Skip to content

Skip to table of contents

Ko ha Vakai Fakaʻotua ki he Maʻa Fakaeʻulungāngá

Ko ha Vakai Fakaʻotua ki he Maʻa Fakaeʻulungāngá

Ko ha Vakai Fakaʻotua ki he Maʻa Fakaeʻulungāngá

“Ko au Sihova ko ho ʻOtua, ʻoku ou ako koe ke fai meʻa ʻaonga, ʻoku ou tataki koe ʻi he hala ʻoku totonu ke ke fou ai.”—AISEA 48:17.

1, 2. (a) ʻOku anga-fēfē ʻa e vakai ʻa e kakaí fakalūkufua ki he fehokotaki fakasino tāú? (e) Ko e hā ʻa e vakai ki he fehokotaki fakasino tāú ʻoku maʻu ʻe he kau Kalisitiané?

 ʻI HE ʻahó ni, ʻi he ngaahi feituʻu lahi ʻo e māmaní, kuo hoko ʻo lau ai ʻa e ʻulungaanga tāú ia ko ha meʻa fakafoʻituitui. ʻOku vakai ʻa e kakaí ia ki he fehokotaki fakasinó ko ha fakahāhaaʻi fakaenatula ia ʻo e ʻofá ke fakahoko ʻi ha taimi pē ʻoku nau loto ai ki ai, ʻo ʻikai ko ha meʻa ia ʻoku totonu ke fakangatangata pē ki he nofo malí. ʻOku nau ongoʻi kapau ʻoku ʻikai ha taha ia ʻe uesia ai, ʻoku ʻikai ha meʻa ia ʻe hala ʻi heʻete fili pe ʻe fēfē ʻete tōʻongá. ʻI heʻenau vakaí, ʻoku ʻikai totonu ke fakamāuʻi ʻa e kakaí ia ʻi he ngaahi meʻa fekauʻaki mo e ʻulungāngá, tautefito ʻi he taimi ʻoku hoko mai ai ki he fehokotaki fakasinó.

2 Ko e faʻahinga kuo nau hoko ʻo ʻiloʻi ʻa Sihová ʻoku nau maʻu ʻe kinautolu ha vakai ʻoku kehe. ʻOku nau muimui fiefia ʻi he ngaahi tataki Fakatohitapú koeʻuhi ʻoku nau ʻofa ʻia Sihova pea mo loto ke fakahōifuaʻi ia. ʻOku nau ʻiloʻi ʻoku ʻofa mai ʻa Sihova kiate kinautolu mo ʻomai ʻa e fakahinohino ki he lelei maʻanautolú, ʻa e fakahinohino ko ia ʻe ʻaonga moʻoni kiate kinautolu mo ʻai ai kinautolu ke nau fiefiá. (Aisea 48:17) Koeʻuhi ko e ʻOtuá ʻa e Matavai ʻo e Moʻuí, ʻoku ʻuhinga lelei ʻa e totonu ke nau hanga kiate ia ki ha tataki ʻi he anga ʻo ʻenau ngāueʻaki honau sinó, tautefito ʻi he meʻa ko ʻeni ʻoku mātuʻaki fepikitaki vāofi ki he fakahoko atu ʻo e moʻuí.

Ko ha Meʻaʻofa mei ha Tokotaha-Fakatupu Anga-ʻOfa

3. Ko e hā kuo akoʻi ʻe he tokolahi ʻi Puleʻanga-Haʻa-Kalisitiane ʻo fekauʻaki mo e fehokotaki fakasinó, pea ʻoku anga-fēfē ia ʻi hono fakahoa atu ki he meʻa ʻoku akoʻi ʻe he Tohitapú?

3 ʻI hono kehe mei he māmani anga-fakamāmani ʻo e ʻaho ní, kuo akoʻi ʻe he niʻihi ʻi Puleʻanga-Haʻa-Kalisitiane ʻo pehē ko e fehokotaki fakasinó ʻoku fakamā, ko e angahala, pea ko e “fuofua angahala” ia ʻi he ngoue ʻo ʻĪtení ko e fakataueleʻi fakaefehokotaki fakasino ʻo ʻĀtama ʻe ʻIví. ʻOku fepaki ʻa e vakai peheé ia mo e meʻa ʻoku leaʻaki ʻe he ngaahi Konga Tohitapu fakamānavaʻí. ʻOku lave ʻa e lēkooti ʻa e Tohitapú ki he ʻuluaki ongo meʻa fakaetangatá ko e “tangata mo hono uaifi.” (Senesi 2:25) Naʻe folofola ʻe he ʻOtuá kiate kinaua ke na maʻu fānau, ʻi heʻene pehē: “Mo fakatupu, mo fakatokolahi, mo fakafonu ʻa mamani.” (Senesi 1:28) ʻE taʻeʻuhinga ki he ʻOtuá ke ne fekau kia ʻĀtama mo ʻIvi ke na maʻu fānau pea hili iá peá ne tautea kinaua ʻi hono fakahoko ʻo e ngaahi fakahinohino ko iá.—Sāme 19:8.

