Skip to content

Skip to table of contents

ʻOkú Ke Manako ki he “Lao ʻo Sihova”?

ʻOkú Ke Manako ki he “Lao ʻo Sihova”?

ʻOkú Ke Manako ki he “Lao ʻo Sihova”?

“Monuʻiaa, ka ko e tangata ko ē . . . ko e Lao ʻo Sihova ʻa ʻene manako.”​—SĀME 1:​1, 2.

1. Ko e hā ʻoku tau fiefia ai ʻi he tuʻunga ko e kau sevāniti ʻa Sihová?

ʻOKU tokoniʻi mo tāpuakiʻi ʻe Sihova ʻa kitautolu ko ʻene kau sevāniti mateakí. Ko e moʻoni, ʻoku tau fehangahangai mo e ngaahi ʻahiʻahi lahi. Kae kehe, ʻoku tau toe maʻu ʻa e fiefia moʻoní. ʻOku ʻikai ke fakaʻohovale ʻeni ia, he ʻoku tau tauhi ʻa e “ʻOtua fiefia,” pea ʻoku fakatupu ʻe hono laumālie māʻoniʻoní ʻa e fiefia ʻi hotau lotó. (1 Timote 1:​11NW; Kaletia 5:22) Ko e loto-fiefiá ko e tuʻunga ia ʻo e fiefia moʻoní ʻoku tupu mei he fakatuʻamelie pe ʻi hono maʻu ha meʻa lelei. Pea ko ʻetau Tamai fakahēvaní ʻokú ne ʻomai moʻoni kiate kitautolu ʻa e ngaahi meʻaʻofa lelei. (Semisi 1:17) Tā neʻineʻi ke tau fiefia!

2. Ko e ongo saame fē te tau lāulea ki aí?

2 ʻOku fakaeʻa tuʻu-ki-muʻa ʻa e monuʻiaá pe fiefiá ʻi he tohi ʻo e ngaahi Sāmé. Hangē ko ʻení, ʻoku fakaeʻa ʻeni ʻi he Sāme 1 mo e 2. Naʻe taku ʻe he muʻaki kau muimui ʻo Sīsū Kalaisí ʻa e saame hono uá kia Tuʻi Tēvita ʻo ʻIsilelí. (Ngāue 4:​25, 26) Ko e tokotaha-faʻu taʻehingoa ʻo e ʻuluaki sāmé ʻokú ne kamata ʻene hiva fakamānavaʻí ʻaki ʻa e ngaahi foʻi lea: “Monuʻiaa, ka ko e tangata ko ē kuo ʻikai fou ʻi he fakakaukau ʻa e fakaʻotuamate.” (Sāme 1:1) ʻI he kupu ko ení pea mo ia ka hoko maí, tau sio angé ki he anga hono ʻomai kiate kitautolu ʻe he Sāme 1 mo e 2 ʻa e ʻuhinga ke fiefia aí.

Ko e Fakapulipuli ʻo e Fiefiá

3. Fakatatau ki he Sāme 1:​1, ko e hā ʻa e ngaahi ʻuhinga ʻe niʻihi ʻoku fiefia ai ha tokotaha anga-fakaʻotua?

3 ʻOku fakahaaʻi ʻe he Sāme 1 ʻa e ʻuhinga ʻoku fiefia ai ha tokotaha anga-fakaʻotuá. ʻI hono ʻomai ʻa e ngaahi ʻuhinga ki he fiefia peheé, ʻoku hiva ʻa e tokotaha-tohi-sāmé: “Monuʻiaa, ka ko e tangata ko ē kuo ʻikai fou ʻi he fakakaukau ʻa e fakaʻotuamate [pe faʻahinga fulikivanú], pe tuʻu ʻi he hala ʻo e kau faikovi, pe nofo ʻi he nofoʻanga ʻo haʻa manuki.”—Sāme 1:1.

