Skip to content

Skip to table of contents

ʻOkú Ke ʻOfa ʻAupito ʻi he Ngaahi Fakamanatu ʻa Sihová?

ʻOkú Ke ʻOfa ʻAupito ʻi he Ngaahi Fakamanatu ʻa Sihová?

ʻOkú Ke ʻOfa ʻAupito ʻi he Ngaahi Fakamanatu ʻa Sihová?

“Kuo tauhi ʻe hoku soulú ʻa hoʻo ngaahi fakamanatú, pea ʻoku ou ʻofa ʻaupito ʻiate kinautolu.”—SĀME 119:​167NW.

1. Ko fē ʻoku tautefito ʻetau maʻu ai ʻa e toutou lave ki he ngaahi fakamanatu ʻa Sihová?

 ʻOKU fiemaʻu ʻe Sihova ʻa hono kakaí ke nau fiefia. Ko hono moʻoní, ke maʻu ʻa e fiefia moʻoní, kuo pau ke tau ʻaʻeva ʻi he lao ʻa e ʻOtuá pea tauhi ʻene ngaahi tuʻutuʻuní. Ke aʻusia iá, ʻokú ne ʻomai kiate kitautolu ʻa e ngaahi fakamanatu. ʻOku toutou lave ki he ngaahi meʻá ni ʻi he ngaahi Konga Tohitapú, tautefito ʻi he Sāme 119, ʻoku ngalingali naʻe faʻu ʻe he pilinisi kei siʻi ʻo Siuta ko Hesekaiá. Ko e foʻi hiva mālié ni ʻoku kamataʻaki ʻa e ngaahi lea: “Fiefia ka ko e faʻahinga ʻoku haohaoa ʻi honau ʻalungá, ʻa e faʻahinga ʻoku ʻaʻeva ʻi he lao ʻa Sihová. Fiefia ka ko e faʻahinga ʻoku nau tauhi ʻa ʻene ngaahi fakamanatú; ʻoku nau hanganaki kumi kiate ia ʻaki ʻa e kotoa ʻo e lotó.”—Sāme 119:​1, 2NW.

2. ʻOku anga-fēfē ʻa e fekauʻaki ʻa e ngaahi fakamanatu ʻa e ʻOtuá mo e fiefiá?

2 ʻOku tau ‘ʻaʻeva ʻi he lao ʻa Sihová’ ʻaki hono maʻu ʻa e ʻilo totonu ki heʻene Folofolá pea ʻi hono ngāueʻaki ia ʻi he moʻuí. Kae kehe, koeʻuhi ʻoku tau taʻehaohaoa, ʻoku fiemaʻu kiate kitautolu ʻa e ngaahi fakamanatu. Ko e foʻi lea faka-Hepelū naʻe ngāueʻaki ki he “ngaahi fakamanatú” ʻokú ne fakahaaʻi ʻoku hanga ʻe he ʻOtuá ʻo fakafoki mai ʻa ʻene laó, ngaahi tuʻutuʻuní, ngaahi fekaú, mo e ngaahi fonó ki hotau ʻatamaí. (Mātiu 10:​18-20) Te tau kei fiefia pē kapau te tau hokohoko atu hono tauhi ʻa e ngaahi fakamanatu peheé, he ʻoku nau tokoniʻi kitautolu ke tau fakaʻehiʻehi mei he ngaahi tōʻanga fakalaumālie ʻoku iku ki he faingataʻaʻiá mo e loto-mamahí.

Pīkitai ki he Ngaahi Fakamanatu ʻa Sihová

3. Makatuʻunga ʻi he Sāme 119:​60, 61, ko e hā ʻa e loto-falala ʻoku tau maʻu aí?

3 Ko e ngaahi fakamanatu ʻa e ʻOtuá naʻe mahuʻinga lahi ia ki he tokotaha-tohi-sāmé ʻa ia naʻá ne hiva: “Naʻa ku fai vave, ʻo ʻikai te u uatei ke tauhi hoʻo ngaahi tuʻutuʻuni. Naʻe takai au ʻaki ʻa e kafa ʻa e kau angahala; ka talaʻehai naʻe ngalo ʻiate au hoʻo lao na.” (Sāme 119:​60, 61) ʻOku tokoni ʻa e ngaahi fakamanatu ʻa Sihová kiate kitautolu ke tau kātakiʻi ʻa e fakatangá koeʻuhi ʻoku tau loto-falala ʻoku malava ʻe heʻetau Tamai fakahēvaní ke ne tuʻusi ʻa e ngaahi kafa taʻofi ʻoku noʻo ʻaki kitautolu ʻe he ngaahi filí. ʻI he taimi kotofá, te ne fakatauʻatāinaʻi ai kitautolu mei he ngaahi fakafaingataʻaʻiaʻanga peheé koeʻuhi kae lava ke tau fakahoko ʻa e ngāue fakamalanga ʻo e Puleʻangá.—Maake 13:10.