4. Ko e hā naʻe ʻoange ai ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi mālohi fakaefehokotaki fakasinó ki he faʻahinga ʻo e tangatá?

4 ʻI he fekau ko ia naʻe ʻoange ki heʻetau ʻuluaki ongo mātuʻá, ʻa ia naʻe toe fai kia Noa mo hono ngaahi fohá, ʻoku tau sio ai ki he taumuʻa tefito ʻo e fehokotaki fakasinó: ke maʻu ʻa e fānau. (Senesi 9:1) Kae kehe, ʻoku fakahaaʻi ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá ko ʻene kau sevāniti ʻosi malí ʻoku ʻikai totonu ke nau fai fakangatangata pē ʻa e ngaahi fehokotaki fakasinó ʻi he feinga ke maʻu fānaú. ʻOku lava ʻe he ngaahi fehokotaki peheé ʻo fakalato totonu ʻa e ngaahi fiemaʻu fakaeongo mo fakaesinó pea hoko ko ha matavai ʻo e fiefia ki ha ongo meʻa mali. Ko ha founga ia kiate kinaua ke na fakahā ai ʻa e ʻofa loloto ʻiate kinauá.—Senesi 26:​8, 9; Palovepi 5:​18, 19; 1 Kolinito 7:​3-5.

Ngaahi Taʻotaʻofi Fakaʻotuá

5. Ko e hā ʻa e ngaahi fakataputapui kuo fokotuʻu ʻe he ʻOtuá ʻi he tōʻonga fakaefehokotaki fakasino ʻa e tangatá?

5 Neongo ko e fehokotaki fakasinó ko ha meʻaʻofa mei he ʻOtuá, ʻoku ʻikai ʻuhinga ia ai ke fakahoko ia ʻo ʻikai ha taʻotaʻofi. ʻOku ngāueʻaki ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení naʻa mo e ʻi he fokotuʻutuʻu ʻo e nofo malí. (Efeso 5:​28-30; 1 Pita 3:​1, 7) ʻI tuʻa mei he nofo malí, ʻoku tapui ai ʻa e fehokotaki fakasinó ia. ʻOku fakapapauʻi ʻaupito ʻe he Tohitapú ia ʻa e meʻá ni. ʻI he Lao naʻe ʻoange ʻe he ʻOtuá ki he puleʻanga ʻo ʻIsilelí, naʻe fakahā ai: “ʻOua naʻa ke tono ʻunoho.” (Ekisoto 20:14) Ki mui ai, naʻe fakakau ʻe Sīsū ʻa e “feʻauaki” mo e “[tono]” fakataha mo e “ngaahi fakakaukau ʻoku kovi” ko e tupu ʻi he lotó pea ʻokú ne ʻuliʻi ai ha taha. (Maake 7:​21, 22) Naʻe fakamānavaʻi ʻa e ʻapositolo ko Paulá ke ne naʻinaʻi ki he kau Kalisitiane ʻi Kolinitoó: “Hola pe mei he fai feʻauaki.” (1 Kolinito 6:18) Pea ʻi heʻene tohi ki he kau Hepeluú, naʻe tohi ʻe Paula: “Ke lauʻi lelei ʻa e mali ʻe he kakai kotoa pe; pea ke taʻeʻuliʻi ʻa e mohenga: he ko e kau feʻauaki, mo e tonoʻunoho ʻe fakamāu kinautolu ʻe he ʻOtua.”—Hepelu 13:4.

6. ʻI he Tohitapú, ko e hā ʻoku kātoi ʻe he foʻi lea ko e “feʻauaki”?