4. Ko e hā ʻa e ʻalunga alafaʻifaʻitakiʻanga naʻe muimui ai ʻa Sākalaia mo ʻIlisapesí?

4 Ke fiefia moʻoni, kuo pau ke tau fai ki he ngaahi fiemaʻu māʻoniʻoni ʻa Sihová. Ko Sākalaia mo ʻIlisapesi, ʻa ia naʻá na maʻu ʻa e monū fakafiefia ʻo e hoko ko e ongo mātuʻa ʻa Sione Papitaisó, “naʻe lelei ʻena fakafeangai ki he ʻOtua, heʻena laka ʻi he ngaahi fekau mo e tuʻutuʻuni kotoa pe ʻa e ʻEiki mo e haohaoa.” (Luke 1:​5, 6) ʻE malava ke tau fiefia kapau te tau muimui ʻi ha ʻalunga meimei tatau pea fakafisi mālohi ke ‘fou ʻi he fakakaukau ʻa e fakaʻotuamaté’ pe hoko ʻo tākiekina ʻe heʻenau faleʻi fulikivanú.

5. Ko e hā ʻoku malava ke ne tokoniʻi kitautolu ke tau fakaʻehiʻehi mei he “hala ʻo e kau faikovi”?

5 Kapau ʻoku tau talitekeʻi ʻa e fakakaukau ʻa e faʻahinga fulikivanú, ʻe ʻikai ke tau ‘tuʻu ʻi he hala ʻo e kau faikoví.’ Ko hono moʻoní, ʻoku ʻuhinga ʻení heʻikai ke tau ʻi he feituʻu ʻoku nau faʻa ʻi aí—ʻi he ngaahi feituʻu ʻo e fakafiefia taʻetāú pe feituʻu ʻoku ongoongo koví. Fēfē kapau ʻoku fakataueleʻi kitautolu ke kau fakataha mo e kau faikoví ʻi heʻenau tōʻonga taʻefakatohitapú? Tau lotu leva ki he tokoni ʻa e ʻOtuá ke tau ngāue ʻo fehoanaki mo e ngaahi lea ʻa e ʻapositolo ko Paulá: “ʻOua te mou hanga ʻo hoa-ʻa-kehe, he nonofo mo e kau taʻelotu: he meʻataha fefe ʻa e faitotonu mo e malakilao? pe feohi fefe ʻa e maama mo e poʻuli?” (2 Kolinito 6:14) Kapau ʻoku tau falala ki he ʻOtuá pea ‘maʻa hotau lotó,’ te tau talitekeʻi ʻa e laumālie mo e founga moʻui ʻa e kau faikoví pea ʻe maʻu ai ʻa e ngaahi fakaueʻiloto mo e ngaahi holi maʻa, fakataha mo e “tui taemalualoi.”—Mātiu 5:8; 1 Timote 1:​5PM.

6. Ko e hā ʻoku totonu ai ke tau maluʻi kitautolu ʻi he fekauʻaki mo e kau manukí?

6 Ke fakahōifuaʻi ʻa Sihova, ko hono moʻoní ko kitautolú ‘kuo pau ke ʻikai ke tau nofo ʻi he nofoʻanga ʻo haʻa manukí.’ ʻOku manukiʻi ʻe he niʻihi ʻa e anga-fakaʻotuá tonu, ka ʻi he “taimi fakamui” ko ʻení, ko e kau Kalisitiane ko ia ki muʻa kuo nau hoko ko e kau tafoki mei he moʻoní ʻoku faʻa fakamoʻoniʻi ʻa e mātuʻaki tāufehiʻa ʻenau manukí. Naʻe fakatokanga ʻa e ʻapositolo ko Pitá ki he kaungātuí: “Siʻi ʻofaʻanga, . . . mou ʻilo muʻa ʻa e meʻa ni, Tokua ʻe hoko ʻi he taimi fakamui ha faʻahinga ʻoku matuʻaki manuki, ʻo nau fou ʻi he ngaahi holi ʻanautolu, mo nau lau, Komaʻāʻia ʻa e talaʻofa ʻo ʻene hoko mai? he talu ʻa e mohe ʻa e kau mātuʻa, mo e pehe ni pe ʻa e meʻa kotoa pe, ʻio, ʻa ia ai pe talu mei he kamataʻanga ʻo mamani.” (2 Pita 3:​1-4) Kapau heʻikai ʻaupito ke tau ‘nofo ʻi he nofoʻanga ʻo haʻa manukí,’ te tau fakaʻehiʻehi ai mei he fakatuʻutāmaki kuo pau ke hoko kiate kinautolú.—Palovepi 1:​22-27.

