Skip to content

Skip to table of contents

Founga ʻe Lava Ai ke Maʻu ha ʻUhinga Lahi Ange ki Hoʻo Moʻuí

Founga ʻe Lava Ai ke Maʻu ha ʻUhinga Lahi Ange ki Hoʻo Moʻuí

Founga ʻe Lava Ai ke Maʻu ha ʻUhinga Lahi Ange ki Hoʻo Moʻuí

ʻOKU pehē ʻe ha palōvepi ʻi he kuonga muʻá: “ʻOua te ke fakaongosia ke maʻu koloa; tuku hoʻo feinga poto ko ia; he te ke lava ke kilo puna ki ai, he ʻoku ʻikai? he ʻoku matuʻaki ʻai kapakau ia, hange ha ikale ʻoku puna ki he ʻatā.” (Palovepi 23:​4, 5 [Lea Fakatātā, PM]) ʻI hono toe fakalea kehé, ʻoku ʻikai fakapotopoto ke fakaongosiaʻi kitautolu ʻi he feinga ke hoko ʻo koloaʻiá, he ʻoku lava ʻa e koloá ke puna ʻo hangē ʻokú ne maʻu ha kapakau ʻo ha ʻīkalé.

Hangē ko ia ʻoku fakahaaʻi ʻe he Tohitapú, ʻoku lava ke mole vave ʻa e koloa fakamatelié. ʻE mole nai ia ʻi he poó koeʻuhi ko ha fakatamaki fakaenatula, ko ha tōlalo fakaʻikonōmika, pe ko ha hokonoa ʻa ha ngaahi meʻa kehe. ʻIkai ngata aí, naʻa mo e faʻahinga ko ia ʻoku nau maʻu ʻa e lavameʻa fakamatelié ʻoku ʻikai te nau faʻa kāvea ai. Fakakaukau atu ki he tuʻunga ʻo John, ʻa ia ko ʻene ngāué naʻe kau ki ai ʻa hono fakafiefiaʻi ʻa e kau politikí, kau tuʻu-ki-muʻa ʻi he sipotí, mo e kau māʻolungá.

ʻOku pehē ʻe John: “Naʻá ku līʻoa ʻa e meʻa kotoa ki heʻeku ngāué. Naʻá ku lakalakaimonū fakapaʻanga, nofo ʻi he ngaahi hōtele totongi mamafa, pea ʻi he taimi ʻe niʻihi naʻe aʻu ʻou ʻalu ki he ngāué ʻi ha seti tāutaha. ʻI he ʻuluaki taimí naʻá ku fiefia ai, kae faai mai pē naʻá ku hoko ai ʻo pipikoʻia. Ko e kakai naʻá ku feinga ke fakafiefiaʻí naʻa nau hā ngali momoleʻolunga. Naʻe ʻikai ha ʻuhinga ki heʻeku moʻuí.”

Hangē ko ia naʻe ʻilo ʻe John, ko ha moʻui ʻoku hala he ngaahi meʻa mahuʻinga fakalaumālié ʻoku taʻefakafiemālie. ʻI heʻene Malanga ʻiloa ʻi he Moʻungá, naʻe fakahaaʻi ai ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e founga ke aʻusia ai ʻa e fiefia tuʻuloá. Naʻá ne pehē: “Monūʻiaā [“Fiefiaā,” NW] ka ko kinautolu ʻoku ongoʻi masiva honau laumalie: he ʻoku ʻonautolu ʻa e Puleʻanga ʻo Hevani.” (Mātiu 5:3) ʻOku hā mahino leva, ʻoku fakapotopoto ke fakamuʻomuʻa ʻa e ngaahi meʻa fakalaumālié ʻi he moʻuí. Kae kehe, ʻoku toe lava ke tokoni ʻa e ngaahi meʻa tefito kehé ke ʻomai ʻa e ʻuhinga lahi ange ki he moʻuí.

