Skip to content

Skip to table of contents

Ko Hai ʻa e Kau Faifekau ʻa e ʻOtuá ʻi he ʻAho Ní?

Ko Hai ʻa e Kau Faifekau ʻa e ʻOtuá ʻi he ʻAho Ní?

Ko Hai ʻa e Kau Faifekau ʻa e ʻOtuá ʻi he ʻAho Ní?

“Ko homau tuʻunga taau feʻungá ʻoku mei he ʻOtuá, ʻa ia kuó ne ʻai moʻoni kimautolu ke mau taau feʻunga ke hoko ko e kau faifekau ʻo ha fuakava foʻou.”—2 KOLINITO 3:​5, 6NW.

1, 2. Ko e hā ʻa e fatongia naʻe kau ki ai ʻa e kau Kalisitiane kotoa ʻi he ʻuluaki senitulí, ka naʻe anga-fēfē ʻa e liliu ʻa e ngaahi meʻá?

 ʻI HE ʻuluaki senituli ʻo Hotau Kuongá, naʻe kau ai ʻa e kau Kalisitiané kotoa ki ha fatongia mahuʻinga—ko e ngafa ko hono malangaʻi ʻo e ongoongo leleí. Ko e kotoa ʻo kinautolú ko e kau pani pea ko e kau faifekau ʻo e fuakava foʻoú. Ko e niʻihi naʻa nau maʻu ha toe ngaahi fatongia kehe, ʻo hangē ko e faiako ʻi he fakatahaʻangá. (1 Kolinito 12:​27-29; Efeso 4:11) Naʻe maʻu ʻe he ngaahi mātuʻá ʻa e ngaahi ngafa mafatukituki ʻi loto ʻi he fāmilí. (Kolose 3:​18-21) Ka naʻe kau ʻa e tokotaha kotoa ki he ngāue tefito mo mātuʻaki mahuʻinga ko e malangá. ʻI he muʻaki lea faka-Kalisi ʻo e Ngaahi Konga Tohitapu Faka-Kalisi Kalisitiané, ko e fatongiá ni ko ha di·a·ko·niʹa​—ko ha ngāue, pe ngāue fakafaifekau.​—Kolose 4:17.

2 ʻI he faai atu ʻa e taimí, naʻe liliu ʻa e ngaahi meʻá. Ko ha kalasi naʻe tupu hake, ʻo ʻiloa ko e haʻa faifekaú, ʻa ia naʻa nau taʻofi maʻa kinautolu ʻa e monū ʻo e malangá. (Ngāue 20:30) Ko e haʻa faifekaú ko ha kiʻi tokosiʻi pē ʻo e faʻahinga ʻoku nau ui kinautolu ko e kau Kalisitiané. Ko e fuʻu tokolahi tahá naʻe hoko ia ʻo ʻiloa ko e kakai taʻemaʻu lakangá. Lolotonga hono akoʻi ʻo e kakai taʻemaʻu lakangá ʻo pehē ʻoku nau maʻu ha ngaahi ngafa paú, ʻo kau ai ʻa hono fai ʻo e ngaahi tokoni fakapaʻanga ke tauhiʻaki ʻa e haʻa faifekaú, kuo hoko ai ʻa e tokolahi tahá ko e kau fanongo ʻataʻatā pē ʻi he meʻa fekauʻaki mo e ngāue fakamalangá.

3, 4. (a) ʻOku anga-fēfē ʻa e hoko ʻa e faʻahinga tāutaha ʻi Puleʻanga-Haʻa-Kalisitiané ko e kau faifekaú? (e) Ko hai ʻoku lau ko ha faifekau ʻi Puleʻanga-Haʻa-Kalisitiané, pea ko e hā ʻoku kehe ai ʻa e ngaahi meʻá ia ʻi he lotolotonga ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová?

3 ʻOku taukaveʻi ʻe he haʻa faifekaú ko e kau faifekau kinautolu (mei he minister, ko ha liliu lea faka-Latina ʻo e di·aʹko·nos, “sevāniti”). a Ki he tuʻungá ni, ʻoku nau maʻu tohi fakamoʻoni ako ai mei he ngaahi kolisí pe ngaahi seminālioó pea ʻoku fai honau fakanofo. ʻOku pehē ʻe he The International Standard Bible Encyclopedia: “‘Ko e fakanofó’ mo e ‘hilifakinimá’ ʻoku ʻuhinga anga-maheni pē ia ki he tuʻunga makehe ʻoku ʻai ki he kau faifekaú pe kau pātelé fakafou ʻi he ngaahi ouau fokotuʻu fakaʻofisiale, fakataha mo e fakamamafa fekauʻaki mo ia ʻi he mafai ke fanongonongo ʻa e Folofolá pe ke fakahoko ʻa e ngaahi sākalamēnití, pe ke fai fakatouʻosi ia.” Ko hai ʻokú ne fakanofo ʻa e kau faifekaú? ʻOku pehē ʻe he The New Encyclopædia Britannica: “ʻI he ngaahi siasi kuo pukepuke mai ai ʻa e tuʻunga fakaepīsope fakahisitōliá, ko e faifekau faifakanofó ʻoku fai maʻu pē ʻe ha pīsope. ʻI he ngaahi siasi Pelesipeteliané, ʻoku fakahoko ʻa e fakanofó ia ʻe he kau faifekau ʻo e kulupu takí.”

