Skip to content

Skip to table of contents

Ko e Fakaleleiʻanga Pē Tahá!

Ko e Fakaleleiʻanga Pē Tahá!

Ko e Fakaleleiʻanga Pē Tahá!

KO HA tangata ko Lāsalosi mo hono ongo tuofāfiné, ko Māʻata mo Mele, ʻoku nau nofo ʻi Pētani, ko ha kolo ʻoku tuʻu ʻi he kilomita nai ʻe tolu ʻi tuʻa Selusalema. ʻI he ʻaho ʻe taha ʻi he mamaʻo ʻa honau kaumeʻa ko Sīsuú, ʻoku hoko ai ʻa Lāsalosi ʻo puke lahi. ʻOku hohaʻa lahi ʻa hono ongo tuofāfiné ʻo fekauʻaki mo ia. Naʻá na ʻave ha pōpoaki kia Sīsū. ʻI ha taimi hili ʻene fanongo ʻi he ongoongó, ʻoku fononga ʻa Sīsū ke sio kia Lāsalosi. ʻI heʻene fonongá, ʻoku fakahaaʻi ai ʻe Sīsū ki heʻene kau ākongá ko ʻene fononga ki aí ke fafangu ʻa Lāsalosi mei he mohé. Ko e kau ākongá ʻoku ʻikai te nau ʻuluaki mahinoʻi ia, ka ʻoku fakamahinoʻi ʻe Sīsū ʻa e meʻá, ʻi heʻene pehē: “Kuo pekia ʻa Lasalosi.”—Sione 11:​1-14.

ʻI he aʻu ʻa Sīsū ki he fonualoto ʻo Lāsalosí, ʻokú ne ʻuluaki ʻoange ʻa e fakahinohino ke toʻo ʻa e fuʻu maka ʻokú ne tāpuni ʻa e hūʻanga ki he fonualotó. Hili ʻene lotu leʻo-lahí, ʻokú ne fekau atu: “Lasalosi, tuʻu mai kituʻa.” Pea ʻoku haʻu ki tuʻa ʻa Lāsalosi. Ko e tangata ʻa ia kuo mate ʻo feʻunga mo e ʻaho ʻe faá kuó ne toetuʻu.—Sione 11:​38-44.

Ko e fakamatala ʻo kau kia Lāsalosí ʻoku fakahaaʻi ai ko e toetuʻú ko e fakaleleiʻanga papau ia ki he maté. Ka naʻe hoko moʻoni ʻa e mana ʻo hono fakafoki ʻa Lāsalosi ki he moʻuí? ʻOku fakahaaʻi ʻe he Tohi Tapú ko ha meʻa moʻoni ia. Lau ʻa e fakamatala ʻi he Sione 11:​1-​44, pea te ke sio ai ki he maeʻeeʻa ʻa e ngaahi fakaikiikí. ʻE lava ke ke fakaʻikaiʻi ʻa ʻene hokó? Ko e fai peheé ʻe ʻoatu nai ai kiate koe ʻa e ʻuhinga ke fehuʻia ai ʻa e tuʻunga moʻoni ʻo e ngaahi mana kotoa kuo lēkooti ʻi he Tohi Tapú, ʻo kau ai ʻa e toetuʻu ʻa Sīsū Kalaisí tonu. Pea “kapau kuo ʻikai fokotuʻu ʻa Kalaisi,” ko e lau ia ʻa e Tohi Tapú, “koe kula noa pe hoʻomou tui.” (1 Kolinito 15:17) Ko e toetuʻú ko ha akonaki Fakatohitapu tefito ia. (Hepelu 6:​1, 2) Ko ia, ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻo e foʻi lea “toetuʻu”?

Ko e Hā ʻa e ʻUhinga ʻo e “Toetuʻu”?

