Skip to content

Skip to table of contents

ʻE Lava ke Tokoniʻi Koe ʻe he Tohi Tapú ke Akoʻi Hoʻo Fānaú?

ʻE Lava ke Tokoniʻi Koe ʻe he Tohi Tapú ke Akoʻi Hoʻo Fānaú?

ʻE Lava ke Tokoniʻi Koe ʻe he Tohi Tapú ke Akoʻi Hoʻo Fānaú?

KO E ʻōketí ko ha matalaʻiʻakau fakaʻofoʻofa ʻaupito ia, ka ʻoku faingataʻa ke tauhi hake. Ke fai ia ʻi ha founga lavameʻa, ʻoku fiemaʻu ke ke puleʻi ʻa e māfana ʻo e ʻeá, ko e māmá mo e lahi ʻo e kane ʻoku tō aí. Ko e ʻōketí ʻoku uesiangofua ia ʻe he kelekelé mo e fafangá pea ʻoku maumauʻi ngofua ia ʻe he mahakí mo e fanga kiʻi ʻinisēkité. Ko ia ai, ʻoku mātuʻaki anga-maheni ʻaki ke ʻikai lavameʻa ʻete ʻuluaki feinga ʻi hono tauhi hake ha fuʻu ʻōketí.

Ko hono ʻohake ʻo e fānaú ʻoku faingataʻa mo fihi mamaʻo ange ia, pea ʻoku toe fiemaʻu ki ai ʻa e tokanga lelei. Ko ia ai, ʻoku anga-maheni ʻaki ki he ngaahi mātuʻá ke nau ongoʻi taʻefeʻunga ʻi he taimi ʻoku hoko mai ai ki hono ʻohake ʻo e fānaú. ʻOku ongoʻi ʻe he tokolahi ʻa e fiemaʻu ʻo ha tokoní, ʻo hangē ko ha tokotaha tō ʻōketi ʻokú ne fiemaʻu ha faleʻi mei ha mataotao. ʻOku hā mahino, ʻoku loto ʻa e mātuʻa kotoa pē ke maʻu ʻa e tataki lelei tahá. ʻE lava ke maʻu mei fē ha tataki pehē?

Lolotonga ko e Tohi Tapú ʻoku ʻikai ko ha tohi tuʻutuʻuni ia ki hono ʻohake ʻo e fānaú, naʻe fakamānavaʻi ʻe he Tokotaha-Fakatupú ʻa e kau hiki tohí ke nau fakakau ki he Tohi Tapú ʻa e faleʻi ʻaonga lahi ʻi he kaveingá ni. ʻOku fakamamafaʻi ʻe he Tohi Tapú ʻa hono fakatupulekina ʻa e ngaahi ʻulungāanga manakoá, ʻa ē ʻoku ongoʻi ʻe he tokolahi ʻoku faʻa tukunoaʻí. (Efeso 4:​22-​24) ʻI he tafaʻaki ko ení, ʻoku ʻomai ʻe he akonaki Fakatohitapú ha ʻelemēniti tefito ʻo ha ako mafamafatatau. Ko e akonaki ko iá kuo ʻosi maʻu ʻaonga mei ai ʻa e laui afe ʻa ia kuo nau ngāueʻaki ia, ʻo tatau ai pē pe ko e hā ʻa e vahaʻa taimi naʻa nau moʻui aí pe ko honau puipuituʻa fakafonuá. Ko ia ai, ko e muimui ʻi he akonaki Fakatohitapú ʻe lava ke ne tokoniʻi koe ke ke hoko ai ʻo lavameʻa ʻi hono akoʻi hoʻo fānaú.

Faʻifaʻitakiʻanga ʻa e Ngaahi Mātuʻá—Ko e Ako Lelei Tahá

“Ko e tangata koe ʻoku ke akonekina ʻa e kakai kehe, kae ʻikai fai ha ako kiate koe, ʻo? Ko e toko taha koe ʻoku ke fanongonongo ke ʻoua naʻa kaihaʻa, ka ke kaihaʻa ʻe koe? Ko e toko taha koe ʻoku ke pehe ke ʻoua naʻa tono fefine, ka ke tono fefine ʻe koe?”—Loma 2:​21, 22.