4 Ko ia ai, ʻi he ngaahi siasi ʻo Puleʻanga-Haʻa-Kalisitiané, ko e monū ko ia ʻo e hoko ko ha faifekaú kuo fakangatangata fefeka ia. Ka, ʻoku ʻikai ke pehē ia ʻi he lotolotonga ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Ko e hā ʻoku ʻikai aí? Koeʻuhi naʻe ʻikai ke pehē ia ʻi he fakatahaʻanga Kalisitiane ʻi he ʻuluaki senitulí.

Ko Hai Moʻoni ʻa e Kau Faifekau ʻa e ʻOtuá?

5. Fakatatau ki he Tohitapú, ko e faʻahinga ʻoku ngāue ko e kau faifekaú ʻoku kau ki ai ʻa hai?

5 Fakatatau ki he Tohitapú, ko e kau lotu kotoa ʻa Sihová—ʻi hēvani mo māmani—ko e kau faifekau. Naʻe tauhi ʻa e kau ʻāngeló kia Sīsū. (Mātiu 4:11; 26:53; Luke 22:43) ʻOku toe fai ʻe he kau ʻāngeló ʻa e “tauhiʻi akinautolu e maʻu ae fakamoui.” (Hepelu 1:​14PM; Mātiu 18:10) Naʻe hoko ʻa Sīsū ko ha faifekau. Naʻá ne pehē: “Koe Foha oe tagata, nae ikai haʻu ia ke tauhia ia, ka ke tauhi.” (Mātiu 20:​28PM; Loma 15:8) Ko ia ai, koeʻuhi ko e kau muimui ʻo Sīsuú naʻe pau ke nau “topuvaʻe taha mo ia,” ʻoku ʻikai ko ha meʻa fakaʻohovale ʻa e pau ke nau hoko mo kinautolu foki ko e kau faifekaú.—1 Pita 2:21.

6. Naʻe anga-fēfē hono fakahā ʻe Sīsū ko ʻene kau ākongá ʻoku totonu ke nau hoko ko e kau faifekau?

6 Ki muʻa siʻi peá ne hāʻele hake ki hēvaní, naʻe pehē ʻe Sīsū ki heʻene kau ākongá: “Mou ō, ʻo ngaohi ʻa e ngāhi kakai kotoa pe ko ʻeku kau ako, ʻi he papitaiso kinautolu ki he Huafa ʻo e Tamai mo e ʻAlo mo e Laumalie Maʻoniʻoni, mo e akoʻi kinautolu ke tauhi ʻa e ngāhi meʻa kotoa pe kuo u tuʻutuʻuni atu.” (Mātiu 28:​19, 20) Naʻe fiemaʻu ke hoko ʻa e kau ākonga ʻa Sīsuú ko e kau ngaohi-ākonga—kau faifekau. Ko e kau ākonga foʻou naʻa nau ngaohí te nau ako ke tauhi ʻa e ngaahi meʻa kotoa naʻe tuʻutuʻuni mai ʻe Sīsuú, ʻo kau ai ʻa e fekau ke ʻalu atu ʻo ngaohi-ākongá. Ko ha tangata pe fefine, tokotaha lahi pe kiʻi tama, ko ha ākonga moʻoni ʻa Sīsū Kalaisi te ne hoko ko ha faifekau.—Sioeli 2:​28, 29.

7, 8. (a) Ko e hā ʻa e ngaahi konga Tohitapu ʻoku nau fakahaaʻi ko e kau Kalisitiane moʻoni kotoa pē ko e kau faifekau? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi fehuʻi ʻoku langaʻi hake ʻo fekauʻaki mo e fakanofó?