ʻOku Mahuʻinga Moʻoni Ho Fāmilí mo e Ngaahi Kaumeʻá

Te ke fiefia ʻi he moʻuí kapau naʻe ʻikai haʻo fetuʻutaki mo ho fāmilí pea ʻikai hao ngaahi kaumeʻa ofi? ʻOku hā mahino ʻe ʻikai. Naʻe ngaohi kitautolu ʻe hotau Tokotaha-Fakatupú fakataha mo ha fiemaʻu ke ʻofa pea ke ʻofaʻi. Ko e ʻuhinga ia ʻe taha naʻe fakaeʻa ai ʻe Sīsū ʻa e mahuʻinga ʻo e ‘ʻofa ki hotau kaungaʻapí ʻo hange ko ʻetau ʻofa kiate kitautolú.’ (Mātiu 22:39) Ko e fāmilí ko ha meʻaʻofa fakaʻotua ia ʻoku tokonaki mai ai ha tuʻunga lelei ki hono fakahāhaaʻi ʻa e ʻofa taʻesiokitá.​—Efeso 3:​14, 15.

ʻE lava fēfē ke ʻomai ʻe hotau fāmilí ha ʻuhinga lahi ange ki heʻetau moʻuí? Sai, ʻe fakahoa nai ha fāmili fāʻūtaha ki ha ngoue fakaʻofoʻofa ʻokú ne tokonaki mai ha maluʻanga fakaivifoʻou mei he ngaahi faingataʻa ʻo e moʻui fakaʻahó. ʻI he tuʻunga meimei tatau, ʻi loto ʻi he fāmilí, ʻoku lava ke tau maʻu ai ha feohi fakaivifoʻou mo māfana ʻa ia ʻokú ne tekeʻi ʻa e ngaahi ongoʻi tuēnoá. Ko e moʻoni, ʻoku ʻikai ke tokonaki noa mai pē ʻe ha fāmili ha taulangaū pehē. Kae kehe, ʻi heʻetau fakaivimālohiʻi ʻa e ngaahi haʻi ʻo e fāmilí, ʻoku tau tupu ai ʻo fevāofiʻaki, pea ʻoku hoko ʻo fakakoloa ange ai ʻa e moʻuí. Hangē ko ení, ko e taimi mo e tokanga ʻoku tau fai ki hono fakahaaʻi ʻo e ʻofa mo e tokaʻi ʻo hotau hoa malí ko e ngaahi meʻa fakaʻaho ia ʻoku tānaki mai, ʻa ia ʻe faifai atu pē ʻo ne ʻomai ʻa e ngaahi ola lahi.​—Efeso 5:​33.

Kapau ʻoku tau maʻu ha fānau, ʻoku totonu ke tau feinga ke tokonaki mai ʻa e ʻātakai totonu ko ia ke ʻohake ai kinautolú. Ko hono fakamoleki ha taimi mo kinautolú, tauhi ke ʻatā ʻa e ngaahi laine ʻo e fetuʻutakí, pea ʻoange kiate kinautolu ʻa e fakahinohino fakalaumālié ʻe fiemaʻu nai ki ai ʻa e taimi. Ka ko e taimi mo e feinga peheé ʻe lava ke ne ʻomai kiate kitautolu ʻa e fiemālie lahi. ʻOku vakai ʻa e ngaahi mātuʻa lavameʻá ki he fānaú ko ha tāpuaki, ko ha tofiʻa mei he ʻOtuá ʻa ia ʻoku totonu ke tokangaʻi lelei.​—Sāme 127:3.