6 ʻOku ʻuhinga ki he hā ʻa e foʻi lea ko e “feʻauaki”? ʻOku haʻu ia mei he foʻi lea faka-Kalisi ko e por·neiʹa, ʻa ia ʻoku ngāueʻaki ʻi he taimi ʻe niʻihi ki he fehokotaki fakasino ʻi he vahaʻa ʻo e kakai taʻemalí. (1 Kolinito 6:9) ʻI he ngaahi feituʻu kehe, hangē ko e Mātiu 5:32 mo e Mātiu 19:​9, ʻoku toe matalahi ange ai ʻa e ʻuhinga ʻo e foʻi leá pea ʻoku lave ai ʻo tānaki atu ki he tonó, fehokotaki fakasino mo e kāinga ofí, pea mo e fehokotaki fakasino mo ha manú. Ko e ngaahi tōʻonga fakaefehokotaki fakasino kehe ʻi he vahaʻa ʻo e niʻihi tāutaha ʻoku ʻikai malí, hangē ko e fehokotaki fakasino ʻaki ʻa e ngutú mo e fehokotaki fakasino ʻi he halanga tuʻumamaʻó pea mo hono ngaahi ʻo e kupu fakafanau ʻo ha taha kehe, ʻoku toe malava foki ke lau ia ko e por·neiʹa. Ko e kotoa ʻo e ngaahi tōʻonga peheé ʻoku fakahalaʻi—tatau pē ʻi he fakahangatonu pe ʻi hono fakahuʻuhuʻunga mai—ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá.—Livitiko 20:​10, 13, 15, 16; Loma 1:​24, 26, 27, 32. a

Maʻu e ʻAonga mei he Ngaahi Lao Fakaeʻulungaanga ʻa e ʻOtuá

7. ʻOku anga-fēfē ʻetau maʻu ʻa e ʻaonga ʻi hono tauhi ʻa e maʻa fakaeʻulungāngá?

7 Ke talangofua ki he fakahinohino ʻa Sihova fekauʻaki mo e tōʻonga fakaefehokotaki fakasinó ʻoku malava ke hoko ia ko ha pole ki he faʻahinga taʻehaohaoa ʻo e tangatá. Ko e filōsefa Siu ʻiloa ʻi he senituli hono 12 ko Maimonides naʻá ne tohi: “ʻOku ʻikai ke ʻi ai ha tapui ia ʻi he kotoa ʻo e Tolā [Lao ʻa Mōsesé] ʻoku faingataʻa ke tauhi ʻo hangē ko e faingataʻa ke tauhi ʻo e fehokotaki fakasino ʻoku tapuí pea mo e fehokotaki fakasino taʻefakalaó.” Ka, ʻo kapau te tau talangofua ki he fakahinohino ʻa e ʻOtuá, ʻoku ʻaonga lahi ia kiate kitautolu. (Aisea 48:18) Ko e fakatātaá, ko e talangofua ʻi he meʻá ni ʻoku tokoni ia ki hono maluʻi kitautolu mei he ngaahi mahaki ʻoku fakapipihi ʻe he fehokotaki fakasinó, ʻa ia ko honau niʻihi ʻoku ʻikai hano faitoʻo pea malava ke hoko ai ha mate. b ʻOku maluʻi ai kitautolu mei he ngaahi feitama taʻemalí. Ko hono ngāueʻaki ʻa e poto fakaʻotuá ʻoku toe tokoni ia ki ha konisēnisi maʻa. Ko hono fai iá ʻoku pouaki ai ʻa e tokaʻi-kitá pea maʻu ai ʻa e tokaʻi mei he niʻihi kehé, ʻo kau ai hotau ngaahi kāingá, hotau hoá, ʻetau fānaú, pea mo hotau fanga tokouá mo e fanga tuofāfine Kalisitiané. ʻOku pehē pē ʻene pouaki ʻiate kitautolu ʻa e fakakaukau lelei mo pau fekauʻaki mo e fehokotaki fakasinó ʻa ia ʻe tokoni ki he fiefia ʻi he nofo malí. Naʻe tohi ʻe ha fefine Kalisitiane ʻe taha: “Ko e moʻoni ʻo e Folofola ʻa e ʻOtuá ʻa e maluʻi lelei tahá. ʻOku ou lolotonga tatali ke u mali, pea ʻi he taimi te u mali aí te u laukauʻaki ke tala ki he tangata Kalisitiane te u mali mo iá kuó u kei nofo anga-maʻa pē.”

8. ʻI he ngaahi founga fē ʻoku pouaki nai ai ʻe heʻetau ʻulungaanga anga-maʻá ʻa e lotu moʻoní?