Ko ha sea ʻo e Poate Ako ʻa Seoul naʻá ne pehē: “Ko e faʻifaʻitakiʻanga ʻi he leá mo e ngāué ʻa e ako lelei taha ki he kiʻi tamá.” Kapau ʻoku ʻikai ke fokotuʻu ʻe he ongo mātuʻá ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ʻi he leá mo e ʻulungāangá pea ʻoange ki heʻena fānaú ha fakahinohino papau, ʻe fakakaukau vave ʻa e kiʻi tamá ʻokú na mālualoi. ʻE mole ai ʻa e ola lelei ʻo e ngaahi lea ʻa e ongo mātuʻá. Hangē ko ení, kapau ʻoku loto ʻa e ongo mātuʻá ke akoʻi ki heʻena kiʻi tamá ʻa e faitotonú, ko kinauá tonu kuo pau ke na faitotonu. ʻOku anga-maheni lahi ʻaki ki he ngaahi mātuʻa ʻe niʻihi, ʻi he taimi ʻoku ʻikai te nau loto ai ke tali ha tā telefoni, ke ʻai ʻenau kiʻi tamá ke ne pehē, “Kātaki, ko ʻeku tamaí (pe faʻeé) ʻoku ʻikai ke ʻi heni.” Ko e kiʻi tama ʻoku fai ki ai ʻa e fakahinohino peheé te ne ongoʻi taʻefiemālie mo puputuʻu. ʻE faifai atu pē, ʻo ne kamata nai ke loi ʻo ʻikai ke ongoʻi halaia ʻo kapau ʻokú ne ʻi ha tuʻunga faingataʻa. Ko ia ai, kapau ʻoku loto fakamātoato ʻa e ongo mātuʻá ke hoko ʻena kiʻi tamá ko ha tokotaha faitotonu, ko kinauá tonu kuo pau ke na lea faitotonu pea ngāue ʻo fakatatau ki ai.

ʻOkú ke loto ke akoʻi ʻa hoʻo kiʻi tamá ke lea lelei? Kuo pau leva ke ke fokotuʻu ha faʻifaʻitakiʻanga lelei. ʻE vave ʻa hoʻo kiʻi tamá ke faʻifaʻitaki kiate koe. Ko Sung-sik, ko ha tamai ʻa ha toko fā, ʻokú ne pehē: “Ko hoku uaifí mo au naʻá ma fakapapauʻi ke ʻoua ʻe ngāueʻaki ha lea taʻefeʻunga. Naʻá ma fakahāhā ʻa e fefakaʻapaʻapaʻakí pea naʻe ʻikai ke hiki hake ʻa homa leʻó naʻa mo e taimi naʻá ma loto-mamahi ai pe ʻitá. Ko e faʻifaʻitakiʻanga leleí naʻe ola lelei mamaʻo ange ia ʻi he leá pē. ʻOkú ma fiefia he ko ʻema fānaú ʻoku nau fakaʻapaʻapa mo ʻulungāanga lelei ʻi he taimi ʻoku nau talanoa ai mo e niʻihi kehé.” ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú ʻi he Kaletia 6:7: “ʻIlonga pe meʻa ʻoku to ʻe ha tangata, ko ia ia te ne utu foki.” Ko e ngaahi mātuʻa ʻoku nau loto ke maʻu ʻe heʻenau fānaú ʻa e ngaahi tuʻunga fakaeʻulungāanga māʻolungá kuo pau ke nau ʻuluaki fakahāhā ko kinautolu tonu ʻoku nau moʻui ʻo fakatatau ki he ngaahi tuʻunga ko iá.

Tauhi ke ʻAtā ʻa e Ngaahi Laine ʻo e Fetuʻutakí

“Te ke uhuʻi [ʻa e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá] ki hoʻo fanau, pea te ke lea ki ai ʻi hoʻo nofo ʻi ho fale, pea ʻi hoʻo ʻalu ʻi he hala, pea ʻi hoʻo tokoto hifo, pea ʻi hoʻo tuʻu hake.”—Teutalonome 6:7.

