí, ʻa ia naʻe fakapaʻanga ia ʻe he Kau Ako Tohitapú, ʻoku ʻiloa he ʻahó ni ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Hili ha meimei taʻu ʻe taha mei ai, ʻi he hili ha ngaahi taimi ʻo e ako Tohitapú, naʻe papitaiso ʻa Karl, pea hoko ai ko e taha ʻo e Kau Ako Tohitapú. ʻI he 1925 naʻe fakaafeʻi ai ia ke ne ngāue ʻi he ʻuluʻiʻōfisi ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he māmaní—ʻa ia ʻokú ne kei ngāue ai. Ko ha ngāue tuʻumaʻu faka-Kalisitiane ʻi he vahaʻa taimi laka hake ʻi he ngaahi hongofuluʻi taʻu ʻe valu naʻe kamata ʻaki ha kiʻi lauʻipepa ʻi he halá.

15. Ko e hā ʻoku malava ʻe Sihova ke faí, ʻi heʻene ʻafioʻi ʻoku feʻunga iá?

15 Ko e moʻoni, ʻoku mahulu atu mei he malava ʻa e tangatá ke ne fakapapauʻi naʻe kau fakahangatonu mai ʻa e kau ʻāngeló ʻi he ngaahi meʻa ko ʻeni naʻe hokosiá pea pehē ki hono lahí. Ka, ʻoku totonu ke ʻoua ʻaupito naʻa tau veiveiua ki he fakahoko ʻe Sīsū mo e kau ʻāngeló ha ngafa longomoʻui ʻi he ngāue fakamalangá pea mo e malava ʻe Sihova ke tataki ʻa e ngaahi meʻá ʻi heʻene ʻafio ki ai ʻoku feʻungá. Ko e ngaahi meʻá ni mo e ngaahi meʻa lahi meimei tatau naʻe hokosia, ʻoku nau fakahāhaaʻi ʻa e malava ke fakahoko ʻe heʻetau ngaahi tohí ʻa e lelei ʻi he hili ʻenau mavahe atu mei hotau nimá.

Kuo Tuku Mai Kiate Kitautolu ha Koloa

16. Ko e hā ʻoku malava ke tau ako mei he ngaahi lea ʻo e 2 Kolinito 4:7?

16 Naʻe lea ʻa e ʻapositolo ko Paulá ʻo fekauʻaki mo ha ‘koloa, ʻoku faʻo he ngaahi hina kelekele.’ Ko e koloa ko iá ko e fekau ia kuo ʻomai mei he ʻOtuá ke malangá, pea ko e ngaahi hina kelekelé ko e faʻahinga kinautolu ʻo e tangatá ʻa ia kuo tuku ki ai ʻe Sihova ʻa e koloa ko ʻení. Koeʻuhi ko e faʻahinga ko ia ʻo e tangatá ʻoku nau taʻehaohaoa mo fakangatangata, ʻoku hoko atu ʻa e lea ʻa Paulá ʻo pehē ko e ola ʻo hono tuku kiate kinautolu ʻo ha fekau pehē mei he ʻOtuá ko e “makehe atu ʻo e mafai, ʻo ʻikai ko e meʻa meiate kimautolu.” (2 Kolinito 4:7) ʻIo, ʻoku malava ke tau falala kia Sihova ke ne tokonaki mai ʻa e mālohi ʻoku fiemaʻú ke fakaivia kitautolu ke fakahoko ʻa e ngāue ʻoku tuku maí.

17. Ko e hā te tau fetaulaki mo ia ʻi heʻetau tūtuuʻi ʻa e ngaahi tenga ʻo e moʻoni ʻo e Puleʻangá, pea neongo ia, ko e hā ʻoku totonu ai ke tau tauhi maʻu ha fakakaukau paú?