4. ʻOku totonu ke fēfē ʻetau tali ki he ngaahi fakamanatu ʻa e ʻOtuá?

4 ʻI he taimi ʻe niʻihi, ʻoku fakatonutonu kitautolu ʻe he ngaahi fakamanatu ʻa Sihová. ʻOfa ke tau houngaʻia maʻu pē ʻi he fakatonutonu peheé, ʻo hangē pē ko ia naʻe fai ʻe he tokotaha-tohi-sāmé. Naʻá ne lotu fakamātoato ki he ʻOtuá: “Ko hoʻo ngaahi fakamanatú ʻa e meʻa ʻoku ou manako ki aí . . . kuó u ʻofa ʻi hoʻo ngaahi fakamanatú.” (Sāme 119:​24, 119NW) ʻOku tau maʻu ʻe kitautolu ʻa e ngaahi fakamanatu ʻa e ʻOtuá ʻo lahi ange ia ʻi he meʻa naʻe maʻu ʻe he tokotaha-tohi-sāmé. Ko e laui teau ʻo e ngaahi hiki lea mei he Ngaahi Konga Tohitapu Faka-Hepeluú ʻa ia ʻoku hā ʻi he Ngaahi Konga Tohitapu Faka-Kalisí ʻoku nau fakamanatu mai kiate kitautolu ʻo ʻikai ngata pē ʻi he ngaahi fakahinohino ʻa Sihova ki hono kakaí ʻi he malumalu ʻo e Laó ka ʻoku toe pehē ki heʻene ngaahi taumuʻa fekauʻaki mo e fakatahaʻanga Kalisitiané. ʻI he vakai ʻa e ʻOtuá ʻoku feʻunga ke fakamanatu mai kiate kitautolu ʻa e ngaahi meʻa ʻoku fekauʻaki mo ʻene ngaahi laó, ʻoku tau houngaʻia ʻi he tataki peheé. Pea ʻi he ‘pīkitai ki he ngaahi fakamanatu ʻa Sihová,’ ʻoku tau fakaʻehiʻehi ai mei he ngaahi fakatauele angahalaʻia ʻoku taʻefakahōifua ki hotau Tokotaha-Fakatupú mo kaihaʻasia meiate kitautolu ʻetau fiefiá.—Sāme 119:​31NW.

5. ʻE malava fēfē ke tau hoko ʻo ʻofa ʻaupito ʻi he ngaahi fakamanatu ʻa Sihová?

5 ʻOku totonu ke lahi fēfē ʻetau ʻofa ki he ngaahi fakamanatu ʻa Sihová? “Kuo tauhi ʻe hoku soulú ʻa hoʻo ngaahi fakamanatú, pea ʻoku ou ʻofa ʻaupito ʻiate kinautolu,” ko e hiva ia ʻa e tokotaha-tohi-sāmé. (Sāme 119:​167NW) Te tau hoko ʻo ʻofa ʻaupito ʻi he ngaahi fakamanatu ʻa Sihová kapau ʻoku tau vakai mo tali kinautolu ʻi he tuʻunga ko ha enginaki ʻa ha Tamai ʻa ia ʻokú ne tokanga moʻoni mai kiate kitautolu. (1 Pita 5:​6, 7) ʻOku fiemaʻu kiate kitautolu ʻene ngaahi fakamanatú, pea ʻe tupulaki ʻetau ʻofa kiate kinautolú ʻi heʻetau sio ki he anga ʻo ʻenau ʻaonga kiate kitautolú.

ʻUhinga ʻOku Tau Fiemaʻu Ai ʻa e Ngaahi Fakamanatu ʻa e ʻOtuá

6. Ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻe taha ʻoku tau fiemaʻu ai ʻa e ngaahi fakamanatu ʻa Sihová, pea ko e hā te ne tokoniʻi kitautolu ke manatuʻi kinautolú?