Ko e hehema ke ngāue ʻovataimí ʻoku fakautuutu. ʻI he taimi ʻoku fakatou maʻu ai ʻe he husepānití mo e uaifí ha ngaahi ngāué, ʻoku ʻi ai hono kaunga mafatukituki. Ko e taimi ʻoku fakamoleki nai ʻe he ngaahi mātuʻa tokolahi mo ʻenau fānaú ʻoku hōloa. Lolotonga ʻa e ʻi ʻapí, ko e ngaahi mātuʻá kuo pau ke nau fai ʻa e ngāue fakaʻapí mo e ngaahi ngāue kehe, ko ia ai, ʻoku mātuʻaki ngalingali ke nau hoko ai ʻo helaʻia pe ongosia. ʻI he malumalu ʻo e ngaahi tuʻunga peheé, ʻe lava fēfē ke ke tauhi maʻu ha fetuʻutaki lelei mo hoʻo fānaú? ʻE malanga hake nai ha ngaahi faingamālie ki he fetalanoaʻakí kapau ko koe mo hoʻo fānaú ʻoku mou fai fakataha ʻa e ngaahi ngāue fakafāmilí. Ko e ʻuluʻi fāmili ʻe taha naʻe aʻu ʻo ne toʻo ʻosi ʻa e TV, tautefito ke ne maʻu ʻa e taimi lahi ange ke fetalanoaʻaki ai mo ʻene fānaú. Naʻá ne pehē: “ʻI he ʻuluaki taimí naʻe fakapipikoʻia ʻa e fānaú, ka ʻi heʻeku fai ʻa e fanga kiʻi vaʻinga solova palopalema mo kinautolu pea fetalanoaʻaki ki he ngaahi tohi fakamānakó, naʻa nau hoko ai ʻo tali ʻa e liliú.”

ʻOku mahuʻinga ke hoko ʻa e fānaú ʻi he kei taʻu siʻí ʻo anga ki he fetuʻutaki mo ʻenau ongo mātuʻá. He ka ʻikai, ʻi he taimi ʻe hoko ai ʻa e fānaú ʻo taʻu hongofulu tupú pea nau fehangahangai nai mo e ngaahi palopalemá, ʻe ʻikai te nau fakakaukau ki heʻenau ongo mātuʻá ko honau ongo kaumeʻa ʻa ia ʻe lava ke nau talanoa ki ai. ʻE lava fēfē ke ke tokoniʻi kinautolu ke fakahaaʻi ʻenau ngaahi ongoʻi ʻi lotó? ʻOku pehē ʻe he Palovepi 20:5: “Ko e tuʻutuʻuni ʻi he loto ʻo e tangata ko e vai tuʻu fufū: ka ko e tama ʻiloʻilo te ne lava ke fusi hake.” ʻAki hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi fehuʻi fakatupu fakakaukau, hangē ko ení “Ko e hā hoʻo fakakaukaú?” ʻe lava ai ke fakalototoʻaʻi ʻe he ngaahi mātuʻá ʻenau fānaú ke fakahaaʻi ʻenau ngaahi fakakaukaú mo e ongoʻí.

Ko e hā te ke faí kapau ʻe fai ʻe hoʻo kiʻi tamá ha fehālaaki mafatukituki? Ko e taimi eni ʻokú ne fiemaʻu ai ʻa e fakaʻatuʻi anga-ʻofá. Puleʻi hoʻo ngaahi ongó lolotonga hoʻo fanongo ki hoʻo tamá. ʻOku leaʻaki eni ʻe ha tamai fekauʻaki mo ʻene founga feangainga mo e tuʻunga peheé: “ʻI he taimi ʻoku fai ai ʻe he fānaú ʻa e ngaahi fehālaakí, ʻoku ou feinga ke ʻoua ʻe loto-puna tōtuʻa. ʻOku ou tangutu hifo ʻo fanongo ki he meʻa ʻoku nau leaʻakí. ʻOku ou feinga ke mahinoʻi ʻa e tuʻungá. ʻI he taimi ʻoku ou ʻiloʻi ai ʻoku faingataʻa ke mapuleʻi ʻeku ʻitá, ʻoku ou kiʻi tatali ʻo fakamokomoko hifo.” Kapau ʻokú ke mapuleʻi hoʻo ngaahi ongoʻí pea fanongo, ko e fakatonutonu te ke faí ʻe tali lelei ange ai.