ʻI he Ngaahi Konga Tohi Tapu Faka-Kalisi Kalisitiané, ko e foʻi lea “toetuʻu” ʻoku ʻasi ai ʻo laka hake ʻi he tuʻo 40. ʻOku liliu ia mei ha foʻi lea faka-Kalisi ʻa ia ʻoku ʻuhinga moʻoní, “ko ha toe tuʻu hake.” Ko e foʻi lea faka-Hepelū ʻoku fekauʻaki mo iá ʻoku ʻuhingá ko e “toe fakaake ʻa e maté.” ʻI he hili e mate ʻa ha taha, ko e hā ʻoku fokotuʻu haké? Heʻikai lava ke pehē ko e sinó, ʻa ia ʻoku ʻauʻaunga ʻo foki ki he efu ʻo e kelekelé. Ko e meʻa ʻoku fokotuʻu haké ʻoku ʻikai ko e sino tatau ka ko e tokotaha tatau ʻa ia kuo maté. Ko ia ai, ko e toetuʻú ʻoku kau ki ai ʻa e toe fakafoki ʻo e sīpinga moʻui ʻa e tokotahá—ʻa hono fasi-ʻa-anga fakafoʻituituí, ko hono hisitōlia fakafoʻituituí pea mo e ngaahi fakaikiiki kotoa ʻoku fakamatalaʻiʻaki iá.

Ko Sihova ko e ʻOtuá, ʻa ia ʻoku haohaoa ʻa ʻene manatú, ʻoku ʻikai haʻane palopalema ʻi hono manatuʻi ʻa e ngaahi sīpinga moʻui ʻa e faʻahinga ko ia kuo nau maté. (Aisea 40:26) Koeʻuhi ko ia ʻa e Tupuʻanga ʻo e moʻuí, ʻoku lavangofua ke fakafoki ʻe Sihova ki he moʻuí ʻa e tokotaha tatau ʻi ha sino kuo faʻu foʻou. (Sāme 36:9) ʻIkai ngata aí, ʻoku fakahaaʻi ʻe he Tohi Tapú ko Sihova ko e ʻOtuá ʻokú ne “kavea”—ko ha fakaʻamu mo e holi fakamātoato—ke fokotuʻu hake ʻa e maté. (Siope 14:​14, 15) He fiefia ē ʻe lava ke hoko kia kitautolu ʻi he ʻikai ngata pē ʻa e malava ko ia ʻe Sihova ke ne fakafoki ha taha ki he moʻuí ka ʻokú ne toe finangalo foki ke fai ia!

Ko Sīsū Kalaisi foki ʻokú ne fakahoko ha ngafa tefito ʻi hono fokotuʻu hake ʻa e maté. Laka siʻi hake ʻi ha taʻu hili e kamata ʻa ʻene ngāue fakafaifekaú, naʻe pehē ʻe Sīsū: “Hange ā ʻoku fokotuʻu ʻe he Tamai ʻa e kau pekia, mo ne ngaohi ke moʻui; pehe foki mo e ʻAlo, ʻoku ne ngaohi ke moʻui ʻa kinautolu ʻoku ne loto ki ai.” (Sione 5:21) ʻIkai ʻoku hā ʻi he hokosia ʻa Lāsalosí ʻoku maʻu ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e mālohi pea pehē ki he holi ke fokotuʻu hake ʻa e maté?