7. Ko e hā ʻoku totonu ai ke tau tokanga ki he ngaahi lea ʻo e Sāme 1:1?

7 Kapau heʻikai ke tau tokanga ki he ngaahi lea kamata ʻo e Sāme 1, ʻe malava ke tau fakamoleki ʻa e tuʻunga fakalaumālie kuo tau maʻu fakafou ʻi hono ako ʻa e ngaahi Konga Tohi Tapú. Ko hono moʻoní, te tau fakaʻau leva ai mei he kovi ki he kovi ange. ʻE kamata nai ʻetau faai hifó kapau ʻoku tau muimui ki he faleʻi ʻa e fulikivanú. Hili iá te tau feohi tuʻumaʻu nai mo kinautolu. ʻI he faai mai ʻa e taimí, ʻe aʻu ʻo tau hoko nai ko e kau manuki taʻetui mo tafoki mei he moʻoní. ʻOku hā mahino, ko e kaumeʻa mo e faʻahinga fulikivanú ʻoku malava ke pouaki ai ha laumālie taʻefakaʻotua ʻiate kitautolu pea malava ai ke ne fakaʻauha hotau vahaʻangatae mo Sihova ko e ʻOtuá. (1 Kolinito 15:33; Semisi 4:4) ʻOfa ke ʻoua ʻaupito te tau fakaʻatā ia ke hoko mai kiate kitautolu!

8. Ko e hā te ne tokoniʻi kitautolu ke tauhi maʻu hotau ʻatamaí ʻi he ngaahi meʻa fakalaumālié?

8 ʻE tokoniʻi kitautolu ʻe he lotú ke tauhi maʻu hotau ʻatamaí ʻi he ngaahi meʻa fakalaumālié pea ke tau fakaʻehiʻehi mei he takanga mo e faʻahinga fulikivanú. “Neongo pe ko e ha ʻa e meʻa, ʻoua te mou lotomoʻua ai,” ko e tohi ia ʻa Paulá, “ka ʻi he meʻa kotoa pe tuku ke ha ki he ʻOtua hoʻomou ngaahi kole, ʻi he lotu mo e hufia, pea fai mo e fakafetaʻi. Pea ko e nonga ʻa e ʻOtua, ʻa ia ʻoku mamaʻo ʻi he tatae ʻa e ʻatamai kotoa pe, te ne maluʻi homou loto mo hoʻomou ngaahi fakakaukau ʻia Kalaisi Sisu.” Naʻe fakalototoʻaʻi mai ʻe he ʻapositoló ke tau fakakaukau ki he ngaahi meʻa ʻoku moʻoní, ki he ngaahi meʻa ʻoku tāú, totonú, maʻá, fakaʻofoʻofá, ongoongo leleí, ʻulungāanga leleí mo fakamālōʻiá. (Filipai 4:​6-8) Tau ngāue ʻo fehoanaki mo e akonaki ʻa Paulá pea ʻoua ʻaupito ʻe tuku hifo kitautolu ki he tuʻunga ʻo e faʻahinga fulikivanú.

9. Neongo ʻoku tau fakaʻehiʻehi mei he ngaahi tōʻonga fulikivanú, ʻoku tau feinga fēfē ke tokoniʻi ʻa e faʻahinga kakai kotoa peé?

9 Neongo ʻoku tau talitekeʻi ʻa e ngaahi tōʻonga fulikivanú, ʻoku tau ʻoatu ha fakamoʻoni fakapotopoto ki he niʻihi kehé, ʻo hangē pē ko e lea ʻa e ʻapositolo ko Paulá kia Kōvana Filike ʻo Lomá ʻo fekauʻaki mo e “faitotonu, mo e fakamaʻumaʻu kita, mo e fakamāu ʻoku tuʻunuku mai.” (Ngāue 24:​24, 25; Kolose 4:6) ʻOku tau malangaʻi ʻa e ongoongo lelei ʻo e Puleʻangá ki he faʻahinga kakai kotoa pē, pea ʻoku tau fakafeangai kiate kinautolu ʻi ha founga anga-ʻofa. ʻOku tau loto-falala ko e faʻahinga “ʻoku hehema totonu ki he moʻui taʻengatá” te nau hoko ko e kau tui pea nau fiefia ʻi he lao ʻa e ʻOtuá.—Ngāue 13:​48NW.