Ko e Akonaki Makatuʻunga ʻi he ʻOfá ʻOku Mātuʻaki Fiemaʻu

“Ko kimoutolu ʻa e ngaahi tamai, ʻoua te mou fakaʻitaʻi hoʻomou fānaú, kae hanganaki tauhi hake kinautolu ʻi he akonaki mo e fakatonutonu-fakaʻatamai ʻa Sihová.”—Efeso 6:​4, NW.

Ke maʻu ʻa e ngaahi ola leleí, ʻoku mahuʻinga ʻa hoʻo founga ʻo hono fai ʻa e akonaki anga-ʻofá. ʻE lava fēfē ke hanga ʻe he mātuʻá ʻo ‘fakaʻitaʻi ʻenau fānaú’? Kapau ʻoku ʻikai feʻungamālie ʻa e akonakí mo e tuʻunga mafatukituki ʻo e fehālaakí pe kapau ʻoku fai ia ʻi ha founga fakaanga lahi, ʻe talitekeʻi ia ʻe he fānaú. Ko e akonakí ʻoku totonu ʻi he tuʻunga kotoa ke fai ia ʻaki ʻa e ʻofá. (Palovepi 13:24) Kapau ʻokú ke fakaʻuhinga mo hoʻo fānaú, te nau ʻiloʻi ʻokú ke akonakiʻi kinautolu ʻi he ʻofa.​—Palovepi 22:15; 29:19.

ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ʻoku lelei ki he fānaú ke nau ongoʻi ʻa e ngaahi ikuʻanga ʻikai lelei ʻo e tōʻonga fehālaakí. Hangē ko ení, kapau ʻoku faihala ha kiʻi tama ki ha tokotaha ʻe taha, ʻe lava ke ke vilitaki ange ke ne kole fakamolemole. ʻI he taimi ʻokú ne maumauʻi ai ʻa e ngaahi tuʻutuʻuni ʻa e fāmilí, ʻe lava ke ke fokotuʻu ha ngaahi fakangatangata ki he ngaahi monū paú koeʻuhi ke fakamamafaʻi ʻaki ʻa e mahuʻinga ʻo e tauhi ki he ngaahi tuʻutuʻuní.

ʻOku lelei ke fakahoko ʻa e akonakí ʻi he taimi totonu. ʻOku fakahaaʻi ʻi he Koheleti 8:​11: “Ko e meʻa ʻi he ʻikai fakaai vave ʻa e tautea ʻo e ngaue kovi naʻe tala, ko ia ko hono ō ia ʻoku malohi ai ʻa e loto ʻo e hakoʻi tangata ke faikovi.” ʻI he founga meimei tatau, ʻe ʻahiʻahiʻi nai ʻe he fānau tokolahi pe ʻe lava ke nau hao ʻo ʻikai tautea ʻi he hili haʻanau anga-kovi. Ko ia ʻi he taimi pē kuó ke fakatokanga ai ʻe fakahoko ha tautea ʻi ha faihala pau, fakapapauʻi ke fakahoko ia.

Fakafiefia Leleí ʻOku ʻi Ai Hono Mahuʻinga

“Ko e . . . ʻaho ke kata; . . . mo e ʻaho ke meʻe.”—Koheleti 3:​1, 4.