Fēfē ʻa e fakakaukau ʻoku ʻi ai ʻa e meʻa ʻi loto ʻia kitautolu ʻoku hokohoko atu ʻene moʻuí ʻi he hili ʻa e maté? Ko e akonaki ʻo e toetuʻú mo e fakakaukau fekauʻaki mo e taʻefaʻamate ʻa e soulu pe laumālie fakaetangatá, ko hono moʻoní, ʻoku ʻikai te na hoamālie. Kapau ʻoku ʻi ai ha meʻa ʻi loto ʻia kitautolu ʻoku moʻui atu ʻi he maté, ko e hā ka toe fiemaʻu ai ha toetuʻu? Ko e tuofefine ʻo Lāsalosi ko Māʻatá naʻe ʻikai te ne tui ʻi he taimi naʻe mate ai ʻa hono tuongaʻané, naʻe hokohoko atu ʻene ʻi aí ʻi ha nofoʻanga laumālie. Naʻá ne maʻu ʻa e tui ki he toetuʻú. ʻI hono fakapapauʻi ange ʻe Sīsū: “ʻE toetuʻu ho tuongaʻane,” naʻe pehē ʻe Māʻata: “ʻOku ou ʻilo te ne toetuʻu ʻi he Toetuʻu ʻi he ʻaho fakamui.” (Sione 11:​23, 24) Pea ʻi hono toe fakamoʻuí, naʻe ʻikai fakamatala ʻa Lāsalosi ki ha hokosia ʻe taha ʻi ha moʻui ʻi he hili ʻa e maté. Naʻá ne mate. “Ka ko e kau pekia ʻoku ʻikai te nau ʻilo ha momoʻi meʻa,” ko e fakamatala ia ʻa e Tohi Tapú. “ʻOku ʻikai ha ngaue, pe ha fakakaukau, pe ha ʻilo, pe ha poto ʻi lolofonua [ʻa e faʻitoka anga-maheni ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá], ʻa e feituʻu ʻoku ke fononga ki ai.”—Koheleti 9:​5, 10.

Fakatatau leva ki he Tohi Tapú, ko e fakaleleiʻanga pē taha ki he maté ko e toetuʻú. Ka ʻi he fekauʻaki mo e kakai taʻefaʻalaua kuo maté, ko hai ʻe toetuʻú, pea ki fē?

Ko Hai ʻe Toetuʻú?

“ʻOku ʻunu mai ha taimi, ʻa ia ʻe fanongo ai ki hono leʻo [ʻo Sīsuú] ʻe he kakai kotoa pe ʻoku ʻi he ngaahi faʻitoka, pea te nau ʻalu atu mei ai,” ko e lea ia ʻa Sīsuú. (Sione 5:​28, 29) Fakatatau ki he talaʻofa ko ení, ko e faʻahinga ʻi he ngaahi faʻitoká—ʻa e faʻahinga ʻoku ʻi he manatu ʻa Sihová—te nau toetuʻu. Ko e fehuʻí leva eni, ʻI he faʻahinga kotoa kuo maté, ko hai moʻoni ʻoku ʻi he manatu ʻa e ʻOtuá ʻo tatali ki ha toetuʻú?

Ko e tohi Tohi Tapu ʻa Hepelu vahe 11 ʻoku fakahokohoko ai ʻa e hingoa ʻo e kau tangata mo e kau fefine ʻa ia naʻa nau tauhi faitōnunga ki he ʻOtuá. Ko kinautolu pea pehē ki he kau sevāniti mateaki ʻa e ʻOtuá ʻa ia kuo mate ʻi he ngaahi taʻu ki mui ní te nau ʻi he lotolotonga ʻo e faʻahinga ʻe toetuʻú. Fēfē ʻa e kakai naʻe ʻikai lava ke nau aʻusia ʻa e ngaahi tuʻunga māʻoniʻoni ʻa e ʻOtuá, mahalo pē koeʻuhi ko e taʻeʻiló? ʻOku toe kau mo kinautolu ʻi he manatu ʻa e ʻOtuá? ʻIo, ko e tokolahi, he ʻoku talaʻofa ʻa e Tohi Tapú: “ʻE faifai pea hoko ha toetuʻu ʻa e angatonu mo e angahala fakatouʻosi.”—Ngāue 24:15.