6 Ko e ʻuhinga ʻe taha ʻoku fiemaʻu ai kiate kitautolu ʻa e ngaahi fakamanatu ʻa Sihová he ʻoku tau loto-ngalongalo. ʻOku pehē ʻe he The World Book Encyclopedia: “ʻI he tuʻunga fakalūkufuá, ʻoku lahi mo toe lahi ange ʻa e meʻa ʻoku ngalo ʻi he kakaí ʻi he faai mai ʻa e taimí. . . . Mahalo pē kuó ke hokosia ʻa e hoko ʻo taʻemalava ke fakakaukau atu ki ha hingoa pe ko ha konga ʻo ha fakamatala naʻá ke meimei manatuʻi. . . . Ko e mole fakataimi pehē ʻa e manatú, ʻa ia ʻoku faʻa lahi ʻene hokó, ʻoku ui ia ko e taʻemalava ke toe maʻu mai. ʻOku fakatatau ia ʻe he kau saienisí ki he feinga ke kumi ha meʻa naʻe tukuhalaʻi ʻi ha loki ʻoku felefele. . . . Ko ha founga lelei ke fakapapauʻi ʻa hono manatuʻi ha konga ʻo ha fakamatala ko hono ako ia ke fuoloa ʻi he hili hoʻo fakakaukau kuó ke ʻiloʻi lelei iá.” Ko e ako tōtōivi mo toutou ʻaí ʻe tokoniʻi ai kitautolu ke tau manatuʻi ʻa e ngaahi fakamanatu ʻa e ʻOtuá pea fai ki ai he ko e lelei pē ia maʻa kitautolu.

7. Ko e hā ʻoku fiemaʻu ai ʻa e ngaahi fakamanatu ʻa e ʻOtuá he ʻaho ní, ʻo laka ange ia ʻi ha toe taimi ki muʻá?

7 ʻOku tau fiemaʻu ʻa e ngaahi fakamanatu ʻa Sihová he ʻahó ni ʻo lahi ange ia ʻi ha toe taimi ki muʻa koeʻuhi ko e anga-fulikivanú kuo aʻu ia ki he ngaahi tuʻunga lahi taha ʻi he hisitōlia ʻo e tangatá. Kapau te tau tokanga ki he ngaahi fakamanatu ʻa e ʻOtuá, te tau maʻu ʻa e fakamaama ʻoku fiemaʻu ke hao ai mei hono fakataueleʻi ki he ngaahi founga fulikivanu ʻa e māmaní. “ʻOku ou ʻatamai ange ʻi hoku kau faiako kotoa,” ko e lea ia ʻa e tokotaha-tohi-sāmé, “he ʻoku fai ʻeku fakalaulauloto ki hoʻo ʻu fakamoʻoni na [“fakamanatú,” NW]. ʻOku lahi ʻeku ʻilomeʻa ʻi he kau matuʻa, koeʻuhi kuo u tauhi hoʻo ngaahi fekau na. Kuo u taʻofi hoku vaʻe mei he hala kovi kotoa; koeʻuhi ke u tauhi hoʻo folofola.” (Sāme 119:​99-101) ʻI hono tauhi ʻa e ngaahi fakamanatu ʻa e ʻOtuá, te tau ʻatā ai mei he “hala kovi kotoa” pea fakaʻehiʻehi ai mei he hoko ʻo hangē ko e tokolahi ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá, ʻa ia ʻoku “fakapoʻuli honau ʻatamai, kuo nau motu mei he moʻui ʻa e ʻOtua.”—Efeso 4:​17-19.

8. ʻOku malava fēfē ke tau hoko ʻo mateuteu lelei ange ke fetaulaki lavameʻa mo e ngaahi ʻahiʻahi ʻo e tuí?

8 ʻOku toe fiemaʻu ʻa e ngaahi fakamanatu ʻa e ʻOtuá koeʻuhí he ʻoku nau fakaivimālohiʻi kitautolu ke tau kātakiʻi hotau ngaahi ʻahiʻahi lahi ʻi he “taimi fakamui” ko ʻení. (Taniela 12:4) ʻI he ʻikai ha ngaahi fakamanatu peheé te tau hoko ai ko e ‘kau fanongo kae ngalo.’ (Semisi 1:25) Ka ko hono ako tōtōivi fakafoʻituitui mo fakaefakatahaʻanga ʻa e ngaahi Konga Tohitapú fakataha mo e tokoni ʻa e ngaahi tohi mei he “tamaioeiki agatonu mo boto” ʻe tokoniʻi ai kitautolu ke tau lavameʻa ʻi he fetaulaki mo e ngaahi ʻahiʻahi ʻo e tuí. (Mātiu 24:​45-47PM) ʻOku fakaivia kitautolu ʻe he ngaahi tokonaki fakalaumālie peheé ke tau sio ki he meʻa kuo pau ke tau fai ke fakahōifuaʻi ʻa Sihova ʻi he taimi ʻoku tau tofanga ai ʻi ha ngaahi tuʻunga faingataʻa.

