Skip to content

Skip to table of contents

Kapatōsia—ʻA Ia Naʻe Nofo Ai ʻa e Kakaí ʻi he Ngaahi Nofoʻanga Tongi ʻe he Matangí mo e Vaí

Kapatōsia—ʻA Ia Naʻe Nofo Ai ʻa e Kakaí ʻi he Ngaahi Nofoʻanga Tongi ʻe he Matangí mo e Vaí

Kapatōsia—ʻA Ia Naʻe Nofo Ai ʻa e Kakaí ʻi he Ngaahi Nofoʻanga Tongi ʻe he Matangí mo e Vaí

NAʻE lea ʻa e ʻapositolo ko Pitá fekauʻaki mo Kapatōsia. Naʻe kau ki he faʻahinga naʻá ne fai ki ai ʻene ʻuluaki tohi fakamānavaʻí ʻa e “kakai fili ʻa ia ʻoku nau nofo movetevete ʻi . . . Kapatosia.” (1 Pita 1:1) Ko e faʻahinga fonua fēfē ʻa Kapatōsia? Ko e hā naʻe nofo ai ʻa hono kakaí ʻi he ngaahi nofoʻanga naʻe tongi mei he maká? Naʻe anga-fēfē ʻenau fetuʻutaki mo e lotu faka-Kalisitiané?

“Naʻe fakafokifā pē ʻemau hē ʻi ha ngaahi ʻotu kouni mo e ngaahi fuʻu pou maka,” ko e lau ia ʻa e faifolau Pilitānia ko W. F. Ainsworth, ʻa ia naʻá ne ʻaʻahi ki Kapatōsia ʻi he 1840 tupú. Ko e faʻunga anga-kehe ʻo e fonuá ʻokú ne kei fakaʻohovaleʻi pē ʻa e kau ʻaʻahi ʻi onopooni ki he feituʻu ko eni ʻo Toaké. ʻOku fepikipikiʻi hangē ha kau sōtia leʻo tuʻu fakalongolongo ʻi he ngaahi teleʻa Kapatōsiá ʻa e ngaahi maka anga-kehe ko eni hangē ha “ngaahi maka fakamanatú.” ʻOku hangē ʻa e niʻihi ko ha ngaahi fuʻu siminī lalahi mita ʻe 30 pe lahi ange ai ʻene ʻalu he ʻataá. Ko e niʻihi ʻoku nau hangē ha ngaahi fuʻu foʻi kouni ʻaisikilimi lalahi fau, ngaahi maka tapafā tumuʻaki-tōtao, pe ngaahi fakamalu-ʻa-tēvoló.

He fakaʻofoʻofa moʻoni ko hono huluʻi fakalanulanu ʻe he laʻaá ʻa e ngaahi maka fakamanatú ni ʻi he ʻalu ʻa e ʻahó! ʻI he ata ʻa e ʻahó ʻoku nau lanu pingikī vaivai. ʻI he aʻu ki he hoʻatā mālié ʻoku hoko ai ʻo lanu tea, pea ʻi he tō ʻa e laʻaá ʻoku nau mafuli ʻo lanu engeenga koula. Ko e hā naʻá ne faʻu ʻa e “ngaahi ʻotu kouni mo e ngaahi fuʻu pou maka” ko ení? Pea ko e hā naʻe ngaohi ai ia ʻe he kakai ʻo e feituʻú ko honau nofoʻangá?

Tongi ʻe he Matangí mo e Vaí

ʻOku tuʻu ʻa Kapatōsia ʻi he loto-mālie ʻo e Muitolotolo ʻo ʻAnatōliá, ʻa ia ʻokú ne fakafehokotaki ʻa ʻĒsia mo ʻIulope. Ko e feituʻu ko ení ne mei hoko ia ko ha konga fonua tokalelei ka ne taʻeʻoua ʻa hono ongo moʻunga afí. ʻI he laui mileniume kuo maliu atú, ko e puna mālohi ʻa e ongo moʻunga afí naʻe ʻufiʻufi ai ʻa e feituʻú ʻaki ʻa e kalasi maka ʻe ua—ko e makahunú mo e maka lahe molū ko e tufa, ko ha maka hinehina ko e faʻu mei he efuefuʻi moʻunga afi fefeká.

ʻI he kamata ke keina ʻe he ngaahi vaitafé, ʻuhá mo e matangí ʻa e maka tufa moluú, naʻe faʻu ai ʻa e ngaahi teleʻa loloto. Naʻe faifai pē, ʻo mapakipaki māmālie ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi tepuʻi maka naʻe ʻi he tafatafaʻaki ʻo e ngaahi teleʻa ko ení ʻo hoko ia ko ha ʻotu kouni maka lahi fakaʻulia, ʻo ʻomai ai ki he fonuá ʻa e ngaahi tā tongitongi ʻoku ʻikai toe maʻu ia ʻi ha feituʻu kehe ʻi he māmaní. Ko e niʻihi ʻo e ngaahi kouni maká naʻe hā ia ʻo hangē ha ngaahi mohenga hone moʻoní. Naʻe tongi ʻe he kakai ʻo e feituʻú ʻa e ngaahi loki ʻi he maka moluú pea fakalahi atu ki ai ʻa e ngaahi loki lahi ange ʻi he tupu ʻo tokolahi ʻa e fāmilí. Naʻe hoko foki ʻa e ngaahi nofoʻangá ni ʻo mokomoko kia kinautolu ʻi he taimi māfaná pea māfana ʻi he taimi momokó.