Kae kehe, ʻoku ʻikai ko e faʻahinga kotoa pē ʻa ia kuo nau moʻuí te nau maʻu ha toetuʻu. “Kapau ʻoku tau angahala fie angahala hili ʻetau ʻilo kanokano ki he moʻoni,” ko e lau ia ʻa e Tohi Tapú, “ʻoku ʻikai kei toe ha feilaulau koeʻuhi ko e angahala; ka ʻoku toe pe ʻete nofoʻaki tali ilifia ki he fakamāu.” (Hepelu 10:​26, 27) Naʻe fai ʻe he niʻihi ʻa e ngaahi angahala ʻoku ʻikai fakamolemoleʻi. ʻOku ʻikai te nau ʻi Hētesi (faʻitoka anga-maheni ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá) ka ʻi Kīhena, ko ha feituʻu fakaefakatātā ʻo e fakaʻauha taʻengata. (Mātiu 23:33) Ko ia ai, kuo pau ke tau tokanga, ke ʻoua ʻe fakamāuʻi pe ʻe toetuʻu ha tokotaha pau pe ʻikai. Ko e fakamaau ko ení ʻoku ʻa e ʻOtuá ia. ʻOkú ne ʻafioʻi ʻa e faʻahinga ʻi Hētesí mo kinautolu ʻi Kīhená. ʻI heʻetau tafaʻakí, ʻoku lelei ke tau moʻuiʻaki ʻetau moʻuí ʻo fakatatau ki he finangalo ʻo e ʻOtuá.

Toetuʻu ki he Moʻui ʻi Hēvaní—Maʻa Hai?

Ko e toetuʻu fakaofo tahá ko e toetuʻu ko ia ʻa Sīsū Kalaisí. Naʻe ‘tamateʻi ia ʻi hono angakakanó, ka naʻe fakamoʻui hake ʻi hono angalaumalié.’ (1 Pita 3:18) Kuo ʻikai ʻaupito hokosia ʻe ha tangata ha toetuʻu pehē ki muʻa. Ko Sīsū tonu naʻá ne pehē: “Kuo teʻeki ke ʻalu hake ha toko taha ʻo hu ki langi, ngata pe ʻiate ia naʻe ʻalu hifo mei he langi, ko e Fanautama ʻa Tangata.” (Sione 3:13) Ko e moʻoni, ko e Fanautama ʻa Tangatá ʻa e ʻuluaki tokotaha naʻe fokotuʻu hake ko ha tokotaha laumālié. (Ngāue 26:23) Pea naʻe pau ke ʻi ai mo e niʻihi kehe. ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú: “ʻE taki taha ʻi hono vahenga; ko e polopolo ko Kalaisi; hoko ai ʻa kinautolu ʻoku ʻo Kalaisi, ʻoka fai ʻene haʻele mai.”—1 Kolinito 15:23.

Ko ha kiʻi kulupu ʻo e kakaí—“ʻa kinautolu ʻoku ʻo Kalaisi”—ʻe fokotuʻu hake kinautolu ki he moʻui ʻi hēvaní ki ha taumuʻa makehe. (Loma 6:5) Te nau pule fakataha mo Kalaisi ko e “ngaahi tuʻi ki he māmaní.” (Fakahā 5:​9, 10NW) ʻIkai ngata aí, te nau ngāue ko e kau taulaʻeiki ʻi he ʻuhinga te nau kau ʻi hono toʻo atu ʻa e ngaahi nunuʻa ʻo e angahalá ʻa ia kuo maʻu tukufakaholo ʻe he faʻahinga ʻo e tangatá mei he ʻuluaki tangata ko ʻĀtamá. (Loma 5:12) Ko e faʻahinga ʻoku pule mo Kalaisi ko e ngaahi tuʻi mo e kau taulaʻeikí ko honau tokolahí ko e toko 144,000. (Fakahā 14:​1, 3) Ko e faʻahinga sino fēfē ʻoku nau maʻú ʻi heʻenau toetuʻú? Ko “ha sino fakalaumalie,” ko e lau ia ʻa e Tohi Tapú. ʻE ʻai ʻe he meʻá ni ke malava ai ʻo nau moʻui ʻi hēvani.—1 Kolinito 15:​35, 38, 42-45.