Ko e Ngafa Mātuʻaki Mahuʻinga ʻo ʻEtau Ngaahi Fakatahá

9. Ko hai ʻa e “ngaahi meʻaʻofa ko e kau tangata,” pea ʻoku anga-fēfē ʻenau tokoniʻi ʻa e kaungātuí?

9 Ko ʻetau fiemaʻu ʻa e ngaahi fakamanatu ʻa e ʻOtuá ʻoku fakalato hono konga ʻi he ngaahi fakataha faka-Kalisitiané, ʻa ia ʻoku tokonaki mai ai ʻa e fakahinohinó ʻe he fanga tokoua kuo fakanofo. Naʻe tohi ʻa e ʻapositolo ko Paulá ʻo pehē ʻi he taimi naʻe hoko ai ʻa Sīsū ʻo “hāʻele hake ki ʻolungá naʻá ne ʻave ʻa e koto pōpulá; naʻá ne foaki meʻaʻofa ko e kau tangata.” Naʻe tānaki atu ʻe Paula: “[Ko Kalaisi] naʻá ne foaki ha niʻihi ko e kau ʻapositolo, niʻihi ko e kau palōfita, niʻihi ko e kau ʻevangeliō, niʻihi ko e kau tauhi-sipi mo e kau faiako, fakataha mo ha vakai atu ki he toe fakatonutonu ʻo e faʻahinga tapú, ki he ngāue fakaefaifekau, ki he langa hake ʻo e sino ʻo Kalaisí.” (Efeso 4:​8, 11, 12NW) He houngaʻia lahi ē ʻoku lava ke hoko kiate kitautolu ʻi hono fakahanga ʻetau tokangá ʻe he “ngaahi meʻaʻofa ko e kau tangata” ko ʻení—ko e kau mātuʻa kuo fakanofó—ki he ngaahi fakamanatu ʻa Sihová ʻi he taimi ʻoku tau fakatahataha fakataha ai ki he lotú!

10. Ko e hā ʻa e poini tefito ʻo e Hepelu 10:​24, 25?

10 Ko e houngaʻia ki he ngaahi tokonaki fakaʻotuá te ne ueʻi kitautolu ke tau maʻu ʻetau ngaahi fakataha ʻe nima ʻa e fakatahaʻangá ʻi he uike taki taha. Ko e fiemaʻu ke fakataha fakatahataha tuʻumaʻú naʻe fakamamafaʻi ʻe Paula. Naʻá ne tohi: “Ke tau fetokangaʻaki, ke fefakaʻaiʻaiʻaki ʻa kitautolu ki he feʻofaʻaki mo e ngaue lelei: ʻo ʻoua naʻa tau liʻaki ʻetau ngaahi fakataha, ʻo hange ko e anga ʻo e niʻihi; ka mou feenginakiʻaki, pea ʻasili he ʻoku mou sio ki he fakaofiofi mai ʻa e ʻaho.”—Hepelu 10:​24, 25.

11. ʻOku anga-fēfē ʻa e ʻaonga kiate kitautolu ʻa ʻetau ngaahi fakataha fakauiké taki taha?

11 ʻOku mou houngaʻia ʻi he meʻa ʻoku fai ʻe heʻetau ngaahi fakatahá maʻatautolú? ʻOku hanga ʻe he Ako Taua Leʻo fakauiké ʻo fakaivimālohiʻi ʻetau tuí, ʻo tokoniʻi kitautolu ke tau fai ki he ngaahi fakamanatu ʻa Sihová, pea fakamafeia kitautolu ke fakafepakiʻi ʻa e “laumalie ʻoku ʻo mamani.” (1 Kolinito 2:12; Ngāue 15:31) ʻI he Fakataha maʻá e Kakaí, ʻoku fakahoko mai ai ʻe he kau tangata malangá ʻa e fakahinohino mei he Folofola ʻa e ʻOtuá, ʻo kau ai ʻa e ngaahi fakamanatu ʻa Sihová mo e “ngaahi lea [fakaofo ʻa Sīsū] ʻo e moʻui taʻengata.” (Sione 6:68; 7:46; Mātiu 5:​1–7:29) ʻOku fakalahi ʻetau ngaahi pōtoʻi faiakó ʻi he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí. ʻOku mahuʻinga taʻehanotatau ʻa e Fakataha Ngāué ʻi hono tokoniʻi kitautolu ke fakaleleiʻi ʻetau tuʻuaki ʻa e ongoongo leleí mei he fale ki he falé, ʻi he ngaahi toe ʻaʻahí, ʻi he ngaahi ako Tohitapu ʻi ʻapí, pea ʻi he ngaahi tafaʻaki kehe ʻo ʻetau ngāue fakafaifekaú. Ko ha kulupu tokosiʻi ange ʻi he Ako Tohi ʻa e Fakatahaʻangá ʻoku ʻomai ai kiate kitautolu ʻa e faingamālie lahi ange ke fai ai ha ngaahi fakamatala ʻa ia ʻoku faʻa kau ai ʻa e ngaahi fakamanatu ʻa e ʻOtuá.