Ko e ngaahi kaumeʻa leleí ʻoku toe tokoni ia ki ha moʻui fakafiemālie mo mohu ʻuhinga. (Palovepi 27:9) ʻOku lava ke tau maʻu ha ngaahi kaumeʻa tokolahi ʻaki hono fakahaaʻi ʻa e kaungāongoʻí. (1 Pita 3:8) ʻOku tokoni ʻa e ngaahi kaumeʻa moʻoní ke hiki hake kitautolu ʻi he taimi ʻoku tau humu aí. (Koheleti 4:​9, 10 [Tagata Malaga, PM]) Pea “ko ha kaumeʻa moʻoni . . . ko ha tokoua ia kuo fanauʻi mai ki he taimi ʻo e faingataʻá.”—Palovepi 17:​17NW.

He fakafiemālie moʻoni ē ʻoku lava ke hoko ʻi he kaumeʻa moʻoní! ʻOku fakaholomamata ange ha fakatōtō hifo ʻa e laʻaá, ifo ange ha meʻakai, pea fakafiefia ange ha fasi ʻi he taimi ʻoku kaungāʻinasi ai mo ha kaumeʻá. Ko e moʻoni, ko ha fāmili vāofi mo ha ngaahi kaumeʻa alafalalaʻanga ko e ongo tafaʻaki pē ia ʻe ua ʻo ha moʻui mohu ʻuhinga. Ko e hā ʻa e ngaahi tokonaki kehe kuo fai ʻe he ʻOtuá ʻa ia ʻoku lava ke ne ʻomai ʻa e ʻuhinga lahi ange ki heʻetau moʻuí?

Fakafiemālieʻi ʻEtau Fiemaʻu Fakalaumālié

Hangē ko ia naʻe fakahaaʻi ki muʻa angé, naʻe fakafekauʻaki ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e fiefiá mo e lāuʻilo ki heʻetau fiemaʻu fakalaumālié. Kuo fakatupu kitautolu fakataha mo ha malava fakalaumālie mo fakaeʻulungaanga fakatouʻosi. Ko ia ai, ʻoku lave ʻa e Tohitapú ki he “tangata fakalaumālié” pea mo e “tangata fufū ʻo e loto.”​—1 Kolinito 2:​15NW; 1 Pita 3:​3, 4.

Fakatatau ki he An Expository Dictionary of New Testament Words, ʻa W. E. Vine, ko e lotó ʻoku ʻuhinga ia ki he “ngāue fakaeʻatamai mo fakaeʻulungaanga kotoa ʻa e tangatá, fakatouʻosi ʻa e ngaahi ʻelemēniti fakaʻuhingá mo e fakaeongó.” Fakafou ʻi heʻene fakamatalá, ʻoku tānaki mai ʻe Vine: “ʻI hono toe fakalea kehé, ʻoku ngāueʻaki fakaefakatātā ʻa e lotó ki he ngaahi matavai fufū ʻo e tokotaha ʻi lotó.” Ko e tohi tatau ʻoku toe fakamatalaʻi ai “ko e lotó, ʻi heʻene tokoto loloto ʻi lotó, ʻoku ʻi ai ʻa e ‘tangata fufuú,’ . . . ʻa e tangata moʻoní.”

ʻE lava fēfē ke tau fakafiemālieʻi ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻa e “tangata fakalaumālié,” pe ko e “tangata fufuú,” ʻa ia ko e “tangata fufū ʻo e loto”? ʻOku tau fou ʻi ha sitepu mahuʻinga ʻi hono fai ení mo fakafiemālieʻi ʻetau fiemaʻu fakalaumālié ʻi heʻetau ʻiloʻi ʻa e poini naʻe ʻomai ʻe he tokotaha-tohi-sāme fakamānavaʻí ʻa ia naʻá ne hiva: “ʻE, ke mou ʻilo muʻa ko Sihova pe ko e ʻOtua: ko ia naʻa ne ngaohi kitaua, pea ko kitaua ʻoku oʻona; ʻio, ko e kakai aʻana, ko e sipi ʻoku ne fafanga.” (Sāme 100:3) Ko hono ʻiloʻi ení ʻoku taki atu ai kitautolu ʻi he ʻuhinga lelei ke tau fakaʻosiʻaki te tau fai ha fakamatala ki he ʻOtuá. Kapau ʻoku tau loto ke fakakau atu ki he lotolotonga ʻo e “kakai aʻana, ko e sipi ʻoku ne fafanga,” kuo pau ke tau ngāue ʻo fehoanaki mo ʻene Folofolá, ʻa e Tohitapú.