8 ʻI heʻetau tauhi maʻu ʻa e ʻulungaanga anga-maʻá, ʻoku toe kaunga lahi ia ki heʻetau malava ke tāmateʻi ʻaki ʻa e ngaahi maʻuhala fekauʻaki mo e lotu moʻoní pea tohoaki mai ai ʻa e kakaí ki he ʻOtua ʻoku tau lotu ki aí. Naʻe tohi ʻe he ʻapositolo ko Pitá: “ʻO mou ʻai ke tāu hoʻomou fakafeangai ki he Senitaile; koeʻuhi, ʻi he meʻa ʻoku nau lauʻikovi ai kimoutolu, tokua ko e faikovi, ke nau mamata ki hoʻomou ngaahi ngaue lelei, pea langaʻi ai ʻenau fakahikihikiʻi ʻa e ʻOtua ʻi he ʻaho ʻo e aʻahi.” (1 Pita 2:12) Neongo ka ʻikai fakatokangaʻi pe leleiʻia ʻa e faʻahinga ʻoku ʻikai ke nau tauhi ʻa Sihová ʻi hotau ʻulungaanga anga-maʻá, ʻoku malava ke tau ʻilo pau ʻoku ʻafioʻi mai ia ʻe heʻetau Tamai fakahēvaní, ʻo ne leleiʻia ai, pea naʻa mo e fiefia ʻi heʻetau ngaahi feinga ke muimui ʻi heʻene fakahinohinó.—Palovepi 27:11; Hepelu 4:13.

9. Ko e hā ʻoku totonu ai ke tau maʻu ha tuipau ki he fakahinohino ʻa e ʻOtuá, neongo ʻoku ʻikai nai te tau makupusi kakato ʻa ʻene ngaahi ʻuhingá? Fakatātaaʻi.

9 Ko e tui ki he ʻOtuá ʻoku kau ai ʻa e tuipau ʻokú ne ʻafioʻi ʻa e meʻa ʻoku lelei taha kiate kitautolú, neongo kapau ʻoku ʻikai ke tau mākupusi kakato ʻa e kotoa ʻo e ngaahi ʻuhinga ʻokú ne tataki ai kitautolu ʻi heʻene foungá. Fakakaukau ange ki ha fakatātā mei he Lao ʻa Mōsesé. Ko e tuʻutuʻuni ʻe taha fekauʻaki mo e ngaahi ʻapitanga fakakautaú naʻe fiemaʻu ai ke tanu ʻa e tuʻumamaʻó ʻi tuʻa mei he ʻapitangá. (Teutalonome 23:​13, 14) Mahalo pē naʻe fifili ʻa e kau ʻIsilelí fekauʻaki mo e ʻuhinga ki ha fakahinohino pehē; naʻe fakakaukau nai ha niʻihi ia naʻe ʻikai fiemaʻu ia. Kae kehe, talu mei he taimi ko iá, kuo hoko ʻo ʻiloʻi ʻe he saienisi fakafaitoʻó naʻe tokoni ʻa e lao ko ʻení ki hono tauhi ʻa e ngaahi maʻuʻanga vaí mei hono fakameleʻí pea tokonaki mai ai ʻa e maluʻi mei he ngaahi mahaki lahi ʻoku fetuku holo ʻe he fanga ʻinisēkité. ʻI he tuʻunga meimei tatau, ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi ʻuhinga fakalaumālie, fakaesōsiale, fakaeongo, fakaesino, mo e fakaeʻatamai ki he ʻuhinga kuo fakangatangata ai ʻe he ʻOtuá ʻa e fehokotaki fakasinó ki he mohenga pē ʻo e nofo malí. Tau fakakaukau ange he taimí ni ki ha ngaahi faʻifaʻitakiʻanga ʻe niʻihi mei he Tohitapú fekauʻaki mo e faʻahinga naʻa nau tauhi maʻu ʻa e maʻa fakaeʻulungāngá.

Siosifa​—Tāpuakiʻi ko ʻEne ʻUlungaanga Tāú

10. Ko hai naʻá ne feinga ke fakataueleʻi ʻa Siosifá, pea naʻe anga-fēfē ʻa ʻene talí?

10 ʻOku ngalingali ʻokú ke alāanga mo e faʻifaʻitakiʻanga ʻi he Tohitapú ʻa Siosifá, ʻa e foha ʻo Sēkopé. ʻI hono taʻu 17, naʻá ne hoko ai ko ha pōpula ʻa Pōtifa, ko e pule ʻo e kaʻate-leʻo ʻa Felo ʻo ʻIsipité. Naʻe tāpuakiʻi ʻe Sihova ʻa Siosifa, pea ʻi he faai mai ʻa e taimí naʻe fakanofo ai ia ʻo pule ki he kotoa ʻo e fale ʻo Pōtifá. ʻI he taimi naʻá ne taʻu 20 tupu aí, naʻe hoko ʻa Siosifa ʻo “toulekeleka mo matamatalelei.” Naʻá ne tohoakiʻi ai ʻa e tokanga ʻa e uaifi ʻo Pōtifá, ʻa ia naʻá ne feinga ke fakataueleʻi ia. Naʻe fakamahino ʻe Siosifa ʻa hono tuʻungá, ʻo fakamatalaʻi ko e loto-fiemālie ki aí ʻe ʻikai ngata pē ko ha lavakiʻi ia ʻo hono pulé ka ko ha toe “hia ai ki he ʻOtua.” Ko e hā naʻe fakaʻuhinga pehē ai ʻa Siosifá?—Senesi 39:​1-9.