12, 13. Kuo anga-fēfē hono fakahāhā ʻe he kakai ʻa e ʻOtuá ʻi ha fonua ʻĒsia ʻe taha ʻa e houngaʻia ki he ngaahi fakataha faka-Kalisitiané?

12 Ko hono maʻu tuʻumaʻu ʻa e ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá ʻoku hoko ʻo fakamanatu mai ai kiate kitautolu ʻa e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá pea tokoniʻi ai kitautolu ke tau hanganaki mālohi fakalaumālie ʻi he fehangahangai mo e taú, faingataʻa fakaʻekonōmiká, mo e ngaahi ʻahiʻahiʻi kehe ʻo ʻetau tuí. Ko e mahuʻinga ʻo e ngaahi fakatahá naʻe ongoʻi lahi ia ʻe he kau Kalisitiane ʻe toko 70 nai ʻi he fonua ʻĒsia ʻe taha ʻa ia naʻe tuli mei honau ngaahi ʻapí pea fakamālohiʻi ke nau nofo ʻi he fuʻu loto vaotaá. ʻI he fakapapauʻi ke hokohoko atu ʻa hono fai ʻa e fakataha tuʻumaʻú, naʻa nau foki ki honau kolo ne haveki ʻe he taú, ʻo veteki mai ʻa e toenga ʻo e Fale Fakatahaʻangá, pea toe langa ia ʻi he vaotaá.

13 ʻI he hili hono kātekina ʻi ha ngaahi taʻu ʻa e taú ʻi ha toe tafaʻaki ʻe taha ʻo e fonua tatau pē, ʻoku kei ngāue faivelenga pē ʻa e kakai ʻa Sihová. Ko e taha ʻo e kau mātuʻa ʻi he feituʻu ko iá naʻe ʻeke ki ai: “Ko e hā naʻe tokoni lahi taha ki hono kei tauhi fakataha ʻa e fanga tokouá?” Ko ʻene talí? “ʻI he taʻu ʻe 19, ne ʻikai ʻaupito te mau liʻaki ai ha fakataha. ʻI he taimi ʻe niʻihi koeʻuhi ko e laku pomú pe ngaahi faingataʻa kehe, naʻe ʻikai malava ke aʻu ai ʻa e niʻihi ʻo e fanga tokouá ki he feituʻu faiʻanga fakatahá, ka naʻe ʻikai ʻaupito pē te mau kaniseli ha fakataha.” ʻOku houngaʻia moʻoni ʻa e siʻi fanga tokoua mo e fanga tuofāfiné ni ʻi he mahuʻinga ʻo e ‘ʻoua ʻe liʻaki ʻenau ngaahi fakatahá.’

14. Ko e hā ʻoku lava ke tau ako mei he tōʻonga ʻa e taʻumotuʻa ko ʻAná?

14 Ko e uitou taʻu 84 ko ʻAna “naʻe ʻikai mahuʻi ia mei he Temipale.” Ko hono olá, naʻá ne ʻi ai ʻi he taimi naʻe ʻomai ai ki ai ʻa e kiʻi valevale ko Sīsuú, ʻi he taimi nounou hili pē hono ʻaloʻí. (Luke 2:​36-38) ʻOkú ke fakapapauʻi ke ʻoua ʻe liʻaki ʻa e ngaahi fakatahá? ʻOkú ke feinga ʻaki ho lelei tahá ke ke maʻu ʻa e konga kotoa ʻo ʻetau ngaahi ʻasemipilií mo e ngaahi fakataha-lahí? Ko e fakahinohino ʻaonga fakalaumālie ʻoku maʻu ʻi he ngaahi fakatahatahá ni ʻokú ne ʻomai kiate kitautolu ʻa e fakamoʻoni mahino ʻoku tokanga mai ʻa ʻetau Tamai fakahēvaní ki heʻene kakaí. (Aisea 40:11) Ko e ngaahi taimi peheé ʻokú ne toe pouaki ʻa e fiefiá, pea ʻi heʻetau ʻi aí ʻoku fakahaaʻi ai ʻetau houngaʻia ki he ngaahi fakamanatu ʻa Sihová.—Nehemaia 8:​5-8, 12.