7 ʻI he fehoanaki mo e meʻá ni, ʻi he ʻaho ʻo e Penitekosi 33 T.S., naʻe ʻi ai kātoa ʻa e kau ākonga ʻa Sīsuú, ʻa e kakai tangata mo e kakai fefine, ʻo kau fakataha ʻi hono talaki atu “ʻa e ngaahi meʻa lalahi ʻa e ʻOtua.” (Ngāue 2:​1-11) ʻIkai ngata aí, naʻe tohi ʻe he ʻapositolo ko Paulá: “ʻOku fai ʻa e tui ʻaki ʻa e loto ke maʻu ʻa e fakatonuhia, ka ʻoku fai ʻa e fakaha ʻaki ʻa e ngutu ke maʻu ʻa e fakamoʻui.” (Loma 10:10) Naʻe fakahanga ʻe Paula ʻa e ngaahi lea ko iá, ʻikai ki ha kalasi haʻa faifekau fakangatangata, ka ‘kiate kinautolu kotoa pe ʻi Loma ʻa ia [naʻe] ʻofeina ʻe he ʻOtuá.’ (Loma 1:​1, 7) ʻI he tuʻunga meimei tatau, ko e kotoa ʻo e ‘kaiga maonioni i Efeso ia Jisuú’ naʻe pau ke nau “tobuvaʻe aki ae teuteu oe ogoogolelei oe melino.” (Efeso 1:​1PM; 6:​15PM) Pea ko e faʻahinga kotoa naʻa nau fanongo ki he tohi naʻe fai ki he kau Hepeluú naʻe pau ke nau ‘kuku maʻu, taʻengaúe, ʻa e fai fakaha o ʻenau fakatuʻamelié.’—Hepelu 10:23.

8 Ka, ko fē ʻa e taimi ke hoko ai ha taha ko ha faifekaú? ʻI hono fakalea ʻe tahá, ko fē ʻa e taimi ke fakanofo aí? Pea ko hai ke ne fakanofo iá?

Fakanofo ko ha Faifekau—Fakakū?

9. Ko fē ʻa e taimi naʻe fakanofo ai ʻa Sīsuú, pea naʻe fai ʻe hai?

9 ʻI he fekauʻaki pea mo e taimi pea mo e tokotaha faifakanofó, fakakaukau atu ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsū Kalaisí. Naʻe ʻikai te ne maʻu ha tohi fakamoʻoni ʻo e fakanofó pe ko ha mataʻitohi mei ha seminālio ke fakamoʻoniʻi ko ha faifekau ia, pea naʻe ʻikai ke fakanofo ia ʻe ha tangata. Ko e hā leva ʻoku malava ai ke tau pehē, ko iá naʻe faifekau? Koeʻuhi naʻe fakahoko ʻiate ia ʻa e ngaahi lea fakamānavaʻi ʻa ʻAiseá: “Ko e Laumalie ʻo Atonai Sihova ʻoku ʻiate au; koeʻuhi kuo pani au ʻe Sihova ke ʻalu mo e ongoongolelei.” (Luke 4:​17-19; Aisea 61:1) ʻOku ʻikai ha toe veiveiua mei he ngaahi lea ko iá naʻe fekauʻi ʻa Sīsū ke ne tala ʻa e ongoongo leleí. Fekauʻi ʻe hai? Koeʻuhi naʻe pani ia ʻe he laumālie ʻo Sihová ki he ngāué, ʻoku hā mahino naʻe fakanofo ʻa Sīsū ʻe Sihova ko e ʻOtuá. Naʻe hoko ʻeni ʻanefē? Naʻe hoko moʻoni mai ʻa e laumālie ʻo Sihová kia Sīsū ʻi he taimi naʻe papitaiso ai iá. (Luke 3:​21, 22) Ko ia ai, naʻe fakanofo ia ʻi hono papitaisó.

10. Ko hai ʻokú ne ʻai ke hoko ha faifekau Kalisitiane ʻo ‘taau feʻungá’?

10 Fēfē ʻa e kau muimui ʻo Sīsū ʻi he ʻuluaki senitulí? Ko honau tuʻunga ko e kau faifekaú naʻe toe haʻu ia meia Sihova. Naʻe pehē ʻe Paula: “Ko homau tuʻunga taau feʻungá ʻoku mei he ʻOtuá, ʻa ia kuó ne ʻai moʻoni kimautolu ke mau taau feʻunga ke hoko ko e kau faifekau ʻo ha fuakava foʻou.” (2 Kolinito 3:​5, 6NW) ʻOku anga-fēfē hono lau ʻe Sihova ʻoku paasi ʻa ʻene kau lotú ke hoko ko e kau faifekaú? Fakakaukau angé ki he fakatātā fekauʻaki mo Tīmoté, ʻa ia naʻe ui ʻe Paula ko e “faifekau ae Otua, . . . i he ogoogolelei a Kalaisi.”—1 Tesalonaika 3:​2PM.

11, 12. Naʻe anga-fēfē ʻa e fakalakalaka ʻa Tīmote ʻo aʻu ʻo hoko ko ha faifekaú?