ʻOkú Ne Fiefia ʻi he Lao ʻa Sihová

10. Ko e hā ʻe tokoni ʻi hono ʻai ke maongo fuoloa ki hotau ʻatamaí mo hotau lotó ʻi he lolotonga ʻo e ngaahi taimi ʻo e ako fakafoʻituituí?

10 ʻI he fekauʻaki mo ha tangata fiefia, ʻoku toe pehē ʻe he tokotaha-tohi-sāmé: “Ko e Lao ʻo Sihova ʻa ʻene manako [pe fiefiá], ʻio ʻi he lao oʻona ʻoku ne fakalaulauloto [“lau leʻo-siʻi,” NW] ʻaho mo e po.” (Sāme 1:2) ʻI he tuʻunga ko e kau sevāniti ʻa e ʻOtuá, ʻoku tau ‘fiefia ʻi he lao ʻa Sihová.’ ʻO ka malava, ʻi he lolotonga ʻo e ngaahi taimi ʻo e ako fakafoʻituituí mo e fakalaulaulotó, ke tau lau “leʻo-siʻi” nai, ʻo fakaongo atu ʻa e ngaahi foʻi leá. Ko hono fai ʻeni ʻi he taimi ʻo hono lau ha konga ʻo e ngaahi Konga Tohi Tapú ʻe tokoni ia ʻi hono ʻai ke maongo fuoloa ki hotau ʻatamaí mo hotau lotó.

11. Ko e hā ʻoku totonu ai ke tau lau ʻa e Tohi Tapú ʻi he “ʻaho mo e po”?

11 Kuo fakalototoʻaʻi mai ʻe he “tamaioeiki agatonu mo boto” ke tau lau fakaʻaho ʻa e Tohi Tapú. (Mātiu 24:​45PM) Koeʻuhi ko ha holi mālohi ke hoko ʻo maheni lelei ange mo e pōpoaki ʻa Sihova ki he faʻahinga ʻo e tangatá, ʻe lelei nai kiate kitautolu ke tau lau ʻa e Tohi Tapú ʻi he “ʻaho mo e po”—ʻio, naʻa mo e taimi ʻoku ʻikai ke tau malava ai ke mohe ʻi ha faʻahinga ʻuhinga. ʻOku naʻinaʻi mai ʻa Pita: “Mou fai ʻo hange ko e fanau toki faʻeleʻi, ʻo mou holi ki he huʻakau fakaloto ʻoku taʻehuʻi, koeʻuhi ke mou tupu ai ke aʻusia ʻa e fakamoʻui.” (1 Pita 2:​1, 2) ʻOkú ke fiefia ʻi hono lau fakaʻaho ʻa e Tohi Tapú pea fakalaulauloto ki he Folofola ʻa e ʻOtuá mo ʻene ngaahi taumuʻá ʻi he poʻulí? Naʻe fai pehē ʻa e tokotaha-tohi-sāmé.—Sāme 63:6.

12. Ko e hā te tau faí kapau ʻoku tau fiefia ʻi he lao ʻa Sihová?

12 Ko ʻetau fiefia taʻengatá ʻoku fakatuʻunga ia ʻi heʻetau fiefia ʻi he lao ʻa e ʻOtuá. ʻOku haohaoa ia mo māʻoniʻoni, pea ʻoku ʻi ai ha pale lahi ʻi he tauhi ki aí. (Sāme 19:​7-11) Naʻe tohi ʻa e ākonga ko Sēmisí: “Ko ia ʻoku ne fakasio hifo ki he lao haohaoa, ʻa e lao tauʻataina, ʻo ne [taʻutu] ai, kaeʻūmaʻā ʻoku ʻikai te ne hoko ko ha taha fanongo kae ngalo, ka ko ha taha fai ngaue, ʻe, ʻe monuʻia ʻa e toko taha ko ia ʻi heʻene fai.” (Semisi 1:25) Kapau ʻoku tau fiefia moʻoni ʻi he lao ʻa Sihová, heʻikai ke paasi atu ha foʻi ʻaho ʻo taʻeʻiai ha fakakaukau ki he ngaahi meʻa fakalaumālié. Ko e moʻoni, ʻe ueʻi kitautolu ke tau ‘hakule ki he ngaahi meʻa loloto ʻa e ʻOtuá’ pea ke tauhi ke muʻomuʻa ʻa e ngaahi meʻa ʻo e Puleʻangá ʻi he moʻuí.—1 Kolinito 2:​10-13; Mātiu 6:33.