Fakamavaheʻi ʻe he Ngaahi Fakamanatu ʻa Sihová

15, 16. ʻOku anga-fēfē ʻa e kaunga ʻa hono tauhi ʻo e ngaahi fakamanatu ʻa Sihová ki hotau ʻulungāngá?

15 Ko hono tauhi ʻa e ngaahi fakamanatu ʻa e ʻOtuá ʻoku tokoni ia ki hono fakamavaheʻi kitautolu mei he māmani fulikivanu ko ʻení. Hangē ko ʻení, ko e tokanga ki he ngaahi fakamanatu ʻa e ʻOtuá ʻokú ne maluʻi ai kitautolu mei he kau ʻi he fehokotaki fakasino taʻetāú. (Teutalonome 5:18; Palovepi 6:​29-35; Hepelu 13:4) Ko e fakataueleʻi ke loí, ke taʻefaitotonú, pe ke kaihaʻá ʻoku malava ke lōmia lavameʻa ia ʻe he fai ki he ngaahi fakamanatu fakaʻotuá. (Ekisoto 20:​15, 16; Livitiko 19:11; Palovepi 30:​7-9; Efeso 4:​25, 28; Hepelu 13:18) Ko hono tauhi ʻa e ngaahi fakamanatu ʻa Sihová ʻoku toe taʻotaʻofi ai kitautolu mei he faisāuní, tauhi ha loto-ʻingoʻingo, pe lauʻikovi loi ʻo ha taha.—Livitiko 19:​16, 18; Sāme 15:​1, 3.

16 ʻI he tokanga ki he ngaahi fakamanatu ʻa e ʻOtuá, te tau hanganaki fakatapuiʻi ai, ʻo fakamavaheʻi, ki heʻene ngāué. Pea he mahuʻinga lahi ē ke mavahe mei he māmani ko ʻení! ʻI he lotu kia Sihova ʻi he pō fakaʻosi ʻo ʻene moʻui fakaemāmaní, naʻe fai ai ʻe Sīsū ʻa e kole ko ʻení maʻa hono kau muimuí: “Ko au kuo u tuku kiate kinautolu hoʻo folofola; pea ko māmāni naʻa ne fehiʻa kiate kinautolu, koeʻuhi ʻoku ʻikai te nau ʻo māmāni, ʻo hange ko au, ʻoku ʻikai te u ʻo māmāni. ʻOku ʻikai te u pehē, ke ke toʻo kinautolu mei māmāni, ka ke ke taʻofi kinautolu mei he Fili. ʻOku ʻikai te nau ʻo māmāni, hange ko au, ʻoku ʻikai te u ʻo mamani. Fakatapuʻi kinautolu ʻi he moʻoni: ko e folofola aʻau ko e moʻoni ia.” (Sione 17:​14-17) Tau hokohoko atu ke koloaʻaki ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá, ʻa ia ʻokú ne fakamavaheʻi kitautolu ki heʻene ngāue toputapú.

17. Ko e hā ʻoku malava ke hoko kapau ʻoku tau tukunoaʻi ʻa e ngaahi fakamanatu ʻa e ʻOtuá, ko ia ai, ko e hā ʻoku totonu ke tau faí?

17 ʻI he tuʻunga ko e kau sevāniti ʻa Sihová, ʻoku tau loto ke tau kei taau ai pē ki heʻene ngāué. Kae kehe, kapau te tau tukunoaʻi ʻa e ngaahi fakamanatu ʻa e ʻOtuá, ʻe malava ke ikuʻi kitautolu ʻe he laumālie ʻo e māmani ko ʻení, ʻoku pouaki lahi ʻi heʻene leá, ngaahi tohí, fakafiefiá mo e ʻulungāngá. Pea ko hono moʻoní, ʻoku ʻikai ke tau loto ke hoko ko e kau ʻofa ki he paʻangá, fielahi, angataʻetokaʻi, lea fie ʻotua, taʻehounga, angataʻemolumalu, angafakamanu, ʻohonoa, loto ʻaoʻaofia ʻi he ʻafungi, kau ʻofa ki he mālié ʻo ʻikai ʻofa ki he ʻOtuá—ko ha lave pē ia ki ha konga siʻi ʻo e ngaahi fasi-ʻa-anga ʻoku fakahāhaaʻi ʻe he faʻahinga ʻoku nau mavahe mei he ʻOtuá. (2 Timote 3:​1-5) Koeʻuhi ʻoku tau moʻui ʻi he uhouhonga ʻo e ngaahi ʻaho fakaʻosi ʻo e ngaahi meʻa ʻo e fokotuʻutuʻu fulikivanu ko ʻení, tau hanganaki lotu ki ha tokoni fakaʻotua ke tau lava ai ke hokohoko atu ʻi hono tauhi ʻa e ngaahi fakamanatu ʻa Sihová pea ‘tauhi ia ke hoa mo ʻene folofolá.’—Sāme 119:9.