ʻE hoko ʻafē ʻa e toetuʻu fakahēvaní? “ʻOka fai ʻene haʻele mai [ʻa Kalaisí],” ko e tali ia ʻi he 1 Kolinito 15:23. Ko e ngaahi meʻa ʻoku hoko ʻi he māmaní talu mei he 1914 ʻoku fakahaaʻi mahino ai ko e ʻi ai fakatouʻosi ʻa Kalaisí mo e “fakaʻosiʻosi ʻo e fokotuʻutuʻu ʻo e ngaahi meʻá” naʻe kamata ia ʻi he taʻu ko iá. (Mātiu 24:​3-7NW) Ko ia ʻoku ʻi ai ʻa e ʻuhinga ke fakaʻosiʻaki ai ko e toetuʻu ʻa e kau Kalisitiane faitōnungá ki hēvaní kuo ʻosi hoko ia, neongo, ko hono moʻoní, ʻoku ʻikai lava ke sio ki ai ʻa e faʻahinga ia ʻo e tangatá. ʻE ʻuhinga iá ko e kau ʻapositoló mo e muʻaki kau Kalisitiané kuo fokotuʻu hake kinautolu ki he moʻui fakahēvaní. Fēfē ʻa e kau Kalisitiane ʻoku nau moʻui he taimí ni ʻa ia ʻoku nau maʻu ʻa e ʻamanaki papau ʻoku ʻomai ʻe he ʻOtuá ko e pule fakataha mo Kalaisi ʻi hēvaní? ʻOku fokotuʻu hake kinautolu “ʻi ha foʻi kemo,” pe ʻi he hili pē ʻenau maté. (1 Kolinito 15:51 [15:​52PM]) Koeʻuhi ko e toetuʻu ʻa e kiʻi kulupu tokosiʻi ko eni ʻo e toko 144,000 ʻe muʻomuʻa ia ʻi he toetuʻu ʻa e fuʻu tokolahi ʻa ia ʻe fokotuʻu hake ki he moʻui ʻi he māmaní, ʻoku ui ia “ko e toetuʻu ki muʻa” mo e “ʻuluaki toetuʻu.”—Filipai 3:​11NW; Fakahā 20:6.

Ko Hai ʻE Toetuʻu ki he Moʻui ʻi he Māmaní?

Fakatatau ki he Tohi Tapú, ko e fuʻu tokolahi fau ʻo e kau maté ʻe fakafoki ki he moʻui ʻi he māmaní. (Sāme 37:29; Mātiu 6:​10) ʻI hono fakamatalaʻi ʻa ʻene vīsone fakatoʻoaloto fekauʻaki mo e kau toetuʻú, naʻe tohi ʻe he ʻapositolo ko Sioné: “Naʻe tukuange ʻe he tahi ʻa e pekia naʻe ʻi ai; pea mo Mate foki mo e Hetesi naʻa na tukuange ʻa e pekia naʻe ʻiate kinaua: pea naʻe fakamāu kinautolu taki taha, ʻo fakatatau ki heʻenau ngāue. Pea naʻe li ʻa Mate mo Hetesi ki he Anoafi. Ko eni ia ʻa e Mate Angaua, ko e Anoafi.” (Fakahā 20:​11-14) Ko e faʻahinga ʻi Hētesi, pe Seolí—ʻa e faʻitoka anga-maheni ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá—ʻoku nau ʻi he manatu ʻa e ʻOtuá. Ko kinautolu taki taha ʻe tukuange mei he haʻisia ʻe he maté. (Sāme 16:10; Ngāue 2:31) Pea ʻe fakamāuʻi ʻa e tokotaha taki taha ʻo kinautolu ʻo fakatatau ki heʻene ngaahi ngāue ʻe fakahoko hili ʻene toetuʻú. Ko e hā leva ʻe hoko ki he maté mo Hētesí? ʻE lī kinaua ki he “Anoafi.” ʻOku ʻuhinga ení ko e mate naʻe maʻu tukufakaholo ʻe he faʻahinga ʻo e tangatá meia ʻĀtamá ʻe ʻikai te ne kei uesia kinautolu.