ʻOkú Ne Hoko ʻo Hangē ko ha Fuʻu ʻAkaú

13-15. ʻI he ʻuhinga fē ʻoku malava ke tau hangē ai ha fuʻu ʻakau ʻoku tō ʻo ofi ki ha maʻuʻanga vai lahí?

13 ʻI he toe fakamatala ki he tokotaha anga-tonú, ʻoku pehē ʻe he tokotaha-tohi-sāmé: “Te ne hange ia ha ʻakau kuo to ki he ngaahi mangaʻivai, ʻa ia ʻoku ne fua ʻi hono toʻukai, ko hono lau foki ʻoku ʻikai mae; pea neongo pe ko e ha ʻoku ne fai ʻoku ne monuʻia [pe lavameʻa] pe.” (Sāme 1:3) Hangē pē ko e faʻahinga taʻehaohaoa kehe kotoa ʻo e tangatá, ko kitautolu ʻoku tau tauhi kia Sihová ʻoku tau hokosia ʻa e ngaahi faingataʻa ʻi he moʻuí. (Siope 14:1) ʻOku tau tofanga nai ʻi ha fakatanga mo e ngaahi ʻahiʻahi kehekehe ʻoku felāveʻi mo ʻetau tuí. (Mātiu 5:​10-12) Kae kehe, ʻi he tokoni ʻa e ʻOtuá, ʻoku tau malava ai ke kātekina lavameʻa ʻa e ngaahi ʻahiʻahí ni, ʻo hangē tofu pē ko ha fuʻu ʻakau moʻui lelei ʻokú ne matuʻuaki ʻa e ngaahi matangi mālohí.

14 Ko ha fuʻu ʻakau ʻoku tō ʻi ha matavai ʻoku tafetafe maʻu pē ʻoku ʻikai ke mae ia ʻi he ʻea velá pe ko e lolotonga ʻo ha laʻalaʻā. Kapau ko ha faʻahinga tāutaha manavahē-ʻOtua kitautolu, ʻoku haʻu hotau mālohí mei ha Matavai ʻoku tafetafe maʻu pē—ko Sihova ko e ʻOtuá. Naʻe hanga ʻa Paula ki he ʻOtuá ki ha tokoni pea naʻe malava ai ke ne pehē: “ʻOku ou mafeia ʻa e meʻa kotoa pe ʻiate ia [Sihova] ʻoku ne fakakaukaua au.” (Filipai 4:13) ʻI he taimi ʻoku tataki ai mo poupouʻi fakalaumālie kitautolu ʻe he laumālie māʻoniʻoni ʻo Sihová, ʻoku ʻikai ke tau mae ai, ʻo hoko ʻo taʻefua pe mate fakalaumālie. ʻOku tau fua lahi ʻi he ngāue ʻa e ʻOtuá pea fakahāhā foki ʻa e fua ʻo hono laumālié.—Selemaia 17:​7, 8; Kaletia 5:​22, 23.

15 ʻI hono ngāueʻaki ʻa e faʻunga ʻo e foʻi lea faka-Hepelū naʻe liliu ko e “hange,” ʻoku ngāueʻaki ai ʻe he tokotaha-tohi-sāmé ha lea fakatatau. ʻOkú ne fakahoa ʻa e ongo meʻa ʻe ua ʻokú na kehekehe, neongo ʻokú na kaungāʻinasi ʻi ha tuʻunga tefito. ʻOku kehekehe ʻa e tangatá mei he ʻuluʻakaú, ka ko e tupu maʻuiʻui ʻa ha fuʻu ʻakau ʻoku tō ʻo ofi ki ha maʻuʻanga vai lahí ʻoku hā mahino naʻe fakamanatu mai ai ʻe he tokotaha-tohi-sāmé ʻa e lakalakaimonū fakalaumālie ʻa e faʻahinga ko ia ko ʻenau ‘fiefiá ʻoku ʻi he lao ʻa Sihová.’ Kapau ʻoku tau fiefia ʻi he lao ʻa e ʻOtuá, ʻe hoko hotau ngaahi ʻahó ʻo hangē ko e ngaahi ʻaho ʻo ha fuʻu ʻakau. Ko hono moʻoní, ʻe malava ke tau moʻui taʻengata.—Sione 17:3.