Ko ha meʻa taʻeʻaonga ia? ʻIkai, he ko e lāuʻilo ko ia ʻoku mahuʻinga hotau ʻulungāngá ki he ʻOtuá ʻoku tānaki mai ai ʻa e ʻuhinga ki heʻetau moʻuí. ʻOkú ne fakalototoʻaʻi ai kitautolu ke tau hoko ko e faʻahinga tāutaha lelei ange​—ʻa ia ko ha taumuʻa mahuʻinga moʻoni ia. “Monuʻiaā ka ko e tangata ʻoku ʻapasia kia Sihova, ʻo manako lahi ki he ngaahi tuʻutuʻuni aʻana,” ko e lau ia ʻa e Sāme 112:1. Ko e manavahē anga-fakaʻapaʻapa ki he ʻOtuá mo e talangofua loto-moʻoni ki heʻene ngaahi fekaú ʻoku lava ke ne ʻomai ʻa e ʻuhinga lahi ange ki heʻetau moʻuí.

Ko e hā ʻoku fakafiemālieʻi ai kitautolu ʻe he talangofua ki he ʻOtuá? Koeʻuhi he ʻoku tau maʻu ha konisēnisi, ko ha meʻaʻofa kuo foaki ʻe he ʻOtuá ki he faʻahinga kotoa ʻo e tangatá. Ko e konisēnisí ko ha tokotaha sivi ʻulungaanga ia ʻokú ne fakahaaʻi ʻa e loto pe taʻeloto ki he meʻa kuo tau faí pe fakakaukau ke faí. Kuo tau aʻusia kotoa ʻa e mamahi lahi ʻi ha konisēnisi hohaʻa. (Loma 2:15) Ka ʻoku toe lava ke fakapaleʻi kitautolu ʻe hotau konisēnisí. ʻI he taimi ʻoku tau ngāue taʻesiokita ai ki he ʻOtuá mo e kaungā faʻahinga ʻo e tangatá, ʻoku tau ongoʻi nonga mo fiemālie ai. ʻOku tau ʻilo ai “ʻoku te [fiefia] lahi ʻi he fai ha foaki atu, ʻi heʻete maʻu ha foaki mai.” (Ngāue 20:35) ʻOku ʻi ai ha ʻuhinga mahuʻinga ki he meʻá ni.

Naʻe ngaohi kitautolu ʻe hotau Tokotaha-Fakatupú ʻi ha faʻahinga founga ʻa ia ʻoku uesia ai kitautolu ʻe he ngaahi holi mo e ngaahi fiemaʻu ʻa hotau kaungā faʻahinga ʻo e tangatá. Ko hono tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé ʻokú ne ʻomai ʻa e fiefia ki hotau lotó tonu. Tānaki atu ki ai, ʻoku fakapapauʻi mai ʻe he Tohitapú kiate kitautolu ko e taimi ko ia ʻoku tau foaki ai ki ha tokotaha masivá, ʻoku vakai ki he meʻá ni ʻa e ʻOtuá ko ha ngāue anga-ʻofa ia kuo fai ange kiate ia.​—Palovepi 19:17.