Ko e taimi ʻataá mo e fakafiefia lelei mo mafamafatataú, ʻoku fiemaʻu ia ki he ʻatamai mo e sino ʻo ha kiʻi tama ke tupulekina ai. ʻI he kau ʻa e ngaahi mātuʻá ʻi he fakafiefiá mo ʻenau fānaú, ʻoku fakamālohiʻi ai ʻa e ngaahi haʻi fakafāmilí pea ʻoku maʻu ai ʻe he fānaú ha ongoʻi malu. Ko e hā ʻa e faʻahinga fakafiefia ʻe lava ke kau fakataha ki ai ʻa e ngaahi mēmipa ʻo ha fāmili? Kapau te ke vaheʻi ha taimi ke fakakaukau ai fekauʻaki mo ia, ʻe lava ke ke maʻu ha ngaahi meʻa lelei lahi ke fai. ʻOku ʻi ai ʻa e ngaahi sipoti ke fai ʻi tuʻa, hangē ko e heka pasikala, mo e vaʻingaʻaki ʻa e foʻi pulú, hangē ko e tenisi, petiminitoni mo e volipoló. Pea fakaʻuta atu ki he ngaahi taimi fakafiefia ʻe lava ke maʻu ʻi he taimi ʻoku tā meʻalea fakataha ai ʻa e fāmilí. ʻE lava ke maʻu ha ngaahi manatu lelei ko e ola ia ʻo e fononga ki ha ngaahi feituʻu ofi ke fiefia ʻi natulá.

ʻI he ngaahi tuʻunga peheé, ʻe lava ke fakahūhū ʻe he ngaahi mātuʻá ki heʻenau fānaú ha vakai mafamafatatau ki he fakafiefiá. Ko ha tangata Kalisitiane ʻoku ʻi ai hono foha ʻe toko tolu naʻá ne pehē: “ʻOku ou kau ʻi he fakafiefia ʻa ʻeku fānaú ʻo ka malava. Hangē ko ení, ʻi he taimi ʻoku nau vaʻinga ai ʻi he ngaahi keimi komipiutá, ʻoku ou ʻeke pe ʻoku fēfē ʻa e vaʻinga ko iá. ʻI he taimi ʻoku nau fakamatalaʻi loto-māfana ai iá, ʻoku ou ngāueʻaki ʻa e faingamālié ke talanoa ai fekauʻaki mo e fakatuʻutāmaki ʻo e fakafiefia ʻikai leleí. Kuó u fakatokangaʻi ʻoku nau siʻaki ʻa e fakafiefia ʻikai feʻungamālié.” ʻIo, ko e fānau ʻoku nau fiefia ʻi he fakafiefia fakafāmilí ʻoku siʻi ʻenau hehema ke hanga ki he ngaahi polokalama televīsoné, vitioó, faivá, mo e ngaahi keimi he ʻInitanetí ʻa ia ʻoku fakaʻaliʻali mai ai ʻa e fakamālohí, ʻulungāanga taʻetāú mo e ngāuekoviʻaki ʻa e faitoʻo kona tapú.

Tokoniʻi Hoʻo Fānaú Ke Nau ʻAi ha Ngaahi Kaumeʻa Lelei

“Ko ia ʻoku fafale ki he kau poto, te ne hoko ko e poto: ka ko ia ʻoku kaumeʻa mo e sesele ʻe hoko ko e lusa.”—Palovepi 13:20.

Ko ha tamai Kalisitiane ʻa ia naʻá ne tauhi hake lavameʻa ʻa e fānau ʻe toko fā naʻá ne pehē: “Ko e mahuʻinga ʻo ʻenau fili ʻo e ngaahi kaumeʻá ʻoku mahuʻinga ʻaupito. Ko ha kaumeʻa kovi ʻe tahá ʻe lava ke ne fakaʻauha ʻa e ngāue kotoa kuó ke faí.” Ke tokoniʻi ʻene fānaú ke ʻai ha ngaahi kaumeʻa leleí, naʻá ne ʻeke fakapotopoto ʻa e ngaahi fehuʻi hangē ko ení: Ko hai ho kaumeʻa ofi tahá? Ko e hā ʻokú ke saiʻia ai ʻiate iá? Ko e hā ʻa e meʻa fekauʻaki mo ia ʻokú ke loto ke faʻifaʻitaki ki aí? ʻOku fokotuʻutuʻu ha mātuʻa ʻe taha ki heʻene fānaú ke nau fakaafeʻi mai ʻa e ngaahi kaumeʻa ofí ki ʻapi. ʻOku lava leva ai ke ne siofi kinautolu pea ʻoange ki heʻene fānaú ʻa e tataki feʻungamālie.