16. Ko e hā e ʻuhinga pea ʻi he founga fē ‘neongo pe ko e hā ʻoku tau faí ʻoku lavameʻa pē’?

16 ʻI heʻetau tuli ki ha ʻalunga anga-tonú, ʻoku tokoniʻi ai kitautolu ʻe Sihova ke tau kātekina ʻa e ngaahi ʻahiʻahí mo e ngaahi faingataʻá. ʻOku tau fiefia mo fakatupu fua ʻi he ngāue ʻa e ʻOtuá. (Mātiu 13:23; Luke 8:15) ‘Neongo pe ko e hā ʻoku tau faí ʻoku lavameʻa pē’ koeʻuhi ko ʻetau taumuʻa tefitó ke fai ʻa e finangalo ʻo Sihová. Koeʻuhi ʻoku lavameʻa maʻu pē ʻene ngaahi taumuʻá pea ʻoku tau fiefia ʻi heʻene ngaahi fekaú, ʻoku tau lakalakaimonū fakalaumālie ai. (Senesi 39:23; Siosiua 1:​7, 8; Aisea 55:11) ʻOku hoko pehē ʻeni naʻa mo e taimi ʻoku tau fehangahangai ai mo e ngaahi faingataʻá.—Sāme 112:​1-3; 3 Sione 2.

ʻOku Hā Ngali Lakalakaimonū ʻa e Fulikivanú

17, 18. (a) Ko e hā ʻoku fakatatau ki ai ʻe he tokotaha-tohi-sāmé ʻa e fulikivanú? (e) Neongo kapau ʻoku lakalakaimonū fakamatelie ʻa e fulikivanú, ko e hā ʻoku ʻikai ai te nau maʻu ha maluʻanga tuʻuloá?

17 He kehekehe lahi ē ko e tuʻunga ʻo e fulikivanú mei he tuʻunga ʻo e māʻoniʻoní! ʻOku hā ngali lakalakaimonū fakamatelie nai ʻa e faʻahinga fulikivanú ʻi ha taimi, ka ʻoku ʻikai te nau lakalakaimonū fakalaumālie. ʻOku hā mahino ʻeni mei he toe ngaahi lea ʻa e tokotaha-tohi-sāmé: “ʻOku ʻikai ke pehe ʻa e fakaʻotuamate [pe fulikivanú], ʻoku ʻikai; ka ʻoku nau hange ko e kafukafu ʻoku vilingia ʻi he matangi. Ko hono o ia ʻe ʻikai tuʻu ʻa e fakaʻotuamate [pe faʻahinga fulikivanú] ʻi he fakamāu, pe ko e kau faikovi ʻi he fakataha ʻo e fai totonu.” (Sāme 1:​4, 5) Fakatokangaʻi ʻoku pehē ʻe he tokotaha-tohi-sāmé, ‘ʻoku ʻikai ke pehe ʻa e fulikivanú.’ ʻOkú ne ʻuhinga maí ʻoku ʻikai te nau hangē ko e kakai anga-fakaʻotuá, ʻa ē ne toki ʻosi hono fakahoa ki ha ʻuluʻakau fua lahi mo tuʻuloá.