18. Ko hono tauhi ʻa e ngaahi fakamanatu ʻa e ʻOtuá te ne fakatupunga kitautolu ke tau fai ʻa e ngaahi laka pau ko e hā?

18 ʻOku lahi ange ʻa e ngaahi meʻa ʻoku fai ʻe he ngaahi fakamanatu ʻa Sihová ʻi hono fakatokanga mai pē kiate kitautolu ʻa e ngaahi meʻa kuo pau ke ʻoua te tau faí. Ko hono tauhi ʻene ngaahi fakamanatú te ne fakatupunga leva ai kitautolu ke tau fai ha laka pau, ʻo ueʻi kitautolu ke tau falala fakaʻaufuli kia Sihova pea ke ʻofa kiate ia ʻaki ʻa e kotoa ʻo hotau lotó, soulú, ʻatamaí, mo e mālohí. (Teutalonome 6:5; Sāme 4:5; Palovepi 3:​5, 6; Mātiu 22:37; Maake 12:30) ʻOku toe ueʻi kitautolu ʻe he ngaahi fakamanatu ʻa e ʻOtuá ke tau ʻofa ki hotau kaungāʻapí. (Livitiko 19:18; Mātiu 22:39) Tautefito ke tau fakahāhaaʻi ʻa e ʻofa ki he ʻOtuá mo e kaungāʻapí ʻaki hono fai ʻa e finangalo fakaʻotuá pea vahevahe atu ki he niʻihi kehé ʻa e “ʻiloʻi [foaki-moʻui] ʻo e ʻOtua.”—Palovepi 2:​1-5.

Ko Hono Tauhi ʻa e Ngaahi Fakamanatu ʻa Sihová ʻOku Iku ki he Moʻui!

19. ʻOku malava fēfē ke tau fakahāhaaʻi ki he niʻihi kehé ʻoku fakapotopoto mo ʻaonga ke tokanga ki he ngaahi fakamanatu ʻa Sihová?

19 Kapau ʻoku tau tauhi ʻa e ngaahi fakamanatu ʻa Sihová pea tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé ke nau fai pehē, te tau fakahaofi ai kitautolu mo e faʻahinga ʻoku nau fanongo mai kiate kitautolú. (1 Timote 4:16) ʻE lava fēfē ke tau fakahāhaaʻi ki he niʻihi kehé ko e tokanga ki he ngaahi fakamanatu ʻa Sihová ʻoku mātuʻaki fakapotopoto mo ʻaonga? ʻAki hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻa e Tohitapú ʻi heʻetau moʻuí tonu. Ko e faʻahinga ʻoku “hehema totonu honau lotó ki he moʻui taʻengatá” te nau maʻu ʻa e fakamoʻoni ko e ʻalunga ko ia ʻoku fokotuʻu ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá ko e moʻoni ko e lelei taha ia ke tuli ki aí. (Ngāue 13:​48NW) Te nau toe sio ai ‘ʻoku ʻiate kitautolu moʻoni ʻa e ʻOtuá’ pea ʻe ueʻi ai kinautolu ke nau kau fakataha mo kitautolu ʻi he lotu ki he ʻEiki Hau ko Sihová.—1 Kolinito 14:​24, 25.

20, 21. ʻE fakaivia kitautolu ʻe he ngaahi fakamanatu ʻa e ʻOtuá mo hono laumālié ke tau fai ʻa e hā?

20 ʻI he hokohoko atu ke ako ʻa e ngaahi Konga Tohitapú, ʻo ngāueʻaki ʻa e meʻa ʻoku tau akó, pea fakaʻaongaʻi kakato ʻa e ngaahi tokonaki fakalaumālie ʻa Sihová, te tau hoko ai ʻo ʻofa ʻaupito ʻi heʻene ngaahi fakamanatú. Kapau te tau tokanga ki ai, ʻe tokoniʻi kitautolu ʻe he ngaahi fakamanatú ni ke tau ʻai “ʻa e tangata foʻou, ʻa ia naʻe ngaohi ke hoko ki he ʻOtua ʻi he angatonu mo e maʻoniʻoni ʻa Moʻoni.” (Efeso 4:​20-24) Ko e ngaahi fakamanatu ʻa Sihová mo hono laumālie māʻoniʻoní te na fakaivia kitautolu ke tau fakahāhaaʻi ʻa e ʻofa, fiefia, melino, kātaki-fuoloa, anga-ʻofa, anga-lelei, tui, anga-malū, mo e mapuleʻi-kitá—ʻa e ngaahi ʻulungaanga ʻoku ʻikai teitei tatau mo e ngaahi fasi-ʻa-anga ʻo e māmani ʻoku tokoto ʻi he mālohi ʻo Sētané! (Kaletia 5:​22, 23; 1 Sione 5:19) Ko ia ai, ʻoku malava ke tau houngaʻia ʻi he taimi ʻoku fakamanatu mai ai kiate kitautolu ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻa Sihová ʻi he lolotonga ʻo ʻetau ako Tohitapu fakafoʻituituí, ʻe he kau mātuʻa kuo fakanofó pea ʻi heʻetau ngaahi fakatahá, ngaahi ʻasemipilií, mo e ngaahi fakataha-lahí.