Tuku kehe ʻa hono ʻomai ʻa e fiemālie ʻi lotó, ʻe lava ʻe he tokanga ki heʻetau ngaahi fiemaʻu fakalaumālié ʻo tokoniʻi kitautolu ʻi ha founga ʻaonga? Sai, ʻoku tui ha tangata pisinisi ʻi he Hahake Lotolotó ko hono hingoá ko Raymond ʻe malava. “Ko ʻeku taumuʻá, ʻa hono fakakātoá, ke ngaohi paʻanga,” ko ʻene leá ia. “Ka ʻi he taimi naʻá ku tali ai ʻi hoku lotó ʻoku ʻi ai ha ʻOtuá pea ʻoku fakahaaʻi ʻe he Tohitapú ʻa ʻene ngaahi fakaʻamú, naʻá ku hoko ai ko ha tangata kehe. Ko e ngāue he taimí ni ki he moʻuí ʻoku fika ua ia ʻi heʻeku moʻuí. ʻI he feinga ke fakahōifuaʻi ʻa e ʻOtuá, naʻe fakahaofi ai au mei he ongoʻi fakatupu maumau ʻo e tāufehiʻá. Neongo naʻe mate ʻa ʻeku tamaí lolotonga ha vāvākovi, ʻoku ʻikai haʻaku fakaʻamu ke faisāuni ki he faʻahinga naʻa nau fakatupunga iá.”

Hangē ko ia naʻe ʻiloʻi ʻe Raymond, ko e tokanga lelei ki he ngaahi fiemaʻu ʻa e “tangata fakalaumālié” ʻoku lava ke ne faitoʻo ʻa e ngaahi kafo fakaeongo lolotó. Kae kehe, ka ʻikai ke tau fekuki mo e ngaahi palopalema ʻoku ʻomai ʻe he ʻaho taki taha, ʻe ʻikai ke fakafiemālie kakato ʻa e moʻuí.

ʻE Lava Ke Tau Maʻu ʻa e “Nonga ʻa e ʻOtua”

ʻI he māmani puputuʻu ko ení, ko e ngaahi ʻaho siʻi pē ʻoku ʻalu molemole atú. ʻOku hoko ʻa e ngaahi fakatuʻutāmaki, fehālaaki ʻa e ngaahi palaní, pea ʻoku fakalotomamahiʻi kitautolu ʻe he kakaí. Ko e ngaahi meʻa fakaholomui ko ení ʻokú ne kaihaʻasia nai ʻetau fiefiá. Neongo ia, ki he faʻahinga ʻoku nau tauhi ʻa Sihova ko e ʻOtuá, ʻoku talaʻofa ʻa e Tohitapú ki ai ha fiemālie ʻi loto​—ko e “nonga ʻa e ʻOtua.” ʻOku anga-fēfē ʻetau maʻu ʻa e nonga ko ení?

Naʻe tohi ʻa e ʻapositolo ko Paulá: “Neongo pe ko e ha ʻa e meʻa, ʻoua te mou lotomoʻua ai; ka ʻi he meʻa kotoa pe tuku ke ha ki he ʻOtua hoʻomou ngaahi kole, ʻi he lotu mo e hufia, pea fai mo e fakafetaʻi. Pea ko e nonga ʻa e ʻOtua, ʻa ia ʻoku mamaʻo ʻi he tatae ʻa e ʻatamai kotoa pe, te ne maluʻi homou loto mo hoʻomou ngaahi fakakaukau ʻia Kalaisi Sisu.” (Filipai 4:​6, 7) ʻI he ʻikai feinga ke fua tokotaha pē ʻetau ngaahi palopalemá, ʻoku fiemaʻu ke tau lotu tōtōivi, ʻo lī atu ʻetau ngaahi kavenga fakaʻahó ki he ʻOtuá. (Sāme 55:22) Ko e tui ʻokú ne tali ʻa e hū peheé fakafou ʻi hono ʻAló, ʻa Sīsū Kalaisi, ʻe fakautuutu ia ʻi heʻetau tupu fakalaumālié mo e ʻiloʻilo ki he founga ʻoku tokoniʻi ai kitautolu ʻe he ʻOtuá.​—Sione 14:​6, 14; 2 Tesalonaika 1:3.