11, 12. Neongo naʻe ʻikai ha lao tohinima naʻe tokonaki fakaʻotua mai ʻo tapui ai ʻa e feʻauakí mo e tonó, ko e hā naʻe pau ai ke fakaʻuhinga ʻa Siosifa ʻo hangē ko ia naʻá ne faí?

11 ʻOku hā mahino, naʻe ʻikai makatuʻunga ʻa e fili ia ʻa Siosifá ʻi he manavahē ki hano maʻu ia ʻe he tangatá. Naʻe nofo mamaʻo ʻaupito ʻa e fāmili ʻo Siosifá, pea naʻe fakakaukau ʻa ʻene tamaí kuó ne mate. Kapau naʻe kau ʻa Siosifa ki he fehokotaki fakasino taʻetāú, heʻikai ʻaupito ʻilo ki ai ʻa hono fāmilí. Naʻe malava nai ke fūfuuʻi ha angahala pehē ia meia Pōtifa mo ʻene kau sevāniti tangatá, koeʻuhi naʻe ʻi ai ʻa e ngaahi taimi naʻe ʻikai ke nau ʻi he ʻapí ai. (Senesi 39:11) Ka, naʻe ʻilo ʻe Siosifa ko e ʻulungaanga peheé ʻe ʻikai malava ke fūfuuʻi ia mei he ʻOtuá.

12 Kuo pau pē naʻe fakaʻuhinga ʻa Siosifa ʻi he meʻa naʻá ne ʻilo ʻo fekauʻaki mo Sihová. ʻOku ʻikai ha veiveiua naʻá ne ʻilo ki he meʻa naʻe talaki ʻe Sihova ʻi he ngoue ʻo ʻĪtení: “Ko ia ʻe tukuange ʻe he tangata ʻene tamai mo ʻene faʻe, kae pikitai ki hono uaifi: pea te na hoko ko e kakano pe taha.” (Senesi 2:24) ʻIkai ko ia pē, ʻoku ngalingali naʻe ʻilo ʻa Siosifa ki he meʻa naʻe tala ʻe Sihova ki ha tuʻi Filisitia ʻa ia naʻá ne feinga ke fakataueleʻi ʻa e kui fefine hono ua ʻa Siosifá ko Sela. Naʻe tala ʻe Sihova ki he tuʻi ko iá: “Vakai koe tagata mate koe, koeuhi koe fefine kuo ke too, he koe unoho ia o ha tagata. . . . Naaku taofi koe foki ke oua naa ke fai hala kiate au; koia nae ikai teu tuku koe ke ke ala kiate ia.” (Senesi 20:​3, 6PM, fakaʻītali ʻamautolu.) Ko ia, neongo naʻe teʻeki ai ke tokonaki ʻe Sihova ha lao tohinima, naʻe māʻalaʻala ʻene ngaahi ongoʻi fekauʻaki mo e nofo malí. Ko e ongoʻi ʻe Siosifa ʻa e ʻulungaanga tāú, fakataha mo ʻene holi ke fakahōifuaʻi ʻa Sihová, naʻá ne ʻai ia ke ne talitekeʻi ai ʻa e ʻulungaanga taʻetāú.

13. Ngalingali, ko e hā naʻe ʻikai malava ai ʻe Siosifa ke ne fakaʻehiʻehi mei he uaifi ʻo Pōtifá?

13 Kae kehe, ko e uaifi ʻo Pōtifá, naʻe vilitaki, ʻo kōlenga kiate ia “ʻi he ʻaho kotoa pe” ke na tākoto. Ko e hā naʻe ʻikai ke fakaʻehiʻehi ai pē ʻa Siosifa ia meiate iá? Sai, ʻi he tuʻunga ko ha pōpulá, naʻe ʻi ai hono ngaahi ngafa ke fakahoko pea naʻe ʻikai malava ai ke ne liliu ʻa hono tuʻungá. ʻOku fokotuʻu mai ʻe he fakamoʻoni fakaeʻāsiolokí ʻo pehē ko e palani ʻo e ngaahi fale faka-ʻIsipité naʻe ʻai ia ke feʻungamālie ke fou atu ʻi he foʻi konga tefito ʻo e falé ke aʻu ai ki he ngaahi loki tukuʻanga meʻá. Ko ia ai, naʻe mei faingataʻa nai kia Siosifa ke ne fakaʻehiʻehi mei he uaifi ʻo Pōtifá.—Senesi 39:10.