11 Ko e ngaahi lea hono hoko naʻe fai kia Tīmoté ʻokú ne tokoniʻi kitautolu ke tau mahinoʻi ʻa e founga naʻá ne hoko ai ko ha faifekaú: “Ka ke tuu mau be akoe i he gaahi mea aia kuo akonekina ai koe, bea kuo ke ilo bau [“fakalotoʻi ke tui,” NW] ki ai, o ke ilo aia kuo ke maʻu ia mei ai; Koeuhi oku talu hoo kei jii, naa ke ilo ae gaahi tohi maonioni, aia oku faa fakaboto koe ki he fakamoui i he tui aia oku ia Kalaisi Jisu.” (2 Timote 3:​14, 15PM) Ko e makatuʻunga ʻo e tui ʻa Tīmoté, ʻa ia te ne ueʻi ia ke ne fai ha fakahā fakahāhaá, ko e ʻilo fekauʻaki mo e ngaahi Konga Tohitapú. Ko e meʻa pē naʻe fiemaʻu ki he meʻá ni ko e lautohi fakafoʻituituí? ʻIkai. Naʻe fiemaʻu kia Tīmote ʻa e tokoni ke ne maʻu ʻa e ʻilo totonú pea mo e mahino fakalaumālie fekauʻaki mo e meʻa naʻá ne laú. (Kolose 1:9) Ko ia ko Tīmoté “naʻe fakalotoʻi ke tui.” Koeʻuhi naʻá ne ʻilo ki he ngaahi Konga Tohitapú ‘talu mei heʻene kei jií,’ kuo pau pē ko ʻene fuofua faiakó ko ʻene faʻeé mo ʻene kui fefiné, ʻoku hā mahino naʻe ʻikai ko ha tokotaha tui ʻa ʻene tamaí.—2 Timote 1:5.

12 Kae kehe, naʻe ʻi ai ʻa e meʻa lahi ange ia naʻe kau ki he hoko ʻa Tīmote ko ha faifekaú. Ko e meʻa ʻe taha, ko ʻene tuí naʻe fakaivimālohiʻi ia ʻe he feohi mo e kau Kalisitiane ʻi he ngaahi fakatahaʻanga ofi maí. ʻOku tau ʻilo fēfē ia? Koeʻuhi ʻi he taimi naʻe fuofua fetaulaki ai ʻa Paula mo Tīmoté, ko e kiʻi tangatá ni naʻe “fakaongolelei ʻe he kainga naʻe ʻi Lisita mo Aikoniume.” (Ngāue 16:2) Tānaki atu ki ai, ʻi he ngaahi ʻaho ko iá naʻe tohi ai ʻa e fanga tokoua ʻe niʻihi ki he ngaahi fakatahaʻangá ke fakalotolahiʻi kinautolu. Pea naʻe ʻaʻahi ʻa e kau ʻovasiá kiate kinautolu koeʻuhí ke langa hake kinautolu. Naʻe tokoni ʻa e ngaahi tokonaki peheé ki he kau Kalisitiane hangē ko Tīmoté, ke nau fakalakalaka fakalaumālie.—Ngāue 15:​22-32; 1 Pita 1:1.

13. Ko fē ʻa e taimi naʻe fakanofo ai ʻa Tīmote ko ha faifekaú, pea ko e hā te ke pehē ai ko ʻene fakalakalaka fakalaumālié naʻe ʻikai ke ngata aí?

13 ʻI he vakai atu ki he fekau ʻa Sīsū ʻoku lēkooti ʻi he Mātiu 28:​19, 20, ʻoku malava ke tau fakapapauʻi ai naʻe aʻu ki ha tuʻunga naʻe hanga ai ʻe he tui ʻa Tīmoté ʻo ueʻi ia ke ne faʻifaʻitaki kia Sīsū pea hoko ʻo papitaiso. (Mātiu 3:​15-17; Hepelu 10:​5-9) Naʻe hoko ʻeni ko ha fakaʻilonga ʻo e fakatapui loto-ʻaufuatō ʻa Tīmote ki he ʻOtuá. ʻI heʻene papitaisó naʻe hoko ai ʻa Tīmote ko ha faifekau. Talu mei he taimi ko iá, ko ʻene moʻuí, ko hono mālohí, mo e meʻa kotoa pē naʻá ne maʻú naʻe ʻa e ʻOtuá ia. Naʻe hoko e meʻá ni ko ha konga tefito ia ʻo ʻene lotú, “ko ha ngāue toputapu.” Kae kehe, naʻe ʻikai ke nonga ai ʻa Tīmote ʻi he lāngilangi ʻo e hoko ko ha faifekaú. Naʻá ne hokohoko atu ke tupu fakalaumālie, ʻo hoko ko ha faifekau Kalisitiane matuʻotuʻa. Naʻe hoko ʻa e meʻá ni koeʻuhi ko e feohi vāofi ʻa Tīmote mo e kau Kalisitiane matuʻotuʻa pehē hangē ko Paulá, ko ʻene ako fakafoʻituitui ʻaʻaná, mo ʻene ngāue fakamalanga faivelengá.—1 Timote 4:14; 2 Timote 2:2; Hepelu 6:1.