Hili ʻetau langa hake ʻetau tuipau kia Sihova ko e ʻOtuá, ʻa ia ‘oku ne ogoʻi ae lotú,’ ʻoku tau malava lelei ange ai ke fekuki mo e ngaahi ʻahiʻahí, hangē ko e puke fuoloá, taʻumotuʻá, pe mamahi ʻi he mate ʻa ha ʻofaʻanga. (Sāme 65:​2PM) Kae kehe, ki ha moʻui mohu ʻuhinga moʻoni, kuo pau ke tau toe fakakaukau ki he kahaʻú.

Fiefia ʻi he ʻAmanaki ʻOku Tuʻu mei Muʻá

ʻOku talaʻofa ʻa e Tohitapú “ki ha ngaahi langi foʻou mo ha fonua foʻou,” ko ha founga-pule fakahēvani māʻoniʻoni, mo tokanga, ʻe pule mai ki he fāmili talangofua ʻo e tangatá. (2 Pita 3:13) ʻI he māmani foʻou ko ia kuo talaʻofa ʻe he ʻOtuá, ʻe fetongi ʻa e taú mo e fakamaau taʻetotonú ʻaki ʻa e melino mo e fakamaau totonu. ʻOku ʻikai ko ha fakaʻamu fakataimi pē eni, ka ko ha tuipau ia ʻa ia ʻoku lava ke tupu ʻo mālohi ange ʻi he ʻaho kotoa pē. Ko e ongoongo lelei moʻoni ia pea ko ha ʻuhinga moʻoni ia ki he fiefiá.​—Loma 12:12; Taitusi 1:2.

Ko John, naʻe lave ki ai ʻi he kamatá, ʻokú ne ongoʻi he taimí ni ʻoku ʻi ai ʻa e ʻuhinga lahi ange ki heʻene moʻuí. “Neongo naʻe ʻikai ʻaupito te u faʻa lotu, naʻá ku tui maʻu pē ki he ʻOtuá,” ko ʻene leá ia. “Ka naʻe ʻikai te u fai ha meʻa fekauʻaki mo e tui ko ení ka ʻi he toki ʻaʻahi mai kiate au ʻa e toko ua ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Naʻá ku nafuiʻaki kinaua ʻa e ngaahi fehuʻi, hangē ko ení, ‘Ko e hā ʻoku tau ʻi heni aí? Ko ʻetau ʻalú ki fē?’ Ko ʻena ngaahi tali Fakatohitapu fakafiemālié naʻá ne ʻomai kiate au ʻi he fuofua taimi ʻo ʻeku moʻuí ʻa e ongoʻi ʻoku ʻi ai ha taumuʻa. Ko e kamatá pē ia. Naʻá ku fakatupu ha fieinua ki he moʻoní ʻa ia naʻe taki ai au ke liliu kotoa ʻa ʻeku ngaahi meʻa naʻe mahuʻingá. Neongo ʻoku ʻikai te u kei koloaʻia fakamatelie, ʻoku ou ongoʻi hangē ha milionea fakalaumālié.”

ʻI he hangē ko John, mahalo pē kuó ke tuku hoʻo malava fakalaumālié ke mate ʻi ha ngaahi taʻu lahi. Kae kehe, ʻi hono fakatupu “ha loto poto,” ʻe lava ke ke fakaake ia. (Sāme 90:12) ʻI he fakapapauʻi pea mo e feingá, ʻe lava ke ke maʻu ai ʻa e fiefia moʻoni, melino, mo e ʻamanaki. (Loma 15:13) ʻIo, pea ʻe lava ke maʻu ai ʻa e ʻuhinga lahi ange ki hoʻo moʻuí.

[Fakatātā ʻi he peesi 6]

ʻOku lava ke ʻomai ʻe he lotú kiate kitautolu ʻa e “nonga ʻa e ʻOtua”

[Fakatātā ʻi he peesi 7]

ʻOkú ke ʻiloʻi ʻa e meʻa ʻe lava ke ne ʻai ʻa e moʻui fakafāmilí ke fakafiemālie angé?