17 ʻOku faʻa hoko ʻo pau ke tau fai ʻa e ngaahi feilaulau. ʻOku ʻikai nai ke fakafiemālie pe ʻikai ke faingamālie ke ngāue ʻi he ngaahi feituʻu ʻe niʻihi. ʻOku ʻi ai ʻa e ngaahi feituʻu ia ʻoku hā mātuʻaki loto-momoko ai ʻa e tokolahi taha ʻo e kakaí, pea aʻu ʻo fakafili. ʻOku fai nai ʻa e feinga lahi ʻi he ngaahi feituʻu peheé ka ʻoku ʻikai hā ha lavameʻa ia ai. Ka ʻoku tuha pē mo ia ʻi he hulu fau ko ia ʻa e faingataʻá. Manatuʻi, ko e ngaahi tenga ʻokú ke tūtūʻí ʻoku malava ke ne ʻoatu ki he kakaí ʻa e fiefia he taimí ni pea pehē ki he moʻui taʻengata ʻi he kahaʻú. Ko e ngaahi lea ʻo e Sāme 126:6 kuo fakamoʻoniʻi ʻa ʻene moʻoní ʻi he ngaahi taimi lahi: “Siʻene ʻalu ko e ʻalu tangi e, ʻo toʻo ha falukunga pulopula; ka ko siʻene haʻu ko e haʻu fiefia, ʻo ne toʻo ʻene ʻu fua.”

18. ʻOku malava fēfē ke tau tokanga maʻu pē ki heʻetau ngāue fakafaifekaú, pea ko e hā ʻoku totonu ai ke tau fai iá?

18 ʻAi ke tau puke ʻa e faingamālie feʻungamālie kotoa pē ke tūtuuʻi loto-fiefoaki ai ʻa e ngaahi tenga ʻo e moʻoni ʻo e Puleʻangá. ʻOfa ke ʻoua ʻaupito naʻa ngalo ʻiate kitautolu, neongo ko kitautolu ʻa e faʻahinga ʻoku fai ʻa e tō mo e fuʻifuʻi ʻo e ngaahi tengá, ko Sihova ia ʻokú ne ʻai ke nau tupú. (1 Kolinito 3:​6, 7) Kae hangē pē ko hono fakahoko ʻe Sīsū mo e kau ʻāngeló ʻenau tafaʻakí ʻi he ngāué, ʻoku ʻamanekina ʻe Sihova kitautolu ke tau fakahoko kakato ʻetau ngāue fakafaifekaú. (2 Timote 4:5) ʻOfa ke tau tokanga maʻu pē ki heʻetau faiako ʻoku faí, ki heʻetau fakakaukaú, pea ki heʻetau vēkeveke ʻi he ngāue fakafaifekaú. Ko e hā hono ʻuhingá? ʻOku tali mai ʻe Paula: “ʻI hoʻo fai pehe, te ke fakamoʻui koe mo kinautolu foki ʻoku fanongo kiate koe.”—1 Timote 4:16.

Ko e Hā Naʻa Tau Akó?

• ʻI he ngaahi founga fē ʻoku fakatupu ai ʻe heʻetau ngāue tūtūʻí ha ngaahi ola leleí?

• ʻOku anga-fēfē ʻa e kau ʻa Sīsū Kalaisi mo e kau ʻāngeló ʻi he ngāue fakaʻevangeliō ʻi he ʻaho ní?

• Ko e hā ʻoku totonu ai ke tau loto-fiefoaki ʻi he tuʻunga ko e kau tūtuuʻi ʻo e moʻoni ʻo e Puleʻangá?

• ʻI he taimi ʻoku tau fetaulaki ai mo e loto-momoko mo e fakafili ʻi heʻetau ngāue fakafaifekaú, ko e hā ʻoku totonu ke ne ueʻi kitautolu ke tau kītakí?

[Fehuʻi ki he Ako]

[Fakatātā ʻi he peesi 15]

Hangē pē ko e kau ngoue ʻi ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá, ʻoku fakamafola loto-fiefoaki atu ʻe he kau Kalisitiane ʻi he ʻaho ní ʻa e ngaahi tenga ʻo e moʻoni ʻo e Puleʻangá

[Fakatātā ʻi he peesi 16, 17]

ʻOku ngaohi mo tufaki ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ha ngaahi tohi kehekehe lahi makatuʻunga ʻi he Tohitapú ʻi he ngaahi lea ʻe 340