14. ʻI he ʻahó ni, ʻoku anga-fēfē ʻa e fakalakalaka atu ʻa ha taha ʻoku “hehema totonu ki he moʻui taʻengatá” ʻo hoko ko ha faifekaú?

14 ʻI he ʻahó ni, ko e fakanofo ki he ngāue fakafaifekau faka-Kalisitiané ʻoku meimei tatau pē. Ko ha taha ʻoku “hehema totonu ki he moʻui taʻengatá” ʻoku tokoniʻi ke ne ako fekauʻaki mo e ʻOtuá mo ʻene ngaahi taumuʻá fakafou ʻi ha ako Tohitapu. (Ngāue 13:​48NW) ʻOku ako ʻa e tokotahá ke ngāueʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻa e Tohitapú ʻi heʻene moʻuí pea ke lotu mohu ʻuhinga ki he ʻOtuá. (Sāme 1:​1-3; Palovepi 2:​1-9; 1 Tesalonaika 5:​17, 18) ʻOkú ne feohi mo e kau tui kehé pea ngāueʻaongaʻaki ʻa e ngaahi tokonaki mo e ngaahi fokotuʻutuʻu ʻoku fai ʻe he “tamaioeiki agatonu mo boto.” (Mātiu 24:​45-47PM; Palovepi 13:20; Hepelu 10:​23-25) Ko ia ai, ʻokú ne fai ha fakalakalaka ʻi ha founga hokohoko ʻo e akó.

15. Ko e hā ʻoku hoko ʻi he papitaiso ʻa ha taha? (Toe sio ki he fakamatala ʻi laló.)

15 ʻE faai atu pē, ko e tokotaha ako Tohitapú, ʻi heʻene fakatupulekina ha ʻofa kia Sihova ko e ʻOtuá mo ha tui mālohi ki he feilaulau huhuʻí, te ne loto ke fakatapui kakato ʻa ia tonu ki heʻene Tamai fakahēvaní. (Sione 14:1) ʻOkú ne fai ʻa e fakatapui ko iá ʻi he lotu fakafoʻituitui pea toki papitaiso ko ha fakaʻilonga fakahāhā ia ʻo e foʻi ngāue fakafoʻituitui ko iá. Ko ʻene papitaisó ko hono ouau fakanofó ia koeʻuhi he ko e taimi ia ʻoku lau ai ia ko ha sevāniti fakatapui kakató, ko ha di·aʹko·nos, ʻa e ʻOtuá. Kuo pau ke ne hanganaki mavahe ai pē mei he māmaní. (Sione 17:16; Semisi 4:4) Kuó ne foaki atu ʻa hono kotoá “koe feilaulau moui, mo maonioni, mo lelei ki he Otua” ʻo ʻikai toe taʻofi pe fakatuʻunga. (Loma 12:​1PM) b Ko e faifekau ia ʻa e ʻOtuá, ʻi he faʻifaʻitaki kia Kalaisi.

Ko e Hā ʻa e Ngāue Fakafaifekau Faka-Kalisitiané?

16. Ko e hā ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi fatongia ʻo Tīmoté ʻi hono tuʻunga ko ha faifekaú?

16 Ko e hā naʻe kau ʻi he ngāue fakafaifekau ʻa Tīmoté? Naʻá ne maʻu ha ngaahi ngafa makehe ʻi he tuʻunga ko ha kaungā fononga ʻo Paula. Pea ʻi heʻene hoko ko ha tokotaha mātuʻá, naʻe ngāue mālohi ʻa Tīmote ʻi he faiako mo e fakalotolahiʻi ʻo e kaungā Kalisitiané. Ka ko e uho ʻo ʻene ngāue fakafaifekaú, ʻo hangē pē ko e tuʻunga ʻo Sīsū mo Paulá, ko hono malangaʻi ʻa e ongoongo leleí mo e ngaohi-ākongá. (Mātiu 4:23; 1 Kolinito 3:5) Naʻe tala ʻe Paula kia Tīmote: “Ka ke leo be akoe i he mea kotoabe, kataki ae gaahi mea mamahi, fai ae gaue oe evagelio, fai ke kakato hoo gaue fakafaifekau.”—2 Timote 4:​5PM, fakaʻītali ʻamautolu.