14. (a) Ko e hā naʻe hoko kia Siosifa ʻi he hili ʻene hola mei he uaifi ʻo Pōtifá? (e) Naʻe anga-fēfē hono tāpuakiʻi ʻe Sihova ʻa Siosifa ʻi heʻene anga-tonú?

14 Naʻe aʻu mai ki he ʻaho ʻa ia ko kinaua pē naʻe ʻi he falé. Naʻe kakapa atu ʻa e uaifi ʻo Pōtifá kia Siosifa peá ne kalanga: “Ta mohe ā.” Naʻe hola ʻa Siosifa ia. ʻI he loto-mamahi ʻi heʻene talitekeʻi iá, naʻá ne talatalaakiʻi ia ki he feinga tohotoho. Ko e hā ʻa e ngaahi nunuʻá? Naʻe fakapaleʻi leva ia ʻe Sihova ki heʻene ʻalunga anga-tonú? ʻIkai. Naʻe tuku pilīsone ʻa Siosifa pea kiiʻi maʻu. (Senesi 39:​12-20; Sāme 105:18) Naʻe ʻafio ʻa Sihova ki he fakamaau taʻetotonú pea naʻe faai mai pē ʻo ne ʻohake ʻa Siosifa mei ha pilīsone ki ha palasi. Naʻá ne hoko ko e tokotaha maʻu mafai lahi taha hono ua ʻi ʻIsipité pea naʻe tāpuakiʻi ia ʻaki ha uaifi mo e fānau. (Senesi 41:​14, 15, 39-45, 50-52) ʻIkai ngata aí, ko e fakamatala ki he anga-tonu ʻa Siosifá naʻe lēkooti ia ʻi he taʻu ʻe 3,500 kuo maliu atú ke lāulea ki ai ʻa e kau sevāniti ʻa e ʻOtuá talu mei he taimi ko iá. Ko ha ngaahi tāpuaki lahi ē ki he pīkitai ki he ngaahi lao māʻoniʻoni ʻa e ʻOtuá! ʻI he tuʻunga meimei tatau, ko kitautolu ʻi he ʻaho ní ʻoku ʻikai nai te tau sio leva ki he ngaahi ʻaonga ʻo hono tauhi maʻu ʻa e anga-tonu fakaeʻulungāngá, ka ʻoku malava ke tau fakapapauʻi ʻoku ʻafioʻi ia ʻe Sihova pea te ne tāpuakiʻi kitautolu ʻi he taimi kuo kotofa.—2 Kalonikali 16:9.

‘Fuakava ʻa Siope mo Hono Matá’

15. Ko e hā ʻa e ‘fuakava ʻa Siope mo hono matá’?

15 Ko e tokotaha tauhi anga-tonu ʻe taha ko Siope. ʻI he lolotonga ʻa e ngaahi ʻahiʻahi naʻe fakahoko kiate ia ʻe he Tēvoló, naʻe toe vakai ʻa Siope ki heʻene moʻuí peá ne talaki ʻa ʻene loto-lelei ke fuesia ʻa e tautea mamafá kapau naʻá ne maumauʻi, ʻi he lotolotonga ʻo e ngaahi meʻa kehé, ʻa e tefitoʻi moʻoni ʻa Sihova ki he fehokotaki fakasino tāú. Naʻe pehē ʻe Siope: “Naaku fai ae fuakava mo hoku mata; bea ka kuo behe, koeha teu jiofia ai ha taahine?” (Siope 31:​1PM) ʻI he meʻá ni, naʻe ʻuhinga ʻa Siopé ko ʻene fakapapau ko ia ke tauhi anga-tonu ki he ʻOtuá, naʻá ne fakapapauʻi ai ke fakaʻehiʻehi naʻa mo e sio fakamamaʻu pē ʻo holi ki ha fefine. Ko hono moʻoní, te ne sio ki he kakai fefine ʻi he ʻaho kotoa pē ʻo e moʻuí pea ʻoku ngalingali te ne tokoni kiate kinautolu kapau naʻa nau fiemaʻu ha tokoni. Ka ko e hoko ʻo tokanga ʻi he ʻuhinga ko e tuli ki he taumuʻa ko e manako aí, naʻe ʻikai te ne fakaʻatā ia ke ne fai pehē. Ki muʻa ke kamata hono ʻahiʻahiʻí, naʻá ne hoko ko ha tangata koloaʻia lahi, “nae lahi taha ai ae tagata ni i he kakai kotoabe oe botu hahake.” (Siope 1:​3PM) Kae kehe, naʻe ʻikai te ne ngāueʻaki ʻa e mafai ʻo e koloaʻiá ke tohoakiʻi mai ai ha kakai fefine tokolahi. ʻOku hā mahino, naʻe ʻikai ʻaupito te ne vaʻingaʻaki ʻa e meʻa ko ia ko e kau ʻi he ngaahi fehokotaki fakasino taʻefakalao mo e kau fefine kei siʻi angé.