18 Neongo kapau ʻoku lakalakaimonū fakamatelie ʻa e faʻahinga fulikivanú ia, ʻoku ʻikai te nau maʻu ha maluʻanga tuʻuloa. (Sāme 37:16; 73:​3, 12) ʻOku nau hangē pē ko e tangata koloaʻia taʻefakaʻatuʻi naʻe lave ki ai ʻa Sīsū ʻi ha talanoa fakatātā ʻi he taimi naʻe kole ange ai kiate ia ke ne fai ha tuʻutuʻuni ʻi he fekauʻaki mo ha tofiʻá. Naʻe tala ange ʻe Sīsū ki he faʻahinga naʻe ʻi aí: “Mou ʻā, ʻo leʻohi kimoutolu telia ʻa e ngaahi manumanu: he neongo oku fuʻu lahi ʻa e koloa ʻa ha taha, ka ʻoku ʻikai hoko ai ʻo tautau ʻene moʻui ki heʻene ngaʻotoʻota.” Naʻe fakatātaaʻi ʻe Sīsū ʻa e poini ko ʻení ʻaki ʻene pehē ko e ngoue ʻa ha tangata koloaʻia ʻe taha naʻe fua lahi ʻaupito ʻo ne palani ai ke hae hifo hono ngaahi feleokó pea langa ha ngaahi fale tukuʻanga koloa lalahi ange ke hao kotoa ki ai ʻene ngaahi meʻa leleí. Naʻe palani leva ʻe he tangatá ke ne kai, inu pea mo fakafiefia. Ka naʻe pehē ʻe he ʻOtuá: “ʻA e taʻeloto! ko e pō ni pe te nau tala ke ke tuku mai ho laumālie: pea ʻe ʻa hai koā ʻa e ngaahi meʻa naʻa ke tokonaki?” ʻI hono fakamamafaʻi ʻene ʻuhingá, naʻe tānaki atu ʻe Sīsū: “Ko e anga ʻeni ʻo ia ʻoku fokotuʻu koloa maʻana, ka ʻoku ʻikai te ne fakatupu koloa ki he ʻOtua.”—Luke 12:​13-21.

19, 20. (a) Fakamatalaʻi ʻa e ngāue haha mo e ʻauʻau ʻi he kuonga muʻá. (e) Ko e hā ʻoku fakatatau ai ʻa e fulikivanú ki he kafukafú?

19 Ko e fulikivanú ʻoku ʻikai te nau “fakatupu koloa ki he ʻOtua.” Ko ia ai, ʻoku ʻikai te nau maʻu ha maluʻanga mo ha tuʻumaʻu ʻo lahi ange he kafukafú, ʻa e kofukofu manifi ʻo e ngaahi foʻi uité. ʻI he hili hono toli ʻa e uité ʻi he kuonga muʻá, naʻe ʻave ia ki ha hahaʻanga, ko ha foʻi ʻēlia tokalelei naʻe faʻa ʻi ha foʻi māʻolunga. ʻI aí naʻe toho takai holo ai ʻi he uité ʻe ha fanga monumanu ha ngaahi saliote taʻeveʻeteka ʻoku ʻi lalo ai ha maka māsila pe ukamea fakanifo ke ne veteveteki ʻa e ngaahi kau ʻo e uité pea fakangangana ʻa e ngaahi foʻi uité mei he kafukafú. Ko hono hokó, naʻe ngāueʻaki ha sāvolo ʻauʻau ke ne ʻohake ʻa e tuifió fakakātoa pea liaki ia ki he ʻataá lolotonga ʻoku angi mai ʻa e havilí. (Aisea 30:24) Naʻe ngangana hifo ʻa e ngaahi foʻi uité ki he hahaʻangá, lolotonga iá naʻe ifiʻi ʻe he havilí ia ʻa e kauʻi uité ki he tafaʻakí kae puhiʻi mamaʻo ʻa e kafukafú. (Lute 3:2) ʻI he hili ʻa e paasi ʻa e uité ʻi ha meʻa-sivi ke toʻo ʻa e fanga kiʻi makamaká mo e alā meʻa peheé, naʻe mateuteu leva ia ke tuku tauhi pe momosi. (Luke 22:31) Ka ne mole atu ʻa e kafukafú ia.

20 Hangē tofu pē ko e ngangana hifo ki he kelekelé ʻa e ngaahi foʻi uité pea tuku tauhi lolotonga iá ne puhiʻi mamaʻo atu ʻa e kafukafú ia, ʻe pehē pē ʻa e nofo maʻu ʻa e māʻoniʻoní pea toʻo atu ʻa e fulikivanú ia. Ko ia ai, ʻoku tau fiefia he ʻe vavé ni ke mole atu ʻo taʻengata ʻa e kau faikovi ko iá. ʻI hono toʻo atu kinautolú, ʻe tāpuakiʻi lahi leva ʻa e kakai ko ia ʻoku nau fiefia ʻi he lao ʻa Sihová. Ko e moʻoni, ko e faʻahinga talangofua ʻo e tangatá ʻe faai atu pē ʻo nau maʻu ʻa e meʻaʻofa ʻa e ʻOtuá ko e moʻui taʻengatá.—Mātiu 25:​34-46; Loma 6:23.