Fakakaukau atu pē fekauʻaki mo e ʻamanaki fakafiefia ʻoku fakaava mai ʻe he talaʻofa fekauʻaki mo e toetuʻú ki he faʻahinga kuo mole ha taha naʻa nau ʻofa ai ʻi he maté! ʻI he taimi naʻe fokotuʻu ai ʻe Sīsū ʻa e foha pē taha ʻo e uitou Neiní, he fiefia ē kuo pau naʻá ne hokosiá! (Luke 7:​11-​17) Pea ʻi he fekauʻaki mo e ongo mātuʻa ʻa ha taʻahine taʻu 12 ʻa ia naʻe fakafoki ʻe Sīsū ki he moʻuí, ʻoku pehē ʻe he Tohi Tapú: “Nae ofo ai akinautolu i he ofo lahi.” (Maake 5:​21-24, 35-42PM; Luke 8:​40-42, 49-56) ʻI he māmani foʻou kuo talaʻofa ʻe he ʻOtuá, ʻe fakafiefia ke talitali lelei mai ki ai ʻa e faʻahinga ʻofeiná.

Ko e hā ʻa e maongo ʻe lava ke hoko kiate kitautolu he taimí ni ʻi hono ʻiloʻi ʻa e moʻoni fekauʻaki mo e toetuʻú? “Ko e tokolahi taha ʻo e kakaí ʻoku nau ilifia ʻi he maté pea feinga ke kalofi ʻa e fakakaukau fekauʻaki mo iá,” ko e lau ia ʻa e World Book Encyclopedia. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhi ki he tokolahi taha ʻo e kakaí, ko e maté ko ha misiteli ia—ko e meʻa taʻeʻiloa ke fai ha ilifia ki ai. Ko hono ʻiloʻi ʻa e moʻoni fekauʻaki mo e tuʻunga ʻo e maté pea mo hono maʻu ʻo e ʻamanaki ki he toetuʻú ʻe lava ke ne ʻomai kia kitautolu ʻa e loto-toʻa kapau te tau fehangahangai mo e “fili fakamui, ʻa Mate.” (1 Kolinito 15:26) Ko e ʻiló ni ʻoku toe ʻai ai ke faingofua ange hono kātakiʻi ʻa e mamahi ʻoku tau hokosia ʻi he mole ha kaumeʻa ofi pe ko ha kāinga ʻi he maté.

ʻE kamata ʻafē ʻa e toetuʻu fakaemāmaní? Ko e māmaní he ʻahó ni ʻoku fonu ia ʻi he fakamālohi, fekeʻikeʻi, lingitoto mo e ʻuliʻi ʻo e ʻātakaí. Kapau naʻe pau ke moʻui mai ʻa e kau maté ki ha māmani pehē, ko e moʻoni ʻe fakataimi ha faʻahinga fiefia pē. Kae kehe, kuo talaʻofa ʻa e Tokotaha-Fakatupú ʻe vavé ni ke ne ʻomi ha ngataʻanga ki he māmani ʻoku lolotonga ʻi he malumalu ʻo e pule ʻa Sētané. (Palovepi 2:​21, 22; Taniela 2:44; 1 Sione 5:19) Ko e taumuʻa ʻa e ʻOtuá ki he māmaní ʻoku vavé ni ke fakahoko. Pea ʻi he māmani foʻou melino ʻe faʻu ʻe he ʻOtuá, ʻe toetuʻu hake ai ʻa e laui piliona ʻoku nau lolotonga mohe ʻi he maté.

[Fakatātā ʻi he peesi 7]

Ko e tokolahi taha ʻo e kau maté te nau toetuʻu ki he moʻui ʻi he māmaní