16. (a) Ko e hā ko ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ai ʻa Siope ki he kau Kalisitiane ʻosi malí? (e) Naʻe anga-fēfē ʻa e kehe ʻaupito ʻa e ʻulungaanga ʻo e kakai tangata ʻi he taimi ʻo Malakaí mei he taimi ʻo Siopé, pea fēfē ʻa e ʻahó ni?

16 Ko ia, fakafou ʻi he ngaahi taimi leleí mo e ngaahi taimi faingataʻá, naʻe fakahāhā ai ʻe Siope ʻa e anga-tonu fakaeʻulungāngá. Naʻe ʻafioʻi ʻeni ʻe Sihova peá ne tāpuakiʻi lahi ia. (Siope 1:10; 42:12) Ko ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ē ko Siope ki he kau Kalisitiane ʻosi malí, fakatouʻosi ʻa e kakai tangata mo e kakai fefine! Tā neʻineʻi ke ʻofa pehē ʻa Sihova ʻiate ia! ʻI hono kehé, ko e ʻulungaanga ʻo e tokolahi he ʻahó ni ʻokú ne meimei hokosi ʻe ia ʻa e meʻa naʻe hoko ʻi he taimi ʻo Malakaí. Naʻe fakahalaki ʻe he palōfita ko iá ʻa e founga naʻe tukuange ai ʻe he ngaahi husepāniti lahi honau ngaahi hoá, meimei ke mali mo e kau fefine kei siʻi angé. Naʻe ʻufiʻufi ʻa e ʻōlita ʻo Sihová ʻe he ngaahi loʻimata ʻo e ngaahi uaifi liʻakí, pea naʻe fakahalaiaʻi ʻe he ʻOtuá ʻa e faʻahinga ko ia naʻa nau “fai kākā” ki honau ngaahi hoá.—Malakai 2:​13-16.

Ko ha Taʻahine Anga-Maʻa

17. Naʻe anga-fēfē ʻa e hangē ʻa e taʻahine Sūlemí ha “ngouetapu kei lokaʻi”?

17 Ko ha tokotaha tauhi anga-tonu hono tolú ko e taʻahine Sūlemí. ʻI heʻene kei siʻi mo fakaʻofoʻofá, naʻá ne tohoakiʻi ʻo ʻikai ngata pē ʻi he ʻofa ʻa ha tamasiʻi tauhi-sipi kae toe pehē foki ki he tuʻi koloaʻia ʻo ʻIsilelí, ʻa Solomone. ʻI he kotoa ʻo e foʻi talanoa mālie naʻe fai ʻi he Hiva ʻa Solomoné, naʻe kei nofo anga-maʻa pē ʻa e taʻahine Sūlemí, ʻo ne maʻu ai ʻa e tokaʻi ʻa e faʻahinga naʻe takatakai kiate iá. Ko Solomone, neongo naʻe talitekeʻi ia ʻe he kiʻi taʻahiné, naʻe fakamānavaʻi ia ke ne lēkooti ʻene talanoá. Ko e tauhi-sipi naʻe ʻofa ai ʻa e taʻahiné naʻá ne toe tokaʻi hono ʻulungaanga anga-maʻá. ʻI he tuʻunga ʻe taha naʻá ne fakalaulauloto ai naʻe hangē ʻa e taʻahine Sūlemí ha “ngouetapu kei lokaʻi.” (Hiva o e Hiva 4:12) ʻI ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá, ko e ngaahi ngoue fakaʻofoʻofá naʻe ʻi ai ha faʻahinga kehekehe ʻo e vesitapoló, ngaahi matalaʻiʻakau namu kakalá, mo e ʻuluʻakau lalahí. Ko e ngaahi ngoue peheé naʻe māʻunga ʻaaʻi ia ʻaki ha ʻā ʻakau-moʻui pe ko ha holisi malu pea naʻe malava ke toki hū pē ki ai ʻi ha matapā ʻoku lokaʻi. (Aisea 5:5) Ki he tauhi-sipí, naʻe hangē ʻa e maʻa fakaeʻulungaanga mo e fakaʻofoʻofa ʻo e taʻahine Sūlemí ia ha ngoue fakaʻofoʻofa hāhāmolofia peheé. Naʻá ne anga-maʻa fakaʻaufuli. Ko ʻene ʻofa manakó ʻe toki ʻatā pē ki hano husepāniti he kahaʻú.