Ko e “Hala oe Maonioni”

21. ʻI he founga fē ʻoku ‘ilo ai ae hala oe maonioní’ ʻe Sihova?

21 ʻOku fakaʻosiʻaki ʻa e ʻuluaki sāmé ʻa e ngaahi leá ni: “Oku ilo e Jihova ae hala oe maonioni: ka koe hala oe agakovi e auha ia.” (Sāme 1:​6PM) ʻOku anga-fēfē hono ‘ilo ae hala oe maonioní’ ʻe he ʻOtuá? Sai, kapau ʻoku tau tuli ki ha ʻalunga anga-tonu, ʻoku lava ke tau fakapapauʻi ʻoku fakatokangaʻi ʻe heʻetau Tamai fakahēvaní ʻetau moʻui anga-fakaʻotuá pea vakai mai kiate kitautolu ko ʻene kau sevāniti fakahōifua. Ko ia ai, ʻoku malava pea ʻoku totonu ke tau lī atu ʻa e kotoa ʻo ʻetau loto-moʻuá kiate ia ʻi he tuipau ʻokú ne tokanga moʻoni mai kiate kitautolu.—Isikeli 34:11; 1 Pita 5:​6, 7.

22, 23. Ko e hā ʻe hoko ki he fulikivanú pea mo e māʻoniʻoní?

22 ʻE tuʻu ʻo taʻengata “ae hala oe maonioni,” ka ko e kakai fulikivanu taʻemangoí te nau ʻauha koeʻuhi ko e fakamaau fakafili ʻa Sihová. Pea ko honau “hala,” pe ʻalunga ʻo e moʻuí, ʻe ngata fakataha mo kinautolu. ʻOku malava ke tau loto-falala ki he fakahoko ʻo e ngaahi lea ʻa Tēvitá: “Oku toetoe jii be, bea e ikai ae agakovi: io, te ke tokaga lahi ki hono botu, ka e ikai iloʻi ia. Ka koe agamalu te nau maʻu ae fonua; o nau fakafiemalieʻi akinautolu i hono lahi oe melino. E maʻu e he maonioni ae fonua, bea te nau nofo ai o taegata.”—Sāme 37:​10, 11, 29PM.

23 Ko ha fiefia lahi ē te tau hokosiá kapau ʻoku tau maʻu ʻa e monū ke moʻui ʻi ha māmani palataisi ʻi he taimi ʻe ʻikai toe ʻi ai ai ha faʻahinga fulikivanú! Ko e anga-maluú mo e māʻoniʻoní te nau maʻu leva ʻa e melino moʻoní koeʻuhi te nau fiefia maʻu pē ʻi he ‘lao ʻa Sihová.’ Kae kehe, ki muʻa ke hoko iá, ko e “tuʻutuʻuni ʻa Sihová” kuo pau ke fakahoko ia. (Sāme 2:7aNW) ʻE tokoniʻi kitautolu ʻe he kupu hoko maí ke tau ʻilo ʻa e fekau ko iá pea mo ʻene ʻuhinga kiate kitautolu pea ki he fāmili fakakātoa ʻo e tangatá.

ʻE Anga-Fēfē Haʻo Tali?

• Ko e hā ʻoku fiefia ai ha tokotaha anga-fakaʻotuá?

• Ko e hā ʻokú ne fakahaaʻi ʻoku tau fiefia ʻi he lao ʻa Sihová?

• ʻOku anga-fēfē ʻa e malava ke hangē ha tokotaha ko ha fuʻu ʻakau ʻoku maʻu vai lahi?

• ʻOku anga-fēfē ʻa e kehe ʻa e hala ʻo e māʻoniʻoní mei he hala ʻo e fulikivanú?

[Fehuʻi ki he Ako]

[Fakatātā ʻi he peesi 11]

ʻE tokoniʻi kitautolu ʻe he lotú ke tau fakaʻehiʻehi mei he takanga mo e faʻahinga fulikivanú

[Fakatātā ʻi he peesi 12]

Ko e hā ʻoku hangē ai ha tokotaha māʻoniʻoni ko ha fuʻu ʻakaú?