17, 18. (a) Ko e hā ʻa e ngāue fakafaifekau ʻoku kau ai ʻa e kau Kalisitiané? (e) ʻOku mahuʻinga fēfē ʻa e ngāue fakamalangá ki ha faifekau Kalisitiane?

17 ʻOku meimei tatau pē mo e kau faifekau Kalisitiane ʻi he ʻaho ní. ʻOku nau kau ʻi ha ngāue fakafaifekau ki he kakaí, ko ha ngāue fakaʻevangeliō, ʻo fakahanga ʻa e niʻihi kehé ki he fakamoʻui ʻoku makatuʻunga ʻi he feilaulau ʻa Sīsuú pea akoʻi ʻa e kau anga-vaivaí ke nau ui ki he huafa ʻo Sihová. (Ngāue 2:21; 4:​10-12; Loma 10:13) ʻOku nau fakamoʻoniʻi mei he Tohitapú ko e Puleʻangá ʻa e ʻamanakiʻanga pē taha ki he faʻahinga faingataʻaʻia ʻo e tangatá pea fakahāhaaʻi naʻa mo e taimí ni ʻe lelei ange ʻa e ngaahi meʻá kapau ʻoku tau moʻui ʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni fakaʻotuá. (Sāme 15:​1-5; Maake 13:10) Ka ʻoku ʻikai ke malangaʻi ʻe he faifekau Kalisitiané ia ha kōsipeli fakasōsiale. Ka, ʻokú ne akoʻi ko e ‘aga faka-Otuá oku i ai ae talaofa oe moui ko eni, bea mo ia e hoko mai.’—1 Timote 4:​8PM.

18 Ko e moʻoni, ko e tokolahi taha ʻo e kau faifekaú kuo nau toe maʻu ha ngaahi founga ke fai ai ʻa e ngāué, ʻa ia ʻoku kehe nai ai ha tokotaha Kalisitiane mei he tokotaha ko eé. ʻOku maʻu ʻe he tokolahi ʻa e ngaahi ngafa fakafāmili. (Efeso 5:​21–6:4) ʻOku maʻu ʻe he kau mātuʻá mo e kau sevāniti fakafaifekaú ʻa e ngaahi ngafa ʻi he fakatahaʻangá. (1 Timote 3:​1, 12, 13; Taitusi 1:5; Hepelu 13:7) ʻOku tokoni ʻa e kau Kalisitiane tokolahi ke langa ha ngaahi Fale Fakatahaʻanga. Kuo maʻu ʻe he niʻihi ʻa e monū fakaofo ʻo e ngāue ko e kau ngāue pole ʻi he taha ʻo e ngaahi ʻapi Pēteli ʻa e Sōsaieti Taua Leʻó. Kae kehe, ko e kau faifekau Kalisitiane kotoa pē ʻoku nau kau ʻi he malangaʻi ʻo e ongoongo leleí. ʻOku ʻikai ha toe ngaahi kalofanga ki ai. Ko e kau ki he ngāue ko ʻení ʻokú ne fakahaaʻi fakahāhā ha taha ko ha faifekau Kalisitiane moʻoni.

Ko e Fakakaukau ʻa ha Faifekau Kalisitiane

19, 20. Ko e hā ʻa e fakakaukau kuo pau ke fakatupu ʻe he kau faifekau Kalisitiané?

19 Ko e tokolahi taha ʻo e kau faifekau ʻo Puleʻanga-Haʻa-Kalisitiané ʻoku nau ʻamanekina ke fai honau fakaʻapaʻapaʻi makehe, pea ʻoku nau maʻu ʻa e ngaahi hingoa fakalakanga hangē ko e “faifekau” mo e “father.” Kae kehe, ʻoku ʻiloʻi ʻe ha faifekau Kalisitiane ko Sihova pē taha ʻoku taau mo e fakalāngilangí. (1 Timote 2:​9, 10) ʻOku ʻikai ha faifekau Kalisitiane ia te ne taukaveʻi ʻa e fakaʻapaʻapa māʻolunga peheé pe kumi ke maʻu ha ngaahi hingoa fakalakanga makehe. (Mātiu 23:​8-12) ʻOkú ne ʻiloʻi ko e ʻuhinga tefito ʻo e di·a·ko·niʹa ko e “ngāue.” Ko e foʻi veape ʻoku fekauʻaki mo iá ʻoku ngāueʻaki ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻi he Tohitapú ʻo fekauʻaki mo e ngaahi ngāue fakafoʻituitui, hangē ko e tali-tēpilé. (Luke 4:39; 17:8; Sione 2:5) Neongo ʻoku māʻolunga hake ia ʻi hono ngāueʻaki ʻi he felāveʻi mo e ngāue fakafaifekau faka-Kalisitiané, ko ha di·aʹko·nos ʻoku kei hoko pē ia ko ha sevāniti.