18. Ko e hā ʻoku fakamanatu mai kiate kitautolu ʻe he fakamatala fekauʻaki mo Siosifa, Siope, mo e taʻahine Sūlemí?

18 ʻI he anga-tonu fakaeʻulungāngá, ʻoku fokotuʻu ai ʻe he taʻahine Sūlemí ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ʻaupito ki he kau fefine Kalisitiane ʻi he ʻaho ní. Naʻe ʻafioʻi ʻe Sihova pea houngaʻia ʻi he anga-lelei ʻa e taʻahine Sūlemí pea tāpuakiʻi ia ʻo hangē tofu pē ko ʻene tāpuakiʻi ʻa Siosifa mo Siopé. Ki hatau tataki, ko ʻenau ngaahi ngāue anga-tonú ʻoku lēkooti ia ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá. Neongo ʻoku ʻikai lēkooti ʻi he Tohitapú ia ʻa ʻetau ngaahi feinga ke tauhi anga-tonu ʻi he ʻaho ní, ʻoku maʻu ʻe Sihova ha “tohi fakamanatu” maʻá e faʻahinga ʻoku nau feinga ke fai hono finangaló. ʻAi ke ʻoua ʻaupito naʻa ngalo ʻiate kitautolu ko Sihová ʻoku “tokanga” mai mo fiefia ʻi heʻetau feinga mateaki ke hanganaki maʻa fakaeʻulungāngá.—Malakai 3:16.

19. (a) ʻOku totonu ke anga-fēfē ʻetau vakai ki he maʻa fakaeʻulungāngá? (e) Ko e hā ʻe lāulea ki ai ʻi he kupu hoko maí?

19 Neongo ʻe manuki nai ʻa e faʻahinga ʻoku ʻikai ke nau tuí, ʻoku tau fiefia pē ʻi heʻetau talangofua ki hotau Tokotaha-Fakatupu anga-ʻofá. ʻOku tau maʻu ha ʻulungaanga taau māʻolunga ange, ko ha ʻulungaanga taau fakaʻotua. Ko e meʻa ia ke laukauʻakí, ko e meʻa ke koloaʻaki. ʻI hono tauhi maʻu ha tuʻunga maʻa fakaeʻulungāngá, ʻoku malava ke tau fiefia ai ʻi he tāpuaki ʻa e ʻOtuá pea malava ke tauhi maʻu ai ha ʻamanaki māʻalaʻala ʻo e ngaahi tāpuaki taʻengata. Ka neongo ia, ʻi ha ʻuhinga fakapotopoto, ko e hā ʻoku malava ke tau faí ke kei maʻa fakaeʻulungaanga aí? ʻE lāulea ʻi he kupu hoko maí ki he fehuʻi mahuʻinga ko ʻení.

[Fakamatala ʻi lalo]

a Sio ki he The Watchtower, Maʻasi 15, 1983, peesi 29-31.

b Ko hono pangó, ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi tuʻunga ʻa ia ʻoku maʻu ai ʻe ha Kalisitiane tonuhia ha mahaki tupu mei he fehokotaki fakasinó mei ha hoa taʻetui ʻa ia kuo ʻikai te ne muimui ʻi he fakahinohino ʻa e ʻOtuá.

ʻE Lava Ke Ke Fakamatalaʻi?

• Ko e hā ʻoku akoʻi ʻe he Tohitapú ʻo fekauʻaki mo e fehokotaki fakasinó?

• Ko e hā ʻoku kātoi ʻe he foʻi lea ko e “feʻauaki” ʻi he Tohitapú?

• ʻOku anga-fēfē ʻetau maʻu ʻa e ʻaonga mei he kei maʻa fakaeʻulungāngá?

• Ko e hā ko ha ngaahi faʻifaʻitakiʻanga lelei ai ʻa Siosifa, Siope, mo e taʻahine Sūlemí ki he kau Kalisitiane ʻi he ʻaho ní?

[Fehuʻi ki he Ako]

[Fakatātā ʻi he peesi 9]

Naʻe hola ʻa Siosifa mei he ʻulungaanga taʻetāú

[Fakatātā ʻi he peesi 10]

Naʻe hangē ʻa e taʻahine Sūlemí ha “ngouetapu kei lokaʻi”

[Fakatātā ʻi he peesi 11]

Naʻe ʻosi fai ʻe Siope ha ‘fuakava mo hono matá’