21 Koeʻuhí ʻoku tau tauhi ʻa e ngaahi fakamanatu ʻa Sihová, ʻoku tau malava ai ke fiefia naʻa mo e taimi ʻoku tau tofanga ai ʻi ha faingataʻa koeʻuhi ko e māʻoniʻoní. (Luke 6:​22, 23) ʻOku tau hanga ki he ʻOtuá ke fakahaofi kitautolu mei he ngaahi tuʻunga fakamanamana lahi tahá. ʻOku tautefito ʻa e mahuʻinga ʻo e meʻa ko iá he taimí ni ʻa hono fakatahatahaʻi ʻa e ngaahi puleʻanga kotoa ki he “tau ʻo e ʻaho lahi ʻo e ʻOtua Aoniu” ʻi Hāmaketone.—Fakahā 16:​14-16.

22. Ko e hā ʻoku totonu ko ʻetau fakapapaú ia ʻi he fekauʻaki mo e ngaahi fakamanatu ʻa Sihová?

22 Kapau ʻoku tau loto ke maʻu ʻa e meʻaʻofa ʻoku ʻikai tuha mo kitautolu ko e moʻui taʻengatá, kuo pau ke tau ʻofa ʻaupito ʻi he ngaahi fakamanatu ʻa Sihová pea tauhi ʻaufuatō kinautolu. Ko ia ai, ʻofa ke tau maʻu ʻa e laumālie ʻo e tokotaha-tohi-sāmé ʻa ia naʻá ne hiva: “Ko e māʻoniʻoni ʻa hoʻo ngaahi fakamanatú ʻoku taʻengata. ʻAi au ke u mahinoʻi, kae lava ke u moʻui atu ai pē.” (Sāme 119:​144NW) Pea ʻofa ke tau fakahāhā ʻa e fakamoʻoni fakapapau ki he ngaahi lea ʻa e tokotaha-tohi-sāmé: “Kuó u ui kiate koe [Sihova]. Fakamoʻui muʻa au! Pea te u tauhi hoʻo ngaahi fakamanatú.” (Sāme 119:​146NW) ʻIo, ʻi he leá mo e ngāué, ʻai ke tau fakamoʻoniʻi ʻoku tau ʻofa moʻoni ʻi he ngaahi fakamanatu ʻa Sihová.

ʻE Anga-Fēfē Haʻo Tali?

• Naʻe anga-fēfē ʻa e vakai ʻa e tokotaha-tohi-sāmé ki he ngaahi fakamanatu ʻa Sihová?

• Ko e hā ʻoku tau fiemaʻu ai ʻa e ngaahi fakamanatu ʻa e ʻOtuá?

• Ko e hā ʻa e ngafa ʻoku fakahoko ʻe heʻetau ngaahi fakatahá ʻi he fekauʻaki mo e ngaahi fakamanatu fakaʻotuá?

• ʻOku anga-fēfē hono hanga ʻe he ngaahi fakamanatu ʻa Sihová ʻo fakamavaheʻi kitautolu mei he māmani ko ʻení?

[Fehuʻi ki he Ako]

[Fakatātā ʻi he peesi 15]

Naʻe ʻofa ʻaupito ʻa e tokotaha-tohi-sāmé ʻi he ngaahi fakamanatu ʻa Sihová

[Fakatātā ʻi he peesi 16, 17]

ʻI he muimui ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻa ʻAná, ʻokú ke fakapapauʻi ke ʻoua te ke liʻaki ʻa e ngaahi fakatahá?

[Fakatātā ʻi he peesi 18]

Ko e tokanga ki he ngaahi fakamanatu ʻa Sihová ʻokú ne fakamavaheʻi kitautolu ke tau maʻa mo fakahōifua ki heʻene ngāué