20 Ko ia ai, ʻoku ʻikai ha faifekau Kalisitiane ia ʻokú ne maʻu ha ʻuhinga ke ne ongoʻi fakamafutofuta ai. Ko e kau faifekau Kalisitiane moʻoní—naʻa mo e faʻahinga ʻoku ʻi ai honau ngaahi fatongia makehe ʻi he fakatahaʻangá—ko e kau tamaioʻeiki anga-fakatōkilalo. Naʻe pehē ʻe Sīsū: “Ko ia ʻoku ne holi ke hoko ko e lahi ʻiate kimoutolu te ne nofo ko homou sevaniti; pea ko ia ʻoku ne holi ke tuʻukimuʻa ʻiate kimoutolu te ne nofo ko hoʻomou tamaioʻeiki.” (Mātiu 20:​26, 27) ʻI heʻene fakahāhā ki heʻene kau ākongá ʻa e fakakaukau totonu ke nau fakatupulekiná, naʻe fufulu ʻe Sīsū honau vaʻé, ʻo fai ʻa e ngāue ʻa e tamaioʻeiki māʻulalo tahá. (Sione 13:​1-15) Ko ha ngāue anga-fakatōkilalo lahi ē! Ko ia ai, ʻoku ngāue anga-fakatōkilaló ʻa e kau faifekau Kalisitiané kia Sihova ko e ʻOtuá pea mo Sīsū Kalaisi. (2 Kolinito 6:4; 11:23) ʻOku nau fakahāhā ʻa e fakakaukau fakatōkilalo ʻi heʻenau fengāueʻakí. Pea ʻi heʻenau malangaʻi ʻa e ongoongo leleí, ʻoku nau ngāue taʻesiokita ai ki honau ngaahi kaungāʻapi taʻetuí.—Loma 1:​14, 15; Efeso 3:​1-7.

Kātaki ʻi he Ngāue Fakafaifekaú

21. Naʻe anga-fēfē hono fakapaleʻi ʻo Paula ʻi heʻene kātaki ʻi he ngāue fakafaifekaú?

21 Kia Paula, ko e hoko ko ha faifekaú naʻe fiemaʻu ki ai ʻa e kātaki. Naʻá ne tala ki he kau Kolosé naʻá ne faingataʻaʻia lahi kae lava ke malangaʻi ʻa e ongoongo leleí kiate kinautolu. (Kolose 1:​24, 25) Kae kehe, koeʻuhi naʻá ne kātaki, naʻe tali ai ʻe he tokolahi ʻa e ongoongo leleí pea hoko ko e kau faifekau. Naʻe fanauʻi ai kinautolu ko e ngaahi foha ʻo e ʻOtuá pea ko e fanga tokoua ʻo Sīsū Kalaisi, fakataha mo e ʻamanaki ʻo e hoko ko e ngaahi meʻamoʻui laumālie ʻo feohi fakataha mo ia ʻi hēvani. Ko ha toki pale lāngilangiʻia ē ki he kātakí!

22, 23. (a) Ko e hā ʻoku fiemaʻu ai ki he kau faifekau Kalisitiane ʻi he ʻaho ní ʻa e kātakí? (e) Ko e hā ʻa e fua fakaofo ʻoku haʻu mei he kātaki ʻa e Kalisitiané?

22 ʻOku mātuʻaki fiemaʻu ʻa e kātakí ʻi he ʻahó ni ki he faʻahinga ko ia ko e kau faifekau moʻoni ʻa e ʻOtuá. ʻOku fāinga fakaʻaho ʻa e tokolahi mo e mahamahakí pe ngaahi langa ʻo e taʻumotuʻá. ʻOku ngāue mālohi ʻa e ngaahi mātuʻá—ko e tokolahi ʻo kinautolu ʻoku ʻikai hanau hoa—ki hono tauhi hake ʻo ʻenau fānaú. ʻOku loto-toʻa ʻa e fānaú ʻi he ʻapiakó, ʻo talitekeʻi ʻa e ngaahi tākiekina hala ʻoku takatakai kiate kinautolú. ʻOku fehangahangai ʻa e kau Kalisitiane tokolahi mo e ngaahi fāinga faingataʻa fakaʻekonōmika. Pea ʻoku faingataʻaʻia ʻa e tokolahi ʻi he fakatangá pe fehangahangai mo e ngaahi faingataʻa koeʻuhi ko e “taimi faingataʻa ke fekuki mo ia” ʻi he ʻaho ní. (2 Timote 3:​1NW) ʻIo, ko e meimei kau faifekau ʻe toko ono miliona ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová he ʻahó ni ʻoku malava ke nau lea fakataha mo e ʻapositolo ko Paulá: “Ka mau fakaogolelei atu akimautolu i he gaahi mea kotoabe, o tāu moe kau faifekau ae Otua, i he faa kataki.” (2 Kolinito 6:​4PM) ʻOku ʻikai ke foʻi ʻa e kau faifekau Kalisitiané. ʻOku totonu moʻoni ke fakaongoongoleleiʻi kinautolu ʻi heʻenau kātakí.