ʻOku toe mahuʻinga ke akoʻi ʻa e fānaú ke lava ʻo nau kaumeʻa mo e kakai taʻumotuʻa angé pea pehē foki ki honau toʻú. Ko Bum-sun, ko ha tamai ia ʻa e foha ʻe toko tolu, ʻokú ne pehē: “ʻOku ou tokoniʻi ʻeku fānaú ke nau ʻiloʻi ko e ngaahi kaumeʻá ʻoku ʻikai fiemaʻu pau ia ke mei honau toʻú, ʻo hangē ko ia ʻi he tuʻunga ʻo Tēvita mo Sionatane ʻi he Tohi Tapú. Ko hono moʻoní, ʻoku ou fakaafeʻi ʻa e kau Kalisitiane ʻo e kulupu taʻumotuʻa kehekehe ke nau maʻu ha feohi mo ʻeku fānaú. Ko hono olá, ʻoku feohi ai ʻa e fānaú mo e kakai tokolahi ʻa ia ʻoku ʻikai ko honau toʻu.” Ko e feohi mo e kakai lalahi alafaʻifaʻitakiʻangá ʻoku ʻoange ai ki he fānaú ʻa e ʻaonga ʻo hono ako ʻa e ngaahi meʻa lahi.

ʻE Lava Ke Ke Lavameʻa ʻi Hono Akoʻi ʻo e Kiʻi Tamá

Fakatatau ki he savea ʻe taha naʻe fai ʻi he ʻIunaite Seteté, ko e ngaahi mātuʻa tokolahi ʻa ia naʻa nau feinga ke fakahūhū ʻa e ngaahi ʻulungāanga hangē ko e mapuleʻi-kitá, akonakiʻi-kitá mo e faitotonú ki heʻenau fānaú naʻe ʻi ha tuʻunga siʻi ʻenau lavameʻá. Ko e hā ʻoku faingataʻa fau ai iá? Ko ha faʻē ʻa ia naʻá ne tali ʻa e saveá naʻá ne pehē: ‘Ko e meʻa fakamamahí he ko e founga pē taha ke maluʻi ai ʻetau fānaú ko hono lokaʻi kinautolu ʻi ha loki pea ʻoua ʻaupito ʻe tuku ke nau ʻalu ki he māmaní.’ Naʻe ʻi heʻene fakakaukaú ko e ʻātakai ʻoku tupu hake ai ʻa e fānaú he taimi ní ʻoku kovi ange ia ʻi ha toe taimi ki muʻa. ʻI he tuʻunga ko ení, ʻoku malava moʻoni ke ʻohake lavameʻa ʻa e fānaú?

Kapau naʻá ke loto ke tauhi hake ha fuʻu ʻōketi ka naʻá ke hohaʻa naʻa hoko nai ʻo mae, te ke loto-siʻi nai ai. Kapau naʻe haʻu ha mataotao ʻi hono tō ʻo e ʻōketí ʻo ʻoatu kiate koe ha ngaahi fakakaukau lelei pea lea ʻi he tuipau, “Te ke lavameʻa kapau te ke fai ia ʻi he founga ko ení,” he ongoʻi fiemālie ē ko koe! Ko Sihova, ʻa e Mafai Aoniu ki he natula fakaetangatá, ʻokú ne ʻomai ʻa e faleʻi ki he founga lelei taha ʻo hono ʻohake ʻo e fānaú. ʻOkú ne folofola: “Atu ako ki ha tamasiʻi, ʻo tāu mo hono ʻalunga, talaatu ʻo ka ne ka motuʻa ʻe ʻikai te ne hiki mei ai.” (Palovepi 22:6) ʻI he taimi ʻokú ke akoʻi ai ʻa e fānaú ʻo fakatatau ki he akonaki ʻa e Tohi Tapú, ngalingali te ke maʻu ʻa e fiefia ʻi he sio ki hoʻo fānaú ʻoku nau tupu hake ʻo hoko ko e kakai lalahi fua fatongia, fakaʻatuʻi ki he niʻihi kehé pea maʻu ha mahino ki he ʻulungāanga tāú. ʻE ʻofaʻi leva ai kinautolu ʻe he tangatá kae tautefito kia Sihova, ko ʻetau Tamai fakahēvaní.