Nofo ʻi ha Kolosiʻanga ʻo e Sivilaisé

Ko e kau nofo ʻana ʻo Kapatōsiá ʻoku ngalingali naʻe mei siʻi ʻenau fetuʻutaki mo e kakaí ʻo kapau naʻe ʻikai ʻenau nofo ʻi ha kolosiʻanga mahuʻinga ʻo e sivilaisé. Ko e Hala Silika ʻiloá, ʻa e halanga fefakatauʻaki kilomita ʻe 6,500 naʻá ne fakafehokotaki ʻa e ʻEmipaea Lomá mo Siainá naʻe lele ia ʻo fou atu ʻi Kapatōsia. Tuku kehe ʻa e kau fefakatauʻakí, ko e kau tau Pēsiá, Kalisí mo e kau tau Lomá naʻa nau fononga ʻi he hala ko ení. Ko e kau fononga ko ení naʻa nau ʻoatu ki ai ʻa e ngaahi fakakaukau fakalotu foʻou.

ʻI he aʻu ki he senituli hono ua K.M., naʻe ʻi ai ʻa e ngaahi nofoʻanga Siu ʻi Kapatōsia. Pea ko e kau Siu mei he feituʻu ko ení naʻa nau ʻi Selusalema ʻi he taʻu 33 T.S. Naʻa nau ʻi aí ke fakamanatu ʻa e Kātoanga Penitekosí. Ko ia ai, naʻe malanga ʻa e ʻapositolo ko Pitá ki ha kau Siu Kapatōsia hili hono huaʻi hifo ʻa e laumālie māʻoniʻoní. (Ngāue 2:​1-9) ʻOku hā mahino naʻe tali ʻe he niʻihi ʻa ʻene pōpoakí pea nau foki ki ʻapi mo ʻenau tui foʻoú. Ko ia ai, naʻe lea ʻa Pita ki he kau Kalisitiane Kapatōsiá ʻi heʻene ʻuluaki tohí.

Neongo ia, ʻi he faai mai ʻa e ngaahi taʻú, naʻe kamata ke tākiekina ai ʻa e kau Kalisitiane ʻi Kapatōsiá ʻe he ngaahi filōsofia fakapanganí. Ko e kau taki siasi Kapatōsia lalahi ʻe toko tolu ʻo e senituli hono faá naʻe aʻu ʻo nau taukapoʻi mālohi ʻa e tokāteline taʻefakatohitapu ʻo e Tolu-Tahaʻi-ʻOtuá. Ko Kelekōlio ia ʻo Nasienisasí, Pāsili ko e Lahi mo hono tokoua ko Kelekōlio ʻo Nisá.

Naʻe toe fakaʻaiʻai ʻe Pāsili ko e Lahí ha founga moʻui fakamōnike. Ko e ngaahi nofoʻanga Kapatōsia māʻulalo tongi ko eni mei he maká naʻe feʻungamālie ia ki he founga moʻui fefeka naʻá ne fakaongoongoleleiʻí. ʻI he tupu ʻa e nofoʻanga fakamōniké, naʻe faʻu ai ha ngaahi fale lotu kakato ʻi loto ʻi he niʻihi ʻo e ngaahi kouni lalahi angé. ʻI he aʻu mai ki he senituli hono 13, ko e fale lotu nai ʻe tolungeau naʻe tongi mei he maká. Ko e lahi ʻo e ngaahi fale lotú ni ʻoku kei tauhi pē ia ʻo aʻu mai ki he ʻahó ni.

Neongo ko e ngaahi fale lotú mo e ngaahi monasitelioó ʻoku ʻikai kei ngāueʻaki, ko e founga moʻui ʻa e kakai ʻo e feituʻú ʻoku siʻi ʻa ʻene liliú ʻi he faai mai ʻa e ngaahi senitulí. ʻOku kei hoko pē ʻa e ngaahi ʻana lahi ko e ngaahi nofoʻanga. Ko e kau ʻaʻahi tokosiʻi pē ki Kapatōsia ʻoku ʻikai te nau ofo ʻi he anga hono liliuʻi ʻe hono kakai potó ʻa e ngaahi faʻunga fakanatulá ki he ngaahi ʻapi nofoʻangá.

[Mape ʻi he peesi 24, 25]

(Ki he konga tohi kuo fokotuʻu, sio ki he tohi)

KAPATŌSIA

SIAINA (Cathay)