23 ʻIkai ngata aí, hangē pē ko ia naʻe hoko ʻi he tuʻunga ʻo Paulá, ʻoku ʻomai ʻe he kātakí ʻa e fua fakaofo. ʻI he kātakí, ʻoku tau tauhi ai hotau vahaʻangatae vāofi mo Sihová pea ʻai ai hono lotó ke fiefia. (Palovepi 27:11) ʻOku tau fakaivimālohiʻi ʻetau tuí tonu mo ngaohi-ākonga, ʻo tānaki atu ki he fetokouaʻaki faka-Kalisitiané. (1 Timote 4:16) Kuo poupouʻi ʻe Sihova ʻa ʻene kau faifekaú mo tāpuakiʻi ʻenau ngāue fakafaifekaú ʻi he lolotonga ʻa e ngaahi ʻaho fakaʻosí ni. Ko hono olá, ko e faʻahinga fakaʻosi ʻo e toko 144,000 kuo fakatahatahaʻi, pea ʻoku ʻi ai mo e toe laui miliona kuo nau maʻu ʻa e ʻamanaki papau ʻo e fiefia ʻi he moʻui taʻengata ʻi ha māmani palataisi. (Luke 23:43; Fakahā 14:1) Ko e moʻoni, ko e ngāue fakafaifekau faka-Kalisitiané ko ha fakahāhā ia ʻo e meesi ʻa Sihová. (2 Kolinito 4:1) ʻOfa ke hoko ʻa kitautolu kotoa ʻo koloaʻaki ia pea houngaʻia he ko hono fuá ʻe tolonga ʻo taʻengata.—1 Sione 2:17.

[Fakamatala ʻi lalo]

a Ko e foʻi lea di·aʹko·nos ko e tupuʻanga ia ʻo e foʻi lea ko e “tīkoni,” ko ha taha maʻu lakanga ʻi he siasí. ʻI he ngaahi siasi ʻa ia ʻoku malava ke tīkoni ai ʻa e kakai fefiné, ʻoku ui nai ai kinautolu ko e kau tikonesi.

b Neongo ʻoku ngāueʻaki fakahangatonu ʻa e Loma 12:1 ki he kau Kalisitiane paní, ʻoku toe ngāueʻaki ʻa e tefitoʻi moʻoní ki he “fanga sipi kehe.” (Sione 10:16) Ko e faʻahingá ni “kuo luva kia Sihova, ke tauhi kiate ia, pea ke ʻofa ki he huafa ʻo Sihova, ke nofo ko ʻene kau sevaniti.”—Aisea 56:6.

ʻE Lava Ke Ke Fakamatalaʻi?

• Ko e hā ʻa e fatongia naʻe kau ki ai ʻa e kau Kalisitiane kotoa ʻi he ʻuluaki senitulí?

• Ko fē ʻa e taimi pea ko hai ʻokú ne fai ʻa hono fakanofo ʻo ha faifekau Kalisitiane?

• Ko e hā ʻa e fakakaukau ʻoku totonu ke fakatupulekina ʻe ha faifekau Kalisitiane?

• Ko e hā ʻoku totonu ai ki ha faifekau Kalisitiane ke ne kātaki ʻi he fehangahangai mo e ngaahi faingataʻá?

[Fehuʻi ki he Ako]

[Fakatātā ʻi he peesi 16, 17]

Naʻe akoʻi kia Tīmote ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá talu mei heʻene kei valevalé. Naʻá ne hoko ko ha faifekau fakanofo ʻi he taimi naʻe papitaiso ai iá

[Fakatātā ʻi he peesi 18]

ʻOku fakaʻilongaʻi ʻe he papitaisó ʻa e fakatapui ki he ʻOtuá pea ʻoku fakaʻilongaʻi ai ʻa hono fakanofo ʻo ha taha ko ha faifekaú

[Fakatātā ʻi he peesi 20]

ʻOku loto-lelei ʻa e kau faifekau Kalisitiané ke ngāue